Научная статья на тему 'ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗИ ПАТОЛОГИЯСИ КУЗАТИЛГАН БЕМОРЛАРДА СИЛГА ҚАРШИ ДАВОЛАШ ЧОРАЛАРИНИНГ ОҚИБАТЛАРИ'

ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗИ ПАТОЛОГИЯСИ КУЗАТИЛГАН БЕМОРЛАРДА СИЛГА ҚАРШИ ДАВОЛАШ ЧОРАЛАРИНИНГ ОҚИБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

220
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўпка сили / силга қарши кимѐтерапия / тироксин / бемор

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Наргиза Тоиржоновна Маматова, Абдувалий Абдуҳакимович Ашуров, Бахромбек Абдувалиевич Абдуҳакимов

Жахон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) тавсифига кўра, дориларнинг ножўя таъсири – бу касалликларни даволаш, ташхислаш ѐки олдини олиш мақсадида дори воситаларини қўллаш натижасида организмда кузатиладиган зарарли ѐки ножўя ҳолатлардир. Самарқанд вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказида даволаѐтган, ўпка силининг емирилиш босқичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис қўйилган беморлар текширилди. Сил билан касалланган беморларда қалқонсимон безнинг фаолиятини ўз вақтида қўллаб қувватлаш учун антимикобактериал дорилар билан даволаш пайтида унинг фаолиятини назорат қилиб туриш керак. Олинган натижалар шуни кўрсатадики, қалқонсимон без гормонларининг синтетик аналогларини силга қарши кимѐвий терапия билан бирга қўллаш учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. Бу эса сил билан касалланган беморларнинг силга қарши даволаш чораларида муваффақиятли натижаларга эришишга имкон беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Наргиза Тоиржоновна Маматова, Абдувалий Абдуҳакимович Ашуров, Бахромбек Абдувалиевич Абдуҳакимов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚАЛҚОНСИМОН БЕЗИ ПАТОЛОГИЯСИ КУЗАТИЛГАН БЕМОРЛАРДА СИЛГА ҚАРШИ ДАВОЛАШ ЧОРАЛАРИНИНГ ОҚИБАТЛАРИ»

КАЛКОНСИМОН БЕЗИ ПАТОЛОГИЯСИ КУЗАТИЛГАН БЕМОРЛАРДА СИЛГА КАРШИ ДАВОЛАШ ЧОРАЛАРИНИНГ ОКИБАТЛАРИ

Жахон согликни сакдаш ташкилоти (ЖССТ) тавсифига кура, дориларнинг ножуя таъсири - бу касалликларни даводаш, ташхисдаш ёки оддини одиш максадида дори воситаларини куллаш натижасида организмда кузатиладиган зарарли ёки ножуя хрлатлардир. Самарканд вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказида даволаётган, упка силининг емирилиш боскичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис куйилган беморлар текширилди. Сил билан касалланган беморларда калконсимон безнинг фаолиятини уз вактида куллаб кувватлаш учун антимикобактериал дорилар билан даволаш пайтида унинг фаолиятини назорат килиб туриш керак. Олинган натижалар шуни курсатадики, калконсимон без гормонларининг синтетик аналогларини силга карши кимёвий терапия билан бирга куллаш учун асос булиб хизмат килиши мумкин. Бу эса сил билан касалланган беморларнинг силга карши даволаш чораларида муваффакиятли натижаларга эришишга имкон беради.

Калит сузлар: упка сили, силга карши кимётерапия, тироксин, бемор.

EFFECTS OF ANTI-TUBERCULOSIS TREATMENT IN PATIENTS WITH

THYROID PATHOLOGY

ABSRACT

As described by the World Health Organization (WHO), side effects of drugs are harmful or unwanted conditions observed

Наргиза Тоиржоновна Маматова

Самарканд Давлат Тиббиёт Университети Фтизиатрия кафедраси ассистенти

Абдувалий Абдухакимович Ашуров

Самарканд вилоят фтизиатрия ва пулмонология маркази физиатри

Бахромбек Абдувалиевич Абдухакимов

Самарканд Давлат Тиббиёт Университети тиббий биология факултети талабаси

АННОТАЦИЯ

in the body as a result of the use of drugs for the treatment,

August, 2022

diagnosis or prevention of diseases. Patients who were treated at the Samarkand Regional Center for Phthisiology and Pulmonology and who were diagnosed with pulmonary tuberculosis in the decay stage for the first time were examined. For timely support of the functioning of the thyroid gland in patients with tuberculosis, it is necessary to control its activity during treatment with antimycobacterial drugs. The results obtained show that synthetic analogs of thyroid hormones can serve as the basis for the use of antituberculous chemotherapy. This makes it possible to achieve successful results in the anti-tuberculosis treatment of patients with tuberculosis.

Keywords: pulmonary tuberculosis, anti-tuberculosis chemotherapy, thyroxine, patient.

Жахон согликни сакдаш ташкилоти (ЖССТ) тавсифига кура, дориларнинг ножуя таъсири - бу касалликларни даволаш, ташхислаш ёки оддини олиш максадида дори воситаларини куллаш натижасида организмда кузатиладиган зарарли ёки ножуя холатлардир. ЖССТ маълумотларига кура, дунё буйича даволаш чораларидан сунг ривожланган асоратлардан юзага келган улим курсаткичи холати бешинчи уринни (юрак-кон томир, онкологик касалликлар, шикастланишлар ва упка касалликларидан кейин) эгаллайди. АКЩда бир миллион ахолига нисбатан дори воситаларининг ножуя таъсири 18 000 холатда кайд этилган булса, шулардан 7 900 холатларда - жиддий асоратлар, 380 холатларда эса - улим кузатилган. Даволаш чораларининг асоратларидан бир йил ичида 200 минг беморда улим кузатилган (1 миллион касалхонага ёткизилган беморларнинг 3200 нафарида улим кузатилган) [8,11,12].

Экологик нокулай шароитлар, шунингдек ижтимоий-иктисодий таназзул шароитида калконсимон безга стресс таъсирининг куламини, шунингдек, калконсимон без гормонларининг иммунитетни шакллантиришда ва яллигланишнинг ривожланишидаги таъсирини [1,2,3,5] хисобга олиб, калконсимон безининг холати даволашнинг клиник хусусиятлари ва самарадорлигига таъсир килади деб тахмин килиш мумкин.

Сил касаллиги билан огриган беморларда калконсимон безнинг функционал холати тугрисидаги маълумотлар [6], шунингдек, силга карши даволаш чораларининг калконсимон безининг фаолиятига таъсири кам урганилган ва карама-карши фикрлардан иборат [7,14]. Калконсимон безининг узок муддатли даволаш чораларига нисбатан холати айникса преморбид тироид дисфункциясига эга беморларда

КИРИШ

урганилмаган.

August, 2022

Юкоридагиларни хисобга олган холда, упка силининг емирилиш боскичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис куйилган беморларда калконсимон безининг функционал холатини силга карши кимёвий терапиянинг жадал даволаш боскичидан олдин ва охирида урганиш булди.

Калконсимон безнинг функционал холати калконсимон безнинг эхоструктурасини урганиш ва кон зардобидаги эркин тироксин (Т4) ва гипофиз безининг тиреотроп гормони (ТТГ) микдорини аниклаш натижалари буйича бахоланди. Ушбу курсаткичлар калконсимон безнинг субклиник дисфункциясини аниклаш учун амалдаги умумий кабул килинган скрининг стандартларига мувофик танланган [8,9,12]. Бундан ташкари, тироглобулин ва тиреопероксидаза карши антитаналарни аниклаш ишлари олиб борилди.

Ултратовуш курилмаси ёрдамида калконсимон безининг эхотузилиши урганилди. Эркин тироксин ва тиреотроп гормон, шунингдек тироглобулин ва тиреопероксидазага карши антитаналар иммунофермент усули ёрдами аникланди.

Калконсимон безнинг функционал холати курсаткичлари силга карши даволашнинг бошланишидан олдин ва жадал даволаш боскичи охирида, уртача 3 ойдан кейин урганилди.

Олинган маълумотларнинг статистик курсаткичларини хисоблаш "MS Exel" дастури ёрдамида амалга оширилди. Уртача кийматлар уртасида номувофиклик эхтимоли Стюдентнинг t тамойили ёрдамида аникланди. Мухимликнинг даражаси (p) 0,05 га тенг деб олинди.

ТАХЛИЛ НАТИЖАЛАРИ ВА МУХОКАМА

Самарканд вилоят фтизиатрия ва пулмонология марказида даволаётган, упка силининг емирилиш боскичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис куйилган 30 нафар бемор текширилди. Текширилган беморлар 20 ёшдан 65 ёшгача; уртача ёши 35, 39 ёш эди. Беморлар орасида 22 нафари эркак эди, уларнинг уртача ёши 28, 35 ёш ва 8 нафари аёл, уларнинг уртача ёши 31, 38 ёш эди.

Тадкикотда катнашганлар орасида яллигланган упка сили билан касалланган беморлар устунлик килди - 26 (86,7%) нафар; 2 (6,7%) нафар беморда казеоз зотилжам; 1 (3,3%) нафарда - таркалган упка сили ва 1(3,3%) нафарда - фиброз-кавакли сил аникланди. 3 (10%) нафар беморда упка сили бир томонлама экссудатив сил плеврити билан асоратланди. Кон туфлаш 2 (6,7%) нафар беморда кайд этилган. 12 нафар беморда профилактик текшируви пайтида упкада узгаришлар

August, 2022

168

аникланган булса, колган беморларда умумий ахволининг ёмонлашуви окибатида тиббиёт муассасаларига мурожаат килишлари натижасида упка сили аникланган. 18 (60%) нафар беморда интоксикация синдромининг огир кечиши кузатилган, колган 12 (40%) нафар беморда интоксикация синдроми уртача даражада ифодаланган. Бронх-упка-плевра синдроми барча беморларда силга хамрохлик килган булса, деярли 50% беморда унинг яккол ривождангандиги кузатилди.

Текшириш жараёнида иштирок этган барча беморларнинг упкасида емирилиш жараёни ва микобактерияларни ажратиш холати аникланди. Силга карши дори воситаларига чидамлилик холати 10 (30%) нафар беморда кузатилган. Шу беморларнинг ичидан 7 нафар (6 нафар беморда изониазид, рифампицин ва стрептомицинга ва 1 нафар беморда изониазид, стрептомицин ва пиразинамидга) беморда 1-каторнинг учта дори воситасига чидамлилик; 2 нафар беморда иккита дори воситасига чидамлилик; 1 нафар беморда эса 1 ва 2-катор дори воситаларига чидамлилик аникланди.

Даволашнинг бошланишида барча беморларга курсатмаларга асосан 1-катор дори воситалари тавсия этилди. Силга карши дори воситаларига сезгирлик синамаси утказилганда чидамлилик аникланган беморларнинг даволаш муолажаларига узгартириш киритилди.

16 (53,4%) нафар беморда ултратовуш текширувида калконсимон без патологияси аникланди. Шулардан 7 (23,4%) нафар беморда калконсимон без гипоплазияси; 9 (30%) нафарида - калконсимон безнинг гиперплазияси; 4 (13,4%) нафар беморда - калконсимон бези тузилишининг донадорлиги (мозаикаси) куринишидаги аутоиммун тиреоидитга хос булган нормал, купайган ва пасайган эхогенлик сохаларини уз ичига оладиган диффуз патологиянинг белгилари аникланди.

Калконсимон без дисфункциясининг аник клиник белгилари булмасада, ягона холат бундан мустасно, илк марта ташхис куйилган упка силининг емирилиш боскичи мавжуд булган беморларнинг кон зардобида тироксин даражасининг сезиларли даражада пасайиши аникланди (1-жадвал). 3 (10%) нафар беморда Т4 киймати соглом шахслар учун макбул булган эркин тироксин кийматининг паст даражасигача тушди ва яна 3 (10%) нафар беморда Т4 даражаси макбул кийматнинг паст даражасигача тушиши кузатилди.

Беморларда силга карши кимётерапия бошлангандан тахминан 3 ой утгач, эркин тироксин даражаси кайта аникланганда, ушбу курсаткич 17,8% га сезиларли даражада пасайганлиги аникланди.

August, 2022

169

Упка силининг емирилиш боскичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис куйилган беморларда даволаниш жараёнининг бошланишидан олдин гипофиз безининг тиреотроп гормони даражасининг уртача киймати хозирги вактда кабул килинган стандарт курсаткичларга мос эди. Беморларда силга карши кимётерапия бошлангандан тахминан 3 ой утгач эса гипофиз безининг тиреотроп гормони курсаткичи 39,4% га ошди ва соглом одамлар учун макбул булган кийматларда колди (1-жадвал). Силга карши кимёвий терапия фонида гипофиз безининг тиреотроп гормони даражасининг ошиши табиий равишда упка сили билан касалланган беморларда тироксин даражасининг пасайишига олиб келди.

1-жадвал

Даволашдан олдин ва даволашнинг 3 ойидан кейин калконсимон без

курсаткичлари

Курсаткичлар Референт киймат Якуний киймат (n=30) Даволашнинг 3 ойидан кейин (n=30) Узгаришлар (%)

Т4 (пмол/л) 10,0-23,2 12,72±0,98 10,42±0,85 p< 0,05 17,8

ТТГ (мкМЕ/мл) 0,23-5,7 1,39+0,08 1,81±0,04 p< 0,05 39,4

ТГ антитаналари (Тб/мл) Эркак 100гача Аёл<50 ёш 100гача Аёл>50 ёш 150гача 2,65±1,2 7,59±0,15 p< 0,001 197,3

ТПО антитаналари (Тб/мл) Эркак 30 гача Аёл<50 ёш 30гача Аёл>50 ёш 50гача 1,78±0,8 4,25±0,96 p< 0,001 139,5

Силга карши кимёвий терапия бошланишидан олдин упка сили билан касалланган беморларда тиреоглобулинга карши антитаналар даражаси соглом одамлар учун макбул даражага тугри келди ва даволанишнинг дастлабки боскичи охирида 197,3% га сезиларли даражада ошди.

Худди шундай узгаришлар тиреопероксидазага карши антитаналар кийматининг узгаришини тахлил килишда хам кузатилди, яъни силга карши кимётерапия бошланишидан олдин упка сили билан касалланган беморларда бу курсаткич соглом одамлар учун кабул килинган кийматлар даражасида кузатилган булса, силга карши кимёвий терапиянинг дастлабки боскичида 139,5% га сезиларли даражада ошди.

Кимёвий терапия утказилганда хам тиреоглобулин, хам тиреопероксидазага карши антитаналар микдорининг

August, 2022

170

купайиши силга карши дориларнинг калконсимон безга токсик таъсири натижасида патологик аутоиммун реакцияларни боскичма-боскич ривожланишига замин яратади. Упка сили билан касалланган беморларнинг калконсимон безнинг якуний патологик эхотузилмаси урганилганда аутоиммун тиреоидит ривожланиш хавфи ортганлиги аникланади [10,11].

Олинган натижалар шуни курсатдики, упка силининг емирилиш боскичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис куйилган беморларнинг ярмидан купида калконсимон без тузилишининг патологиясини, шунингдек, ушбу беморларнинг кон зардобида тироксин даражасининг уртача паст курсаткичларини аникланиши, бу эса калконсимон безнинг функционал холатини пасайиши шаклида намоён булувчи сил касаллиги булган одамларнинг нокулай преморбид фонидан далолат беради. Сил билан касалланган беморларда субклиник гипотиреознинг ривожланиши кейинчалик улим холатига олиб келиш эхтимолини яратади [11,13].

Калконсимон без хужайралардаги иммунитетнинг цитокинлар томонидан бошкарилишида фаол ижобий урин эгаллаши, сил касаллиги эса цитокинли иммунитет танкислигига тегишли эканлиги маълум булганлиги сабабли, тироксин танкислигининг ривожланиши сил касаллигининг кечиши ва уни даволаш самарадорлиги учун салбий таъсир курсатади.

Калконсимон безнинг функционал холати силга карши кимётерапия бошланганидан 3 ой утгач кайта текширилганда калконсимон безнинг тиреоид фаолияти сезиларли даражада пасайганлигини курсатди. Бу эса силга карши дориларнинг сил билан касалланган беморларда калконсимон безнинг гормонал фаолиятига сусайтирувчи таъсир курсатганини англатади.

Олинган натижалар шундан далолат берадики, силга карши кимёвий терапия фонида ривожланиб борадиган, даволаш пайтида упка силининг кечиши ва касаллик окибатининг яхшиланишига ёрдам бермайдиган субклиник гипотиреоз белгиларини шаклланганлигини курсатади. Сил билан касалланган беморларда калконсимон безнинг фаолиятини уз вактида куллаб кувватлаш учун антимикобактериал дорилар билан даволаш пайтида унинг фаолиятини назорат килиб туриш керак. Шундай килиб, силга карши кимёвий терапия, агар шунга эхтиёж булса, калконсимон без гормонларининг синтетик аналоглари куринишидаги дори воситалари билан тулдирилиши мумкин.

Силга карши терапия пайтида калконсимон безнинг фаолятини назорат килиш ва тузатиш калконсимон безнинг нормал холатини

тиклаши мумкин, бу эса уз навбатида цитокинли иммунитет

August, 2022

танкислигини тулдиришга ва даволаш самарадорлигини оширишга ёрдам беради.

ХУЛОСА

Упка силининг емирилиш боскичи билан кечувчи шакллари илк марта ташхис куйилган беморларнинг ярмидан купида калконсимон без хажмининг узгариши кузатилди. Бундай беморларнинг кон зардобида тироксин курсаткичи мейёрдан паст даражада эди. Утказилган кимёвий терапия натижасида гипофиз безининг тиреотроп гормони даражасининг сезиларли даражада ошиши билан тироксин даражасининг сезиларли даражада пасайишига олиб келади. Олинган натижалар шуни курсатадики, калконсимон без гормонларининг синтетик аналогларини силга карши кимёвий терапия билан бирга куллашга учун асос булиб хизмат килиши мумкин. Бу эса беморларнинг силга карши даволаш чораларида муваффакиятли натижаларга эришишга имкон беради.

REFERENCES

1. Абдухакимов Б.А. Сил билан касалланган беморлар ва уларнинг оила аъзоларининг эмоционал холати. Инновации в педагогике и психологии 4 (1), 2021.

2. Генделека Г.Ф. Аутоиммунный синдром перекреста (overlap-синдром) при заболеваниях щитовидной железы / Г.Ф. Генделека // М1жнародний ендокринолопчний журнал. - 2010. - № 2 (26). - С. 117-127.

3. Маматова Н.Т. Опыт применения краткосрочных курсов лечения у больных туберкулёзом с множественной лекарственноый устойчивостью в Самаркандской области. Вестник научно-исследовательского института туберкулёза,106-107, 2020.

4. Abduhakimov B.A. Effects of anti- tuberculosis treatment on the functional status of the thyroid gland. Journal of cardiorespiratory research. 2020, vol. 3, issue 1, pp.24-27.

5. Abduhakimov B.A. Opka sili bilan kasallangan bemorlarga stomatologik yordam ko'rsatishning ahamiyati. Academic Research in Educational Sciences. 2022, volume 3, issue 1, pp.258-262. DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-258-264

6. Abduhakimov B.A. Peculiarities of the course of pulmonary tuberculosis in children in combination with clay invasion. Journal of cardiorespiratory research. 2021, vol. 2, issue 1, pp.74-77.

7. Ashurov A.A., Abduhakimov B.A. Peculiarities of the course of pulmonary tuberculosis in children in combination with

August, 2022

172

helminthosis. Journal of cardiorespiratory research. 2021, vol. 2, issue 3, pp.69-72.

8. Adjablaeva D.N. Active identification of tuberculosis in children and adolescent. Молодежь и медицинская наука в XXI веке. 2014.

9. Ataxanovna, K.S., Toirjonovna, M.N., Urinovich, K.K., Nazarovich, S.G., Murodullayevich, B.U. The Effectiveness of Short-Term Treatment Regimens In The Treatment Of Drug-Resistant Forms Of Tuberculosis. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 2020, Volume 7, Issue 3, Pages 5236-5240.

10. Mamatova N.T. Psychological characteristics of adolescents with respiratory tuberculosis. Journal of Biomedicine and Practice 2020, vol. 5, issue 5, pp.135-140.

11. Mamatova N.T. The importance of improving the mental state of patients with tuberculosis. Web of Scientist: International Scientific Research Journal. Vol. 3 No. 4 (2022): wos. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/RNB7V

12. Mamatova N.T. The importance of palliative care in patients with severe and chronic forms of tuberculosis. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. Vol. 12, Issue 02. DOI: 10.5958/2249-7137.2022.00159.8

13. Pardayeva U.D., Kim A.A. TJE - Thematic journal of Education. ISSN 22499822 Vol.7 Issue-Q1-2022 http://thematicsjournals.in/index.php/tjed https://doi.org/10.5281/zenodo.6451075

14. Xaydarovna, M.F., Narzullaevna, R.O. (2020). Prevention Of Anemia In Patients With Tuberculosis. The American Journal of Medical Sciences and Pharmaceutical Research, 2(11), 62-65. https://doi.org/10.37547/TAJMSPR/Volume02Issue11-11.

August, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.