Научная статья на тему 'АМИР ТЕМУР МАЪНАВИЯТИ ВА СОҒЛОМ БОЛА ТАРБИЯСИ ҲАҚИДА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР'

АМИР ТЕМУР МАЪНАВИЯТИ ВА СОҒЛОМ БОЛА ТАРБИЯСИ ҲАҚИДА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Амир Темур / соғлом бола / ёшлар тарбияси / аҳлоқ.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Шоҳистахон Ўлжаева

Ушбу мақолада Амир Темур даврида соғлом бола тарбияси тарбияси ҳақида тўхталиб ўтилган. Амир Темур ёш авлод тарбиясига катта эътибор қаратган, уларнинг маънавий ва жисмоний етук инсонлар бўлиб етишиши учун ҳаракат қилган. Амир Темур оиласида ҳам янги туғилган темурий чақалоқлар энага тарбиясига берилган. Энага насли тоза оиладан бўлиб унинг янги туғилган чақалоғи бўлиши керак бўлган.Темурий шаҳзодалар янги оилага тарбия учун берилар экан энаганинг эри оталиқ, чақалоқнинг эмикдоши эса кўкалдош деб аталган. Темурий маликалар ҳам ёш авлод тарбиясида фаол иштирок этганлар. Мақолада бу ва бошқа жиҳатларга тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АМИР ТЕМУР МАЪНАВИЯТИ ВА СОҒЛОМ БОЛА ТАРБИЯСИ ҲАҚИДА БАЪЗИ МУЛОҲАЗАЛАР»

АМИР ТЕМУР МАЪНАВИЯТИ ВА СОГЛОМ БОЛА ТАРБИЯСИ ^АЦИДА БАЪЗИ МУЛО^АЗАЛАР

Шохистахон Улжаева

ТИ^ХММИ Миллий тадкикот университети профессори https://doi.org/10.5281/zenodo.11221722

Аннотация. Ушбу мацолада Амир Темур даврида соглом бола тарбияси тарбияси цацида тухталиб утилган. Амир Темур ёш авлод тарбиясига катта эътибор царатган, уларнинг маънавий ва жисмоний етук инсонлар булиб етишиши учун царакат цилган. Амир Темур оиласида цам янги тугилган темурий чацалоцлар энага тарбиясига берилган. Энага насли тоза оиладан булиб унинг янги тугилган чацалоги булиши керак булган.Темурий шацзодалар янги оилага тарбия учун берилар экан энаганинг эри оталиц, чацалоцнинг эмикдоши эса кукалдош деб аталган. Темурий маликалар цам ёш авлод тарбиясида фаол иштирок этганлар. Мацолада бу ва бошца жщатларга тухталиб утилган.

Калит сузлар: Амир Темур, соглом бола, ёшлар тарбияси, ацлоц.

Аннотация. В данной статье речь идет о воспитании здорового ребенка во времена Амира Темура. Амир Темур уделял большое внимание воспитанию молодого поколения, работал над тем, чтобы они стали духовно и физически зрелыми людьми. В семье Амира Темура новорожденных малышей также отдают няням. Няня была из чистой семьи и должна была быть ее новорожденным ребенком. Когда тимуридских принцов отдавали на воспитание в новую семью, мужа няни называли аталик, а младенца - кукалдошем. Тимуридские принцессы также принимали активное участие в воспитании молодого поколения. Об этом и других аспектах речь пойдет в статье.

Ключевые слова: Амир Темур, здоровый ребенок, воспитание молодежи, нравственность.

Abstract. This article focuses on the upbringing of a healthy child during the time of Amir Temur. Amir Temur paid great attention to the education of the young generation, worked to make them become spiritually and physically mature people. In Amir Temur's family, newborn Temur babies are also given to nannies. The nanny was from a clean family and was supposed to be her newborn baby. When Timurid princes were given to a new family for upbringing, the nanny's husband was called otaliq, and the baby's brother-in-law was called kukaldosh. The Timurid princesses also took an active part in the education of the young generation. This and other aspects are discussed in the article.

Key words: Amir Temur, healthy child, youth education, morality.

Маълумки, ота-боболаримиз соглом фарзанд тарбиялашда жуда катта тажриба мактабини яратганлар. Зеро соглом бола жисмоний ва маънавий баркамол инсондангина тугилиши ва келажакда жамиятга ва оиласига фойда келтиришини ота-боболаримиз теран англаб етишган.

Амир Темур узи х,ар томонлама етук ва баркамол булгани учун, келажак авлод давлат ва жамият хдётида жуда катта урин тутишини уз акл кузи билан аввалдан кура олган х,азрати инсон эди.

У аввало фарзандларни дунёга келтирадиган ота-оналарнинг маънавий ва жисман согломлигини талаб этган. У ичкилик, чекиш каби зарарли иллатларга карши курашган, ёшларнинг енгил-елпи хдётга урганишига, кийинчилик ва мех,нату машаккатларсиз х,аёт

кечиришига, айш-ишратларга берилишига хамда беникох фарзанд тугилишига карши булган.

Келин танлашни давлат сиёсати билан тенг курган.

Салтанатда сарой шахзодалари тарбиясига алохида эътибор берилган. Маълумки, кадимдан давлат бошликлари янги тугилган фарзандларини бирор энагага бериб эмиздирганлар[1].

Энага булмиш тоза насллик, янги фарзанд курган булиши керак булган. Аткалар эса ана шу энаганинг эри хисобланган ва у шахзодага отадай хисобланган. Х,ар кандай киши энага ёки оталик (атка) булавермаган, балки тоза насллик, хар томонлама соглом, зийрак, аклли, доно кишилар бу ишга лойик деб топилган. Темурийларнинг чакалок фарзандларига эмикдош булган болалар кукалдош дейилган[2].

Шунингдек, Бибихоним каби обрули темурий маликалар хам ёш болаларни сарой коидалари, узини тутиш, овкатланиш маданияти, катталарга эътибор, саволларга жавоб бериш каби ахлокшунослик илмига тайёрлаб борганлар.

Сохибкирон уз угли Шохрух Мирзони, суюкли иабиралари Мухаммад Султон Мирзо, Халил Султон Мирзо, Улугбек Мирзо ва бошка мирзоларии бевосита зукко Сарой Мулк хоним тарбиясига топширган эди .

Тарихдан бир мисол: 1394 йил 14 августда Шохрух Мирзо угил курди. Унга Иброхим Султон деб исм куядилар[3]. Шахзодага Туман ого (Амир Темурнинг доно завжаси-Ш.У.) мураббия этиб тайинланади. «Ва амир Усмон Аббосни отабек(оталик-Ш.У.) килдилар ва хотуни Соткин огоким, Сохибкиронга уруг булур эрди, энагаликка мукаррар булди[4]".

Уша даврда аслзодалар хам уз фарзандларини махсус энагалар кулида вояга етказишга харакат килганлар.Бизнинг назаримизда бунинг бир канча сабаблари бор: Биринчидан, уларни ортикча эркалатиш, хаддан ташкари куп мехр курсатиш, эркатой фарзандларни устирмаслик бунинг асосий сабабларидан булса, иккинчидан, аслзодалар узлари купрок вактини сиёсий фаолиятга багишлаганликлари, купинча уларнинг юришларда ва бошка сафарларда булиши боланинг назоратдан четда колишига сабаб булади, деган фикрга таянган булишлари мумкин. Болани хар тарафлама чиниктиришда оталик ва оналик мехридан бироз узилган бола ортикча каршиликларсиз, устозларининг тарбиясини олиб борган. Темурийларнинг ичидан етишиб чиккан унлаб шоху саркарда шоир ва олимларнинг узи салтанатда соглом бола тарбиясига катта эътибор берилганини курсатади.

Аслзодаларнинг фарзандлари 4-5 ёшдан илохиёт ва ахлокшунослик билимлариини эгаллаб боришган.

Уша даврда мадрасаларнинг икки тури мавжуд булган. Дастлабки маълумот берувчи мадрасаалар, иккинчиси эса олий маълумот берувчи мадрасалар эди. Бу таълим масканларида илохиёт илми билан биргаликда конуншунослик (фикх), мантик, математика (риёзиёт), геометрия (хандаса), фалакиёт (илми хайъат), тиббиёт, жугрофия, араб тили ва бошка фанлар ургатилган.

Шахзодаларга, мадрасаларда укишни бошлаган ёш болаларга киссахонлар турли тарбиявий ахамиятга эга булган кисса ва эртакларни айтиб беришган ва уларда яхшиликка интилиш, ёмонликдан нафратланиш туйгулари шакллантирилган.

Тарих фани Амир Темур хаётлигидаёк равная топган. Амир Темурнинг хаёт ва фаолиятининг узи кахрамонлик билан йугрилган эди.

Темурийлар уша давр илмий мухитининг асосчилари булиб, бемисл миллий тарихимизда юксак маънавий жасорат курсатганлар. Темурий шох ва шахзодаларнинг шахсан узлари халкка урнак булиб, ёшлар онгида илм-фанга хавасни уйгота олган. Улар миллий тарихимиз гилдиракларига ботиний куч берган эпик кахрамонлардир.

Хусусан, Темурий малика Бибихоним номи билан машхур булган Сароймулкхоним Амир Темурдан рухсат олиб Бибихоним мадрасасини уз маблаги хисобидан курдирган ва бу масканда юзлаб уз даврининг етук ёш авлодлари шаклланиб, мамлакатнинг маънавий хаётида мухим урин тутганлар[5].

Улугбек Мирзо нафакат буюк астроном олим ва математик, балки уз даврининг пешкадам ара б ва форс тили билимдони, мусикачиси ва тарихнависи эди. Бу эса темурийларнинг факатгина бир-икки сохани чукур урганиш билан чегарланмаганлиги, Темурий шох ва шахзодалар билан бирга уша давр илми толибларининг Шаркда пешкадам олимлар булиб етишгани, уз сохалари билан бирга бошка сохаларни хам мукаммал билганларидан далолатдир.

Улугбек шахсан узи уша даврда энг нуфузли шаркда катта обруга эга булган туртта мадраса курдирган: Бухоро ва Гиждувонда биттадан, Самаркандда иккита мадраса курдирган. Бу даврда Самаркандда Хоним, ^утдиббин Садр, Мухаммад Султон мадрасалари хам фаолият юритган[6].

Бу мадрасаларда ёшлар билим олиб, хар тарафлама етук мутахассислар булиб етишишган. Мирзо Улугбек Амир Темур устирган билим дарахтининг меваси сифатида бобосининг эзгу ишларини давом эттирган. Амир Темур ва унинг ворислари соглом авлод тарбияси тарихида мухим бир кутарилишни бошлаб берган.

Бир жихатга алохида эътибор бериш лозим: тарихида факат Темурийлар орасидангина бир пайтда хам хукмдор шахсида саркарда, олим, тарихчи ва шоирлар -хусусан Мирзо Улугбек, Шохрух Мирзо, Хусайн Бойкаро, Бобур Мирзо каби куплаб энциклопедист олимлар-давлат рахбарлари етишиб чикди. Темурийларнинг буюк кашфиётлари хам салтанатда соглом бола тарбиясига алохида эътибор берилганидан,уларнинг юксак маънавияти ва маънавий жасоратидан далолатдир. Улугбек Академияси, Хирот мактаби, Бойсунгур Академияси хам ёш болалаларга берилган билимларнинг, Амир Темурнинг соглом бола борасида олиб борган сиёсатининг махсулидир. Темурий шох ва шахзодалар, умуман мадрасалар укувчилари уз даврида грек-рим олимлари, Шарк ва Гарбнинг энг сунгги кашфиётларидан бохабар булишган ва уз билимларини мустахкамлаб боришган, уларни ривожлантириб Шаркда Темурийлар Ренессансинингн тамал тошларини куйишган.

Сохибкирон, унинг угиллари, неваралари, харбий бошликлар ва жангчиларнинг узи асли баходир, мард инсон, эпик кахрамонлар эди.

Амир Темур ва темурийлар даврида илм-фанга кизикишнинг усиши маънавий маданиятнинг умумий юксалишига, ишлаб чикариш ва хунармандчиликнинг усишига ёрдам берди. Айни вактда ирригация, шахарсозлик, меъморчиликнинг илдам ривожланиши фандаги турли йуналишларнинг юксалишига туртки берди.

Устолар мактаби хам болаларни хунарга ургатишда мухим мактаблар хисобланган. Болалалар у ерда хар кандай захмату кийинчиликларни енгиб утишган, янги билим ва

малакаларни узлаштириб, уз даврининг уста хунармандлари булиб етишган. Устолар хонадони катта педагогика мактаби булган, ёшларни мехнатсеварликка, халоликка, инсон ва мехнатнинг кадрига етишга ургатган.

Жисмоний тарбия Амир Темур салтанатида соглом бола тарбиясининг мухим асосларидан бири хисобланган. Уша даврда халк уйинлари мамлакат буйлаб кенг таркалган ва ёш болаллар бу уйинлар билан бирга спорт билан хам мунтазам шугулланиб боришган. Амир Темурнинг юришларида катнашган 200 000 лаб кушиндаги куплаб ёш зобит ва навкарлар уз даврининг уста спортчилари булишган. Амир Темур даврида спорт ва харбий машклар бир-бирини тулдириб борган. Урушлар бош масалала булган урта асрларда хар бир инсоннинг чапдаст, жисмонан чиниккан, душманга хар кандай шароитда хам карши тура оладиган билим ва куникмаларга эга булиши уша даврнинг талаби эди.

REFERENCES

1. Улжаева Ш. Амир Темур давлат бошкаруви. Тошкент, Акадмнашр, 2017. -Б. 103.

2. Улжаева Ш. Амир Темур давлат бошкаруви. Тошкент, Акадмнашр, 2017. -Б. 103.

3. Шарафуддин Али Йаздий. Зафарнома / Сузбоши, табдил, изохлар ва курсаткичлар муаллифлари Ашраф Ахмад, Х,айдарбек Бобобеков.- Тошкент: Шарк, 1997. Зафарнома., Тошкент, 1997. -Б.172.

4. Шарафуддин Али Йаздий. Зафарнома.. -Б.172.

5. Файзиев Т. Темурий маликалар, Тошкент, 1994. -Б. 3-7.

6. Амир Темур жахон тарихида. -Тошкент:Шарк, 2006. -Б. 159.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.