CC BY
15эок 902.904 https://doi.org/10.52967/akz2021.3.13.154.160
МРНТИ 03.41.91
ГАЛЫМ, АРХЕОЛОГ, ЭР1ПТЕС, ДОС ЭР1 ¥СТАЗГА...
© 2021 ж. Телегенов Абылай Кепбергенулы1
1кiшi гылыми кызметкер, Э.Х. Марг^лан атындагы Археология институты, Алматы к., Казахстан. E-mail: [email protected]
Аннотация. Макалада Казакстан жэне Орталык Азия археологиясына бага жет-пес Yлес коскан археолог Н^ржанов Арнабай Эбiш¥лынын гылыми м^расы; ¥лы Жiбек жолындагы Казакстаннын ортагасырлык калаларынын тарихын зерттеуц ¥лы даладагы урбандалу процестерi; археология ескертшштерш сактаудагы енбегi карастырылады. Арнабай Н^ржанов взiндiк эрудициясымен жэне кезкарастарыньщ кендiгiмен ерекшелендi жэне белсендi емiрлiк ¥станымы бар адам болды. Ол Казакстандагы жэне одан тыс жерлердеп iрi экспедициялардын далалык зерттеулерiнiн жетекшга болды. А. Н^ржановтын гылыми кызыгушылык шенберi ете кен жэне алуан тYрлi: номадизм, урбандалудын генезис мен даму мэселелерi; Жетiсудын ортагасырлык калалык мэдениетiнiн ерекше жэне жалпыга ортак сипаттамаларынын эволюциясы; тарихи география; Еуразия мемлекеттерiмен саяси, экономикалык жэне мэдени байланыстар аспектiсiнде ¥лы Жiбек жолын зерттеу мэселелерi, сондай-ак археологиянын басым багыттары. А. Н^ржановтын далалык археологиялык казба ж^мыстарынын iшiнде ортагасырлык К¥лан каласынан табылган VIII-X гг. жататын сарай кешенiнiн ашы-луы Yлкен гылыми жаналык болды. Археологтын Твменгi Барсханнын цитаделi мен корымын, Мерк1, Аспара жэне Кастек калаларын казуы да елеулi табыспен есте калды. Fалымнын енбектерi болашак археологиясы Yшiн Yлкен м¥ра жэне комакты гылыми негiз болып табылады.
Тушн сездер: археология, А.Э. Н¥ржанов, зерттеуш^ еркениет, ¥лы Жiбек жолы, археологиялык экспедиция
УЧЕНОМУ, АРХЕОЛОГУ, КОЛЛЕГЕ, ДРУГУ, УЧИТЕЛЮ...
Толегенов Абылай Копбергенулы1
1младший научный сотрудник, Институт археологии им. А.Х. Маргулана, г. Алматы, Казахстан. E-mail: [email protected]
Аннотация. В статье рассмотривается научное наследие археолога Нуржанова Арнабая Абишевича, который внес неоценимый вклад в развитие археологии Казахстана и Центральной Азии; изучение истории средневековых городов Казахстана на Великом Шелковом пути; урбанизационных процессов в Великой степи; сохранение памятников археологии. Арнабай Абишевич Нуржанов отличался эрудированностью и широтой взглядов, был человеком с твёрдым характером и активной жизненной позицией. Он являлся руководителем полевых исследований крупных экспедиций в Казахстане и за его пределами. Круг научных интересов А.А. Нуржанова широк и разнообразен: вопросы генезиса и развития номадизма и урбанизации; эволюция специфических и всеобщих характеристик средневековой городской культуры Жетысу; исторической географии; проблемы изучения Великого Шелкового пути в аспекте политических, экономических и культурных связей с государствами Евразии, а также приоритетные направления археологии. Большим достижением в археологии А.А. Нуржанов считал открытие дворцового комплекса на городище Кулан с уникальными терракотами и рез-
ными сырцовыми кирпичами VIII-X вв. Значительным успехом также ознаменовались раскопки цитадели и некрополя Нижнего Барсхана, городищ Мерки, Аспара и Кастек. Труды ученого представляют собой большое наследие и солидный научный задел для археологии будущего.
Ключевые слова: археология, А.А. Нуржанов, исследователь, цивилизация, Великий Шелковый путь, археологическая экспедиция
TO A SCIENTIST, AN ARCHAEOLOGIST, A COLLEAGUE, A FRIEND, A TEACHER...
Abylay Tolegenov1
'Junior researcher, A.Kh. Margulan Archeology Institute, Almaty, Kazakhstan. E-mail: [email protected]
Abstract. The article examines the scientific heritage of the archaeologist Nur-zhanov Arnabai, who made an invaluable contribution to the development of archaeology of Kazakhstan and Central Asia; the study of the history of medieval cities of Kazakhstan on the Great Silk Road; urbanization processes in the Great Steppe; the preservation of archaeological monuments. Arnabai Nurzhanov was distinguished by erudition and breadth of views, was a man with a firm character and an active life position. He was the head of field research of large expeditions in Kazakhstan and abroad. The circle of scientific interests of A. Nurzhanov is very broad and diverse: issues of the genesis and development of nomadism and urbanization; the evolution of specific and universal characteristics of the medieval urban culture of Jetysu; historical geography; problems of studying the Great Silk Road in the aspect of political, economic and cultural ties with the states of Eurasia, as well as priority areas of archaeology. A. Nurzhanov considered the opening of the palace complex on the Kulan settlement with unique terracotta and carved mud bricks of the VIII-X centuries to be a great achievement in archaeology. The excavations of the citadel and necropolis of Lower Barskhan, the settlements of Merki, Aspara and Kastek were also marked by significant success. The scientist's works represent a great heritage and a solid scientific foundation for the archaeology of the future.
Keywords: archaeology, A. Nurzhanov, researcher, civilization, the Great Silk Road, archaeological expedition
Нуржанов Арнабай Эбш^лы - Э.Х. Марг^лан атындагы Археология институтыньщ бас гылыми ;ызметкер^ тарих гылымдарыныц кандидаты, археолог. 1957 жылы 12-маусымда Жамбыл облысы Луговой ауданы Подгорное (кдарп Т^рар Рыс^лов ауданы Алгабас ауылы) ау-ылында дYниеге келген.
1978 жылы КазПИ-дщ (;азiрri Абай атындагы Каз¥ПУ) тарих факультетш бтрш, 1978-1980 жыл-дары Кецес армиясы ;атарында Ауганстанда эскери борышын етедь Елге оралган соц ;огамды;-
^йымдастырушыльщ ^ызметке ара-ласып, 1980-1984 жылдары Алматы ^аласындагы Алатау аудандыщ комсомол комитетшщ хатшысы, 1984-1988 жылдары Алматы ^алалыщ J№ 7 арнайы мектептщ директоры ^ызмепнде абы-ройлы ецбек етп.
А. Нуржанов ^огамдыщ-^йымдастырушылыщ ^ызметтен белек, гылыми, гылыми-^йым-дастырушылыщ жэне педагогикалыщ ^ызметтеpдi де катар алып жYpдi. Э.Х. Марг^лан атындагы Археология институтындагы гылыми ^ызметш 1988 жылы ^атардагы
^A3A^CTAH APXЕОЛОГИЯCЫ
№ 3 (13) 2021
ik T
I;
ft V \
A.A. Нуржанов, 2006 ж.
Фото О.В. БеляловтМ
A. Nurzhanov, 2006.
Photo by O.V. Belyalov
Fылыми кызметкеpден 6aCT^bi, одaн кейiн жетекшi Fылыми кызметкеp жэне бaс Fылыми кызметкеp дэpежесiне дейiн кeтеpiлдi. 2020 ж. «OpтaFaсыpльщ ypбaнизaция» бeлiмi медгеpyшiсi болды.
OдтYCтiк Kaзaкстaн apxео-логиялык экспедициясыныд мYшесi pетiнде apxеологиялык бapлay жэне кaзбa ж¥мыстapын жYpгiзiп, зеpт-теy нэтижелеpiн Fылыми aйнaлымFa енгiзyде Yлкен едбек етп.
1989-1991 жылдapы Kaзaкстaн-Амеpикa, 1991-1993 жыл-дapы Kaзaкстaн-фpaнцyз xaлыкapaлык apxеологиялык экспедициялapыныд топ жетекшiсi, 1989-1991 жылдa-pы «OдтYCтiк Kaзaкстaн» кешкендi apxеологиялык экспедициясыныд отpяд бaстыFы, 2007 жылдaн 6a-
стaп «Жет^» apxеологиялык экспедициясыныд бaсшысы болды.
1992 жылы K.M. Бaйпaковпен бipге «Yлы Жiбек жолы жэне оpтaFaсыpлык Kaзaкстaн» aгты моно-гpaфиясы жapык кepдi. Едбекте Yлы Жiбек жолыныд Kaзaкстaнныд дaмyы-ш кос^н Yлесi тaлдaнFaн [Бaйпaков, Н¥pжaнов, 1992].
Аpнaбaй Эбiш¥лы Fылыми ж¥мыспен кaтap Абaй aтындaFы KaзYПУ, эл-Фapaби aтындaFы KaзYУ, Kaзaк ¥лттык ^^ap педaгогикaлык yнивеpситетiнде, Т.К. ЖYpгенов aтындaFы Kaзaк Yлгтык внеp aкaде-миясында apнaйы пэндеpден дэpiс окыды. Сонымен кaтap стyденгтеpдi дaлaлык apxеологиялык тэжipибеден eткiзy бapысындa оpтaFaсыpлык Kaстек, Taroap, K¥лaн, Tapaз, Mеpкi кaлaлык мэдениетш зеpгтедi.
Аpxеологиялык кaзбa
ж¥мыстapы нэтижеСнде жинaктaлFaн жэдiгеpлеpдi елiмiздегi мyзейлеpге тaпсыpып, олapмен тыFыз бaйлaны-стa Fылыми-зеpттеy ж¥мыстapын жYpгiздi. 2017 ж. Алмaты мyзейiнде «OpтaFaсыpлык Kaстек кaлaсы» бeлiмiн aшып, кaзбa ж¥мыстapы бa-pысындa тaбылFaн жэдiгеpлеpдi музей коpынa eткiздi.
Аpxеолог А. Н¥pжaнов Kaзaк-стaн мен Opтaлык Азияныд ypбaни-зaциясы, Yлы Жiбек жолы бойындaFы оpтaFaсыpлык кaлaлapды зеpт-теy бaFытындa тaбысты ж¥мыстap жYpгiздi. Дaлaлык apxеологиялык кaзбa ж¥мыстapыныд iшiнде оpтaFaсыpлык К^ган кaлaсынaн тaбылFaн VIII-X FF. жaтaтын сapaй кешенiнiд aшылyы Yлкен Fылыми жaдaлык болды [Нypжaнов, 2011]. Б¥л aшылy тypaлы Аpнaбaй Эбiш¥лы: «Алты жYЗ жылдык тapиxы бap б¥л сapaй менiд eмipiмдегi бaсты
жацалыщтыц 6ipi болды. Оныц жал-пы ауданы 200 шаршы метрден асады, 54 белме, Yш кipебеpiс, екi аула жэне бассейн. Сарайдан 6i3 терракоталыщ адам фигураларын таптыщ, олар ар^ылы 6i3 сол кездегi бас киiмдеp мен кшмдер туралы тYсiнiк алдыщ жэне сол ар^ылы 6Î3 Yйлеpдщ ^алай безендipiлгенiн бiлемiз» деп жазды* (*аудармасы автоpдыкi - ред.) [Нур-жанов, 2003, с. 115].
2007-2009 жылдары Жамбыл облысындагы ортагасырлыщ Меpкi ^аласына ^азба ж^мыстарын жYpгiздi. ЖYpгiзiлген археологиялыщ ^азба ж^мыстары нэтижесiнде О. Кузнецо-вамен бipiгiп «Ортагасырлыщ Меpкi (Мирки) паласы» атты монография-сын 2009 жылы жарывда шыгарды. [Кузнецова, Нуржанов, 2009].
Ш.Ш. Уэлиханов атындагы Тарих, археология жэне этнография институтыныц, кешннен Э.Х. Марг^лан атындагы Археология институтыныц ^огамдыщ емipiне бел-сене ^атысты: бipнеше рет жеpгiлiктi Комитетке сайланды, Гылыми кецестщ мYшесi болды. Гылыми децгешн кетеpiп, аспирантураны ая^тады.
2010 жылы «Тараздан Аспарага дешнп Жiбек жолы бойындагы ортагасырлыщ ^алалар» та^ырыбында кандидатты^ диссертациясын ^оргады [Нуржанов, 2010]. Осы ж^мысында ¥лы Жiбек жолыныц 14 тармагын тауып, зерттеп, гылыми айналымга енгiздi.
Арнабай Эбш^лыныц жетек-шiлiгiмен Жетiсу археологиялыщ экспедициясы 2011-2020 жылда-ры ортагасырлыщ Кастек ^аласына кешендi тYpде археологиялыщ ^азба ж^мыстарын жYpгiздi. Казба барысын-да ^алалыщ материалдыщ мэдениеттщ
Yлкен бiр белiгi аны;талып, сулан-дыру жYЙесi, ;оленер кэсiпшiлiгi, оныц iшiнде ;^мыра жасау, шыны ендiрiсi, метал ецдеудщ осы ;алада болгандыгын дэлелдедi. Казба ж^мыстары кезiнде ;ыш ;^мыралар, тю щеткасы, шыны б^йымдары жэне темiрден жасалган ецбек жэне ;ару-жара; заттары, ат эбзелдерi, эшекейлер жина;талды [Нуржанов, 2015, с. 99]. «Ата-бабамыз 365 ^н бойы кешiп жYрсе "Алтын адам" б^йымдары мен металдан жасалган медициналы; ;^ралдар ;алай жаса-лар едi? Сонды;тан, "Кешпендшер мемлекетiмiз", "кешпендшер елiмiз" деген ^гымнан арылуымыз керек, бiзде дамыган ;алалы; мэдениет болган»* (*аудармасы автордыкi - ред.) [Нуржанов, 2020, с. 225],- деп жазган галым ез ма;аласында ;аза; даласын-да дамыган отыры;шы еркениеттщ болгандыгын дэлелдеп бердi. Археологиялы; ;азба ж^мыстары мен жазбаша деректер непзшде жасалган талдаулар нэтижесiнде ортагасырлы; ;алалардыц ¥са; тауар ендiрiсiнiц орталыгы болганын аны;тады.
А. Нуржанов - Ощуспк-Шыгыс Казахстан аумагындагы еркениеттiц езара эрекеттестт, Казахстан, Орталы; Азиядагы ;алалы; мэдениеттщ даму тарихын зерттеу барысында кеп ецбек етп. Отырар, Меркi, Тараз, К¥лан, Аспара, Талгар, Каялы;, Теменп Барсхан, А;ыртас, Эрнек, Костебе, Кастек ;алаларына археологиялы; ;азба ж¥мыстарын жYргiзiп, ортагасырлы; К¥лан, Эрнек, Костебе, А;ыртас, А;тебе, Баласаг¥н ;алаларын ЮНЕСКО-ныц элемдiк м¥ралар тiзiмiне енпзуде кеп ецбек еттi. Ол барлы; археологтар сия;ты 2014 ж. ортасында Каза;станныц сегiз ескерткiшiн ЮНЕСКО-ныц
ЦАЗАЦСТАН АРХЕОЛОГИЯСЫ № 3 (13) 2021
ДYниежYзiлiк Мэдени м^ра тiзiмiне бipден енгiзгенiне Луанды.
Еалымныц гылыми ^ызы-гушылыщтары ете кец жэне алуан тYpлi едi. Олар: номадизм, урбанизация генезис мен дамуы, ощуспк жэне Ощуспк-Шыгыс Каза^станныц ортагасырлыщ ^алалыщ мэдениеттщ, 1ле Алатауы ескертюштершщ ерекше жэне жалпыга орта^ сипаттамаларыныц эволюция-
сы, тарихи география мэселелеpi, Еуразия мемлекеттеpiмен саяси, экономикалыщ жэне мэдени байланы-стар аспектiсiнде ¥лы Жiбек жолыныц мэселелеpi, сондай-а^ археологияныц басым багыттары болатын.
2020 ж. Алматы ^аласында орналас^ан «Тау^л-3» ^органында археологиялыщ ^азба ж^мыстарын жYpгiздi. Казба ж^мыстары барысын-да шыра^тар, ^рбандыщ ^ыштары, са^-ерте Yйсiн кезецiне жататын ^ыш ыдыстар табылды. А. Нуржанов форганга тек археологиялыщ т^ргыдан ^азба ж^мыстарын жYpгiзумен ^атар, ^органды са^тап, ашыщ аспан астындагы музей ашуды ма^сат еттi.
2021-2023 жылдарга арна-лган гранттыщ ^аржыландыру багдарламасы бойынша «Алтын Орда дэуipiндегi кейiнгi ортагасырлыщ ^алалыщ мэдениет. Шаруашылыщ (Кинчат) жэне Аспа-ра (XIII-XVI гг.) к;алаларындагы археологиялыщ зерттеулер мен iзденiстеp» атты жобаны жецiп алып, осы жоба шецбеpiнде Шаруашылыщ (Кинчат) жэне Аспара сия^ты кейiнгi орта гасырлыщ ^алалардыц уpбанистiк ландшафтыныц жэне Алтын Орданыц кешпелi мэдениеттщ езара эpекеттесуi бойынша гылыми-зерттеу ж^мыстарын жYpгiзудi ба-стап кеткен едь
А. Нуржанов археологиялык-тарихи ескерткiштерге шы-найы жанашырлыкпен парады. Казакстанныц барлык телеарнала-рында, эсресе, «Qazaqstan», «Первый канал Евразия», «Almaty TV», «Хабар TANYM», «Хабар 24», «31 арна», «Kazakh TV», «Тац» теле-арналарымен Yнемi байланыста болып, елiмiздегi археологиялык-тарихи ескерткiштердi сактау, ^оргау мэселерiн шешу барысында ба-тыл кадамдар жасады. Елiмiздегi археологиялык ескерткiштердi ^оргау мен сактау мэселелерiн б^каралык аппарат к¥ралдарында, эсiресе «Зац», «Egemen Qazaqstan», «Ана тш», «Айкын», «Руханият», «Казахстанская правда», «Пульс Карасая», «Караван» газеттерiне берген с^хбаттарында, ба-сылым беттерiндегi макалаларында тарихи-археологиялыкескерткiштердi б^зылудан сактау, коргаужэне калпына кел^ру мэселесiн квтерiп, оныц толык шешiмiн табу жолында кYрестi. 2010 жылы ЮНЕСКО коргауындагы ескерткiш - ежелп Талгар калашыгы аумагында зацсыз су к¥бырын салу ж^мыстарын жYргiзу барысында, галым вз эрiптестерiмен бiрге экскаватор швмшшщ астына т^рып, вз вмiрiн катерге тiгiп ж^мысты токтатты жэне каланы кираудан аман алып калды.
Арнабай Нржановтыц гылыми зерттеу саласы Ощустш Казакстан мен Жетiсудыц ортагасырлык калалары (фортификациялау, топография, окшаулау жэне хронология),
Казакстанныц оцтYCтiгi мен оц-
тYCтiк-шыFысында отырыкшы жэне калалык мэдениеттщ генезис мен дамуы, сондай-ак Казакстанныц ортаFасырлык калалык мэдениетiнiц ерекше жэне жалпыиа ортак
сипаттамаларыныц эволюциясы болды.
Арнабай Н^ржановтьщ зертте-ген ескертюштер тiзiмiнде Луговое калашыгы - К¥лан каласы, Костебе калашыгы - Жамукат паласы, Ypунг-Ардж каласымен тецеспршген Кастек-1 калашыгы бар - барлык ескеpткiштеp Жамбыл облысында орналаскан жэне ¥лы Жiбек жолы бойында орналаскан. А. Н¥ржанов 10 жылдан астам уакыттын Кастек-1 калашыгын зерттеуге арнады [Савельева, 2021]. Казакстанда, сондай-ак бipнеше рет шетелде еткен: Ресей (Мэскеу, Казан, Санкт-Петербург), Испания (Барселона), ТYpкменстан (Ашхабад), Украина (Киев), Typkm (Измир) халыкаралык конференциялар мен кецестерде гылыми баяндамалар жасады. 170-тен астам гылыми макала мен бipнеше гылыми монографияныц авторы.
А. Н¥ржановтыц отандык археология гылымын дамытуга сщрген ецбеп жогары багаланып, гылым мен бiлiм саласыныц дамуына елеулi Yлес косып, педагогикалык
кызметте жеткен табыстары Yшiн Э.Х. Марг¥лан атындагы «Жас галымдар сыйлыгыныц» лауреаты (1993 ж.); «Эл-Фараби» медалi (2017 ж.); «Абай атындагы Казак ¥лттык педагогикалык унивеpситетiне 90 жыл» мерекелш медалi; «Казакстан Республикасыныц гылымын дамытуга Сщрген ецбеп Yшiн» тесбелгiсiмен (2019 ж.) марапатталган.
Халкымыздыц ардакты ¥лы, отыз жылдан астам уакыт бойы археология гылымы аясында ецбек еткен Казакстанныц кеpнектi галым-археологы Н¥ржанов Арнабай Эбiш¥лы 2021 жылдыц 27 мамырын-да дYниеден erri.
Арнабай Эбш¥лы жас га-лымдарга бiлiм беруде, тэрбиелеуде, гылыми-зерттеу ж¥мыстарына баулу-да аянбай кызмет еттi. Ол гылымда адалдыгымен, кэсiбилiгiмен, зерт-теушiлiк талантымен жэне жеке ха-ризмасымен ерекшелендь Еалымныц калдырган гылыми м¥расы болашакта археология гылымын дамытуда ко-макты iз калдыратыны сeзсiз.
ЭДЕБИЕТ
1. Байпацов К.М., Нуржанов А.Э. ¥лы Жiбек жолы жэне ортагасырльщ Казахстан. Алматы: «Казахстан», 1992. 208 б.
2. Кузнецова О.В., Нуржанов А.А. Средневековый город Мерке (Мирки). Алматы: Мектеп, 2009. 128 с.
3. Нуржанов А.А. Терракотовые персонажи из городища Кулан // Вестник КазНУ: Сер. историч. 2003. № 2 (29). С. 115-118.
4. Нуржанов А.А. Средневековые города на участке Великого Шелкового пути от Тараза до Аспары: автореф. дис. ... канд. ист. наук. Алматы, 2010. 26 с.
5. Нуржанов А.А. Архитектурный декор дворцового комплекса городище Кулан // III Оразбаевские чтения: м-лы междунар. науч.-практ. конф. Алматы: «Казак университет», 2011. С. 136-140.
6. Нуржанов А.А. Исследования средневекового городища Кастека // Известия НАН РК. Серия. обществ. и гум. наук. 2015. № 6 (298). C. 99-109.
КАЗАХСТАН АРХЕОЛОГИЯСЫ
№ 3 (13) 2021
7. Нуржанов А.А. Средневековые города Казахстана: урбанистический ландшафт степной цивилизации // Культурные ландшафты городов Сибири (аксиология, история, практики): м-лы Х Всерос. науч. симпозиума «Проблемы культуры городов России» (г. Омск, 30 сентября 2020 г.). Омск: Омский госуниверситет им. Ф.М. Достоевского, 2020. С. 225-238.
8. Савельева Т. Наследие ученого Арнабай Нуржанова // Официальный сайт газеты «Огни Алатау». 07.07.2021. URL: https://ognialatau.kz/news/cat-6/14457/
REFERENCES
1. Baipakov, K. M., Nurzhanov, A. A. 1992. Uly Jibek jolyjane ortagasyrlyk Kazahstan ((The Great Silk Road and medieval Kazakhstan). Almaty: Kazakhstan (in Kazakh).
2. Kuznetsova, O. V., Nurzhanov, A. А. 2009. Srednevekovyi gorod Merke (Mirki) (The medieval town of Merke (Mirki)). Almaty: "Mektep" Publ. (in Russian).
3. Nurzhanov, A. A. 2003. In: Al-Farabi Kazakh National University KazNUBulletin History series, 2 (29), 115-118 (in Russian).
4. Nurzhanov, A. A. 2010. Srednevekovye goroda na uchastke Velikogo Shelkovogo puti ot Taraza do Aspary (Medieval cities on the section of the Great Silk Roadfrom Taraz to Aspara): thesis of the dis. ... Cand. hictorical sciences. Almaty (in Russian).
5. Nurzhanov, A. A. 2011. In: Orazbayev reading III. Almaty: "Kazakh University", 136-140 (in Russian).
6. Nurzhanov, A. A. 2015. In Izvestiya NANRK: seriya obshchestvennyh i gumanitar-nyh nauk (News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series. social sciences and humanities), 6 (298), 99-109 (in Russian).
7. Nurzhanov, A. A. 2020. In Kulturnye landshafty gorodov Sibiri (aksiologiya, isto-riya, praktiki) (Cultural landscapes of Siberian cities (axiology, history, practices)). Omsk: F.M. Dostoyevsky Omsk State University, 225-238 (in Russian).
8. Savelyeva, T. 2021. In: OgniAlatau. URL: https://ognialatau.kz/news/cat-6/14457/ (in Russian).
Ma;ana Typanti aKpapar / Hн$ормацн» o CTarte / Information about the article. ÄapHMayra ;a6tmgaHgti / npHH»Ta k пy6пнкaцнн / Accepted for publication: 27.07.2021.
