Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ СОҲА ХОДИМИНИНГ ЭНГ МУҲИМ ФАЗИЛАТЛАРИ'

ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ СОҲА ХОДИМИНИНГ ЭНГ МУҲИМ ФАЗИЛАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
62
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
ижтимоий-маданий соҳа / Амир Темур ва темурийлар / санъат / маданият / қонун / маданий ҳаёт

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — М.Ғапуров

Ушбу мақолада ижтимоий-маданий соҳа ходимлари учун энг зарур бўлган хислат ҳамда фазилатлар хусусида фикр юритилган. Ижтимоиймаданий соҳа ходими фаолиятининг таъсирчанлигини оширадиган омиллар ҳақида айтиб ўтилган. Шунингдек, Амир Темур ва темурийлар давридаги маданий ҳаёт, Ўзбекистон Республикасида маданият ва санъатни ривожлантириш борасида амалга оширилаётган ишлар ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ-МАДАНИЙ СОҲА ХОДИМИНИНГ ЭНГ МУҲИМ ФАЗИЛАТЛАРИ»

H^THMOHH-MA^AHHH COXA XO^HMHHHHr ЭНГ MY^HM

OA3H^AT^APH

М.Гапуров

Аннотация: Ушбу маколада ижтимоий-маданий соха ходимлари учун энг зарур булган хислат хамда фазилатлар хусусида фикр юритилган. Ижтимоий-маданий соха ходими фаолиятининг таъсирчанлигини оширадиган омиллар хакида айтиб утилган. Шунингдек, Амир Темур ва темурийлар давридаги маданий хаёт, Узбекистон Республикасида маданият ва санъатни ривожлантириш борасида амалга оширилаётган ишлар хакида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: ижтимоий-маданий соха, Амир Темур ва темурийлар, санъат, маданият, конун, маданий хаёт

THE MOST IMPORTANT QUALITIES OF A SOCIO-CULTURAL FIELD

WORKER

M.Gapurov

Abstract: This article discusses the properties and traits necessary for workers in the socio-cultural sector. The factors that increase the effectiveness of a worker in the socio-cultural sector are considered. Information is given about the cultural life in the era of Amir Temur and the temurids, about the things that can be done to develop culture and art in the Republic of Uzbekistan.

Keywords: social and cultural sector, Amir Temur and temurids, art, culture, law, cultural life

Мехр-окибат, багрикенглик, хамжихатлик каби олижаноб инсоний фазилатлар, миллий ва умумбашарий кадриятларга хурмат, ватан такдири ва унинг келажагига дахлдорлик туйгуси кишилик жамиятида мухим ахамиятга эга. Айни шу жихатларни инобатга олган холда Узбекистонда хам бир катор самарали ислохотлар амалга оширилмокда. Айникса, хотин-кизлар хамда ёш авлод вакилларига катта имкониятларнинг берилиши давлат сиёсати даражасига кутарилди.

Бугунги кунда хаётга татбик этилаётган истикболли лойихалар, жойларда амалга оширилаётган кенг куламли бунёдкорлик ишлари халкимизнинг нафакат турмуш тарзини, балки дунёкарашини хам тубдан узгартирмокда. Бундай эзгу жараённи маданият ва санъат ривожига, ижод ахлига юксак эътибор курсатилиб,

ижодкор зиёлиларни хар томонлама куллаб-кувватлаш масалаларига жиддий ахамият каратилаётганлиги билан хам изохлаш мумкин. Жахон микёсидаги илгор тажрибалар асосида замонавий маданият хамда санъат муассасаларини барпо этиш, уларнинг моддий-техник базасини мустахкамлаш борасидаги ишлар хукуматимизнинг доимий эътиборидадир.

Узбекистон Республикаси Президентининг мазкур сохага тааллукли 2017 йил 31 майдаги "Маданият ва санъат сохасини янада ривожлантириш ва такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тугрисида"ги карори, 2018 йил 28 ноябрдаги "Узбекистон Республикасида миллий маданиятни янада ривожлантириш консепсиясини тасдиклаш тугрисида"ги карори, 2020 йил 26 майдаги "Маданият ва санъат сохасининг жамият хаётидаги урни ва таъсирини янада ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони ижросини таъминлаш юзасидан самарали саъй-харакатлар олиб борилмокда. Ёшларнинг маданий савиясини юксалтириш, уларни миллий, умумбашарий маданиятнинг энг яхши намуналаридан бахраманд этиш, шу асосда маънавий етук, баркамол шахсларни тарбиялаш, ёш истеъдод эгаларининг кобилияти, салохиятини руёбга чикариш борасида бажарилаётган вазифалар хам тахсинга лойикдир.

Узбекистон Республикасида миллий маданиятни янада ривожлантириш, моддий ва номоддий маданий мерос дурдоналарини саклаш ва уларни таргиб этиш, халк огзаки ижодиёти ва хаваскорлик санъатини янада оммалаштириш, юртимизнинг жахон маданий маконига фаол интеграциялашувини таъминлаш, маданият ва санъат сохасини инновацион ривожлантириш борасида мухим вазифалар бажарилмокда.

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида миллий маданиятни янада ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги карорида норматив-хукукий базани такомиллаштириш, тарихий ва маданий меросни асраб-авайлаш, ёшлар онгига миллий ва умуминсоний кадриятларни сингдириш, этник маданий анъаналарни асраб-авайлаш, маданият сохасига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш, маданият сохасида узаро манфаатли халкаро муносабатларни ташкил этиш ва ривожлантириш, миллий маданиятга жахон маданиятининг таркибий, ажралмас кисми сифатида караш, маданият ва санъат муассасаларининг тулаконли фаолият юритишини таъминлаш, уларнинг моддий-техник базасини янада мустахкамлаш, маданий мерос объектларининг сакланиши устидан жамоатчилик назоратини йулга куйиш сингари энг долзарб вазифаларни амалга оширилиши белгиланди.

Ушбу мухим вазифалардан бири "маданий сохада узаро самарали халкаро муносабатларни ташкил этиш ва ривожлантириш, миллий маданиятга жахон

маданиятининг ажралмас кисми сифатида караш, бу борада тенг хукуклилик ва инсон хукукларини хурмат килишга алохида эътибор каратиш" хисобланади [1].

Дунё тарихидан маълумки илм фан тараккиёти катта сармоя ва давлат хомийлигини талаб этади. Буни маърифатли хукмдор Амир Темур теран англагани боис, уз улкан салтанатининг барча худудларида илм ахли, ижод ахлига хомийликни давлат сиёсати даражасига кутарди. Олимлар жамиятнинг нуфузли ижтимоий катламига айланди. Уларнинг яшаши ва илмий-ижодий фаолият билан шугулланишлари учун барча шарт-шароитлар яратилди. Самарканд, Кеш, Бухоро, Х,ирот каби шахарларни маърифат, илм-фан марказларига айланишига олиб келди. Буюк ипак йули буйлаб халкаро савдо ва маданий алокалар тикланди, илм-фаннинг турли сохаларидаги хамкорлик ишлари йулга куйилди. Кушни ва узок мамлакатлар билан элчилик муносабатлари урнатилди.

Бу узгаришлар замирида Амир Темур асос солган ва куплаб темурий хукмдорлар давом эттирган илм-фанга, маданият ва санъатга, маорифга эътибор, хомийликка йуналтирилган давлат сиёсати мухим ахамиятга эга булган. Хусусан, Шохрух, Мирзо Улугбек, Султон Абу Саид, Султон Хусайн (Бойкаро) даврларида фан ва маданият юксалиб, Мовароуннахр ва Хуросон дунёнинг йирик маданий марказлари сифатида шухрат топди. Айникса, Мирзо Улугбек томонидан Амир Темурнинг илм-фан, санъат ва маданият сохаларига килган хомийлик сиёсати самарали давом эттирилди. Мирзо Улугбек хукмронлиги даврида Самаркандда Расадхона, Бухорода, Гиждувонда ва Самаркандда мадрасалар курилди. Бу даврда биргина Самарканд шахрида 100 дан ортик олимлар фаннинг турли сохаларида ажойиб ютукларга эришди. Улар орасида Тафтазоний, Мавлоно Ахмад, уз замонасининг "Афлотуни" деб ном олган Козизода Румий, Гиёсиддин Коший, Мухаммад Хдфовий, мавлоно Али Кушчи ва бошка таникли кишилар булган.

Темурийлар даврида тасвирий санъат турли йуналишлар буйича юксалди. Урта Осиёдаги кадимги деворий суратлар ва умуман тасвирий санъат анъаналари Амир Темур ва темурийлар даврида янги шакл ва мазмунда ривожланди.

Самарканддаги темурийларнинг сарой ва кароргохлари кабул маросими, жанг вокеалари, ов манзаралари, халк байрамлари тасвири туширилган деворий суратлар билан безатилган эди.

Темурийлар даври маданиятида бадиий хунармандчиликнинг турли шаклларида хам намоён булди. Уларнинг айримлари меъморчилик, баъзилари кошинкорлик, ёгоч ва тош уймакорлиги билан боглик эди. Ёгоч уймакорлигида Гури Амир, Шохизинда, Яссавий макбаралари эшиклари, шунингдек, XV асрга оид уй устунлари уймакор накшлар билан ишланган. Бу даврда металл уймакорлиги тараккий этди. Буюм ва идишлар зархал бронза, латун, кизил

мисдан ишланган. Накшлар уйик ва буртма усулда, кимматбахо тошлар эса кадаш йули билан тайёрланган.

Амир Темур ва темурийлар давлатида турли байрамлар, сайиллар, томошалар утказилиб келинганлиги тугрисида купгина тарихий-илмий маълумотлар бизгача етиб келган. Турли тадбирда санъаткорлар уз махоратларини намойиш этишган. Шунингдек, театрлашган сайиллар ва намойишларда минглаб ижодкорлар катнашган ва улар узаро беллашган.

Амир Темур оилавий маросимларни хам созанда, хонанда ва раккосу-раккоссаларсиз, умуман олганда, уйинчиларнинг катта-катта гурухларини жалб этган холда утказишни ёктирган. Унинг даврида халк байрамлари жуда хам кенг куламда нишонланганлигини тарихий манбалардан топишимиз мумкин. Хос базмларда эса маком куйлари чалинган. Бу куйларга раккос ва раккосалар хиром этган, масхара ва мукаллидлар кулдирган, байрамлар давомида катта майдонларда томошалар курсатилган.

"Мозийга кайтиб иш курмок хайрлидир" дейдилар [2]. Шу боис, мамлакатимизда кейинги йилларда барча сохалар катори маданият ривожига хам алохида эътибор каратилмокда. Жумладан, Узбекистон миллий маданиятини янада ривожлантириш, Узбекистоннинг янги тарихини яратиш, халкимизнинг маънавий-маърифий савиясини юксалтириш, соха вакилларини куллаб-кувватлаш ва маданият сохасини молиялаштиришга алохида эътибор каратилмокда. Бу эса уз навбатида, миллий маданиятни, санъатни кайта тиклаш ва уни янада ривожлантириш сохасида мехнат килаётган мутахасислар зиммасига улкан масъулият юклатилганидан далолат беради.

Ижтимоий-маданий соха ходимлари фаолияти педагогик фаолиятнинг бошка турларидан узининг мазмунан мураккаблиги, куп кирралиги, иш шаклларининг узига хослиги билан фарк килади. Сабаби, ушбу соха ходими бир хил тайёргарликка эга булган катнашчилар ёки талабалар билан эмас, балки ёши, касби, билим даражаси, дунёкараши, кизикиши ва эхтиёжлари турлича булган кишилар орасида узининг тарбиявий фаолиятини амалга оширади. Ижтимоий-маданий соха кадрлари фаолиятнинг мухим хусусияти шундан иборатки, улар мунтазам изланади, уз касбига нисбатан хамма вакт ижодий ёндашади. Ижтимоий-маданий ишларнинг мазмунини мунтазам такомиллаштириб, янгилаб боради. Инсонларга гоявий таъсир этишнинг янада янги, самарали усул ва воситаларини куллашга интилади. Ижтимоий-маданий соха ходими кишиларнинг маданий дам олиш, маънавий эхтиёжларини кондириш, истеъдод ва кобилиятларини устиришга каратилган ижтимоий-фойдали фаолиятни уюштирувчидир.

"Ижтимоий-маданий соха ходими омманинг педагог-тарбиячиси, улар орасида утказиладиган ижтимоий-фойдали ишларнинг ташаббускори,

хаваскорлик жамоаларининг рахбаридир"[3, 91-б.]. Ижтимоий-маданий соха ходими фаолиятининг бундай куп кирралилиги унинг шахсияти ва ахлокий киёфасига юксак талабларни куйишили хам айни муддаодир.

Ижтимоий-маданий соха ходимлари томонидан ташкил этиладиган тадбирлар инсоннинг акл-идроки билан бирга унинг хиссиётига хам ижобий таъсир этади. Шунинг учун хам хар бир тадбир чукур мазмунли, гоявий юксак даражада булиши билан бир каторда, анча кизикарли, жозибали, одамларга эстетик завк багишлайдиган, тарбиявий таъсир курсатадиган даражада булиб утишига жиддий ахамият каратилади. Ишда катъиятли ва узига нисбатан талабчанлик хам ижтимоий-маданий соха ходимининг асосий хислатларидан бири хисобланади. Айни шу жихатларсиз ижтимоий-маданий ишларнинг мазмуни, шакл ва усулларини тухтовсиз такомиллаштириб боришдек мухим вазифани муваффакиятли бажаришнинг имкони булмайди.

Ушбу соха ходими юксак даражадаги дунёкараш, маданият, гузал ахлокий фазилатларга эга ва комусий билимлар мажмуини эгаллаган булиши лозим. Ижтимоий-маданий соха ходими фаолиятининг таъсирчанлигини оширадиган омиллардан яна бири унинг педагогик одобидир. Айни шу хислат муайян вазиятда шахсга ёки жамоага тарбиявий таъсир этишнинг максадга мувофик усуллари ва йулларини танлаб ва куллай билишида намоён булади.

Ижтимоий-маданий соха ходими учун энг зарур билим тармокларидан яна бири - бу педагогик билимлар хисобланади. Педагогика ижтимоий-маданий соха ходимига фаолиятининг мазмун-мохиятини чукур тушуниб олишда, кишиларга тарбиявий таъсир утказишнинг янги усулларини узлаштиришда ва улардан окилона фойдаланишда ёрдам беради. Ижтимоий-маданий соха ходими рухшунослик конуниятларини хам чукур узлаштириб олиши, ижтимоий-маданий муассасалардаги тарбиявий жараённи тугри уюштириш ва унинг самарали булишини таъминлашда катта ёрдам беради.

Зеро, замонавий ижтимоий-маданий соха ходими юксак даражадаги дунёкараш, маданият, гузал ахлокий фазилатлар ва комусий билимларни эгаллаган булиши лозим. Айни шу хислат муайян вазиятда шахсга ёки жамоага тарбиявий таъсир этишнинг максадга мувофик усуллари ва йулларини танлаш хамда куллай билишида намоён булади.

Ишдан буш вактда уз билимини бойитиш, кобилиятини устириш, маънавий эхтиёжларини кондириш учун маданий-маърифий муассасаларда шугулланувчиларга мехр-мухаббат ва гамхурлик курсатиш ижтимоий-маданий соха ходимидан талаб этиладиган педагогик одобнинг энг мухим хусусиятидир.

Oonga^aHH^raH aga6He™ap

1. Y36eKHCTOH Pecny6nuKacH npe3ugeHTHHHHr "Y36eKHCTOH Pecny6nHKacuga MHnnHH MagaHHATHH aHaga puBO^naHTHpum концепцнaсннн TacguKgam TyFpucHga"rH Kapopu. TomKeHT: 2018 hhh, 28 Hoa6pt.

2. A6gynna KogupuH. "YrKaH KyHnap". TomKeHT: Fa^yp FynoM HampueTH, 2016 HHH.

3. M.EeKMypogoB Ba 6omK;anap. "H^THMOHH-MagaHHH ^aonuaT Tapuxu, Ha3apuacH Ba ycny6uaTu". TomKeHT: "MatHaBuaT HampueTu", 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.