Научная статья на тему 'АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ АСПЕКТОВ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ'

АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ АСПЕКТОВ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
управление / конкурентоспособность / предприятие / промышленность / рыночные отношения / продукция / технология / инновационная продукция.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сулаймонзода Шухрат Фирдавс, Абдуджабборзода Саидислом

В статье авторы исследовали теоретические аспекты конкурентоспособности промышленных предприятий по их мнению, конкурентоспособность промышленных предприятий это экономическая категория, реальное и потенциальное преимущество промышленных предприятий в условиях функционирования в динамичной среде конкуренции. создание конкурентных преимуществ, увеличение доли рынка, удовлетворение требований, описывающих потребителей и производственные мощности продукта, можно понять, что он продает конкурентоспособную продукцию, не нанося вреда финансовому положению.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ АСПЕКТОВ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ»

УДК 338.24(575.3)

АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ АСПЕКТОВ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ

СУЛАЙМОНЗОДА ШУХРАТ ФИРДАВС

Кандидат экономических наук, доцент кафедры экономики предприятий и предпринимательства Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734055, Республика Таджикистан, г. Душанбе

АБДУДЖАББОРЗОДА САИДИСЛОМ

Кандидат экономических наук, доцент кафедры таможенной деятельности Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734055, Республика

Таджикистан, г. Душанбе

Аннотация. В статье авторы исследовали теоретические аспекты конкурентоспособности промышленных предприятий по их мнению, конкурентоспособность промышленных предприятий - это экономическая категория, реальное и потенциальное преимущество промышленных предприятий в условиях функционирования в динамичной среде конкуренции. создание конкурентных преимуществ, увеличение доли рынка, удовлетворение требований, описывающих потребителей и производственные мощности продукта, можно понять, что он продает конкурентоспособную продукцию, не нанося вреда финансовому положению.

Ключевые слова: управление, конкурентоспособность, предприятие, промышленность, рыночные отношения, продукция, технология, инновационная продукция.

ТА&ЛИЛИ ЛАНБА&ОИ НАЗАРИЯВИИ РАЦОБАТПАЗИРИИ КОРХОНАХОИ

САНОАТ1

СУЛАЙМОНЗОДА ШУ&РАТ ФИРДАВС

Номзади илмаои иктисод!, дотсенти кафедраи иктисоди корхонаао ва соаибкории Донишгоаи давлатии молия ва иктисоди Толикистон. Сурога: 734067, Лумаурии

Толикистон, ш. Душанбе

АБДУЛАББОРЗОДА САИДИСЛОМ

Номзади илмаои иктисод!, дотсенти кафедраи фаъолияти гумрукии Донишгоаи давлатии молия ва иктисоди Толикистон. Сурога: 734067, Лумаурии Толикистон, ш. Душанбе

Аннотатсия. Дар макола муаллифон л>анбатои назариявии рацобатпазирии корхонапои саноатиро мавриди омузиш карор дода, ба акидаи онпо, рацобатпазирии корхонахои саноатг категорияи ицтисоди буда, бартарии воцеи ва эутимолии корхонахои саноатиро аз нигоуи фаъолият дар мууити динамикии рацобат, фароуам овардани бартарщои рацобати, афзоиши уиссаи бозор, цонеъ гардонидани талаботи истеъмолкунандагон ва цобилияти истеусоли маусулотро тавсиф намуда, маусулоти рацобатпазирро бидуни зарар ба вазъи молияви мефурушад, фапмида мешавад.

Вожатои калиди идоракунг, рацобатпазирг, корхона, саноат, муносибатпои бозорг, маусулот, технология, мапсулоти инноватсиони.

ANALYSIS OF THEORETICAL ASPECTS OF COMPETITIVENESS OF INDUSTRIAL ENTERPRISES

SULAYMONZODA SHUHRAT FIRDAVS

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Candidate of Economic Sciences, Associate Professor of the Department of Economics of Enterprises and Entrepreneurship, Tajik State University of Finance and Economics. Address:

734055, Republic of Tajikistan, Dushanbe

ABDUJABBORZODA SAIDISLOM

Candidate of Economic Sciences, Associate Professor of the Department of Customs Activities of the Tajik State Financial and Economic University. Address: 734055, Republic of Tajikistan,

Dushanbe

Annotation. In the article, the authors examined the theoretical aspects of the competitiveness of industrial enterprises. In their opinion, the competitiveness of industrial enterprises is an economic category, the real and potential advantage of industrial enterprises in conditions offunctioning in a dynamic competitive environment. creating competitive advantages, increasing market share, satisfying the requirements that describe consumers and the production capacity of the product, it can be understood that it sells competitive products without harming the financial position.

Key words: management, competitiveness, enterprise, industry, market relations, products, technology, innovative products.

Дар шароити муносибатшои бозор! ракобатпазирй хамчун категорияи бисёрпахлуи иктисодй метавонад аз чанд чихат баррасй карда шавад, ки дар байни онхо хамбастагии басо зич - ракобатпазирии кишвар, ракобатпазирии молистехсолкунанда ва ракобатпазирии мол вучуд доранд. Масалан, ракобатпазирии корхонаи саноат! сифати доимии он нест, зеро корхонаи саноат' дар системаи макро- ва микромухити дар дохили иктисодиёти миллй ташаккулёфта амал мекунад, аз ин ру, ракобатпазирии корхонаи саноати сабук, аз як тараф, ба ракобатпазирии иктисодиёти миллй дар мачмуъ вобаста аст ва аз тарафи дигар, онро муайян мекунад [9, С. 174].

Мафхуми ракобатпазирй аз чониби олимони ватанй ва хоричй муддати тулонй мавриди омузиш карор гирифтааст, аммо бо вучуди ин, хангоми таърифи худи истилохи «ракобатпазирй» маълум мегардад, ки акидахои муаллифон аз хам фарк мекунанд. Вобаста ба ин, ба максад мувофик аст, ки ташкикро аз омузиши мафшумшои «ракобат» ва «ракобатпазир'1» ва инчунин ташаввули афкор оид ба оншо огоз кард.

Яке аз аввалин зикри мафхуми «ракобат» ба давраи ташаккули иктисоди сиёсй дахл дорад. Дар даврашои гуногун мафхуми «ракобат» тахаввул ёфта, мураккабтар гардид. А.Смит дар асари худ «Тадкикот оид ба табиат ва сабабхои боигарии халкшо», ки бори аввал 9 марти соли 1776 нашр шудааст, мафхуми «дасти ноаёни ракобат»-ро баён кардааст, ки он кодир аст, ки манфиатхои шахс'1 ва чамъиятиро ба шам пайваста, дар натила рушди пурсамари иктисодиёт бе дахолати давлат таъмин мегардад. Сохибкор бо амалй намудани манфиатхои худ метавонад манфиатхои чамъиятро бештар конеъ гардонад [7, С. 116].

А.Смит дар навиштахои худ шартхои зерини ракобати озодро тахия кардааст:

- байни ракибон набояд созиш вучуд дошта бошад, оншо бояд мустакилона амал кунанд;

- барои истисно кардани сатхи фавкулоддаи даромад шумораи кофии ракибон зарур

аст;

-субъектхои муносибатхои иктисодй бояд дар бораи имкониятхои бозорй дар сатхи кобили кабул маълумот дошта бошанд;

- барои он ки сошибкорон фаъолияти худро мувофики донишхои мавчуда амалй карда тавонанд, мустакилият аз махдудиятхои ичтимой зарур аст;

- шарти зарурй ин кифоя будани вакт барои сармоягузорихои чорй бо максади конеъ гардонидани хохиши сошибкорон мебошад.

Муаллифон дар асоси тахлилшои назарияв'' ба хулосае омадаанд, ки ракобатпазирй аз мавкеъи таксимот ба категорияхои сатххои гуногун ва бо назардошти камбудихои сатххои

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

пешниходшуда, ки дар рафти тахлил муайян шудаанд, таксимоти зерини чузъхои ракобатпазириро ба сатххои ба хам алокаманд ва вобаста пешниход менамояд:

1. Даралаи инфирод'1 - сатаи ракобатпазир'1, ки ракобатпазирии мол, кор ё хизматрасониро дар бар мегирад;

2. Микроракобатпазирй - сатхе, ки ракобатпазирии субъектхои хочагидор -корхонахои саноати сабукро дар бар мегирад;

3. Мезоракобатпазирй - сатхе, ки ракобатпазирии сохахо, минтакахо, инчунин ракобатпазирии кластерхоро дар бар мегирад. Дар ин категория ракобат барои маблагхои сармоягузор байни минтакахо ва сохахои гуногун вучуд дорад.

4. Макроракобатпазирй - сатхе, ки ракобатпазирии давлатхоро дар бар мегирад. Дар доираи ин категория ракобат байни кишвархо, аз чумла барои фарохам овардани шароити мувофиктарин барои сармоягузории сармояи миллй баррасй мешавад.

5. Гипермакроракобатпазирй. Аз ин нуктаи назар на дар бораи ракобати байни мамлакатаои алоаида, балки дар бораи ракобати байни иттиаодиаои мамлакатао меравад. Иттиходи Аврупо, Созишномаи тичорати озоди Амрикои Шимолй (NAFTA), Ассотсиатсияи кишвархои Осиёи Ч,анубу Шаркй (АСЕАН) хамчун ассотсиатсияхо муаррифй карда мешаванд.

Бояд кайд намоем, ки ракобатпазирии корхонааои саноат'1 категорияи иктисодй буда, бартарии вокей ва эхтимолии корхонааои саноати сабукро аз нигохи фаъолият дар мухити динамикии ракобат, фарохам овардани бартарихои ракобатй, афзоиши хиссаи бозор, конеъ гардонидани талаботи истеъмолкунандагон ва кобилияти истехсоли махсулот тавсиф мекунад ва махсулоти ракобатпазирро бидуни зарар ба вазъи молиявй мефурушад.

Дар баробари ин, бартарии вокеии корхонааои саноати сабукро метавон хамчун хиссаи ишголкардаи бозор ва бартарии потенсиалиро дар иктидори умумии ракобатпазирй, яъне синтези намудхои менечментй, маркетингй, технологй, инноватсионй, иктисодй ва гайра ифода кард.

Омузиши истеъмолкунандагон ва ракибон, инчунин шароити ракобат ба корхонаи саноат имкон медихад, ки бартариятхо ва нуксонхои худро нисбат ба ракибон муайян кунад, стратегияхои муваффаки ракобатро тахия кунад ва бартариятхои ракобатиро нигох дорад. Корхонаи саноат бояд то кадом дарача ракобатпазир будани худро нисбат ба субъектхои дигари ин бозор донад, зеро дарачаи баланди ракобатпазирй кафолати ба даст овардани нишондихандахои баланди иктисодй дар шароити бозор ва доштани хадафи стратегии расидан ба чунин сатх мебошад, ки дар шароити муборизаи ракобатпазирии шадид ба зинда мондани он кумак мекунад. Дар айни замон, масъалаи ракобатпазирй барои иктисоди миллй ва ташкилотхои ибтидоии иктисодии он - корхонахо беш аз харвакта мубрамтар гаштааст. Дар навбати аввал, инро талаботи амнияти иктисодии худи корхонахо ва дар мачмуъ дар кишвар талаб мекунад, ки барои нигох доштани он дар сатхи зарурй, ракобатпазирии баланди онхо лозим аст.

Ин нукта равшан ба назар мерасад, ки комплекси хочагидории Точикистон дар вазъияти душвори иктисодй фаъолият мекунад. Бад шудани вазъи техникй ва технологии истехсолот, бухрони пардохтхо, фаъолиятхои камранги сармоягузорй ва инноватсионй, аз даст додани бозорхои анъанавии фуруш, азнавсозии сусти сохтор - ин хама боиси аз фаъолият боз мондани шумораи зиёди корхонахо гаштааст. Аз ин чихат, иктисодиёти кишварро рукуди истехсолоти саноатй, талаботи ками истеъмолкунандагон, сатхи баланди зиёноварии корхонахо тавсиф мекунанд, ки дар нихоят ба ракобатпазирии пасти системаи саноатии кишвар дар мачмуъ ва аз чумла корхонахо ишорат мекунад [7, С. 100].

Дар бораи ракобатпазирии пасти корхонааои саноати сабуки ватанй, аз чумла, далелхои зерин шаходат медиханд. Дар солхои охир шумораи намунахои нави офаридашудаи мошинхо, тачхизот ва дастгоххои нав дар Точикистон ба таври назаррас кохиш ёфтааст (дар мукоиса бо соли 2005 то 30%), ки дар байни онхо танхо такрибан 2% сатхи техникй аз сатхи чахонй баландтар доранд. Дар кишвар инчунин тамоюли мунтазами кохишёбии равандхои

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

нави технологй мушохида мешавад, аз чумла, дар соли 2015 ин равандхо нисбат ба соли 2006-ум 5 маротиба камтар татбик карда шуданд. Fайр аз ин, ба гуфтаи мутахассисон, танхо 8-10% махсулоти саноатй ба талаботи байналмилалй чавобгу мебошанд [6, С. 338]. .

Дар аксари холатхо, махсулоти ватанй аз сабаби набудани сертификатхои сифат ё истифодаи чунин системахо барои арзёбии сифати молхое, ки ба махсулоти умуман дар чахон пазируфташуда чавобгу нестанд, ракобатпазир хисобида намешаванд. Тавре ки тачрибаи бозори чахонй нишон медихад, набудани сертификат ё ба таври назаррас кохиш ёфтани нархи махсулот ва ё ба тамоман бекор кардани шартнома оварда мерасонад; бар замми ин, набудани сертификат барои мутобикати системаи сифат ба талаботи Созмони Байналмилалии Стандартизатсия иштироки корхонаро дар тендерхо барои гирифтани фармоишхои фоиданок аз шарикони хоричй истисно мекунад. Хамин тарик, сифати пасти махсулот яке аз масъалахои калидй ва халношуда мебошад, ки мувофикан ба он сатхи пасти ракобатпазирии корхонахо ва кишварро ба вучуд меорад.

Дар бораи муносибати нодурусти корхонахои ватанй ба проблемаи сифат хамин далелро овардан мумкин аст, ки хамасола Агентии стандартизатсия, метрология, сертификатсия ва нозироти савдои назди Хукумати Чумхурии Точикистон тавассути макомоти нохиявй ва минтакавии худ аз болои риояи стандартхо, меъёрхо ва коидахо дар корхонахо назорат мебарад. Чунонки маълумоти Агентии "Точикстандарт" шаходат медихад, холатхои вайрон кардани талаботи асноди меъёрй дар бештар корхонахои ватанй дида мешаванд. Дар аксари корхонахои санчидашуда махсулоти ба талаботи меъёрй чавобгу набуда ёфт мешавад, ки хамасола аз тарафи Агентии мазкур нисбати онхо чорахои маъмурй андешида мешавад ва минбаъд тавлиди махсулоти ба талабот чавобгунабуда боздошта мешавад. Корхонахои вайронкунандаи талаботи сифат тибки асноди меъёрии соха чаримабандй карда мешаванд.

Хамзамон, вуруди молхои воридотй ба бозори ватанй, мавкеи молхои ватаниро дар бозори дохилй хеле танг кардааст. Дар тули солхои истиклолият хиссаи онхо хеле афзоиш ёфт, ки ин, пеш аз хама, бо ракобатпазирии пасти молистехсолкунандаи ватанй шарх дода мешавад, ки ин хам нишондихандаи интегралии иктидори иктисодии давлат ва хам шарти пурраи ворид шудан ба иктисоди чахонии бозорй мебошад. Шароити мусоид дар иктисоди кишвар танхо ба туфайли ракобатпазирии баланди ташкилотхои ибтидоии сохаи истехсолот - корхонахо фарохам оварда мешаванд.

Дар адабиёти баррасишуда одилона кайд гардидааст, ки ракобатпазирии давлат ва корхона микдоран дар асоси тавсифоти микдорй ва сифатии он муайян карда мешавад [1, с. 46-50; 2, с. 119; 3, с. 13; 4, с. 82-86; 5, с.93; 6, с.113]. Агар дар нимаи аввали асри ХХ сарвати давлатх,о аз руйи масохати ишголшуда, захираи канданихои фоиданок ва шумораи ахолй муайян карда мешуда бошад, пас дар миёнаи аср барои эчоди батариятхои истехсолкунандагон, ки ба пурра конеъ гардонидани талаботи бозор дар асоси сатхи баланди техникй ва сифати махсулот, хифзи захирахо ва истифодаи неруи зехнии инсон нигаронида шуда буданд, шароити мусоид ба вучуд омад. Ин холат боз як далели раднашаванда ба манфиати зарурати арзёбии микдории сатхи ракобатпазирй мебошад. Тахлили мукоисавии ракобатпазирии корхонахо, чун коида, дар холатхои зерин зарур аст: хангоми татбики лоихахои маблаггузории соха ё корхонахо аз чониби ташкилотхои махсус; хангоми тахлили мавкеи ракобатпазирии корхона аз чониби кормандони хадамоти банакшагирии иктисодй ё мушовирони даъватшуда; хангоме ки корхона тахкикоти махсуси маркетингии бозорро бо максади такмил додани сиёсати фуруши худ ё муайян кардани стратегияхои рушди худ мегузаронад [9, С. 171].

Зимнан бояд дар назар дошт, ки вобаста аз нуктаи назаре, ки тахлили ракобатпазирй тибки он гузаронида мешавад, шумораи омилхои ба он шомилбуда ва арзиши онхо метавонанд хеле аз хамдигар фарк кунанд. Чунончи, масалан, агар бахогузории мукоисавиро як бонки тичоратй бахри интихоби корхонахои мувофик барои карздихии кутохмуддат ичро кунад, пас омилхои вазъи молиявй дар вакти гузаронидани тахлил афзалиятнок хоханд буд. Агар сухан

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

дар бораи карздихии дарозмуддат ё сармоягузории институтсионалй равад, пас дар ин холат ахамияти омилхои самаранокй ба таври назаррас меафзояд [8, С. 133].

йамин тарик, арзёбии ракобатпазирии корхона ба у имкон медихад, ки вазифахои зерини мухимро хал кунад: муайян кардани мавкеи худ дар бозори мушаххас; тахияи тадбирхои стратегй ва тактикй барои идоракунии самарабахш; интихоби шарикон барои ташкили истехсоли муштараки махсулот; чалби маблагхо барои истехсолоти ояндадор; тахияи барномахо барои ворид шудан ба корхона ба бозорхои нави фуруш ва f. Аммо, ин танхо дар сурате имконпазир аст, ки методикахои объективии баходихии сатхи ракобатпазирии корхонахо ва тадбирхои самарабахши ташкилию иктисодии идоракунии ракобатпазирй бо максади баланд бардоштани он мавчуд бошанд.

АДАБИЁТ

1. Булеев А.И. Количественный коэффициент конкурентоспособности товаров и услуг // Маркетинг и маркетинговые исследования в России. 2012.№5. С. 46-506, с. 46-50.

2. Глазьев С.Ю. Глобальный вызов III тысячелетия и перспективы развития российской экономики. На пути к постиндустриальной цивилизации. Материалы II Международной Кондратьевской конференции. М.: 2013.

3. Динес В.А., Яшин Н.С. Проблемы качества и конкурентоспособности промышленной продукции. // Проблемы экономической истории и теории. Саратов: СГУ.2014. С.119.

4. Захарченко В.И. Оценка и анализ конкурентоспособности предприятий //Машиностроитель. - 2001. - №11. С. - 13-17. С.13.

5. Мишин Ю. Слагаемые конкурентоспособности// РИСК. 1998. №5-6. С.82-86

6. Смирнов, В. В. Трудности реализации стратегии импортозамещения и поддержки экспорта в Республике Таджикистан / В. В. Смирнов, Ш. Ф. Сулаймонов // Неделя науки СПбПУ : материалы научной конференции с международным участием, Санкт-Петербург, 14-19 ноября 2016 года / Санкт-Петербургский политехнический университет Петра Великого, Институт промышленного менеджмента, экономики и торговли. Том Часть 3. - Санкт-Петербург: Федеральное государственное автономное образовательное учреждение высшего образования "Санкт-Петербургский политехнический университет Петра Великого", 2016. - С. 335-337. - EDN XDPDUP.

7. Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. Переводчик: Клюкин П. Н. Редактор: Меркурьева А. Под научной редакцией П. Н. Клюкина. Издательство: Эксмо, 2016 г. - 1056 с.

8. Сулаймонзода, Ш. Ф. Фаъолияти инноватсионии корхонахои саноатй хамчун воситаи асосии татбики стратегияи рушди саноати Чумхурии ТОЧИКИСТОН / Ш. Ф. Сулаймонзода // Паёми молия ва иктисод. - 2020. - No. 4(24). - P. 129-137. - EDN CZAWOI.

9. Хочаев, П. Д. Асосхои назариявии идоракунии ракобатпазирии корхонахои саноати сабук / П. Д. Хочаев, Ш. Ф. Сулаймонзода, М. Н. Рахимзода // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. - 2023. - No. 2. - P. 167-176. - EDN PXXEPN.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.