CC BY
20
АХОВА ЗДАРОУЯ: КАНСАЛ1ДАЦЫЯ I УПАРТАСЦЬ
Андрэй Вiтушка
Рэзюмэ
2015 год характарызавауся працягам спрыяльнай дэмаграфiчнай спуацып, але дамагчыся прыросту насельнiцтва не удалося. Галоунай праблемай гра-мадскага здароуя у Беларусi застаецца высокая смяротнасць, асаблiва ся-род мужчын, пры адсутнасцi сiстэмнай i вычарпальнай працы з фактарамi рызыкi. Прыярытэтам медычнай дапамогi другi год запар была названая амбулаторная служба, пры гэтым ж фiнансаванне, нi забеспячэнне яе не павялiчылiся. Функцыянаванне сютэмы аховы здароуя адбывалася у рэжыме жорсткай эканомii сродкау з прычыны дэвальвацыi нацыянальнай валюты без перспектыу паляпшэння сiтуацыi.
Тэндэнцьп:
• акрэслены трэнд на «перачаканне» крызiсных з'яу у фiнансаваннi галiны без правядзення хоць найменшых пераутварэнняу у ёй;
• курс на умацаванне дзяржаунай сiстэмы аховы здароуя праз абмежаванн у дзейнасцi камерцыйнай медыцыны i актыунае выкарыстанне ценявых адмiнiстрацыйных метадау пры вырашэннi пастауленых задач.
Дэмаграфiчныя паказчык1 i здароуе насельнщтва
У 2015 годзе працягвалюя дэмаграфiчныя тэндэнцып 2014 года па зблiжэннi нараджальнасщ i смяротнасцi (12.5 нова-народжаных супраць 12.6 памерлых на 1000 насельнщтва — нараджальнасць не змяшлася, смяротнасць знiзiлася на 0.2%). Таюм чынам, «змыкання дэмаграфiчных нажнщ» пакуль дасягнуць не удалося (Беларусь страцта каля 1000 чалавек1), нягледзячы на асцярожны аптымiзм мiнiстра аховы здароуя. Найбольшым аптымiстам выявiуся, як заужды, А. Лукашэнка, калi у красавцу у штогадовым
«Численность и естественный прирост населения.» Национальный статистический комитет Республики Беларусь. Web. 11 May 2016. <http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/ demografiya_2/g/chislennost-i-estestvennyi-prirost-naseleniya/>.
пасланш народу i Нацыянальнаму сходу выказауся, што «колькасць беларусау перавалта за 9.5 млн»2, з чым на-прыканцы года не пагадзiуся Нацыянальны статыстычны камiтэт, як налiчыу 9498 тыс. чал. Не памылiмся, калi спрагназуем, што новы 2016 год спраудзщь аптымютычныя дэмаграфiчныя чаканнi.
Па-ранейшаму прырост насельнiцтва назiраецца тольк1 у Мiнску i на Брэстчыне, прычым рознiца пам1ж нараджальнасцю i смяротнасцю у Мiнску большая у 3.5 разы (2.8% супраць 0.8%). Амаль зраунавал^я гэтыя паказчый на Гомельшчыне i на Мшшчыне (рознiца у 0.2 i 0.7% адпаведна). Найменш прывабна з дэмаграфiчнага пункту гледжання выглядае Вiцебшчына, дзе самая шзкая нараджальнасць (11.2 на 1000 насельнщтва) i самая высокая смяротнасць (14.7 на тую ж 1000 насельнщтва). Пры гэтым паказчык нараджальнасцi у сталiцы i на Вщебшчыне практычна аднолькавыя (11.6 i 11.2 адпаведна), а смяротнасць, як i у пазамiнулым годзе, у Мшску у 1.7 раза менш, што не лепшым чынам характарызуе сiстэму аховы здароуя у краше.3 Структура прычын смяротнасцi не змянтася — хваробы сiстэмы кровазвароту, знешн1я фактары i анкалайчныя захворваннi традыцыйна знаходзяцца у тройцы лiдарау.
Ацэнк беларускай сютэмы аховы здароуя
Паводле м1жнародных крытэрыяу, каля 50% ацэню сiстэмы аховы здароуя у кожнай краше складае чаканая праця-гласць жыцця пры нараджэннi. У Беларуй гэты паказчык пакрыху расце з 2009 года i складау у 2015-м 68.6 года у мужчын i 78.9 года у жанчын (у 2014 годзе — 67.8 i 78.4 года
«Обращение с Посланием к белорусскому народу и Национальному собранию.» Официальный интернет-портал Президента Республики Беларусь. 29 Apr. 2015. Web. 11 May 2016. <http://president.gov.by/ ru/news_m/view/obraschenie-s-poslaniem-k-belorusskomu-narodu-i-natsionalnomu-sobraniju-11301/>.
«Демография.» Национальный статистический комитет Республики Беларусь. Web. 11 May 2016. <http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/demografiya_2/>.
2
адпаведна)4. Гэта па-ранейшаму значна менш за дадзеныя развпых краiн — 82 гады для жанчын i 76 гадоу для мужчын. Дарэчы, працягласць жыцця мужчын у Беларусi з'яуляецца падставай для асаблiвай занепакоенасцi, бо ледзь перавы-шае сярэдняе значэнне для ycix краiн свету — ад Свазтенда да Японй (68 гадоу). Таксама не становщца менш рознща пам1ж працягласцю жыцця мужчын i жанчын (10 гадоу у нас супраць 6 у развпых крашах).
На шзкую працягласць жыцця, высокую смяротнасць пры вельмi прыстойнай для рэйёна нараджальнасцi звярнулi увагу удзельшк! Еурапейскай мiнiстэрскай канферэнцыi Сусветнай Аргашзацьп Аховы Здароуя (СААЗ) «Ахоп уйх этапау жыцця у кантэксце палиык! Здароуе 2020», якая у кастрычшку мiнулага года адбылася у Мшску. Удзельнт пасяджэння пахвалiлi Беларусь за шзкую дзщячую смяротнасць, усеагульны доступ да iмунiзацыi i медычнай дапамоп (без улiку яе якасцi) i мякка пакрытыкавалi.
Дырэктар аддзела нешфекцыйных захворванняу Еурапейскага бюро СААЗ Гаудэна Галеа заявiy: «Пам1ж працягласцю жыцця у Беларусi i сярэднiм паказчыкам у Еуропе вялiкая рознiца праз раннюю смяротнасць ад нешфекцыйных захворванняу. Для яе зн1жэння важна вызначыць узровень распаусюджанасщ фактарау рызык1 сярод розных груп насельнщтва. Для гэтага да канца 2016 года мы сумеснымi намаганнямi з мшстэрствам абследуем насельнщтва». Застаецца спадзявацца, што супрацоунщтва наладжана i дасць плён.
Што ж датычыць сiстэмнай работы з фактарамi рызыкi, то дзяржава шяк не адважыцца на больш-менш паслядоуныя меры. З аднаго боку, была уведзена забарона на адкрытую выкладку цыгарэт у гандлёвых кропках, а з шшага — н1як не могуць пайсщ на поуную забарону палення у грамадск1х месцах i радыкальнае павышэнне кошту тытунёвых вырабау, хоць апошняе, паводле м1жнароднай практык1, з'яуляецца найбольш дзейсным.
«Забота о нации. Ликвидировать очереди в поликлиниках и ещё раз поднять пенсионный возраст.» Naviny.by. 21 Apr. 2016. Web. 11 May 2016. <http://naviny.by/rubrics/society/2016/04/21/ ic_articles_116_191501/>.
Што датычыць алкаголю, то найвышэйшы ираушк запатрабавау paзгpузiць склады з aйчыннымi вшом i гарэлкай5, у вышку чаго 6brni адменены абмежаванш на продаж алкаголю у вечаровы i начны час, а Мшгандлю 3Hi3iy гpaнiчную надбауку на беларускую прадукцыю у кавярнях i рэстарацыях. Тлумачэнне гэткiх захадау, безумоуна, знаходзщца у межах дзiyнaй экaнaмiчнaй логш! Экaнaмiчнaй — таму што вытворцы спipтногa уваходзяць у топ-10 падаткаплатшкау i тольк1 за першы квартал 2015 года ix продажы зшзШся на 18%, а дзiyнaй — таму што, па дадзеных спецыял^тау Нацыянальнай aкaдэмii навук1 i РНПЦ пйх1чнага здароуя, на пераадоленне наступствау п'янства i aлкaгaлiзму дзяржава выдаткоувае да 4.5% валавага унутранага прадукту (ВУП), у той час як прыбытак ад pэaлiзaцыi алкаголю складае тольк1 2.3%.
Па словах мтстра аховы здароуя В. Жарко, высо-кае месца Белapусi у мiжнapодныx рэйтынгах — гэта м1жнароднае прызнанне айчынных поспехау у падведа-маснай галше. Па вынiкax мiнулaгa года поспеxi дaволi сцiплыя: у ААНаусюм iндэксе чалавечага paзвiцця мы «адыгралЬ» тры пaзiцыi, якiя стpaцiлi у 2014 годзе, а у шдэксе эфектыунасщ сiстэм аховы здароуя ад агенцтва Bloomberg «спаузлЬ на 1-ю пазщыю.
Сaмi ж жыхары Беларуй ацэньваюць нашу медыцыну з меншым энтуз1язмам. Па дадзеных Н1СЭПД, тольк! 20% рэспандэнтау былi згодныя са сцверджаннем А. Лукашэнк1, што у кpaiне створана перадавая сiстэмa аховы здароуя, а па дадзеных апытання праекта «РЕФОРУМ», сiстэмa аховы здароуя названа першым кандыдатам на рэфармаванне. Нават па дадзеных апытання, праведзенага у 2015 года шфармацыйна-аналггычным цэнтрам пры Адмiнiстpaцыi прэз1дэнта, больш за палову рэспандэнтау aцaнiлi узровень аховы здароуя як шзк!.
«Лукашенко провёл совещание по вопросам правового регулирования оборота алкогольной продукции.» БелТА. 22 Mar. 2016. Web. 11 May 2016. <http://www.belta.by/photonews/view/lukashenko-provel-soveschanie-po-voprosam-sovershenstvovanija-pravovogo-regulirovanija-oborota-alkogolnoj-produktsii-2689>.
Фшансаванне аховы здароуя, прыярытэт забеспячэння медычнай дапамогi
Па вынiкax 2015 года мшстр В. Жарко зaявiy: «Мы сохранили бюджетную систему финансирования здравоохранения, привнеся в неё незначительные изменения, и она подтвердила свою эффективность, обеспечив динамичное развитие, равнодоступность всем гражданам»6. У адрозненне ад мшулых гадоу, паказчый эфектыунасщ, акрамя пазщый у азначаных мiжнapодныx рэйтынгах, прыведзены не был^
Асaблiвaгa структурнага paзвiцця таксама не нaзipaлaся. З гучных адкрыццяу 2015 года можна xiбa што прыгадаць цэнтр пaзiтpоннa-эмiсiйнaй тaмaгpaфii у РНПЦ анкалогп i перарэзку стужк1 у новым корпусе радзтьш 5-й гарадской клшш Мiнскa (рэальна пачала працаваць тольк праз два месяцы). Паказальна, што шматкроць зацверджанае i запраектаванае будаунщтва новага корпуса штэнсунай тэpaпii нованароджаных Рэспублiкaнскaгa цэнтра «Мaцi i дзщя» не толькi не пачалося, але i перайшло у шэраг праектау для пошуку фiнaнсaвaння з боку м1жнародных донарау (Сусветны банк).
Як i у пазам1нулым годзе, у 2015 выдатк! на ахову здароуя выра^ на 0.2% i склaлi 4.4% ад ВУП, але плёну гэта не прынесла праз абясцэньванне нацыянальнай валюты. Не спынщь цалкам закупк1 iмпapтныx расходных матэрыялау для медычнай тэхмк! дапамагло зн1жэнне заробкау у сiстэме (вяртанне на 5 гадоу назад у доларавым экйваленце).7 У абсалютным выражэнн паказчык бюджэтнай зaбяспечaнaсцi на аднаго жыхара Беларус склау каля USD 200, што па-ранейшаму скрайне мала для развщця сiстэмы (па рэкамендацыях СААЗ мусщь быць не менш за USD 1000).
«Качественное управление, индикаторы премирования, культура здоровья.» Медицинский вестник. 4 Feb. 2016. Web. 11 May 2016. <http://www.medvestnik.by/ru/officially/view/na-koUegii-minzdrava-ministr-vasilij-zharko-podvel-itogi-raboty-otrasli-v-2015-godu-i-opredelil-1455-14555-2016/>.
«Зарплаты врачей в Беларуси. Прошлое возвращается.» Naviny.by. 12 Feb. 2016. Web. 11 May 2016. <http://naviny.by/rubrics/ society/2016/02/12/ic_articles_116_190976/>.
З 2013 года заяуляецца пра прыярытэт развщця пер-шаснага звяна медычнай службы (палiклiнiк, амбула-торый, хуткай дапамогi) як найбольш запатрабаванага насельнiцтвам (карыстаецца больш за 90%). Прапар-цыйна нарастанню праблем з фшансаваннем галiны яе юраунщтвам вялiся размовы пра развiццё «стацыя-наразамяшчальных тэхналогш» у амбулаторным звяне, што заканамерна, бо дзень знаходжання у шпiталi у 2015 годзе каштавау у сярэднiм BYR 618 тыс., а навед-ванне палжлшш — каля BYR 100 тыс. Аднак выдаткi на фiнансаванне гэтага сектара аховы здароуя iзноу не павялiчылiся, склаушы, як i пазалетась, каля 40% ад агульнай сумы, аддадзенай на галшу. 1люстрацыяй рэсурснай гатоунасщ першаснай медычнай службы да якасна новага узроуню працы у 2015 г. з'яуляецца, на-прыклад, «выкрыццё» Камiтэтам дзяржкантролю па Маплёушчыне тыповай для усёй краiны сггуацьп, калi у службе хуткай дапамоп не хапае жыццёва важнай тэхнш (электракардыёграфы, апараты для дэфiбрыляцыi ды iнш.). На лiквiдацыю ж кадравага дэфщыту у першасным звяне сюраваныя усе размеркаваннi студэнтау-медыкау, пра яюя ведаю (уключна з маiм уласным досведам 15 гадоу таму).
Пайшоу трэцi год, як сiстэма жыве у рэжыме «жорсткай эканомп» i «бюджетосбережения». Па вынiках года заяулена пра эканомiю BYR 309.6 млрд, што выглядае сцiпла на фоне выдаткаваных BYR 33.7 трлн. На працягу усяго года у стацыянарах адчувауся дэфiцыт расходных матэрыялау, асаблiва на вяршынi дэвальвацыi. У мшулым годзе стала звычайнай i масавай практыка, калi пацыентам прапаноувалася зрабщь неабходныя даследаваннi у палiклiнiцы на платнай аснове з прычыны адсутнасщ «бясплатных» рэактывау i расходных матэрыялау
Па словах адказных за медыцыну, рэжым эканомii будзе тольк1 «ужесточаться». Рэцэпты iснавання у гэтых умовах прапануюцца тыя ж, што i для астатн1х галiн народнай гаспадарк — сцяушы зубы, перачакаць крызю, з жалезнай дысцыплiнай пад асаб^тую адказнасць кiраунiкоу. Як iнавацыйныя захады прагучау заклiк да недапушчэння
дублявання aHanÏ3ay у naniKnimKax i бальнщах, да стацы-янаразамяшчэння, а таксама развщця шфарматызацып y гaлiне, грошы на якую будуць прaсiць у таго ж Сусветнага банка.
Кансалщацыя дзяржаунай сютэмы аховы здароуя
У мшулым годзе былi згорнутыя усяляюя публiчныя aбмеркaвaннi неaбходнaсцi альтэрнатыу дзяржаунай ахове здароуя. K^i у 2014 годзе вял^я размовы (нават на найвышэйшым узроуш) пра патрэбу рaзвiцця стра-хавой медыцыны, то у 2015-м яны 6^ini скончаны. Тым не менш добраахвотнае медычнае страхаванне нaбiрaлa папулярнасць — нягледзячы на экaнaмiчныя цяжкaсцi, колькасць уладальшкау полюау вырасла амаль на 50 % i дасягнула 286 тыс. чал. Пры большай стабтьнасщ нацыянальнай валюты гэты рынак мог бы рaзвiвaццa iмклiвымi тэмпaмi. Нежаданне рэгулятара спрыяць гэтаму працэсу i пaвялiчвaць aдлiчэннi у бюджэт (карпаратыуная страхоука для сярэдшх кaмпaнiй ад Белдзяржстраха пачынаецца ад USD 180 за год), верагодна, тлумачыцца негатоунасцю да большай празрыстасщ у фiнaнсaвaннi выдаткау на ахову здароуя i стратай кантролю над iмi.
Пaлiтыкa у дачыненш да прыватнай медыцыны была сиравана на далейшае абмежаванне гэтага сегмента. У пачатку года адзначаны пазггыуны сiгнaл, якi давау надзею на ажыуленне камерцыйнай медыцыны i маг-чымасць паспрыяць разгрузцы дзяржаунай с^тэмы: прыватным медычным цэнтрам было дазволена выда-ваць лiсткi непрaцaздольнaсцi. Але у лiстaпaдзе выйшау Указ Прэзщэнта № 475 з патрабаваннем да платных медцэнтрау мець у штаце спецыял^тау толькi пер-шай i вышэйшай кaтэгорыi. Тaкiм чынам, большасць медцэнтрау апынулася пад пагрозай закрыцця, што прывяло да масавых зваротау iх уласшкау i персанала у Мiнiстэрствa аховы здароуя. Медрaботнiкi прыгразШ групавым зваротам у М1жнародную аргашзацыю працы, а рынак арэнды нерухомасщ, прыдатнай для размяш-
чэння прыватных лячэбных устаноу, якi Tpoxi ажытауся на фоне зн1жэння арэндных ставак з прычыны крызiсу, i3Hoy замёр.
Большасць экспертау сыходзiцца на думцы, што праз змены ва умовах дзейнасцi камерцыйнай медыцыны Мiнiстэрства аховы здароуя iмкнецца «зачысцщь» поле ад канкурэнтау, а таксама паспрыяць вырашэнню кадравай праблемы за кошт вяртання звольненых медработшкау у дзяржауныя установы.
Але найбольш красамоуна характарызуе метады працы у галiне кейс з рэ^зацыяй айчынных медпрэпаратау. Яшчэ у 2014 годзе Мiнздраву было дадзена заданне, каб 50% грошау, атрыманых ад продажу медыкаментау у Беларуй, былi ад рэалiзацыi прэпаратау айчыннай вытворчасцi. Задача вельмi складаная, улiчваючы невысокую папу-лярнасць нашых медыкаментау у насельнiцтва, нiзкi 1х кошт (большасць каштуе менш за USD 1 за упакоуку), слабы маркетынг на прадпрыемствах фармгалiны i сщслыя тэрмiны.
Безумоуна, вырашэнню праблемы дапамагло агульнае збядненне насельн1дтва, але i чыноунт «у шапку не спалЬ. Да кожнага фармдыстрыбутара пад страхам пазбаулення лiцэнзii былi даведзены аб'ёмы айчынных медыкаментау, якiя гэтыя камерцыйныя кампанй мусiлi набыць. Каб сродк1 фiрмаy не вымывалiся з абароту, у IV квартале 2015 года былi негалосна, але дзейсна забаронены закупкi iмпартных прэпаратау. Калi нехта набывау прэпараты i падавау новую партыю на абавязковую экспертызу, то знаходзШся неадпаведнасцi у дакументах цi шшыя прычыны не выдаваць пасведчанш. Так1м чынам, па вынiках мшулага года рэалiзацыя айчынных медыкаментау склала 52% у грашовым эквiваленце.
Падобная кансалщацыя дзяржаунай сiстэмы аховы здароуя з выразным iмкненнем пазбавiцца ад шшых форм фiнансавання i аргашзацьп медычнай дапамогi, а таксама вырашаць пастауленыя задачы падобнымi адмiнiстрацыйнымi метадам^ ставiць пад пагрозу устой-лiвасць самой сiстэмы перад магчымасцю змяншэння фшансавання на фоне чарговага эканамiчнага крызiсу.
Заключэнне
У мшулым годзе беларуская йстэма аховы здароуя прадэ-манстравала стаб1льнасць у паглыбленш старых йстэмных праблем пры актыуным нежаданнi кiраунiцтва галiны нешта мяняць у падыходах. Цi будзе гэтая стабтьнасць прыкметай майстэрства у зменлiвых эканамiчных умовах, — пакажа час.
