"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 5 Issue 1 / February 2024
АКТЁРНИНГ ОБРАЗ ЯРАТИШДАГИ МУАММОЛАРИ
Нилуфар Ахмедова Узбекистан давлат санат ва маданият институти
Аннотация: Ушбу маколада актёрлик касбига тайёрлаш жараёнида талаба-актёрнинг образ яратиш жараёнидаги муаммолари ва унинг ечимлари хакида суз боради. Шу билан бирга иш жараёнида фойдаланилган тирик тажрибалар оркали мисоллар келтирилган.
Калит сузлар: актёр, образ, характер, характерлилик, режиссёр, спектакль, драма, карама-каршилик, табиат
THE PROBLEMS OF ACTOR IN CREATING AN IMAGE
Nilufar Akhmedova Uzbekistan State Institute of Arts and Culture
Abstract: This article will talk about the problems of the student-actor in the process of preparing for the acting profession and his solutions in the process of creating an image. At the same time, examples are given through living experiments that were used in the process of work.
Keywords: actor, image, character, character, director, performance, drama, confrontation, nature
Актёрларни касбга ургатиш жараёнида улар билан бажариладиган энг асосий ишлардан бири бу образ яратиш. Укитишдаги бошлангич вазифалар амалга ошириб булингач образ яратиш жараёнига утилади. Авваламбор албатта талабага образ нима экани хакида тушунча берилади. Х,уш, образ нима у? Образ - бу тимсол, куриниш. Инсон хаётда яшар экан, уз хаёти давомида хам бир неча хил образга киради. Мисол учун, фарзанди учун она образида булса, турмуш уртоги учун ёр образига киради. Кучада эса йуловчи, рахбар булса бошлик образига кириши мумкин. Бундай мисолларни кулаб келтириш мумкин. Шу билан бирга актёр сахнага чикар экан албатта у ёки бу образни гавдалантиради. Бу жараёнда нафакат ушбу образнинг ташки жихатлари, балки унинг табиати, ички дунёси хам гавдаланади. Шунинг учун талабалар биринчи курсга кабул килинганидаёк уларга кузатув машки вазифа килиб бежизга берилмайди. Талабалар ушбу кузатув машкини нафакат дарс махали укув аудиториясида, балки куча-куйда, автобусда, бекатда, ошхонада ва турли умумий жойларда узи учун бирор шасни танлаб уни обдон кузатишади. Ундан кейин эса уша кузатган
392 ISSN 2181-063Х/Impact Factor 4.311 (SJIF 2022)
"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 5 Issue 1 / February 2024
инсонини тахлил килади. Айнан мана шу машк талабаларда образ яратиш куникмасини хосил килади. Ушбу машклар эса талабада куникмага айланиб колгандан сунг келажакда узининг ижодий жараёнларида хаётий тажрибаси ва кузатувларидан келиб чиккан холда образ яратади. Демак, укиш жараёнида нафакат укитилади, балки хаётий ва ижодий тажриба учунбаза хам яратилади.
"Одатда "актёр" деганимизда купчилик рол ижро этувчи дея тушунади. Аслида бу жуда хам тугри эмас. Актёр сахнада икки куринишда харакат килади: Актёр - яратувчи, актёр-тимсол (образ).1
Талаба образ хакида тушунчага эга булгандан сунг унинг яратилиш усуллари хакида маълумотга эга булиши лозим. Демак образ яратиш жараёнида характер ва характерлилик, пластика мухим рол уйнайди. Пластика нима учун махим эканини корида мисол килиб келтирган машкимиз оркали тушуниб олса булади. Характер эса образ яратишдаги энг асосий омил хисобланади.
Яратилаётган кахрамоннинг характери уни узига хослигини намоён этувчи асосий восита. Мисол учун барча карама-каршиликлар инсоннинг максади ва характери оркали келиб чиккани каби образнинг асосий тимсоли хам айнан характер хисобланади.
Келинг масалан кампир образини олиб караймиз. Кампир сузини эшитишимиз биланок куз олдимизда етмиш ёшлардаги бошига ок румол ташлаган, юзлари ажиндан буришган аёл гавдаланади. Шундай хам дейлик, лекин айнан сиз яратаётган кампир образи бошка кампирлардан нимаси билан фарк килиши мумкин? Шу жойда эса биз асар муаллифи тасвирлаган кампирнинг образ тахлилини амалга оширамиз. Рустам Усмонов бу хакда "Драматург томонидан яратилган образнинг тилини чукур урганиш билан унинг характерига калит топиш мумкин. Вокеликни ифодалаш - бу характерни, яъни кахрамоннинг табиатини яратиш оркали амалга оширилади. Образга характеристика бериш жараёни режиссёр учун кийин ва масъулиятли, келгуси ижоди учун катта заминдир. Лекин шуни унутмаслик керакки, образларга тулик характеристика беришда улар орасидаги узаро муносабат, узаро таъсир, карама-каршиликдан келиб чикишини кузда тутиши керак"2 - деб таъкидлайди. Шунинг учун тахлил жараёнида бу кампир ким, каерлик, неча ёшда, неча фарзанди ва набираси бор, чоли борми ёки йукми? Уни нима дард кийнайди? У нимадан куркади? Унинг табиати кандай? Характеричи? Куп кийинчилик курганми ёки енгил хаёт кечирмокдами? Мана шундай саволларни талаба уз олдига калаштириб ташласагина образ яратишдаги муаммоларининг эллик фоизи хал булади. Шу билан биргаликда образ яратишда характерлилик хам жуда мухим рол уйнайди. Характерлилик нима? Характерлилик - бу маълум бир характерга
1 Сайфуллаев Б.С., Маматкосимов Ж.А. Актёрлик махорати. - Тошкент: Фан ва технология, 2012. 107 б.
2 Усмонов Р. Режиссура. Тошкент. "Фан" нашриёти. 1997 й. 78 б.
Пмта^^И] 393 ISSN 2181-063Х/Impact Factor 4.311 (SJIF 2022)
"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 5 Issue 1 / February 2024
эга булган инсоннинг уз табиатига мос равишда танасига утириб колган рефлексли хатти-харакати хисобланади. Яъни, инсоннинг характерини очиб берадиган хатти-харакатлар характерлилик дейилади. Масалан, асабий инсоннинг кузи учиб туриши, оёгини тез-тез ликиллатиб туриши уни табиатини очиб берадиган харакатлар булса, амалдор инсоннинг корни катта ёки ута керилиб, иякларини теага каратиб юриши унинг табиатини очиб бериши мумкин. Бу каби мисолларни куплаб келтириш мумкин.
Актёр образ устида ишлаши жараёнида бир образнинг талкинини иккинчи образига кулламаслиги лозим. Акс холда актёрнинг ижодида хилма-хиллик йуколиб колади. Натижада актёр секин-асталик билан актёр сифатида улиб боради. Шунинг учун яхши актёр хар бир образи устида ойлаб ишлайди. Кахрамонининг дарди билан яшаб юради. Уша инсон булиб уйлайди ва фикрлайди. Бу жараёнлар бир харакат билан содир булиб колмайди. Куплаб вакт ва мехнат талаб килади.
Фойдаланилган адабиётлар
1. Сайфуллаев Б.С., Маматкосимов Ж.А. Актёрлик махорати. - Тошкент: Фан ва технология, 2012. 107 б.
2. Усмонов Р. Режиссура. Тошкент. "Фан" нашриёти. 1997 й. 78 б.
394
ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.311 (SJIF 2022)