Научная статья на тему 'АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ МОЛИЯВИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТНИНГ АҲАМИЯТИНИ ОШИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ МОЛИЯВИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТНИНГ АҲАМИЯТИНИ ОШИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
214
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
молиявий барқарорлик / тўловга қобиллик / мультипликатив коэффициентлар / рискни баҳолаш / молиявий барқарорлик мониторинги / статистик моделлар / инновация. / финансовая устойчивость / платежеспособность / мультипликативные коэффи­ циенты / оценка рисков / мониторинг финансовой устойчивости / статистические модели / инновация.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ҳамдамов Омонулло Неъматуллаевич

Мазкур мақолада акциядорлик жамиятлар молиявий барқарорлигини таъминлашнинг илмий муаммолари ва назарий жиҳатлари тадқиқ этилган. Мамлакатимизда фаолият юритаётган акция­ дорлик жамиятларда молиявий барқарорлик коэффициентларини таҳлил қилиш асосида, молиявий барқарорликни оширишга доир илмий тавсиялар шакллантирилган. Бундан ташқари халқаро ама­ лиётда компаниялар молиявий барқарорлигини баҳолашнинг замонавий моделларидан фойдала­ ниш амалиётини такомиллаштиришга доир хулосалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕРСПЕКТИВЫ ПОВЫШЕНИЯ ЗНАЧЕНИЯ ФИНАНСОВОГО МЕНЕДЖМЕНТА В ОБЕСПЕЧЕНИИ ФИНАНСОВОЙ УСТОЙЧИВОСТИ АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВ

В статье исследуются научные проблемы и теоретические аспекты обеспечения финансовой устойчивости акционерных обществ. На основе анализа коэффициентов финансовой устойчиво­ сти акционерных обществ, действующих в нашей стране, сформированы научные рекомендации по повышению финансовой устойчивости. Кроме того, представлены выводы о совершенствова­ нии практики использования современных моделей оценки финансовой устойчивости компаний в международной практике.

Текст научной работы на тему «АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ МОЛИЯВИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТНИНГ АҲАМИЯТИНИ ОШИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

^амдамов Омонулло Неъматуллаевич,

Тошкент молия институти "Корпоратив молия ва кимматли к^озлар" кафедраси доценти, PhD

АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ МОЛИЯВИЙ БАРКАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТНИНГ ЩМИЯТИНИ ОШИРИШ ИСТИКБОЛЛАРИ

УДК: 658.15 (575.1)

ЦАМДАМОВ О.Н. АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ МОЛИЯВИЙ БАРКАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МОЛИЯВИЙ МЕНЕЖМЕНТНИНГ АЦАМИЯТИНИ ОШИРИШ ИСТИЦБОЛЛАРИ

Мазкур маколада акциядорлик жамиятлар молиявий баркарорлигини таъминлашнинг илмий муаммолари ва назарий жих,атлари тадкик этилган. Мамлакатимизда фаолият юритаётган акциядорлик жамиятларда молиявий баркарорлик коэффициентларини тах,лил к,илиш асосида, молиявий баркарорликни оширишга доир илмий тавсиялар шакллантирилган. Бундан ташкари халкаро ама-лиётда компаниялар молиявий баркарорлигини бах,олашнинг замонавий моделларидан фойдала-ниш амалиётини такомиллаштиришга доир хулосалар баён этилган.

Таянч иборалар: молиявий баркарорлик, туловга кобиллик, мультипликатив коэффициентлар, рискни бах,олаш, молиявий баркарорлик мониторинги, статистик моделлар, инновация.

ХАМДАМОВ О.Н. ПЕРСПЕКТИВЫ ПОВЫШЕНИЯ ЗНАЧЕНИЯ ФИНАНСОВОГО МЕНЕДЖМЕНТА В ОБЕСПЕЧЕНИИ ФИНАНСОВОЙ УСТОЙЧИВОСТИ АКЦИОНЕРНЫХ ОБЩЕСТВ

В статье исследуются научные проблемы и теоретические аспекты обеспечения финансовой устойчивости акционерных обществ. На основе анализа коэффициентов финансовой устойчивости акционерных обществ, действующих в нашей стране, сформированы научные рекомендации по повышению финансовой устойчивости. Кроме того, представлены выводы о совершенствовании практики использования современных моделей оценки финансовой устойчивости компаний в международной практике.

Ключевые слова: финансовая устойчивость, платежеспособность, мультипликативные коэффициенты, оценка рисков, мониторинг финансовой устойчивости, статистические модели, инновация.

HAMDAMOV O.N. PROSPECTS FOR INCREASING THE IMPORTANCE OF FINANCIAL MANAGEMENT IN ENSURING THE FINANCIAL STABILITY OF STOCK COMPANIES

In the article is considered the scientific problems and theoretical aspects of ensuring stock companies' financial stability. Scientific recommendations for improving financial stability have been formulated on the basis of the operating in the country stock companies' financial stability coefficients' analysis. In addition, using international practices, there are presented recommendations for improvement of company's financial stability assessment on modern models' basis.

Key words: financial stability, solvency, multiplicative ratios, risk assessment, financial stability monitoring, statistical models, innovation.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

Кириш.

Акциядорлик жамиятлар молиявий баркарорлигини таъминлаш замонавий молиявий бошкарув механизмининг асосий элемент-ларидан бири х,исобланади. Акциядорлик жамиятлар томонидан мажбуриятларни уз вактида бажарилишини таъминлаш, кушимча инвести-цион имкониятларни ошириш х,амда ишлаб чикариш жараёнларига инновацияларни кенг жорий этишда молиявий баркарорликни ошириш масаласи мух,им ах,амият касб этади. Жах,он амалиётида аксарият йирик компанияларнинг молиявий баркарорлиги асосан унинг тулов кобилияти ва мавжуд захираларининг микдори билан белгиланади. Таъкидлаш лозимки, бир-гина суFурта компанияларини оладиган булсак суFурта бозорида замонавий молиявий инстру-ментларни жорий этиш, сугурта хизматларини диверсификациялаш суFурта бозорини ривож-лантиришда халкаро илFор тажрибалардан фой-даланиш оркали молиявий баркарорликни таъминлаш амалиётини такомиллаштириш дол-зарб масалалардан бири сифатида сакланиб колмокда. Бежизга биз томондан суFурта компа-нияларининг молиявий баркарорлик масаласига урFу берилгани йук, чунки мазкур маколанинг асосий объекти сифатида суFурта компаниялари молиявий баркарорлиги масаласи танланган.

Кейинги йилларда жах,он иктисодиётида юз бераётган турли узгаришлар мамлакатларнинг молия сиёсатини бошкаришда турли инстру-ментлардан фойдаланишга доир карорлар кабул килишга мажбур килмокда. Таъкидлаш керакки, якин кунларгача жах,он иктисодиётига жиддий равишда таъсир килган 2008 йилда бошланган жах,он молиявий-иктисодий инкирози х,акида муносабатлар билдирилар эди.

2019 йилга келиб эса Хитойда бошланган кей-инчалик бутун дунёда пандемия даражасигача кутарилган Covid-19 касаллигининг таркалиши куплаб ривожланган давлатлар катори ривож-ланаётган давлатлар иктисодиётига х,ам жиддий таъсир курсатди. Албатта, бу каби глобаллашув ва интеграциялашув жараёнлари натижасида мамлакатларнинг молия бозорлари барча сег-ментларида юз бериши мумкин булган ташки ва ички омилларни инобатга олган х,олда молиявий

баркарорликни таъминлаш механизмини сама-рали ишлаб чикишлари лозим булади.

Илмий муаммонинг к,уйилиши.

«Молиявий баркарорлик» кенг ва куп киррали тушунча х,исобланганлиги боис замонавий иктисодий адабиётларда унинг иктисодий мох,ияти, тавсифловчи бах,олаш курсаткичларини тизимга солиш ва талкин килиш турлича булиб, етарли даражада тулик очиб берилмаган. Акциядорлик жамиятлар фаолиятида молиявий баркарорликни бах,олаш усулларининг чегара-лари ва уларнинг бутун тизимидан энг самарали фойдаланиш имкониятлари, шунингдек, атама-шунослик, курсаткичлар алгоритми ва уларни талкин этиш, мулкчилик ва тармок хусусиятла-рини х,исобга олган х,олда уларнинг мезонларини тадкик этиш долзарб х,исобланади.

Таъкидлаш лозимки, «молиявий баркарорлик» тушунчаси «тулов кобилияти» тушунча-сига караганда кенгрок тушунча булиб, тулов кобилияти курсаткичлари молиявий баркарорлик курсаткичларига караганда вактга кура тезрок узгаришини х,ам кайд этиб утиш лозим. Иктисодчи олим А.В.Грачев «молиявий баркарорлик»ни узининг молиявий маж-буриятларини белгиланган муддатга бажариш учун ресурсларни жамFариш нуктаи-назаридан куриб чиккан х,олда уни тулов кобилияти билан боFлайди1. Бирок, «молиявий баркарорлик»нинг иктисодий мох,иятини бундай талкин этиш, биз-нингча, ресурсларни жамFариш билан фойдани кайта инвестиция килиш уртасида танлаш муам-мосини келтириб чикаради.

Умуман, молия тизими баркарорлигини таъминлаш нуктаи назаридан Тарб иктисодчиси М.Фут куйидаги фикрни беради, яъни молиявий баркарорлик: а) пул маблаFлари баркарорлиги; б) ах,олининг иктисодиётда банд булганлик дара-жаси; в) бозор агентларининг молиявий муас-саса ва бозорларга булган ишончи; г) молиявий активларга нисбатан нархлар тебранишининг

1 Грачев А. В. Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. От бух. учета к экономическому. Учеб. практ. пособие. - М.: «Финпресс», 2002. 208-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

мавжуд эмаслиги билан аникланади1. Шунинг-дек, «молиявий баркарорлик» бу молиявий тизим таркибини ташкил этувчи мух,им элемент-ларнинг бир маромда ишлашини билдиради2. Канаданинг Карлтон университети профессор-лари Ч.Фридман ва К.Гудлетларнинг фикрича, компанияларнинг молиявий баркарорлик курсаткичларини аниклаш узига хос мураккаб жараён булиб, аник бир курсаткичларни узи молиявий баркарорлик х,олати буйича тулик тасаввурни шакллантириш имконини бермайди. Шунинг учун, иктисодий тизимнинг ривожла-ниши билан бир каторда замонавий молиявий баркарорлик курсаткичларининг тах,лили х,ам мос равишда такомиллашиб боради. Молиявий баркарорликни бах,олашнинг аник механизми мавжуд эмас, чунки ушбу курсаткичларнинг узгаришига аксарият х,олатларда давлатнинг пул-кредит сиёсати бевосита таъсир курсатади. Айникса, сунгги йилларда юз бераётган жах,он иктисодий-молиявий инкирозларнинг кузатила-ётганлиги ана шу курсаткичларни х,ар томонлама тадкик этиб боришни такозо этмокда3.

Рус иктисодчи олими, С.В.Куликов сугурта компаниясининг молиявий баркарорлигини икки хил ёндашув асосида куриб чикади. Хусу-сан, биринчи ёндашувга мувофик бу (молиявий баркарорлик) «молиявий воситалар уму-мий микдорида уз капиталининг белгилан-ган улушининг мавжудлиги», иккинчи ёндашувга мувофик эса, «корхонанинг молиявий ресурслари х,олати, тулов кобилияти ва кредит лаёкатини саклаб колишда капитал ва фойданинг усиши учун таксимлаш ва фойдаланиш сама-радорлиги» тушунилади4. Олимнинг кушимча килишича, молиявий баркарорликни тавсифлай-диган маълум бир курсаткич ёки курсаткичлар

1 Foot, Michael, 2003, «What Is 'Financial Stability' and How Do We Get It?» The Roy Bridge Memorial Lecture (United Kingdom: Financial Services Authority), April 3.

2 Duisenberg, Wim F., 2001, «The Contribution of the Euro to Financial Stability», in Globalization of Financial Markets and Financial Stability-Challenges for Europe (Baden-Baden: NomosVerlagsgesellschaft). -pp. 37-51

3 Charles Freedman Clyde Goodlet. Financial Stability: What It Is and Why It Matters. No. 256, November 2007. C.D. Howe Institute Commentary: https://www. researchgate.net /publication/23799588

4 Куликов С.В. Методология страховой науки//Вест-

ник НГУЭУ. - 2008. - №1

туплами мавжуд эмас х,амда х,ар бир муайян х,олатда маълум бир вазиятга мувофик молиявий баркарорлик курсаткичлар доирасини аниклаш зарур.

Н.Хасанов ва С.Нажбиддиновларнинг фикрича5, молиявий баркарорликни активлар-даги узининг ва карз маблаFлари нисбати, уз мабларларини туплаш суръатлари, корхона узок муддатли ва киска муддатли мажбуриятлари-нинг нисбати, моддий оборот маблаFларининг уз маблаFлари билан канчалик таъминлан-ганлигини бах,олашга асосланади. А.Вах,обов, Н.Ишонкулов ва А.Иброх,имовларнинг фикрига кура, молиявий ресурсларни самарали шак-лланиши, таксимланиши ва улардан фойдала-ниши молиявий баркарорлик мох,иятини ифо-далайди6. Мамлакатимизда корхоналар молиявий баркарорлигини таъминлашнинг илмий ва амалий муаммоларига доир илмий тадкикотлар олиб борган олим А.У.Бурхановнинг фикрига кура, молиявий баркарорлик фойда олиш ва карзларни тулаш, корхона уз фаолиятини моли-ялаш имконияти ва ресурслар айланиш тезли-гининг бир маромда ривожланиб боришига асосланган корхоналар фаолиятининг комплекс курсаткичидир7.

Юкорида келтирилган илмий тадкикотлар мох,иятини инкор килмай ва уларга таян-ган холда, эътироф этиш лозимки, мамлакатимизда фаолият юритаётган акциядорлик жами-ятларда молиявий баркарорлик коэффици-ентларини тах,лил килиш борасида, молиявий баркарорликни оширишга доир илмий изланиш-лар долзарб ах,амиятга эгалигича колмокда. Бу борада халкаро амалиётда компаниялар молиявий баркарорлигини бах,олашнинг замонавий моделларидан фойдаланиш амалиётини урганиш, ва бизнинг шароитга мослаштирган х,олда ушбу тажрибани кенг тадкик этиш масалалари мух,им ах,амиятга эга.

5 Хасанов Н., Нажбиддинов С. Корхона молиявий х,олатини бах,олаш. - Т.: «Иктисодоиёт ва х,укук дунёси», 1999. 8-б.

6 Вахобов А.В., Ишонкулов Н.Ф., Иброхимов А.Т. Молиявий ва бошкарув тахлили. Дарслик: - Т.: "Иктисод - молия", 2013 й. 327 - б.

7 Бурханов А.У. Корхоналар молиявий баркарорлиги: назария ва амалиёт Монография - Т.: «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи», 2019. 160 б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

1-жадвал. Компаниялар хусусий капиталини етарлилигини мивдорий ба^олаш

курсаткичлари1

№ Хусусий капиталнинг етарлилик даражаси (CAR)2 Бах,олаш курсаткичлари

1 < 0 Етарли эмас

2 0 дан 25% гача Нормал

3 26 дан 50% гача Яхши

4 51 дан 75% гача Ишончли

5 > 75% Юк,ори

Та^лил ва натижалар.

Компания хусусий капиталининг микдори, активларининг х,ажми ва инвестиция сиёсати кабилар баркарорлик х,олатига таъсир этувчи билвосита омиллар х,исоблансада, ушбу молия-вий курсаткичларнинг х,олати бевосита туловга кобиллик ва ликвидлилик коэффициентлар меъёрларини таъминлашда мух,им ах,амият касб этади. Акциядорлик жамиятлар молиявий баркарорлик х,олатларини ифодаловчи мух,им коэффициентлардан бири улар капиталининг етарлилиги ва инкироз эх,тимоллигини бах,олаш курсаткичлари х,исобланади. Шунга мувофик, маколани кейинги кисмида "Кафолат суFурта компанияси" акциядорлик жамияти мисолида ушбу молиявий баркарорлик коэффициентла-рини тах,лил киламиз. Молиявий тах,лил жара-ёнида суFурта компаниялари хусусий капиталининг киймати ва микдорини ифодаловчи бир нечта коэффициентлардан фойдаланилади. Булар:

1. Хусусий капиталнинг етарлилик даража-сини ифодаловчи коэффициент. Ушбу коэффициент молиявий ресурслар таркибий тузилиши ва сугурталовчининг активлари канчалик дара-жада хусусий капитал билан таъминланганли-гини курсатади. Молиявий тах,лилчи ва кредитор-ларнинг фикрига кура, ушбу коэффициент дара-жасини имкон кадар юкори булишлиги ижобий х,исобланади: хусусий капитал/жами активлар.

СуFурта компаниялари учун ушбу коэффи-циентнинг даражаси 0,2 ва ундан юкори булиб, аникланган натижа эса компанияни муътадил (нормал) х,олатда фаолият юритаётганлигини ифодалайди. Сугурта компаниялар дастлабки фаолиятларини ташкил этиш жараёнида туловга кобиллик даражаларини уз маблаглари х,исобига таъминласалар, кейинги фаолият боскичларида,

1 Муаллиф томонидан тузилди.

нафакат уз маблаглари х,исобига, балки сугурта захиралари х,исобига хам таъминлаб бора-дилар. Шунга мувофик, сугурталовчининг уз маблагларини коплаш учун етарлилигини таъ-минлаш жоиз. Уни етарлилигини бах,олаш куйидаги жадвал маълумотларида келтирилган (1-жадвал).

2. Хусусий капиталнинг мажбуриятларга нисбати коэффициенти, сугурта компанияси-нинг уз хусусий капитали микдори карз капитали микдоридан канча юкори эканлигини курсатади: хусусий капитал/мажбуриятлари. Мазкур коэффициентга куйиладиган минимал микдор курсаткич 1 га тенг булиб, аникланган натижа 1 дан канча юкори буладиган булса, туловга кобиллик курсаткичи мос равишда юкори булиб уз маблаглари х,исобидан мажбу-риятларни бажара олиш имкониятининг юкори эканлигини курсатади.

3. Хусусий капиталнинг айланувчанлик коэффициенти, тах,лил килинаёган давр мобайнида сугурта компанияларининг хусусий капиталини айланиш тезлиги (даврийлиги) ва ундан фойда-ланиш самарадорлигини курсатади: жами даро-мадлар/ хусусий капиталнинг хисобот даври-даги уртача киймати.

Мазкур курсаткичнинг узгариш тенденция-сига караб акциядорлар, мулкдорлар киритган сармоясидан фойдаланишнинг самарадорлигини бах,олашлари мумкин. Ушбу жараёнда нафакат капитал эгалари балки компания уз фаолияти жараёнида шакллантирилган капиталдан фой-даланиш самарадорлигини бах,оланиши мумкин. Уз навбатида, мазкур коэффициентнинг чега-равий микдорлари буйича гапирадиган булсак,

2 Инглиз тилидаги номланиши CAR-Capital Adequacy Ratio булиб, хусусий капиталнинг мавжуд карздорликларни коплаш учун етарлилик коэффици-ентини бах,олайди

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

2-жадвал. "Кафолат су^урта компанияси" акциядорлик жамияти хусусий капитали

етарлилик коэффициентлари та^лили1

№ Курсаткичлар 2015 йил 2016 йил 2017 йил 2018 йил 2019 йил Узгариш (+,-)

1. Хусусий капитал (млн.сумда) 35832,1 39919,3 43681,3 48504,9 55536,7 7031,8

2. Жами активлар (млн.сумда) 75267,1 84601,1 107928,9 117260,4 165773,8 48513,4

3. Мажбуриятлар (млн.сумда) 5254,6 6592,1 14248,5 11483,5 10965,7 -517,8

4. Жами даромадлар (млн.сумда) 44588,9 60275,1 70033,1 87957,7 108024,1 20066,4

5. Капиталнинг уртача микдори (млн. сумда) 37875,7 41800,3 46093,1 52020,8 59065,05 7044,25

6. Солик тулагунга кадар фойда (млн. сумда) 3063,2 3567,4 4306,1 4310,9 7160,4 2849,5

Мос равишдаги коэффициентлар Меъёр

7. Хусусий капитални етарлилик даражасини ифодаловчи коэффициент 0,4760 0,4718 0,4047 0,4136 0,3350 0,2

8. Хусусий капитални мажбуриятларга нисбати коэффициенти 6,8191 6,0556 3,0656 4,2238 5,0645 1

9. Хусусий капитални айланувчанлик коэффициенти 1,1772 1,4419 1,5193 1,6908 1,8289 Усиш

10. Хусусий капитални рентабеллик коэффициенти 0,0808 0,0853 0,0934 0,0828 0,1212 Усиш

аникланган натижа канча юкорилаб борса, cyFypTa компанияни ривожланиш тенденция-сига эга деган хулосага келиш мумкин.

Аксинча, ушбу коэффициентни киймати камайиб борадиган булса, хусусий капиталнинг айланувчанлиги секинлашиб боради. Бундай вазиятда капитал эгалари ушбу со,ага киритил-ган сармояни бошка мукобил йуналишга кири-тиб юкори даромадлиликка эга булиш борасида карор кабул килишлари лозим булади.

4. Хусусий капитални рентабеллик коэффи-циенти компания мулдорлари томонидан кири-тилган капиталдан фойдаланиш самарадорли-гини курсатади: солик тулагунга кадар фойда/ хусусий капиталнинг х,исобот давридаги уртача киймати.

Инвесторлар томонидан мазкур коэффициент буйича аникланган натижа, улар томонидан мукобил вариантлар ёки бошка акциядорлик жамиятларининг кимматли к^озларига сармоя киритиш оркали олинган даромадларни киёслаш имконини беради.

Таъкидлашимиз керакки, бозор муноса-батлари шароитида аксарият компаниялар уз маблаFларидан ташкари четдан маблаFлар

1 «Кафолат сyFyрта компанияси» акциядорлик жами-ятининг йиллик молиявий хисоботлари асосида муал-лиф томонидан ,исобланди.

шакллантириш оркали фаолиятларини амалга оширади. Албатта, ташки манбалар ,исобига кушимча манбаларни шакллантириш кушимча инвестицион имкониятларни оширсада, компания учун мажбуриятлар буйича риск даражасини хам усишига олиб келади.

Фикримизча, айнан сугурта компаниялари учун туловга кобилликни таъминлашда хусусий капиталнинг микдори карз мажбурият-ларидан юкори булиши афзал ,исобланади, яъни хусусий капитал ,ажми карз капиталидан юкори булиши лозим. Яна бир жи,атга эъти-бор каратиш лозимки, сyFyрта компаниялари рейтингини аниклаш миллий ва халкаро ама-лиётда хам капитал билан боFлик курсаткичлар ба,оланаётганда карз маблаFларидан фойдаланиш самарадорлиги эмас балки хусусий капиталнинг микдори асосий омиллардан бири сифа-тида ёндашилади. Фикримизча, молиявий менеж-ментнинг концепцияларига таянган ,олда сyFyрта компаниялари рейтингини аниклашда нафакат хусусий капитал микдори балки карз капиталидан фойдаланиш самарадорлигини ба,олаш ама-лиётини жорий этиш керак.

Юкорида капиталнинг етарлилигини ба,олашга доир коэффициентлардан "Кафолат сугурта компанияси" акциядорлик жамияти мисолини та,лил килиб чикамиз (2-жадвал).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

Жадвал маълумотларидан куриш мумкинки, "Кафолат сугурта компанияси" акциядорлик жами-яти томонидан 2015-2019 йиллар мобайнида хусу-сий капиталнинг етарлилиги буйича аникланган барча натижалар ижобий тенденцияга эга булиб, умумий хулоса сифатида компания томонидан уз мажбуриятларини амалга оширишда хусусий капиталнинг етарлилиги хамда сугурта ходисалари буйича мажбуриятларни амалга оширишда муам-моларнинг мавжуд эмаслигини куриш мумкин.

Таъкидлаш лозимки, хусусий капитални етарли-лик даражасини ифодаловчи коэффициент буйича натижа 2015-2018 йиллар мобайнида меъёридан 2 баробарга юк,ори натижага эга булган булсада, 2019 йилга келиб мажбуриятларни утган йилга нисбатан деярли 70% га ошганлиги натижасида ушбу коэффициент камайиш жараёни кузатилган.

Хусусий капитални мажбуриятларга нис-бати коэффициентини курадиган булсак, ушбу курсаткич 2015-2016 хамда 2018-2019 йиллар мобайнида юкори даражага эришган булиб, 2017 йилда мажбуриятларни хусусий капитал микдорига нисбатан деярли 2,5 баробарга ошганлиги натижасида камайиш тенденциясига эга булган. Хусусий капитални айланувчанлик коэф-фициенти йиллар мобайнида бир хил усиш дара-жасига эга булиб инвесторлар томонидан кири-тилган сармоядан фойдаланишнинг самарадор-лигини ошиб бораётганлигини намоён этмокда. Худди шунингдек, молиявий баркарорликни бахолашдаги асосий курсаткичлардан бири булган хусусий капитал рентабеллик коэффициенти хам усиш курсаткичига эга булиб компаниянинг капи-талдан фойдаланиш самарадорлиги юк,ори экан-лиги ,акида хулоса килиш мумкин.

Хулоса ва таклифлар.

"Кафолат сугурта компанияси" акциядорлик жамияти фаолияти самарадорлигига доир хулоса-ларни давом эттирар эканмиз, бугунги кунда компания молиявий баркарорлигига таъсир этувчи ташки омиллар сифатида кабул килинаётган норматив хужжатларни хам келтириш мумкин. Таъкидлаш лозимки, сугурта компаниялари устав капитали микдорини ошириш, сугурта захиралари микдорига меъёрларни белгилаш каби омиллар бевосита сугурта килдирувчиларнинг манфаат-ларини химоя килиш, сугурта копламаларини уз

вак,тида олиш, сугурта компаниялари томонидан мажбуриятларни амалга оширишда муста,кам манба булиб хисобланади. Бирок сугурта компаниялари молия бозорларининг асосий ишти-рокчиси хамда буш турган молиявий ресурсларга эга булган молия институтларидан бири эканли-гини хисобга оладиган булсак, юкоридаги каби чеклов ва талабларни куйилиши инвестицион имкониятларини камайтириш хамда молиявий баркарорликни таъминлашдаги кушимча имко-ниятларни чекланишига олиб келиши мумкин.

Акциядорлик жамиятларнинг молиявий баркарорлигини бахолаш молия бозорининг барча иштирокчилари учун мухим масала-лардан бири саналади. Сугурта компаниялари молиявий баркарорлиги факатгина маълум бир курсаткичлар доирасида бахолаш мурак-каб булган жараён хисобланади. Бугунги кунда устав капиталида давлат улуши булган акциядорлик жамиятлари фаолият самарадорлигини бахолашга доир меъёрий-хукукий хужжат ишлаб чик,илган булсада, ушбу Низом к,оидалари тижо-рат банклари ва сугурта компанияларига нисбатан татбик этилмайди.

Бизнингча, сугурта компаниялари фаолият самарадорлиги ва молиявий баркарорлигини бахолашда халк,аро стандартлар ва халк,аро рейтинг агентликлари хисоблаш методикасига асос-ланган Низом ишлаб чикилиши ва амалиётга татбик этилиши лозим. Бунинг натижасида эса, сугурта компаниялари уртасида рак,обат мухитини ривожлантириш билан бирга инвестицон жози-бадорлигини янада ошириш имконияти вужудга келади.

Акциядорлик жамиятлари молиявий баркарорлик мониторинг механизмини самарали ташкил этилиши, компаниянинг белгиланган стра-тегик мак,садларига эришишда йук,отилган имко-ниятлар, молиявий баркарорликни эконометрик прогноз килиш, молиявий рискларни бахолаш асосида уларни даражасини минималлаштириш имконини беради. Халкаро амалиёт тажрибала-ридан келиб чиккан холда, сугурта компанияла-рида "due diligence" текширувдан утказиш тарти-бини жорий этиш, компаниянинг истикболдаги инвестицион имкониятларини бахолаш билан бир каторда ахборотлар шаффофлигини таъминлашга хизмат килади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

/ БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ л 35

J

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Респу-бликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тyFрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони.

2. Бурханов А.У. Корхоналар молиявий баркарорлиги: назария ва амалиёт Монография - Т.: «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи», 2019. 160 б.

3. Бурханов А.У., Хамдамов О.Н. Молиявий менежмент. Дарслик. - Т.: «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи», - 2020, 468 бет.

4. Грачев А. В. Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. От бух. учета к экономическому. Учеб. практ. пособие. - М.: «Финпресс», 2002. 208-б.

5. Куликов С.В. Методология страховой науки//Вестник НГУЭУ. - 2008. - № 1.

6. Foot, Michael, 2003, «What Is 'Financial Stability' and How Do We Get It?» The Roy Bridge Memorial Lecture (United Kingdom: Financial Services Authority), April 3.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Duisenberg, Wim F., 2001, «The Contribution of the Euro to Financial Stability», in Globalization of Financial Markets and Financial Stability-Challenges for Europe - pp. 37-51

8. Charles Freedman Clyde Goodlet. Financial Stability: What It Is and Why It Matters. No. 256, November 2007. C.D. Howe Institute Commentary: https://www.researchgate.net / publication/23799588

9. Рубцов Б.Б. Глобальные финансовые рынки: масштабы, структура, регулирование//Век глобализации.- №2 (8) - 2011. - С.73-98.

10. https://kafolat.uz-"Кафолат сугурта компанияси" акциядорлик жамиятининг расмий веб сайти

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 6(142)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.