ҚАЛАЛЫҚ ЖОСПАРЛАУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛАР: ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТҰЖЫРЫМДАМАЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

УДК 69

Ерланов Б.Е.

Л.Н. Гумилев атындагы Евразия ¥лпъщ Университетшщ

(Астана, Казахстан)

Гылыми жетекшi: Тлеубаева А.К.

Л.Н. Гумилев атындагы Евразия ¥лпъщ Университетшщ

(Астана, Казахстан)

КАЛАЛЬЩ ЖОСПАРЛАУДАГЫ ИННОВАЦИЯЛАР: ТЕХНОЛОГИЯЛЬЩ ЖЭНЕ Т¥ЖЫРЫМДАМАЛЬЩ ЭЗГЕР1СТЕР

Аннотация: цалалыц ортаныц сапасын жацсарту, цалалардыц турацты дамуын цамтамасыз ету жэне элеуметтгк-экономикалыц мэселелергн шешу мацсатында цала жоспарлауы жэне урбанистиканыц цаз1рг1 тэж1рибес1нде цолданылатын инновациялыц тэс1лдерд1, эдгстер мен технологияларды талдау.

Трек свздер: урбанистика, экология, инновациялар цалалар, цогамдыц кещстщ квгалдандыру, микроклимат, эко-цалашыц.

XXI гасырда элемде кала халкыныц eсуi ластаушы заттардьщ кебеки, жасыл аймактардыц тапшылыгы жэне коршаган ортанын, сапасыныц нашарлауы сиякты мацызды мэселелердi тудырады. Урбанизация кYшейiп, коршаган ортаны коргау мэселелерi терецдей тускен сайын экологиялык туракты калаларды куру кажеттшп кYшейе тусуде [1-2].

Экологиялык туракты калалар тек тургын Yйлер гана емес, сонымен катар коршаган ортаныц к;ажеттiлiктерi жэне тургындардыц кажеттшктерш ескере отырып жасалган инновациялык калалык жYЙелер болып табылады. Олар

2499

ресурстарды тиiмдiрек пайдалану жэне зиянды заттардыц шыгарындыларын азайту аркылы экологиялык iздерiн азайтуга тырысады [3].

Урбанистика инновациялар калалардыц турактылыгына кол жеткiзуде мацызды рел аткарады. Олар калалык жYЙелердiц тиiмдiрек жэне экологиялык таза жумыс ютеуше ыкпал ететiн жаца технологияларды, эдютер жэне тэсiлдердi эзiрлеудi жэне енгiзудi камтиды [4].

Экологиялык теракты калаларды жасаудыц кептеген инновациялык тэсiлдерi бар. Солардыц бiрi - тiк кегалдандыруды пайдалану - ауа сапасын жаксартатын жэне калалык жерлерде температураны темендететш биiк жасыл курылымдар. Осындай жобаныц мысалы Миландагы Боско Вертикале болып табылады, онда гимараттардыц касбеттерiнде мыцдаган есiмдiктер есiрiлiп, табиги микроклимат жасалады [5].

Тагы бiр инновациялык тэсш велосипедшiлер жэне жаяу жYргiншiлер ушш когамдык келiк пен инфракурылымды дамыту. Велосипед жолдарын, жаяу жYргiншiлер аймактарын салу жэне когамдык келiктi дамыту жолдардагы келiктердiц санын азайтуга жэне соныц салдарынан зиянды заттардыц шыгарындыларын азайтуга ыкпал етедi [6].

Ресурстарды баскаруга кешендi кезкарас ресурстардыц езара байланысы жэне езара эрекеттесуiн ескере отырып, ресурстардыц барлык тYрлерiн баскаруга жYЙелi тэсiл. Бул тэсiл езше ресурстарды жеке элементтер ретiнде емес, бiр курамдас белiктердегi езгерiстер баскаларына эсер етуi мYмкiн, Yлкенiрек жYЙенiц белiгi ретiнде карастыруды камтиды.

Ресурстарды баскаруга кешендi тэсiлдiц негiзгi аспектiлерi мыналарды камтиды:

Ресурстардыц эртYрлi тYрлерiн бiрiктiру: Бул тэсiл ресурстардыц барлык тYрлерiн, соныц iшiнде табиги, адами жэне материалдык ресурстарды камтиды. Ол оцтайлы нэтижелерге кол жеткiзу Yшiн осы ресурстарды баскаруды бiрiктiруге тырысады [7].

ЖYЙенiц тутастыгын есепке алу: Ресурстарды баскарудыц кешендi тэсiлi жуйенщ эртYрлi курамдас белiктерi арасындагы езара байланысты жэне езара

2500

тэуелдшкл ескередг Бул жYЙенщ бiр белтндеп eзгерiстердiц баскаларына эсерш дэлiрек болжауга мYмкiндiк бередг

Ресурстардыц eмiрлiк циклiн баскару: Бул тэсш ресурстардыц бYкiл eмiрлiк циклш, соныц iшiнде eндiрудi, пайдалануды жэне кэдеге жаратуды камтиды. Ол ысырапты азайту жэне ресурстарды пайдалану тшмдшпн арттыру Yшiн циклдiц барлык кезецдерш оцтайландыруга багытталган [8-10].

Бiрлескен шешiм кабылдау жэне мYДделi тараптардыц катысуы: Ресурстарды баскаруга кешендi кезкарас шешiм кабылдау процесiне барлык мYДделi тараптардыц катысуын камтиды. Бул ресурстарды баскару стратегияларын эзiрлеу кезiнде эртYрлi кезкарастар жэне кызыгушылыктарды ескеруге мYмкiндiк бередг

Ресурстарды туракты пайдалану: Ресурстарды баскарудыц кешендi тэсiлiнiц негiзгi максаты болашак урпак Yшiн зиян келтiрместен казiрri кажеттiлiктердi канагаттандыру Yшiн ресурстарды туракты пайдалануды камтамасыз ету [11].

KecTeci. Инклюзивтi калалык жоспарлауга арналган куралдар жэне тэсiлдер.

Инклюзивтi калалык жоспарлауына арналFан куралдар Тэсшдер

^огамныц катысуы Азаматтардыц калалык жобалар жэне бастамалар бойынша пiкiрлeрi жэне усыныстарын жинау Yшiн когамдык тыцдаулар, форумдар, пшрталастар уйымдастыру.

Ресурстардыц кещслктш бeлiнуiн талдау ЭртYрлi халык топтарыныц кажеттшктерш ескере отырып, бiлiм беру, денсаулык сактау жэне кeлiк сиякты мемлекеттш кызметтердщ KOлжeтiмдiлiгiн багалау.

2501

Инклюзивт калалык жоспарлауына арналFан куралдар Тэсшдер

Yкiметтiк емес уйымдармен жэне жеке сектормен серштестш Инклюзивтi калалык даму баFдарламаларын эзiрлеу жэне юке асыру Yшiн Yкiметтiк емес уйымдармен жэне кэсшорындармен ынтымактастык жYргiзу.

Экологиялык тургыдан теракты жобанын, 6ip мысалы "Марселисборг, Дания: Марселисборгсжы эко-калашык". Марселисборг - Данияныц батыс жагалауындагы шагын кала, ол соцгы онжылдыктарда экологиялык теракты дамудыц Yлгiсiне айналды. 1990 жылдардыц аягында басталган жоба коршаган ортага керi эсердi азайтуга жэне тургындардыц eмiр CYPУ сапасын жаксартуга багытталган бiркатар инновациялык шаралар жэне тэжiрибелердi камтыды [12].

Жобаныц негiзгi аспектiлерiнiц бiрi кун батареялары жэне жылу соргылары сиякты жацартылатын энергия кeздерiн барынша пайдаланатын энергияны Yнемдейтiн гимараттарды жасау болды. Гимараттардыц энергия тиiмдiлiгiн арттыру Yшiн жылыту жэне желдету сиякты шаралар да эзiрлендi

[13].

Жобаныц мацызды бeлiгi велосипед жолдарын, когамдык кeлiктi жэне жаяу жYргiншiлер аймактарын камтитын туракты кeлiк жYЙесiн дамыту болды. Бул кeлiктердi пайдалануды азайтып, жэне зиянды заттардыц шыгарындыларын азайтуга мYмкiндiк бердi.

Сонымен катар жоба экологиялык жагдай жэне тургындардыц эл-аукатын жаксартуга ыкпал ететiн жасыл, саябактар жэне кeгалдандырылFан аумактары бар коFамдык кецiстiктердi куруды камтыды [14].

БYгiнгi тацда жобаныц берген нэтижелерг

Энергияны Yнемдейтiн технологиялардыц аркасында Fимараттардыц энергия тутынуын 30% азайту.

2502

Жалпы келемде энергия тутынудагы жацартылатын энергияныц Yлeciн 50% дешн арттыру.

Соцгы онжылдыктарда автокeлiктeрдi пайдалану 40% тeмeндeдi.

Соцгы онжылдыктарда каладагы ауа сапасыныц 25% жаксаруы.

Жасыл аумактардыц жэне когамдык кещстштердщ ауданын 20% арттыру.

Кала тургындарыныц eмiр CYPУ сапасыныц барлык кeрceткiштeрi бойынша канагаттану дeцгeйiнiц артуы.

Экологиялык туракты калалар тек гылыми тужырымдама гана емес, сонымен катар 6Ï3 жэне болашак урпактар Yшiн сау жэне жайлы болашакка апаратын жол. Урбанистикадагы инновациялар заманауи eмiр CYPУ табигатты курметтеумен Yйлeceтiн калаларды куруга мYмкiндiк бeрeдi жэне бул даму багыты жаhандык аукымда туракты даму стратегиясыныц нeгiзгi аcпeктiлeрiнiц бiрi болып табылады.

Корытындылай келе, бул зерттеу калалык ресурстарды баскаруга кeшeндi тэcэлдi кабылдаудыц жэне кала жоспарлауына инновациялык тэciлдeрдi дамытудыц мацыздылыгын кeрceтeдi. Экология, элеуметтж аcпeктiлeр жэне экономика сиякты эртYрлi аcпeктiлeрдi бiрiктiру аркылы гана казiргi жэне болашак урпактардыц кажeттiлiктeрiн канагаттандыра алатын туракты жэне прогрeccивтi калалар жасай аламыз.

Бул тужырым осы салада жYргiзiлгeн кeптeгeн табысты жобалар жэне зeрттeулeрдiц мысалдарымен расталады. Алайла, урбанисиикалык дамытуга жаца тэciлдeрдi дамыту жэне калаларымыздыц туракты болашагын камтамасыз ету Yшiн зерттеулер жэне инновацияларды жалгастыру кажет.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ДЕРЕККЭЗДЕРД1Ц Т1З1М1:

1. Beatley, T. (2011). "Biophilic Cities: Integrating Nature into Urban Design and Planning." Washington: Island Press.

2. Newman, P., & Jennings, I. (2008). "Cities as Sustainable Ecosystems: Principles and Practices." Washington: Island Press.

2503

3. Pucher, J., & Buehler, R. (2012). "City Cycling." Cambridge: The MIT Press.

4. Cohen, B. (2006). "Urbanization in Developing Countries: Current Trends, Future Projections, and Key Challenges for Sustainability." Technology in Society, 28(1-2), 63-80.

5. Wong, N.H., Tan, A.Y.K., Tan, P.Y., Xie, M. (2017). "Vertical greenery: a review on recent trends and applications".

6. Maoh, H., & Kanaroglou, P. S. (2017). "Promoting urban bicycle transportation: An integrated planning support system approach".

7. World Bank. (2012). "Integrated Approach to Natural Resource Management." [Online] Available: https://www.worldbank.org/en/topic/environment/brief/integrated-approach-to-natural-resource-management

8. United Nations. (2015). "Sustainable Management ofNatural Resources." [Online] Available: https://www.un.org/development/desa/en/news/sustainable/sustainable-management-of-natural-resources.html

9. OECD. (2019). "Integrated Resource Management: A New Conceptual Framework." [Online] Available: https://www.oecd-ilibrary.org/sites/448af093-en/index.html?itemId=/content/component/448af093-en

10. Holling, C. S. (2001). "Understanding the Complexity of Economic, Ecological, and Social Systems." Ecosystems, 4(5), 390-405.

11. Allenby, B. R. (2006). "The Complex Ecology of Complex Systems." Ecosystems, 9(8), 11411151.

12. Danish Energy Agency. (2017). "Energy and Climate Plan for Marselisborg - District heating, renewable energy and energy savings." [Online] Available: https://ens.dk/en/our-services/working-denmarks-energy-sector/international-cooperation/energy-and-climate-partnerships/energy-and-climate-partnership-projects/energy-and-climate-plan-marselisborg-district-heating-renewable-energy-and-energy-savings

13. European Environment Agency. (2013). "Marselisborg - A green city." [Online] Available: https://www.eea.europa.eu/themes/sustainable-cities/city-profiles/marselisborg-a-green-city

14. World Resources Institute. (2014). "Marselisborg - A Model for Sustainable Urban Development." [Online] Available: https://www.wri.org/our-work/project/sustainable-urban-development/marselisborg-model-sustainable-urban-development

2504