Научная статья на тему 'ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ТАДЖИКИСТАНА В УСЛОВИЯХ ВСЕМИРНОЙ ТОРГОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ'

ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ТАДЖИКИСТАНА В УСЛОВИЯХ ВСЕМИРНОЙ ТОРГОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
73
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРЕДПРИЯТИЕ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рауфи Абдугаффор

В статье исследованы современные формы хозяйствования как совершенствующие факторы экономики Таджикистана в условиях его вхождения в Всемирной Торговой Организации. Показываются экономические результаты функционирующих хозяйств Таджикистана в соответствии с требованиями рынка Всемирной Торговой Организации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECONOMIC DEVELOPMENT OF TAJIKISTAN IN CONDITIONS OF THE WORLD TRADE ORGANIZATION

The article studies modern forms of economic factors as the perfection of Tajikistan's economy in terms of its entry into the World Trade Organization. There is shown the economic results of farms operating in Tajikistan in accordance with the market requirements of the World Trade Organization.

Текст научной работы на тему «ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ТАДЖИКИСТАНА В УСЛОВИЯХ ВСЕМИРНОЙ ТОРГОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ»

PROBLEMS OF FORMATION AND PEDAGOGICAL UNIVERSITIES STUDENTS READINESS FOR ECONOMIC EDUCATION STUDENTS

In article addresses the questions formation economic education of students under market economy critical development skills, sound transition activities aimed at the formation of the economic features of qualities of character positions the social activity economic the role of economic education and personality education the formation and development of market economy the criterion of efficiency of economic and educational work with pupils theoretical image the views of scientists on the economy education and educating the youth of the economic reforms improvement of industrial relations formation of knowledge skills the skills to organize physical and mental work a reasonable needs and interests of economic education school children and preschool ages.

Keywords: market economics, economics education, market mechanism, formation of the learning, skills of economic, freedom of economic, responsibility economic.

Сведения об авторе: Даминова Х. А., преподаватель кафедры кафедры педагогики и методики начального обучения Кулябского государственного университета имени А. Рудаки, e-mail: daminova69@mail.ru

About author: Daminova Kh. A., teacher of chair of Pedagogy and Methods of primary education Kulob State University named after A. Rudaki

РУШДИ ИЦТИСОДИИ ТОЧИКИСТОН ДАР ШАРОИТИ СОЗМОНИ

УМУМИЧДХ,ОНИИ САВДО

Рауфи А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Иктисодиёти имрузаи Точикистон иктисодиёти бозории кушод мебошад, ки ба вай куввахои дохилй ва берунй таъсири муайян расонда метавонанд. Дар натичаи тезу тунд шудани муборизаи ракобатнок барои бозори фуруш ва сохахои гузориши сармоя дар байни мамлакатхо зиддиятхо пуркувват мегарданд. Аксаран мамлакатхо ин зидддиятхоро дар асоси муносибатсхои дутарафа имконияти хал кардан надоранд.

Дар айни замон бо ворид шудан ба ташкилотхои байналмилалй, ба монанди Созмони Умумичахонии Савдо, оид ба мувофика кардани сиёсати савдои миллй ва инчунин нигох дошта тавонистани кувваи гайримуташаккили бозор, чустани созиш дар байни тарафхо - хамкорони савдоии дар бозор бо хам ракобаткунанда ва манфиатдорбуда имконият пайдо мегардад, дар охир, барои гуфтушуниди якчоя фурсат ба вучуд меояд ва бо ин восита метавонанд таносуби кувваро ба манфиати худ тагйир диханд [1].

Мардуми Точикистон дар солхои фаъолият дар шароити талаботхои Созмони Умумичахонии Савдо дар хамаи корхонахои гунггун новобаста аз моликиятдорй, миллату халкият, чинсу нажод барои зиёд кардани истехсоли махсулоти ракобатпазири муосир ва хал намудани бисёр дигар масъалахои ичтимой якчоя бояд мубориза баранд. Одатан бисёр вакт одамон ва ё гурухи одамон барои хифзи манфиатхои иктисодии худ ба вахдат меоянд ва дар ин соха ахлона бештар якдилии худро изхор менамоянд, чунки тахлили тараккиёти чамъияти инсонй нишон медихад, ки хамеша манфиатхои иктисодй асоси хаёти одамон мебошанд.

Барои ба даст овардани воситахои зиндагй, масалан, хурока, либосворй, манзил ва гайрахо одамон бояд ба коре машгул шаванд, яъне бо кувваи коргариашон воситахои истехсолотро, ки дар якчоягй куввахои истехсолкунандаро ташкил медиханд, ба харкат дароранд. Дар навбати худ дар рафти истехсолот ва ё оид ба истехсолот дар байни одамон мачмуи муносибатхо ба вучуд меоянд, ки муносибатхои истехсолй ё муносибатхои иктисодй номида мешаванд. Азбаски манфиатхои иктисодй одамонро хавасманд менамоянд, бинобар ин дар даврахои гуногуни тараккиёти чамъияти инсонй онхо шаклхои пешкадами ташкили истехсолот ва мехнатро чустучу менамоянд, то ки натичахои бехтарини иктисодиро сохиб шаванд. Ворид шудан ба Созмони Умумичахонии Савдо имконият медихад, ки дар муборизаи ракобатноки бозорй бо дигар аъзоёни аз чихати иктисодй пешрафтаи ин созмони шинохтаи умумичахонй

ба^и гиpифтани натичахои дилхох методхо ва усулхои пешкадами коpгyзоpй истифода каpда шаванд.

Бояд кайд каpд, ки даp солхои Иттифоки Ш^авй истифодаи шаклхои мавчудбудаи хочагидоpй - колхозу совхозхо даp кишоваpзй, заводу фабpика, тpестy комбинатхо, иттиходияхо ва Fайpахо даp дигаp сохахои фаъолият тавонистанд баpои маpдyм ба гиpифтани натичахои муайяне шаpоит созанд. Коpкyнон новобаста ба миллату халкияташон, чинсу махалашон баpои гиpифтани натичахои даpкоpй ахлона фаъолият мекаpданд. Мисоли баpаълои ин комёбихои ба даст оваpда, масалан, даp Точикистон мебошанд: сохтмони pоххои нак;лиётгаpд, ки то ин вакт аз чунин pоххо нишонае набуданд, коpхонахои азиму хypдy миёнаи саноатй, кишоваpзй, наклиётй, энеpгетикй, тичоpатй, маданию pавшаннамой, маишй, аз худ каpдани заминхои нав (водихои Вахш, Дилваpзин, Ёвон, Бешкент, ДанFаpа, Ашт ва f.). Даp ин сохтмонхо намояндагони бештаp аз 40 миллату халкият ахлона фаъолият мекаpданд [2].

Точикистон хамчун узви Созмони Умумичахонии Савдо бо бисёp кишваpхои дигаp хамкоpй мекунад, ки шаpоитхои хаpхелаи гуногуни табии-иктисодй доpанд. Аз таpафи дигаp, даp натичаи таксимоти мехнат куввахои истехсолкунанда даp саpзамини онхо нобаpобаp таpккй каpдаанд. Бинобаp ин хамкоpихои иктисодии байни кишваpхои аъзои Созмони Умумичахонии Савдо наметавонанд даp як сатх гyзаpанд.

Роххо яке аз омили асосй ва воситаи мухими пайвастани алокахои гуногуни байни давлатхои аъзои Созмони Умумичахонии Савдо мебошанд. Бо мавчуд будани pоххо давлатхои аъзои Созмони Умумичахонии Савдо байни хамдигаp на танхо pафтyомад каpда метавонанд, балки оид ба сохахои гуногуни истехсолй ва хизматpасонй муносибатхо каpда метавонанд. Даp натича байни онхо манфиатхои умумии иктисодй пайдо мешаванд ва ин яке аз омили мyхимтаpини ташаккулёбии иктисодиёти миллй мегаpдад.

Даp Точикистон коpхои муайян бypда истодаанд, то ки баpои ба охиp pасондани сохтмони pоххои нави наклиётй шаpоитхои даpкоpй фаpохам оваpда шаванд. Онхо метавонанд хаpактеpи мавсимй доштани хаpакати воситахои нак;лиётpо даp байни минтакахои чyмхypй аз байн баpанд. Рохи автомобилгаpди Кулоб -ХоpyF - Кулма хаpакати доимии наклиёти автомобилиpо ба вилояти Бадахшони Кухй ва ба воситаи pохи автомобилии МypFоб - Кулма - ^аpокypyм ба беpyни чyмхypй таъмин менамояд. Сохтани pохи охани васеъбаpи ^ypFOнтеппа - Кулоб минтакаи Кулоб ва ба воситаи вай минтакахои Рашту Бадахшонpо ба хати pохи охани васеъбаp мепайвандад. Бо ба истифода дода шудани накбхои Истиклол ва Шахpистон ва pохи автомобилгаpди Душанбе - Хучанд хаpакати доимии наклиёти автомобилй даp давоми сол ба минтакахои Заpафшонy Шимол таъмин гаpдид. Даp айни замон дигаp pоххои дохилии чyмхypиявй ва баpомадани вай ба минтакахо ва кишваpхои беpyна сохта шуда истодаанд, ки ба васеъ шудани имкониятхои ^мх^ии Точикистон даp хамкоpй бо аъзоёни Созмони Умумичахонии Савдо даp сохаи савдо, даp якчоягй сохтани коpхонахои мyштаpак ва даp дигаp сохахо шаpоитхо фаpохам меоваpанд.

Ба чоpй каpдан ва васеъ пахн намудани муносибатхои бозаpгонй даp Точикистон шаpоитхо фаpохам оваpда, заминахои даpкоpии бозоpй сохта шуда истодаанд. Даp навбати аввал баpои ба субъектхои бозоp додани истиклолияти иктисодй Fайpимонополй каpдани моликияти давлатй гyзаpонида мешавад, яъне даp натичаи Fайpидавлатй ва хyсyсигаpдонии моликияти давлатй шаклхои нави моликият ва даp асоси онхо шаклхои нави хочагидоpй ба вучуд меоянд, ба монанди - давлатй, коопеpативй, коллективхои мехнатй, ичоpавй, сахомй ^^^rapn), мyштаpак ва хусусй [3], ки онхо даp сохтани молхои pакобатпазиp мутобикан ба талаботи бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо омода мегаpданд. Мувофики маълумотхои омоpй соли 2013 даp Ч,yмхypии Точикистон аз pyи шаклхои моликият коpхонахои давлатй - 29,8%, хусусй -68,7% ва дигаp шаклхои моликият - 1,5%-pо ташкил медиханд [4].

Пайдо шудани коpхонахои манфиатдоp ба кишваpхои аъзои Созмони Умумичахонии Савдо даp асоси моликиятхои ба вучуд омада мустакилияти иктисодй доpанд ва озодона даp бозоp амал менамоянд. Хдо кадоме даp pафти истехсолот баpои гиpифтани манфиатхои иктисодии нихой мутобик ба талаботхои Созмони Умумичахонии Савдо фаъолият каpданpо ба pох мемонанд. Дигаp хел каpда гуем, омилхои таъсиpбахши Созмони Умумичахонии Савдо хаp як намуди хочагиpо водоp мекунад, ки даp ташаккулёбии фаъолияти иктисодии худ коpгyзоpиpо мувофикан ташкил каpда тавонад.

Kорхонаxо дар чунин xолат новобаета аз шакли моликияташон барои дар муборизаи ракобатноки бозори Созмони Умyмичаxонии Савдо ракобатпазирии худро нигоx дошта тавониотан бояд бегуфтугу кобилияти маxcyлот ва хизматраоонии ба ракобат тобовар пешнщод карданро дошта бошанд. Бинобар ин зарур ает, ки xатман дар корхонаxои иcтеxcолй ва хизматрааонй мyноcибатxои иcтеxcолй ва дарачаи тараккиёту иетифодабарии технологияи корй ба иcтеxcоли маxcyлот ва хизматрааонии ракобатпазир чавобгуй бошанд.

Иcтеxcоли маxcyлот ва хизматрааонии ракобатпазир мутобики талаботи бозори Созмони Умумичдаонии Савдо ногузир мегардонад, ки дар корхонаxои фаъолияткунанда новобаета аз шакли моликияташон мyноcибатxои иcтеxcолй лар байни коллективи коркунон характери дарачаи баланди чамъиятигардонии иcтеxcолотро гирад. Дангоми зоxир шудани мyноcибатxои иcтеxcолй лар байни коллективи коркунон оиди дар якчоягй аз они худ кардани шарош^ои моддии иcтеxcолот, яъне вошта ва натичаxои иcтеxcолот xар кадоме худро дар мукобили дигаре xиcоб намекунад, яъне байни якдигар мукобилият надоранд. Дар як аъзои коллективи коркунони корхона худро cоxиби вошта ва натичаxои иcтеxcолот xиc менамояд. Вай xамчyн дигар аъзои коллективи коркунони корхона дар меxнати умумй иштирок мекунад ва дар якчоягй бо ощо натичаxои меxнати коллективиро аз они худ менамояд. Дар ин чо мафxyми «аз они ман» бо мафxyми «аз они мо» омезиш меёбад [5], чунки аз натичаxои ба фуруш рафтани моли да якчоягй иcтеxcол кардаи коллективи корхона аxли xайати коркунон манфиатдоранд.

Дангоми гузариш ба мyноcибатxои бозаргонй дар натичаи Fайридавлатй ва хycycигардонии моликияти xyкмрони давлатй моликияти хycycй дар шаклxои гуногун -индивидуалй, оилавй, гyрyxй ва дигарxо ба вучуд омада, дар чамъият мавкеи муайянеро ишFOл менамояд. Дар а^ш моликияти хycycй ба воcитаxои иcтеxcолот корхонаxои хycycй ба вучуд меоянд, ки дар инкишофёбии xамкориxои иктдоодии байни давлатxои аъзои Созмони Умyмичаxонии Савдо накши калон мебозанд.

Таърихан корхонаxои хycycй то нимаи дуюми а€ри 19 дар шакли индивидуалй бе алокамандй бо дигар корхонаxо амал мекарданд. Вале дар охири а€ри 19 дар натичаи табаддyлотxое, ки дар тарккиёти кyвваxои иcтеxcолкyнанда ба вучуд омаданд ва шидад гирифтани муборизаи ракобатноки бозорй корхонаxои хycycии индивидуалии капиталиетй xачман вагеъ гардиданд, яъне доираи фаъолияти ощо калон шуд. Дар xалли бдоёр маcъалаxои иcтеxcолию тичоратй иктидори молиявй ва техникии ин ва ё он корхонаи хycycии индивидуалй дар тащой намерашд. Бинобар ин корхонаxои хycycии индивидуалй бо xам мyттаxид гардида, шаклxои гуногуни иттиxодияxои корхонаxои хycycии капиталиетиро ба вучуд меоранд: картелxо, cиндикатxо, треcтxо, конcернxо ва дар вакти xозира шаклxои нави зоxиршавии онxо, ба монанди комбинатxо, диверcификатcияxо, аccоcиатcияxо, компанияxо, корпоратcияxо, монополияxои тратеконтиненталй, тражмиллй ва Fайраxо [6].

Дар ин иттиходияxо корхонаxои дар cоxаxои гуногун фаъолиятдошта дохил шуда, дар cоxаxои иcтеxcолй ва тичоратй бо xам иттифок мегарданд, бо xамдигар алокаманд ва аз натичаxои фаъолияти якдигар вобаета мешаванд. Коркунони ощо мyттаxид гашта баxри ма^ади ягонаи иктдоодии иттиxодия, яъне иcтеxcол ва фуруши моли ракобатпазир ва гирифтани фоидаи баланд якчоя мубориза мебаранд, барояшон манфиатxои иктдоодии умумй ба вучуд меоянд.

Дар шароити пайдо шудан ва амал кардани иттиxодияxои азими хочагй барои фаъолияти €амараноки ощо танxо бозори дохилии мамлакат тангй мекунад. Бинобар ин ощо ба бозори чахонй такя намуда мувофикан ба талаботxои вай амал менамоянд. Барои мувофики ма^ад xал кардани маcъалаxои бозори чаxонй давлатxо кушиш мекунанд, ки ба тозмощои иктдоодии минтакавй ва чаxонй, ба монанди Созмони Умyмичаxонии Савдо ворид гарданд. Барои дар бозори чаxонй бурд намудан зарур ает, ки маxcyлоти ракобатпазир - хушшфату арзон бароварда шавад. Дозир а^ари мамлакатxо xангоми моли бозоргузар баровардан, ки мувофики талаботxои бозори чаxонй бошад, иштироки иттиxодияxои байналмилалй ва ё мамлакатxои дигарро иетифода набаранд. Тащо дар чунин шароит маxcyлоти бозоргузари ба ракобат тобоваранда ист^^л намудан мумкин ает, чунки ин ва ё он кжми алоxидаи маxcyлот, ки дар чои муайяне бароварда мешавад, дар а^ш тачриба ва малакаи бои коркунони xамон чой бо иетифодаи навтарин комёбщои илму технологияи муошр тохта шудаает. Ма€алан, €амолёти америкой «Боинг-474» аз 4,5 млн. узву деталxо иборат ает, ки дар

1,5 хазоp компанияхои байналмилалии даp мамлакатхои гуногуни чахон чойгиpбyда сохта мешаванд [7].

Даp чунин компанияхо коpхонахои истехсолй ва хизматpасонии давлатй ва хусусии мамлакатхои гуногун иштиpок мекунанд. Коpкyнони хаp як коpхонаи алохидаи ба ин ва ё он компания дохил буда, аз як таpаф, ба натичахои нихоии коpи коpхонаи худ манфиатдоpанд, аз таpафи дигаp, ба натичахои нихоии коpи хамаи коpхонахои бо коpхонаи вай даp як иттиходия фаъолияткунанда манфиатдоp мебошанд, ки моли якчоя баpоваpдаашон хаpидоp ёбад ва ба фypyш pавад. Бо назаpдошти ин манфиатхои иктисодй даp шаpоити бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо водоp мекунанд, ки коллективи коpкyнони коpхонаи давлвтй бо коллективи коpкyнони коpхонаи хусусй оиди истехсоли махсулот ва хизматpасонии pакобатпазиp оиезиш ёбанд ва даp якчоягй коpхонаи омехтаpо ташкил диханд. Чунин коpхонахои даp асоси омезиши ду шакли моликият фаъолияткунанда хануз даp замони муносибатхои капиталистй, махсусан даp маpхилаи (фазаи) дуюми вай - капитализми монополиста - импеpиализм бо номи капитализми давлатй-монополистй таpаккй ёфта буданд ва даp ба вучуд оваpдани молхои pакобатпазиp сахми муайян гузоштаанд [8].

Моликияти коопеpативй яке аз шакли моликияти чамъиятй ба воситахои истехсолот мебошад ва даp асоси вай коpхонахои коопеpативй ташкил меёбанд. Даp натичаи ихтиёpан муттахид намудани сохибони воситахои истехсолот бо моликияташон даp коопеpативхо бахpи сохтан ва ба истеъмолкунандагони бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо пешниход каpдани махсулотхо ва хизматpасонихои pакобатпазиp коpхонахои коопеpативй таъсис меёбанд.

Тадкикхо нишон медиханд, ки коопеpативонй бевосита таpаккиёти истехсолот ва фаъолияти хизматpасониpо бо амалй гаpдондани манфиатхои иктсодии коpкyнон, афзоиши ташаббуси онхо алокаманд менамояд, баpкаpоp намудани муносибатхои хочагидоpиpо ба мехнат ва натичахои вай, истифодабаpии захиpахо ва pафти демокpатикyнонии идоpакyнии иктисодиётpо даp доиpаи бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо метезонад. Коопеpативонй имконият медихад, ки умуман имкониятхои иловагии моддй ва мехнатй даp саpзамини хаp аъзои Созмони Умумичахонии Савдо сафаpбаp каpда шуда, бахpи халли масъалахои иктсодию ичтимой самаpанок истифода бypда шаванд.

Даp бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо махсулот ва хизматpасонихои бисёp коpхонахои коллективи коpокyнон (мехнаткашон) воpид шуда метавонанд, ки онхо даp натичаи гайpидавлатикyнонии моликияти давлатй аз таpафи аъзоёни коллективи коpхона коллективона хаpидани воситахои истехсолоти коpхона ба вучцд омадаанд. Даp чунин шаpоит коpхона бо тамоми воситахояш моликияти коллективи коpкyнон мегаpдад ва хаp як аъзои коллектив вобаста ба хиссаи гузоштааш хангоми хаpидан сохиби восита ва натичахои истехсолот мегаpдад. Даp якчоягй восита ва натичахои истехсолоти коpхона ба хамаи аъзоёни коллективи коpкyнон мансубанд ва хаp коpкyн даp pакобатпазиp будани натичахои истехсолй ва хизматpасонии коpхонааш даp бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо манфиатдоp мебошад.

Даp муносибатхои бозаpгонии мyосиpи бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо хиссаи махсулот ва хизматpасонихои коpхонахои ичоpавй, ки ба моликияти ичоpавй асос меёбанд, мавкеи муайян доpанд. Ичоpакоp даp мухлати ичоpакоpиаш сохиби воситахои истехсолоти ба ичоpа гиpифтааш ва натичахои истехсолот мегаpдад [9].

Замин ва бисёp дигаp воситахои истехсолот даp Точикистон моликияти давлатанд ва онхо баpои хочагидоpй каpдан ба шахсони алохида, коопеpативхо, коллективхои мехнатй ва дигаp субъектхо мувофики конунхои мавчудаи мамлакат ба ичоpа дода мешаванд. Муносибатхои ичоpавй инчунин даp байни дигаp звенохои хочагй низ ба вучуд омада метавонанд.

Муносибати ичоpавй - ин шаpтнома даp байни таpафхо - ичоpадиханда ва ичоpакоp оид ба истехсоли махсулот ва ичpои коpхои гуногун мебошад. Акнун даp шаpоити талаботхои бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо муносибатхои ичоpавй даp байни таpафхо оиди истехсоли махсулот ва хизматpасонихо бояд таpзе муайян каpда шаванд, ки натичахои гиpифта шуда pакобатпазиp бошанд ва даp мyбоpизаи pакобатноки бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо молхои коpхонахои ичоpавии ватании Точикистон истодагаpй каpда тавонанд.

Даp шаpоити бозоpи Созмони Умумичахонии Савдо яке аз шакли самаpаноки хочагидоpй ташкили чамъиятхои сахомй ^^^rapn) мебошад, ки онхо даp таpаккиёти

хочагихои чамъиятй макоми мухим мебозанд [10]. Чдмъияти сахомй (аксионерй) - ин корхонае аст, ки маблагхои пулии барои фаъолияти вай зарурбуда аз хисоби чамъ овардани маблаги пулии бисёр сохибкорони чудогона (аъзоёни - аксионерхои чамъияти сахомй) ба вучуд оварда мешавад. Ба сифати сохибкорон - сахмгузорон (аксионерон) метавонанд давлат, корхонахои гуногун, ташкилотхо, муассисахо ва инчунин шахсони алохида бошанд. Дар бисёр мамлакатхо хозир чамъиятхои сахомй (аксионерй) -корпоратсияхо, ассосиатсияхо, компанияхо ва гайрахо номида мешаванд [11].

Ба чамъияти сахомй (аксионерй) метавонанд хамаи сохахои фаъолияти сохибкорй дохил шаванд: саноат, кишоварзй, сохтмон, наклиёт, алока, савдо, банкхо ва гайрахо. Инчунин хамаи хохишмандон ва имконият доштагон новобаста аз миллату халкияташон, чинсашон, чои зисташон метавонанд аъзои чамъияти сахомй (аксионерй) шаванд. Механизми дохил намудани сармояи (капитали) индивидуалй ба сармояи ягонаи чамъияти сахомй (аксионерй) бо баровардан ва фурухтани сахмия (аксия) алокаманд мебошад. Аксия (сахмия) - ин когази киматноке аст, ки ба сохибаш дар бораи бузургии (андозаи) сахми гузоштааш ба чамъият шаходат дода ба вай хукук медихад, ки мувофикан хиссаи худро аз даромади чамъият дар намуди дивиденд мегирад.

Бинобар ин хар як аъзои чамъияти сахомй барой гирифтани фоидаи индивидуалии худ аз чамъияти сахомй дар намуди дивиденд манфиатдор мебошад ва барои ин хавасманд аст. Дар айни замон бузургии (андозаи) дивиденд аз хачми умумии фоидаи дар чамъияти сахомй ба вучуд меомада вобаста аст. Агар чй кадаре хачми умумии фоидаи чамъияти сахомй зиёд шавад, он гох хиссаи хар як аъзои чамъият дар намуди дивиденд низ меафзояд. Аз ин нуктаи назар хамаи аъзоёни чамъияти сахомй ба натичахои умумии чамъият, яъне ба фуруш рафта тавонистани махсулот ва хизматрасонихои чамъияти сахомй дар бозори Созмони Умумичахонии Савдо манфиатдор мебошанд.

Аз ин чо, хар як аъзои чамъияти сахомй ва ё гурухе ё коллективе, ки аъзои чамъияти сахомианд на танхо барои манфиатхои шахсй (ё индивидуалй) ва гурухй (ё коллективй) мубориза мебаранд, балки барои дар бозори Созмони Умумичахонии Савдо ба даст овардани манфиатхои умумии чамъияти сахомй (аксионерй) тамоми кувваи худро сафарбар менамоянд, чунки барои хар яки онхо манфиати умумии чамъият бисёр мухим мебошад. Барои аз они худ кардани манфиати умумии ба чамъияти сахомй, ба фаъолияту натичаи нихоии вай алокаманд буда хамаи аъзоёни чамъият муттахид, хамфикр, якдил мегарданд ва аз навтарин кмомёбихои илму технология ва методхои пешкадами идоракунй истифода мекунанд.

Ташкили корхонахои муштарак дар шароити бозори Созмони Умумичахонии Савдо такозои замон мебошад. Корхонахои муштарак корхонахое мебошанд, ки якчоя бо капитали хоричй (хусусй ва ё давлатй) таъсис меёбанд [12]. Онхо шакли нави ташкили алокахои берунии иктисодй бо мамлакатхои хоричй мебошанд.

Корхонахои муштарак дар асоси муттахид намудани моликияти муассисони вай дар сохахои гуногуни хочагй - саноат, кишоварзй, сохтмон, наклиёт, сохахои хизматрасонй ва гайрахо ташкил карда мешаванд. Тахкикхо нишон медиханд, ки дар шароити бозори Созмони Умумичахонии Савдо зарурияти ташкили корхонахои муштарак асосан дар фарохам овардани имкониятхои нав барои халли чунин масъалахои мухими ичтимой-иктисодй мебошанд: 1) фаровон намудани бозори дохилии мамлакатхои иштироккунанда бо молхои даркорй; 2) тезондани пешрафти илмй-техникй; 3) баланд бардоштани ихтисоснокии рохбарон ва мутахассисон; 4) ба иктисодиёт чалб намудани захирахои иловагии молиявй ва моддй; 5) васеъ намудани имкониятхои содиротии мамлакат ва азнавсозии таркиби иктисодиёт; 6) бархам додани монополияи баъзе истехсолкунандагони чудогона ва г.

Шароит ва имкониятхои давлатхо - аъзоёни Созмони Умумичахонии Савдо гунггун мебошанд. Бинобар ин муассисони корхонаи муштарак хамон вакт корхонаро месозанд, ки агар вай дар кадом сохае набошад, бояд чавобгуи манфиатхои онхо шавад. Бо назардошти ин хангоми барпо намудани корхонаи муштарак барои муассисон хал намудани чунин масъалахо мувофики максад аст: 1) якчоя намудани захирахои молиявй, илмй-техникй, истехсолй ва кадрхо барои ичрои корхои хачман калон, ки дар амалй намудани онхо як корхона ва ё фирма дар танхой имконият надорад; 2) мубодилаи технологияи муосир барои баланд бардоштани дарачаи техникии истехсолот ва истехсол намудани махсулоти ба ракобат тобовар; 3) рох ёфтан

ба бозорхои нави фуруш; 4) имконияти маблагхои озодмондаро самаранок истифода бурдан; 5) ба зудй хал намудани масъалаи бекурбшавии баъзе асъорхо; 6) баланд бардоштани самаранокии истехсолот; 7) баланд бардоштани ихтисоснокии коркунон ва чалб намудани тачрибаи пешкадами идоракунй ва тичоратй.

Тахлили тачрибаи чахонй нишон медихад, ки ба халли масъалахои зикршуда хамаи аъзоёни корхонаи муштарак хавасманд мебошанд, чунки онхо аз чихати иктисодй манфиатдоранд. Аз як тараф, хар як коркун бахри манфиати шахсии худаш саъю кушиш менамояд, аз тарафи дигар, манфиати иктисодии коллектив ва умуман манфиати иктисодии чамъиятй коркунони корхонаи муштаракро бетараф намегузорад, барои он ки натичахои нихоии дар корхона ба даст меомада ба манфиатхои шахсй ва гурухии аъзоёни корхонахои муштарак бевосита таъсир мерасонанд. Дигар хел карда гуем, манфиати ягонаи иктисодй хамаи коркунонро бо хам алокаманд, аз якдигар вобаста гардонида, онхоро бахри сохибшудани максади олии иктисодиашон, яъне фоидаи умумй аз ба фуруш рафта тавонистани махсулот ва хизматрасонии корхонаи муштарак дар бозори Созмони Умумичахонии Савдо муттахид менамояд.

Дамин тарик, мутобикан ба талаботхои бозори Созмони Умумичахонии Савдо шаклхои нави хочагидорй барои ташкили мехнати хосилноки коркунони корхонахо дар истехсоли махсулот ва хизматрасонихои ракобатпазир омилхои ташаккулдихандаи фаъолияти иктисодй мешаванд. Дар чунин шарои дар рохи ба даст овардани манфиатхои умумии иктисодй коркунон бо истифодаи малака ва тачрибаи пешкадам ва технологияи баланди муосир махсулот ва хизматрасонихои ракобатпазирро истехсол ва барои фуруш ба бозори Созмони Умумичахонии Савдо пешниход мекунанд.

Адабиёт:

1. Асроров И., Асророва З. Интеграция экономики Таджикистана в мировую экономическую систему: проблемы и пути их решения. / отв. ред. к.э.н. Рауфи А. -Душанбе: «Дониш», 2006. - С. 84.

2. Маводхои Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон.

3. Мачмуи конунхои иктисодй (солхои 1992-1999). / Тартибдиханда С. Сафаров. - Душанбе: «Шарки озод», 2000. - С. 224—242.

4. Омори солонаи Ч,умхурии Точикистон. 2014. - Душанбе: АО назди Президенти Ч,Т, 2014. -С. 206.

5. Улыбин К.А. Собственность, стереотипы и новые реалии. - М.: Знание, 1990. - С. 4-9, 2239.

6. Зименков Р.И. Конкистадоры ХХ века. - М.: Политиздат, 1990. - С. 5-12.

7. Политическая экономия, Учебник для вузов. Медведов В.А. и др. - М.: Политиздат, 1990. -С. 632-633.

8. Рауфй А. Бо вахдат ба бозор. / Зери тахрири умумии д.и.и., проф. И.А. Асроров. -Душанбе: «Дониш», 2006. - С. 71.

9. Мачмуи конунхои иктисодй (солхои 1992-1999). - С. 224—242; Ураснощеков Н.В. Арендные коллективы интенсивного труда. - М.: Знание, 1989. - С. 4-7, 8-9, 45-47.

10. Крутик А.Б. Формирование рыночных отношений на предприятиях. - Л.: Знание, 1991. -С. 3-14; Моргун С.Ф. Акционерное общества, товарищества, предприятия. - Душанбе, 1991.- С. 3-38.

11. ^онуни ЧумхурииТочикистон «Дар бораи чамъиятхои сахомй». // Садои мардум. - 1992. - 14 фев.

12. Лукашевич М.Л., Медведев А.Г. Экономические проблемы создания и деятельности совместных предприятий. - Л.: «Знание», 1990. - С. 5-21; Мачмуи конунхои иктисодй (солхои 1992-1999). - С. 224—242.

ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ТАДЖИКИСТАНА В УСЛОВИЯХ ВСЕМИРНОЙ

ТОРГОВОЙ ОРГАНИЗАЦИИ

В статье исследованы современные формы хозяйствования как совершенствующие факторы экономики Таджикистана в условиях его вхождения в Всемирной Торговой Организации. Показываются экономические результаты функционирующих хозяйств Таджикистана в соответствии с требованиями рынка Всемирной Торговой Организации.

Клячевые слова: рынок, конкурентоспособность, собственность, хозяйствование, предприятие.

ECONOMIC DEVELOPMENT OF TAJIKISTAN IN CONDITIONS OF THE WORLD TRADE

ORGANIZATION

The article studies modern forms of economic factors as the perfection of Tajikistan's economy in terms of its entry into the World Trade Organization. There is shown the economic results of farms operating in Tajikistan in accordance with the market requirements of the World Trade Organization.

Keywords: market competitiveness, sales, property management, enterprise.

Сведения об авторе: Рауфи Абдyгаффоp, доктоp экономических наук, пpофессоp кафедpы финансового менеджмента Таджикского госyдаpственного педагогического yнивеpситета имени С. Айни

About author: Abdugaffor Raufi, doctor of economic sciences, professor, ОДак of management financial, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini

ИЗ ИСТОРИИ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ МЫСЛИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА: ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ВЗГЛЯДЫ ИМАМА АБУ ХАНИФЫ

Убайдуллоев Ф. К.

Финансово-экономический институт Таджикистана

История свидетельствует, что нашим предкам было свойственно всеобъемлющий подход к изучению наук и научной деятельности. Такой подход очень ярко проявляется в результатах научной деятельности таджикских ученых, особенно после периода возрождения, так называемого «мусульманского ренессанса». Поэтому, в силу такого всеобъемлющего подхода неудивительно, что они, так или иначе, высказывали экономические мысли и суждения, которые косвенным или прямым образом, из-за громких имен и популярности этих гений, повлияли на становление общей экономической мысли в мире.

Экономические мысли отдельных известных мусульманских ученых подробно освещены в научной литературе. Труды некоторых из них, к примеру, Ибн Халдуна тщательным образом изучены и представлены в экономической литературе. Но, в целом, изучение наследия классиков исламского периода, в частности трудов наших соотечественников на наличие зерен экономических мыслей еще должным образом не начато.

Имаму А'заму, величайшему представителю мусульманского богословия принадлежит следующее изречение: «Когда целиком посвящаешь себя религии, то останешься без средств на существование, а когда устремляешь свои усилия на осуществление мирских целей и бежишь за мирскими делами, то отдаляешься от своей религии». Один из учеников Великого Имама спросил его, как поступать нам тогда, как быть? Имам ответил: «занимайтесь наукой, и непременно достигните успеха на обоих направлений» [9, с. 21].

Данное высказывание древнего мудреца, хотя на первый взгляд кажется славословием, но при тщательном рассмотрении, больше всего отвечают современным вызовам глобального экономического устройства мира. Сегодня, весь прогрессивный мир движется в сторону так называемой «новой экономики», экономики основанного на знания, основным производственным фактором которого является капитализированный человеческий потенциал, или кратко - человеческий капитал. Такое направление стало возможным совсем недавно, начиная с 50-х и 60-х годов прошлого столетия, благодаря открытиям ведущих представителей экономической науки.

По словам Президента Республики Таджикистана Эмомали Рахмона «Деяния этой великой личности и несравненного гения в мире науки и знания до сих пор содержат многочисленные нераскрытые тайны, которые требуют проведения широких исследований» [1] .

С другой стороны, наряду с положительными тенденциями в рамках интеграции мирового хозяйства, сегодня «глобализация стала причиной возникновения в различных регионах мира новых вызовов и угроз, в том числе терроризма, экстремизма, сепаратизма, радикализма, организованной преступности и других экстремистских

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.