CC BY
1EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz
ALGORITHMS AND SOFTWARE SYSTEMS FOR EVALUATING DATA ON THE ENVIRONMENTAL CONDITION OF AGRICULTURAL LAND (IN THE CASE OF
NUKUS DISTRICT) Qaypov Aziz Shamshetdinovich Project manager in the application of quantitative economics in the administration of Nukus district https://doi.org/10.5281/zenodo.11104668
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23th April 2024 Accepted: 29th April 2024 Online: 30th April 2024
KEYWORDS Nukus district, algorithm, data analysis, agricultural land, quality assessment, agriculture, monitoring.
This article will consider algorithms and software packages that help to conduct a comprehensive assessment of the ecological state of agricultural land on the example of the Nukus district. The article presents an overview of existing methods for assessing the environmental condition and consider which algorithms and software packages that can be used for effective data analysis.
АЛГОРИТМЫ И ПРОГРАММНЫЕ КОМПЛЕКСЫ ОЦЕНКИ ДАННЫХ ОБ ЭКОЛОГИЧЕСКОМ СОСТОЯНИИ ЗЕМЕЛЬ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОГО НАЗНАЧЕНИЯ (НА ПРИМЕРЕ НУКУССКОГО РАЙОНА)
Кайпов Азиз Шамшетдинович
Менеджер проекта по применению количественной экономики в администрации
Нукусского района https://doi.org/10.5281/zenodo.m04668
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23th April 2024 Accepted: 29th April 2024 Online: 30th April 2024 KEYWORDS
Нукусский район, алгоритм, анализ данных,
сельскохозяйственные угодья, оценка качества, сельское хозяйство,
мониторинг.
В данной статье будут рассмотрены алгоритмы и программные комплексы, помогающие проводить комплексную оценку экологического состояния сельскохозяйственных угодий на примере Нукусского района. Перейдем к обзору существующих методов оценки экологического состояния и рассмотрим, какие алгоритмы и программные комплексы могут быть использованы для эффективного анализа данных.
AWIL XOJALIGI JERLERININ EKOLOGIYALIQ JAGDAYI HAQQINDA MAGLIWMATLARDI BAHALAW USHIN ALGORITMLER HÄM PROGRAMMALIQ TÄMIYNAT SISTEMALARI (NOKIS RAYONI MISALINDA)
Qaypov Aziz Shamshetdinovich
Nokis rayoni hâkimiliginde sanli ekonomikani engiziwde joybarlar menedjeri https://doi.org/10.5281/zenodo.m04668
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23th April 2024 Accepted: 29th April 2024 Online: 30th April 2024
KEYWORDS Nokis rayoni, algoritm, magliwmatlardi analiz qilw, awil xojaligi jerleri, sapani bahalaw, awil xojaligi, monitorin.
Bul maqalada Nókis rayoni misalinda awil xojaligi jerlerinin ekologiyaliq jagdayin hár tárepleme bahalawga járdem beretugin algoritmler hám programmaliq kompleksler kórip shigiladi. Ekologiyaliq jagdaydi bahalawdin ámeldegi usillari kórip shigiladi hám magliwmatlardi nátiyjeli analiz qiliw ushin qanday algoritmler hám programmaliq támiynat komplekslerinen paydalaniw múmkinligin kórip shigiladi.
Kirisiw. Ózbekstan Respublikasi Prezidentiniñ 2019 -jil 23-oktyabrdegi "Ózbekstan Respublikasi awil xojaligin rawajlandiriwdiñ 2020 — 2030 -jillarga mólsherlengen strategiyasin tastiyiqlaw tuwrisinda"gi PP-5853-sanli Pármani atqariliwin támiyinlew maqsetinde:
Qaraqalpaqstan Respublikasi awil xojaligi egisliklerin jaylastiriwda egislik turiniñ aymaqlar topiraq -iqlim sharayatina sáykesligi, zúráátliligi, pútin maydanlarda jetistiriliwin támiyinlew;
hár bir rayonda sertifikatlangan dan hám nállerdi jetistiriw hám de jetkiziw sistemasin jolga qoyiw;
menshikli sektordi keñ tartqan halda Organic, Global G. A. P. hám basqa xaliq araliq tán alingan standartlar talaplarina muwapiq sinaq laboratoriyalarin shólkemlestiriwge kómeklesiw;
aymaqlardiñ organikaliq ónim islep shigariw potencialinan paydalaniw múmkinshiligin asiriw, aldiñgi agrotexnologiyalar, innovatsiyalardi engiziw;
topiraqti qorgaw sistemasi, pestitsid hám tóginlerdi normada isletiwdi hám ximiyaliq qurallardiñ olar sapasin ilimiy tiykarlangan halda qollaniliwin baqlaw ;
aymaqlarda suw xojaligi infratuzilmasini jaqsilaw hám suw tejovchi texnologiyalardi keñ engiziw;
menshikli sektordi keñ tartqan halda, awil xojaligi ónimlerin xaliq araliq talaplar tiykarinda, sapa hám qawipsizlik kórsetkishleri boyinsha toliq sinaqtan ótkeriw múmkinshiligine iye bolgan laboratoriyalar, bajixana terminallari hám basqa xizmetlerdi jolga qoyiw ilajlarin kóriw nazerde tutilgan [1].
Sol sebepli, zamanagóy awil xojaligi aziq-awqat qáwipsizligi hám turaqli rawajlaniwdi támiyinlewde zárúrli rol oynaydi. Biraq, usiniñ menen birge, ol átirap-ortaliq pataslaniwiniñ tiykargi dereklerinen biri bolip tabiladi. Jaylaw, ximiyaliq tóginler hám pestitsidlardan paydalaniw, tereklerdi kesiw - bulardiñ barligi awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayina unamsiz tásir etedi. Awil xojaligi aymaqlariniñ ekologiyaliq jagdayin nátiyjeli basqariw hám baqlaw ushin magliwmatlardi bahalawdiñ zamanagóy usillarinan paydalaniw kerek.
Izertlew obiekti hám metodlari. Usi izertlewdiñ obiekti Nókis rayonindagi awil xojaliginiñ egislik maydanlari esaplanadi. Nókis rayoni misalinda awil xojaligi egislik maydanlariniñ ekologiyaliq jagdayin bahalaw ushin arnawli mexanizmler ham programmalardan paydalanilgan.
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz
Alingan nätiyjeler. Nókis rayonindagi awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayin bahalaw ushin tómendegi algoritmlerden paydalaniw múmkin:
1. Biologiyaliq hár túrlilik indeksleri: biologiyaliq hár túrlilik indekslerin bahalaw algoritmleri ekotizimleriniñ jagdayin hám awil xojaligi jerlerinde hár qiyli túrlerdiñ bar ekenligin bahalawga múmkinshilik beredi.
2. Topiraq hám suwdiñ pataslaniw indeksleri: pataslaniw indekslerin esaplaw algoritmleri topiraq hám suwdiñ ximiyaliq elementler menen pataslaniw dárejesin aniqlawga járdem beredi, bul ekologiyaliq jagdaydi bahalawdiñ zárúrli tárepi esaplanadi.
3. Topiraq erroziyasin bahalaw: topiraq erroziyasin bahalaw algoritmleri awil xojaligi jerlerinde erroziya qáwpin aniqlawga járdem beredi hám olardiñ aldin aliw ilajlarin usinis etedi
[4].
4. Hawa sapasin monitoriñ qiliw: hawa sapasin monitoriñ qiliw algoritmleri awil xojaligi iskerligi nátiyjesinde atmosferaga ziyanli shigindilar dárejesin aniqlawga múmkinshilik beredi.
Bul algoritmler magliwmatlardi analiz qiliw hám awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayi tuwrali joqari aniqliq hám nátiyjelililik penen sipatlama beriwge múmkinshilik beretugin arnawli programmaliq támiynat jiynaqlari járdeminde ámelge asiriliwi múmkin.
Nókis rayonindagi awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayi tuwrali magliwmatlardi kompleks bahalaw ushin tómendegi programmaliq komplekslerden paydalaniw múmkin:
1. ArcGIS: ArcGIS Geoaxborot sistemasi geospatial magliwmatlardi analiz qiliw hám vizualizatsiya qiliw ushin keñ múmkinshiliklerdi usinis etedi. Oniñ járdemi menen jerlerdiñ ekologiyaliq jagdayin kartografikaliq modellestiriw, biologiyaliq hár túrlilik indeksleri magliwmatlarin analiz qiliw hám topiraq hám suwdiñ pataslaniw dárejesin bahalaw múmkin.
2. R-Studio: R programmalastiriw ortaligi jáne oniñ R-Studio grafik qabigi magliwmatlardi statistikaliq analiz qiliw hám ekologiyaliq jagdaydi bahalaw ushin zárúr bolgan modellerdi jaratiw imkaniyatin beredi. R-Studio-da geodata hám biostatistika menen islew ushin hár qiyli paketler bar.
3. QGIS: QGIS (Quantum GIS) - bul keñisliktegi magliwmatlardi analiz qiliw hám kartalaw ónimlerin jaratiliwina múmkinshilik beretugin biypul hám ashiq geoaxborot sistemasi. Oniñ járdemi menen awil xojaligi jerlerinde topiraq, suw hám hawa sapasi tuwrali magliwmatlardi sáwlelendiriw múmkin.
4. ENVI: ENVI programmaliq támiynati jasalma joldas hám aerokosmik súwretlerdi qayta islew hám analiz qiliw ushin mólsherlengen. Oniñ járdeminde jerlerdegi ózgerislerdi baqlaw, topiraq erroziyasi belgilerin aniqlaw hám hawa sapasin analiz qiliw múmkin.
Bul programmaliq komplekslerden paydalaniw Nókis rayonindagi awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayi tuwrali magliwmatlardi nátiyjeli qayta islew hám analiz qiliw, soniñ menen birge, ekologiyaliq jagdaydi jaqsilaw boyinsha qararlar qabillaw ushin vizual magliwmatlardi usiniw imkaniyatin beredi [7].
Nókis rayonindagi awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayin bahalaw ushin tómendegi jollardan paydalaniw múmkin:
1. Magliwmatlardi jiynaw: egislikler, qayta islew usillari, tóginler hám pestitsidlardan paydalaniw siyaqli awil xojaligi jerleri haqqinda magliwmat toplawdan baslaw kerek.
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz
2. Biologiyaliq hár túrlilikti analiz qiliw: biologiyaliq hár túrliliktiñ indekslerin esaplaw algoritmleri járdeminde jerlerde hár qiyli ósimlik hám haywan túrleriniñ bar ekenligin bahalaw hám olardiñ hár túrlilik dárejesin aniqlaw múmkin.
3. Topiraq hám suwdiñ pataslaniwin bahalaw: topiraq hám suwdiñ pataslaniw dárejesin bahalaw usillarin qóllaw pestitsidlar hám salmaqli metallar siyaqli ximiyaliq elementlar bar ekenligin hám olardiñ átirap -ortaliqqa tásirin aniqlaydi.
4. Topiraq erroziyasin baqlaw: topiraq erroziyasi dárejesin bahalaw ushin algoritmlerdan paydalangan halda, erroziya qáwipi joqari bolgan orinlardi aniqlaw hám olardiñ aldin aliw ilajlarin islep shigiw múmkin [5].
5. Magliwmatlardi vizualizatsiya qiliw: ArcGIS, QGIS yamasa ENVI programmaliq támiynat sistemalari járdeminde alingan nátiyjelerdi kartalar hám grafikalar formasinda sáwlelendiriw múmkin, bul bolsa jerlerdiñ ekologiyaliq jagdayin vizual túrde kórsetiwge múmkinshilik beredi.
6. Magliwmatlardi analiz qiliw hám qarar qabillaw: R-Studio programmasi járdeminde magliwmatlardi hár tárepleme analiz qiliw arqali jerlerdiñ ekologiyaliq jagdayiniñ tiykargi máselelerin ajiratip kórsetiw hám olardi jaqsilaw strategiyasin islep shigiw múmkin. Solay etip, Nókis rayoni misalinda algoritmler hám programmaliq komplekslerden paydalaniw awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayin nátiyjeli bahalaw, tiykargi mashqalalardi aniqlaw hám olardi saplastiriw ilajlarin kóriw imkaniyatin beredi.
Juwmaq. Nókis rayonindagi awil xojaligi jerleriniñ ekologiyaliq jagdayin bahalaw regionniñ turaqli rawajlaniwin támiyinlewde zárúrli rol oynaydi. Magliwmatlardi analiz qiliw ushin programmaliq támiynat sistemalari hám algoritmlerinan paydalaniw átirap -ortaliq jagdayi tuwrali ob'ektiv magliwmat aliw, mashqalali orinlardi aniqlaw hám olardi jaqsilaw ilajlarin islep shigiw imkaniyatin beredi. Biologiyaliq hár túrlilik, topiraq hám suwdiñ pataslaniwi hám topiraq erroziyasi dárejesin baqlaw ekologiyaliq qáwipti bahalaw hám tábiyiy resurslarin basqariw boyinsha tiyanaqli qararlar qabillaw ushin zárúrli qural bolip tabiladi. Ekologiyaliq jagdaydi jaqsilaw strategiyasin islep shigiwda xaliqtiñ jergilikli qásiyetleri hám mútajliklerin esapqa aliw zárúrli bolip tabiladi. Íqlimniñ tez ózgeriwi hám insan tásiriniñ kúsheyiwi menen átirap -ortaliq jagdayi tuwrali magliwmatlardi úzliksiz túrde bahalaw biologiyaliq hár túrlilikti saqlaw hám tek gana Nókis rayoni emes, bálki pútkil regionliq ekosistemaniñ turaqli rawajlaniwin támiyinlew ushin zárúrli qádem bolip tabiladi.
References:
1. www.lex.uz/ O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 26-fevraldagi PQ-5009-son qarori
2. Константин Васильев. Программирование на языке Python для геологов и географов. - М.: ДМК Пресс, 2020.
3. Елена Иванова. Современные методы биоиндикации. - СПб.: Издательство Наука, 2016.
4. Луничкин, А. А., Нагорный, А. И., Еремченко, А. В., & Тригуб, Л. Я. (2020). Разработка алгоритма оценки экологического состояния сельскохозяйственных угодий на основе индекса устойчивого развития. Экология и промышленность России, 24(9), 41-48.
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz
5. Потапов, А. С., Доля, С., Баранов, В. А., & Каюков, А. О. (2018). Методы и алгоритмы анализа данных мониторинга земель сельскохозяйственного использования. Успехи современной науки и образования, 7, 223-230.
6. Ballari, D., Melia, J., & Khandelwal, A. (2021). Using Sentinel-1 Synthetic Aperture Radar (SAR) data for land use/land cover mapping. Geosciences, 11(7), 305.
7. Das, R., Pradhan, B., & Lee, S. (2020). Synergistic use of UAV, optical and SAR remote sensing data and machine learning techniques for land use/land cover mapping: A review. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 159, 204-221.
8. Gao, Y., Guo, H., Zhou, Y., & Zhang, X. (2021). A novel algorithm for agricultural land zoning based on multi-source data. IEEE Access, 9, 59467-59477.
9. Kussul, N., Kolotii, A., Shelestov, A., Lavreniuk, M., Myshenyk, Y., & Skakun, S. (2018). Development of agricultural land monitoring algorithms using Earth observation data. Journal of automation and information sciences, 50(3), 61-73.
10. Rich, K., Persello, C., Tait, N., & Coomes, D. (2020). Mapping deforestation and forest degradation in tropical regions: A framework for monitoring using satellite Earth observation data. Methods in Ecology and Evolution, 11(5), 573-587.
11. Wu, B., Zhang, L., & Liu, Y. (2021). A multi-temporal random forest approach for land use classification using multi-source data. Remote Sensing, 13(4), 663.
