Научная статья на тему 'Алоҳида ёрдамга муҳтож бўлган болалар таълимига ёндашув'

Алоҳида ёрдамга муҳтож бўлган болалар таълимига ёндашув Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2670
271
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инклюзив таълим / коррекцион педагогика / нутқ / тўғри товуш талаффузи / мантиқий тафаккур / моторика / фонематик идрокни ривожлантириш. / inclusive education / corrective pedagogues / speech / corrects pronunciation / logical thinking / motorica / phonematic abilities development

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Умарова З. М.

Мақола алоҳида ёрдамга муҳтож болалар таълим жараёнига ҳар томонлама талабга жавоб бера оладиган кадрларни тайёрлаш ва муассасаларда янгича муҳитни юзага келтириш масаласига бағишланган. Болаларда талаффуз қобилиятини амалий машғулотлар ўтказиш йўли билан такомиллаштириш усуллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE APPROACHES TO EDUCATION OF CHILDREN NEEDING IN SPECIAL ASSISTANCE

The article is devoted to the issues of qualification growth and retraining of personnel responsible for educating the children who need a special assistance, as well creation of arrangements of necessary conditions in the organizations. There are considered ways of development abilities of correct pronunciations implementing practical lessons.

Текст научной работы на тему «Алоҳида ёрдамга муҳтож бўлган болалар таълимига ёндашув»

V_/

Умарова З.М.,

Мактабгача таълим муассасалари ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш республика укув методика марказининг «Замонавий педагогик технологияларни жорий этиш ва норматив-методик таъминлаш булими» бошлиFи

АЛОЩА ЁРДАМГА МЩОЖ БУЛГАН БОЛАЛАР ТАЪЛИМИГА ЁНДАШУВ

УМАРОВА З.М. АЛОХ.ИДА ЁРДАМГА МУЦТОЖ БУЛГАН БОЛАЛАР ТАЪЛИМИГА ЁНДАШУВ

Макола алох,ида ёрдамга мух,тож болалар таълим жараёнига х,ар томонлама талабга жавоб бера оладиган кадрларни тайёрлаш ва муассасаларда янгича мух,итни юзага келтириш масала-сига баFишланган. Болаларда талаффуз кобилиятини амалий машFулотлар утказиш йули билан такомиллаштириш усуллари ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: инклюзив таълим, коррекцион педагогика, нутк, туFри товуш та-лаффузи, мантикий тафаккур, моторика, фонематик идрокни ривожлантириш.

УМАРОВА З.М. ПОДХОД К ОБУЧЕНИЮ ДЕТЕЙ, НУЖДАЮЩИХСЯ В ОСОБОЙ ПОМОЩИ

Статья посвящена вопросам повышения квалификации и переподготовки кадров, отвечающих всем требованиям обучения детей, нуждающихся в особой помощи, а также вопросу созданию в организациях новых условий. Рассмотрены методы развития у детей способностей правильного произношения путём проведения практических занятий.

Ключевые слова и понятия: инклюзивное образование, коррекционная педагогика, речь, правильное произношение, логическое мышление, моторика, развитие фонематических способностей.

UMAROVA Z.M. THE APPROACHES TO EDUCATION OF CHILDREN NEEDING IN SPECIAL ASSISTANCE

The article is devoted to the issues of qualification growth and retraining of personnel responsible for educating the children who need a special assistance, as well creation of arrangements of necessary conditions in the organizations. There are considered ways of development abilities of correct pronunciations implementing practical lessons.

Keywords: inclusive education, corrective pedagogues, speech, corrects pronunciation, logical thinking, motorica, phonematic abilities development.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 8

Бугунги кунда нафацат мактабгача таълим, балки бар-ча соцаларда фаолият олиб бораётган кадрлар малакасини ошириш тизимига алоцида эътибор билан царалмоцда. Ри-вожланиб бораётган илм-фан тарацциёти, глобаллашув жараёнлари дунёдаги бирорта давлатни четлаб утаётгани йуц. Шундай экан, келажаги порлоц юртимизда цам барча соцаларда амалга оширилаётган ислоцотлар эртанги куни-мизда жамият ва давлат тарацциётини белгиловчи муцим омиллардан саналади. Бу борада юцори малакали кадрлар тайёрлаш, баркамол ва етук авлодни тарбиялаш орцали мацсадга эришиш мумкин.

Бир катор масалалар ечимини топишда эртанги кунда нафакат жамият, балки давлатимиз таянчи булмиш ёш авлод таълим-тарбиясига алох,ида масъулият билан ёндашиш мух,им маса-лалардан саналади. Айнан шу масалада юкорида таъкидлаб утилган малака ошириш тизими замо-навий, х,ар томонлама талабга жавоб бера ола-диган кадрларни тайёрлаш ва муассасаларда ян-гича мух,итни юзага келтиришга ёрдам беради.

Мактабгача таълим мазмунини юкори да-ражада шакллантиришда Мактабгача таълим муассасалари ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш республика укув-методика марказида олиб борилаётган бир катор ишлар х,ам айнан юкоридаги максадларни кузлаган.

Энг аввало, мутахассисларнинг касбий сало-х,иятини ривожлантириш, уларнинг фундаментал чукур билимлари ва амалий тайёргарликлари-ни юзага келтирувчи асосий воситалардан бири малака ошириш таълим мазмуни х,исобланади. Малака ошириш жараёни ижтимоий, педагогик конуниятлар билан белгиланади ва укитиш тур-ли ташкилий усул ва шакллар тизими доираси-да амалга оширилади. Турли тоифадаги кадрлар малакасини оширишда х,ам узаро х,амкорликдаги ишларни олиб бориш, тажриба алмашган х,олда амалий билимларни бойитиб бориш юкори на-тижага эришиш учун асос була олади.

Шунингдек, махсус мактабгача таълим му-тахассислари фаолиятида янги инновацион ва педагогик технологиялар, коррекцион ва дидактик ишларни туFри ташкил этиш лозим. Асосий максадларимиздан бири х,ам малака ошириш курси давомида барча тоифадаги педагог ходим-лар узлари олаётган билим ва куникмаларни биз кутаётган юкори натижада олиб боришлари, бу борада ижодий изланишлар, айникса, болалар билан олиб борилаётган коррекцион ва дидак-

тик ишларда туFри ва манзилли ёндашиш билан ёш авлодни биз кутган даражада тарбиялашдир.

Укув жараёнларида малака ошириш курси тингловчиларига бериладиган назарий ва амалий билимлардан ташкари Марказ кошида айнан махсус таълимга мух,тож болаларга ва уларга таълим-тарбия беришда иштирок этадиган педагог х,амда ота-оналарга «Таълим барча учун» маркази очилиб, у уз фаолиятида амалий ёрдам курсатишдан ташкари, бир катор таълимни ри-вожлантирувчи педагогик методларни х,ам олиб боришни кузда тутган. Жумладан, бир катор мавзуларда семинар-тренинглар ташкил этиш, дебатлар оркали узаро тажриба ва фикрлар алмашиш, илмий ва укув кулланмалар яратиш, колаверса, уларни илмий кенгашдан утказган х,олда жойларда иш фаолиятини олиб бораётган мутахассисларга амалий ёрдам бериш ва маълум маънода уларнинг ишларини янгиликлар кири-тиш оркали енгиллаштириш ишларини олиб бориш кузда тутилади.

Марказ Узбекистан Республикаси «Таълим туFрисида»ги Конуни, Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, Узбекистан Республикаси конунларига мувофик жисмоний ва аклий ривожланишида турли нуксони булган болаларнинг тулаконли турмуш кечириши х,амда уз потенциал имко-ниятларини руёбга чикариши, уларда мавжуд булган нуксонларни бартараф этиш максадида махсус ва умумтаълим мактабгача таълим муас-сасаларининг педагоглари ва ота-оналарнинг узаро х,амкорлигини туFри йулга куйиш, ривожлантириш, амалий ва услубий ёрдам курсатиш х,амда давлат ва нодавлат ташкилотлари билан х,амкорликда ташкилий-педагогик ишларни мувофиклаштириш буйича ишлар олиб боради.

Марказнинг асосий вазифалари куйидаги-лардан иборат:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 8

- марказ махсус ва умумтаълим муассасалари билан хамкорликда жисмоний ва психик ри-вожланишида камчилиги булган болаларнинг (илк чак,алок,лик ёшидан бошлаб) оилада таълим олишида ота-она ёки ота-она урнини босувчи шахсларга методик ёрдам курсатиш;

- мактабгача махсус ва умумтаълим муассаса педагогларига долзарб мавзулар буйича семинар, тренинглар уюштириш;

- мактабгача таълим муассасаси педагог-ларининг илFор иш тажрибаларини шуъба йиFи-лишларида мухокама килиб, оммалаштириш ва илмий кенгашда тасдиклаш;

- ривожланишида нуксони булган болалар-нинг ота-оналари учун психологик-педагогик маслахатлар бериш;

- махсус таълим йуналишлари буйича халкаро тажрибаларни урганиш, махаллий мухитга мос-лаштириш ва амалиётга татбик этиш;

- махсус таълимнинг долзарб муаммолари буйича фикр-мулохазалар юритиш, таклифлар киритиш максадида малакали соха мутахассис-лари, олимлар, тажрибали амалиётчилар, ота-оналар ва жамоат ташкилотлари иштирокида-ги мувофиклаштирувчи давра сухбатларини утказиб бориш;

- республика микёсида мавжуд илFор-педа-гогик тажрибаларни урганиб, оммалаштиришга кумаклашиш;

- махсус таълим мазмунини такомиллашти-риш, янги инновацион методларни куллаш буйича эришилган ютукларни матбуот, ахборот воситалари оркали оммага ёритиб бориш.

Ушбу Марказнинг бошка таълим муассаса-ларидан узига хос фаркли томонлари куйида-гилардан иборат:

- ахолининг талаб-эхтиёжларига мувофик психологик-тиббий-педагогик комиссия фаолия-тида болаларга ташхис куйиш, таълим муассаса-ларига жалб килиш ва коррекцион ишларни олиб бориш, маслахат бериш, семинар-тренинглар утказишни амалга ошириш;

- барча турдаги имконияти чекланган болалар билан олиб бориладиган коррекцион-педагогик ишлар буйича укув-методик кулланмалар маж-муасини яратишда муаллифлар гурухини шакл-лантириш, эхтиёжларни урганиш ва амалиётда куллаш учун татбик этиш;

- ихтисослаштирилган таълим муассасалари билан хамкорликда болаларнинг оилада таълим

олишлари учун ота-она ёки ота-она урнини босувчи шахсларга методик ёрдам курсатиш.

«Таълим барча учун» маркази ва малака ошириш тизимида юзага келаётган янгилик ва ривож-ланишлар шак-шубхасиз кадрлар салохиятини янада ошириш, таълим тизими сифат ва сама-радорлигини юкори даражага кутаришга имкон яратади.

Ушбу талабларга таянган холда ёрдамга мух,-тож болаларга таълим-тарбия бериш ва уларни хаётга мослаштириш махсус билим хамда бу ва-зифага ривожланишида камчиликларга эга булган бола хусусиятларини билган холда ёндашиш-ни талаб этади.

Хамма болалар уз фикри, билимини нутк оркали ифодалайди. Хар бир шахс фикрини ифода килиш учун сузлари аник, нутки равон, фикрлаш доираси кенг булиши керак. Куйида болаларда товуш куйиш буйича якка машFулот тузилишининг намунаси келтирилган.

Якка машгулот учун.

Товуш цуйиш.

Мавзу: «Ш» товушини нутцца цуйиш.

Мацсад: «Ш» товушини туFри талаффуз ки-лишга ургатиш. ТуFри нафас олишни шаклланти-риш. Артикуляцион аппаратни ривожлантириш. Умумий ва майда кул моторикасини ривожлантириш. Фонематик идрокни ривожлантириш. ЛуFат бойлигини ошириш. Нуткнинг грамматик томонини ривожлантириш.

Машгулотнинг бориши.

1. Ташкилий кисм.

- Салом. Бугун боFчага ким билан келдинг?

- Оилангизда кимлар билан яшайсизлар? Са-наб берчи.

2. Нафас машки.

а) Бурундан чукур нафас олиб (елкаларни кутариб), оFиздан чикариш (елкаларни тушу-риб).

б) «Шамни пуфлаш» уйини.

3. Артикуляцион машк.

«Кушчалар» - оFиз катта очик, тил уз урнида тинч холатда ётибди.

«Буёкчи» - оFиз очик холатда. Кенг тил учи юкоридаги тишлардан бошлаб юмшок танглай-гача харакатлантирилади.

4. Товуш куйиш.

«Ш» товушни талаффуз килганда юкори ва пастки тишлар бир-бирига туташган холда булиб, тил учи тишлар оркасида туради ва «ш» товуши-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 8

ни талаффуз килиш таклиф этилади. «Ш» тову-шини талаффуз килганда иссик х,аво чикади.

а) «Шамол» машки: ш-ш-ш-ш ш-ш-ш-ш ш-ш-ш-ш

б) «Ш» товушини талаффуз килганда чапак чаласиз:

а, б, к, с, «Ш», д, т, «Ш», к, л, с, т, «Ш»,.........

в) очик ва ёпик буFинни такрорланг: ш-ш-ш-ша аш-ш-ш-ш ш-ш-ш-шо ош-ш-ш-ш ш-ш-ш-шу уш-ш-ш-ш ш-ш-ш-ши иш-ш-ш-ш

5. Жисмоний дакика.

Хафта мавзусига оид шеър х,аракатлар билан такрорланади.

б. Уйин:

а) «Занжир» уйини; ким куп суз топиш уйини;

б) топилган сузларни буFинга ажратиш, бир-лик купликка айлантириш.

7. Якунлаш ва раFбатлантириш. Товушни сузларда муста^камлаш. Мавзу: «Ш» товушини муста^камлаш. Максад: «Ш» товушини буFинда ва сузларда, гапларда мустах,камлаш. ТуFри нафас олишни шакллантириш. Артикуляцион аппаратни ривож-лантириш. Умумий ва майда кул моторикасини ривожлантириш. Фонематик идрокни ривож-лантириш. Лугат бойлигини ошириш. Нуткнинг грамматик томонини ривожлантириш. Машгулотнинг бориши.

1. Ташкилий кисм. Психогимнастика.

2. Нафас машки.

а) Бурундан чукур нафас олиб (елкаларни кутариб), оFиздан чикариш (елкаларни тушуриб).

б) «Шамни пуфлаш» уйини.

3. Артикуляцион машк.

«Кушчалар» - оFиз катта очик, тил уз урнида тинч х,олатда ётибди.

«Буёкчи» - оFиз очик х,олатда. Кенг тил учи юкоридаги тишлардан бошлаб юмшок танглай-гача х,аракатлантирилади.

4. Товуш куйиш.

Очик ва ёпик буFинни такрорланг: ш-ш-ш-ша аш-ш-ш-ш ш-ш-ш-шо ош-ш-ш-ш ш-ш-ш-шу уш-ш-ш-ш ш-ш-ш-ши иш-ш-ш-ш

5. Товушни сузларда мустах,камлаш.

а) Ша-ша-ша-ша-ша-шам Шо-шо-шо-шо-шо-шолFом Ши-ши-ши-ши-ши-ширин

б) «Занжир» уйини. «Ш» товушига оид сузлар топиш ва буFинга ажратинг.

в) «Эслаб кол» уйини.

Шам, шапка, шакар, шолFом, шарф тасвирлан-ган расмлардаги сузлардаги товушларни аник талаффуз килган х,олда болага такрорлатиб, эслаб колиш таклиф этилади. Кузини юмгандан сунг битта расмни олиб, нима йуколиб колганини ай-тиш таклиф килинади ёки «ш» товуши иштирок этган сузларнинг х,аммасини куриб, бараварига х,аммаси олиб куйилади. Сунг бирма-бир «ш» товушига оид сузларнинг номларини эслаб, айтиб чикади. Педагог томонидан саналади. Товушни фарцлаш. «С-Ш» товушни фарцлаш. Максад: «ш» товушини сузлар, гаплар, шеър-лар, уйинларда туFри талаффуз килишга ургатиш. Товушларни бир-биридан ажратишга ва туFри талаффуз килишга ургатиш. Машгулотнинг бориши.

1. Ташкилий кисм.

«С» ва «Ш» товушлари иштирок этган шеърни ёд олдириш.

Сумалак Бувим козон бошида, Бу йил саксон ёшида. Сумалакка бош булди, Кунглим кувончга тулди. Кимдир утин ёрмокда. Учокда ут ёнмокда. Бувим ковлар козонни,

2. Товушни сузларда кофияли сузлар асоси-да мустах,камлаш.

Са-са-са-са - мен тайёрладим салат. Су-су-су-су - катта козонда пишар сумалак. Си-си-си-си - сичкон х,ар ёнда.

3. «С» ва «Ш» товушларини фарклаш.

а) Куйидаги буFин ва сузларни аник талаффуз этинг:

са - ша ас - ош ша - ша - ша бос - бош

со - шо ос - ош со - со - со мос - мош

си - ши ис - иш са - са - са мис - миш

су - шу ус - уш шо - шо - шо тос - тош

су- шу ус - уш сим - шим

Косим - Хошим

тасма - ташна

сарпо - шарпа

соли - шоли

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 8

касб - кашф товус - товуш хас - паш тус - туш сода - шода сол - шол сури - шури

б) Нукталар урнига тегишли х,арфларни куйиб укинг.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

...амол то...бака ма...ина ...акар тим...ох, ке...ак ...ел бека...ам о...паз ...ашка о...хона тову...

4. Жисмоний дакика.

Бинафша Бинафшахон, бинафша, Кулишларинг чиройли. БоFимизда очилиб, Юришларинг чиройли. Хамма чикар далага Бинафшани тергани, Мен х,ам йиFдим бир даста Опамизга бергани.

5. Уйин.

в) Куйидаги саволларга тулик жавоб беринг. Сигирни ким соFади?

Поездни ким х,айдайди?

Одамлар нимада учади?

Сичконни нима ушлайди?

Текшириш учун сузлар: соFувчи, машинист, самолёт, мушук.

г) Ибораларни куйидаги намунага цараб узгартиринг.

Мен сабзавотларни яхши кураман.

Сен ...

У ...

Биз ...

Сиз ...

Улар ...

Хулоса килиб айтиш керакки, алох,ида ёрдам-га мух,тож булган болаларнинг нутки ва маъ-навий олами, дунёкараши ва тафаккури, эркин фикрлаш фаолиятини самарали ривожлантириш учун кулай шарт-шароитлар яратиш лозимдир. Шу билан бир каторда ривожланишида камчилиги булган болаларга комплекс ёндашилса, у х,олда диагностика, профилактика, коррекцион педаго-гик ёрдам ва реабилитация билан таъминланган шахс маънавий соFлом, баркамол булиб шаклла-нади ва жамиятимизда уз урнини топа олади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг 1991 йил 18 ноябрдаги «Узбекистон Республи-касида ногиронларни ижтимоий х,имоя килиш туFрисида»ги 422-ХП-сонли конуни. // Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 й., 2-сон, 78-модда.

2. Узбекистон Республикасининг 1997 йил 29 августдаги «Таълим туFрисида»ги 464-I-сонли конуни. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 9-сон, 225-модда; 2013 й., 41-сон, 543-модда.

3. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. // Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 11-12-сон, 295-модда.

4. «СоFлом бола йили» Давлат дастури.

5. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 1995 йил 11 ноябрдаги 433-сонли карори билан кабул килинган «Узбекистон Республикасининг ногиронларни реабилитация килиш буйича 1996-2000 йилларга мулжалланган давлат дастури».

6. »Инклюзивное образование детей с ограниченными возможностями» тезислар туплами. - Т., 2008. -С. 191-193.

7. Калбаева Х. Узбекистон Республикаси инклюзив таълим концепцияси.

8. Шомахмудова Р.Ш. Махсус ва инклюзив таълим. - Т.: «Chashma print», 2011.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.