Научная статья на тему 'АХМАД ДОНИШ В ИССЛЕДОВАНИЯХ АБДУЛГАНИ МИРЗОЕВ'

АХМАД ДОНИШ В ИССЛЕДОВАНИЯХ АБДУЛГАНИ МИРЗОЕВ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
132
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТВОРЧЕСТВО / ФАРМИРОВАНИЯ ТВОРЧЕСТВО / ДОНИШАВЕДЕНИЯ И ИССЛЕДОВАНИЯ ПРОБЛЕМЫ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ / ЗНАЧЕНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ЛИТЕРАТУРЫ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муллоев Абдусамад

В данной статье рассматривается вклад А. Мирзоева о донишаведения и исследования литератураведического аспекта. При этом автор падчеркивает особенность изучаемого материала и ценносты художественнного литературы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AHMAD DONISH IN ABDULGHANI MIRZOEV’S RESEARCH WORKS

This article deals with the contribution A. Mirzoev in study of Donish and investigation of literature trend. In this regard, the author points out the peculiarity of a study material and values of imaginative literature.

Текст научной работы на тему «АХМАД ДОНИШ В ИССЛЕДОВАНИЯХ АБДУЛГАНИ МИРЗОЕВ»

медиханд.

АДАБИЁТ

1. Афсахзод А. Одамушуаро Рудакй.-Душанбе: Адиб, 2003.

2. Бертелс Е.Э. История персидско- таджикской литературы.- М.: Наука, 1971

3. Шарифзода Х. Таърихи адабиёти точик.- Душанбе: Товус, 2017.

4. Шарифзода Х. Сухан аз адабиёти миллй.-Душане: Пайванд, 2009.

5. Шарифзода Х. Достонхои бузурги «Шохнома»-и А.Фирдавсй .-Душанбе: Граф, 2008.

6. Шакурй М. Нигохе ба адабиёти точикии садаи ХХ.- Душанбе: Пайванд, 2004.

7. Шакурй М. Хуросон аст ин чо.- Душанбе: Дониш, 2008.

НАЦИОНАЛЬНАЯ ЛИТЕРАТУРА И ПРОБЛЕМЫ ЕЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

Проблемы определения и исследования национальной особенности таджикской литературы на современном этапе и развития является весьма актуальным. Монографического исследования профессора Х. Шарифзаде. «Слово о национальной литературе» исследованию этих проблем. По этому в данной статьи рассматривается, некоторые вопросы связаны с национальной литературе и перспективе и развития. Автор, опираясь на монографического исследования профессора Х.Шарифзаде излагают своего видению проблемы исследования национальных особенности таджикской литературы.

Ключевые слова: национальное особенности, таджикская литература, национальная литература, монография, автор, проблема, исследование, Х.Шарифзаде, национальный колорит.

NATIONAL LITERATURE AND PROBLEMS OF ITS RESEARCH

The problems of determination and research of national peculiarities of Tajik literature in modern epoch and its development is one of the most topical issues. Monograph of Kh. Sharifzoda entitled "Word on national literature" researches the aforesaid topic as well. Therefore, some problems related to national literature and its prospects of development. The author having relied on monograph of Kh. Sharifzoda, expresses his ideas on problems of research of national peculiarities of Tajik literature.

Key words: national peculiarities, Tajik literature, national literature, monograph, author, research, Kh. Sharifzoda, national color.

Сведение об авторах:

Салими Носирджон Юсуфзода - доктор филологических наук, профессор, академик Академии наук Республики Таджикистан, Email:nosir@mail.ru

Солехов Шамсиддин - доктор филологических наук, профессор, заведущ. кафедра. Теории и истории литературы Таджикского государственного педагогического университета именни С.Айни, Email: soleh500@mail.ru, Tel: (+992) 987650043

About the authors:

Salimi Nosirjon Yusufzoda - academician of the Academy of Science of the Republic of Tajikistan, Email:nosir@mail.ru

Shamsiddin Solehov, chairman in the Chair of Theory and History of Tajik Literature of the Tajik State Pedagogical University, Email:soleh500@mail.ru, Tel: (+992) (+992) 987650043

АХМАДИ ДОНИШ ДАР ШИНОХТИ АБДУЛГАНЙ МИРЗОЕВ

Муллоев А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Сарнавишт ва фаъолияти илмию эчодии Ахмад ибн-ан- Носир ас- Сиддикй- ал- Х,анафй ал-Бухорой, машхур ба Ахмад Махдуми Дониш (1827-1897) нависанда, шоир, донишманд, маорифпарвар, таърихнавис, мунаккид, хаттоту китоборо, наккош ва ходими намоёни чамъиятй дар яке марказхои таърихию фархангии Осиёи Миёна - Бухоро ва дар даврони ноороми сиёсию ичтимой ва иктисодй ва илмию фархангии мардуми Осиёи Марказй, хамзамон мухимму хассоси такдирсози адабу фарханги халкхои ин сарзамин, ки бешубха ба бедориву худшиносй ва инкилоби фикрии мардум дар огози садаи бистум заминаи кавй гузошта, хукумати хонадони мангития (1753-1920), махсусан хукумати Мир Сайид Насрулло (1826-1860), Мир Сайид Музаффар (1860-1885) ва Мир Сайид Абдулахад (1885-1911) чараён гирифтааст.

Ахмади Дониш аз симохои намоёнтарини илму фарханги карни XIX дар аморати Бухоро махсуб меёфт. Мавзуи мехварии афкори Ахмади Дониш ислохоти ичтимоии чомеа буд ва тахкики фаннии он пас аз солхои панчохум ба миён омада, андешахои ичтимоию сиёсй, тафрикаандозии динию мазхабй, ки дар осори гаронмояи Ахмади Дониш баён шудаанд, то ин давр дар шакли мукоисавию татбикй ва тахлилии бунёдй омухта нашуда буд. Аввалин

мyx,aккикe, ки мухити тaъpиxию илмй, aдaбй вa фapxaнгии зaмcни Ахмяди Донишpо дякик; дapк нaмyд, ycтcд Qupn-x^H Айнй бyдa, бa мepccи гapcнмcяи aддcмa Ахмяди Дcниш яз нaздик шинcc шуд вя 6a омузиши шaxcиятy cccpи ин но^ита, "дохии мcдapзcд" вя "cитcpaи фypyзcн дap ccмcни тиpaи Бyxcpc" 6c hxtoc вя иpодaтмaндй Taba^^yx, зох^ нямуд.

Ахмяди Дcниш яз xyд оcоpи rapcra^p, яз к^били «Нaвcдиp- ул- вaкceъ», «Риccлa дap нязми TaHaAnyH вя твъовун^>, «Нcмyc-yл-aъзaм» («Мeъëp-yт-тaдaйюн»), «Риcолa фи яъмол- ил-^ppa^ «Зич», «Риccлaи xaT вя xa^crn^ «Мaнозиp -ул^вок^^ «Твъодули xaмcaи мyтaxxaйиpa», «Ришта. ë HyxTacape яз тaъpиxи camarn™ xcнaдcни мaнFития» вя гaйpa 6a мepоc гузошт, ки дap тaъpиxи aфкcpи ичтимоию cиëcй, илмй вя ядябию эcтeтикии мо чойгохи xcca дcpaнд.

Мухиммияти мepccи гapcнмcяи aлломa Ахмяди Дcиишpc ycтcд Сaдpиддин Айни чун явв&лин пeшcxaиги омузиши шaxcиятy cccpи нобигв дap acapx№ тaъpиxию ядябии дap «Нaмyнaи aдaбиëти точик>>, «Тaъpиxи ям^ши мяши™ Бyxcpc», «Тaъpиxи инкидоби фикpй дap Бyxcpc» вя мaxcycaн дap «Ёддcштxc» жapфнaзapcнa 6a мдан гузошт.

Мacъaдaи мypaккaбe, ки дик^яти яхли илму aдaбpc дap ин шлхо 6a xyд чялб нямуд, ин cмyxтaни cccpи ядябй, шaxcият, якидяву чaxcнбиии вя дap хямин accc шинcxти шaxcият вя cфapидaии cимcи Ахмяди Дониш буд. Бя ин мaкcaд, бо paxнaмоии ycтcд Айнй, нaxycтин cчepки идмию ядябии Сотим Улугзодя «Axмaди Дониш>> 6a вучуд омяд. [16, c.229-232].

То ин зямон cccpи вядомв Ахмяд Мaxдyми Дониш 6a яхли чcмea дacтpac вя шинcc нябуд вя дap шякли бapгyзидa тяхия вя нaшp няшудя буд. Тяшяккул вя тяхяввули aдaбиëти точикии ниши дуюми acpи Х1Х вя ибтидои ХХ бeштap 6a фяъолият, rap^ эчодй вя pиccлaти ядябию эчодии Axмaди Дониш вя пaйpaвcии y вcбacтaгй доштя, 6a тaвpи комилу caxex мaвpиди тяхкж вя 6appacm дякик; ^apcp нaгиpифтa буд вя шинcxти шaxcиятy cccpи мyтaфaккиp вя мacpифпapвapи бyзypги xao^H точик Ахмяди Дониш иигapcни тaxлид вя тяхкики идмиву бaдeй буд. Бaъдтap 6о кушиши пaжyxишгapcии точик нaшpи илмй-интикодии cccpи вядомв «Риccлa ë муш^я;^ яз тaъpиxи xcнaдcии мaигития», «Нaвcдид-yл-вaкceъ», вя «Нcмyc-yл-aъзaм» («Мeъëp -ул- тaдоюн») мaнзypи чcмea шyдaид. Ин оcоpи y acccaн дap зяминяи нycxaxои кздямии яз pyH иycxaxcи китобон pyиaвиcy тяхия шудя янчом ëфтa, мятни илмии интикодии онхо дap зяминяи дacxaти xyди Ахмяд Maxny^ Дониш хянуз p^ кcp нaомaдa буд. Минбяъд дap омузиши aфкоpи тaъpиxию фaдcaфй, ичтимой вя бaдeии Axмaди Дониш вдибон вя мyxaккикcии точик СУлузодя, A.Миpзceв Х. Миpзозодa, А. Бaxcвaддинcв, З.Рвчвбов, Р.^одизодв, F.Aшypов М.Динcpшceв вя дигapcн caxми apзaидa гyзcштaaид.

Дap ин зямон aкaдeмик Аб^линИ Миpзceв яз мвктвби устод Айнй вя xcвapшинccии Aвpyпc вя Роееия raßa^H эчодй гиpифтa, 6ap№ пeшpaфти илму фapxaнги точик cax^ нaзappac гузошт. Дap ин дaвpон дap пaйpaвии Айнй 6a тяхкики aдaбиëти acpxcи ХУ1-Х1Х точик пapдоxтa, тaдкикcти cyдмaид вя пypapзиш янчом дод. Якe яз ввввлин acapxc китоби дapcии " Aдaбиëт"- и A.Миp- зceв будя, ccли 1948 6a тябъ pacидaacт [4, c. 149-153].

Дap ин китоб бeштap 6a чвнбвхои ичтимоии cccpи вдибон тaвaччyx зcxиp шyдaacт. Тaвaччyxи мухв-к^ик^ю бeштap aдaбиëти acpи XIX точик, ки дaвpaи xeлe пypиxтидcфy paигин aCT вя мякому cимcи олим вя дcиишмaиди бyзypги xao^H точик Ахмяди Дониш 6a xyд мeкaшaд, ки 6eca6a6 нecт. Соли 1948 бо ^"m^py чустучухоии идмии А. Мызгав acapи тозяи Axмaди Дониш "Нcмyc -ул^зям" пaйдc вв твълиф мeшaвaд, ки гояи acccии он 6a paвшaн ccxтaии xycycият вв иxтидcфcти мaзxaбxcи шивву cyннй бaxшидa шудв, дap бapcбapи ин бapcи мувйян кapдaии чaxcнбииии нaвиcaидa вв мyноcибaтy тaъcиpи гоявии aфкcpи Aбдypaxмcии Ч,омй, Миpзc Aбдyлкcдиpи Бeдид вв Axмaди Дониш axмиятнcк мeбcшaд. Мв^олви " Як acapи тозви Axмaди Дониш" (1950) 6a ин мacъaдaxc бaxшидa шyдaacт [5].

Нвкши А. М^з^в дap тaдкики pyзгcpy cccpи нaвиcaидa вв мyтaфaккиpи бapчacтaи ин дaвpa Axмaди Дониш xeлe квдон aCT. Ввй дcиp 6a aдaбиëти ниши дуюми acpи Х1Х вв ибтидои ХХ вв эчcдиëти capcмaди aдaбиëти ин дaвp Ахмвд Мaxдyми Дониш китоб вв мaкcлaxcи пypapзиши идмйву pиccлaxc твълиф мeнaмcяд. Мyxaккик; бо мaкcлaxcи пypapзиши тaдкикcтиaш пвхлухои aœcm эчcдиëти нaвиcaидaи бyзypгpc paвшaн тмудв, мвкоми бaдaиди ypc дap xaë™ ичтимой вв aдaбиëти мacpифпapвapй мувйян нвмуд. Мaкcлaxcи y яз к^били " Як acapи тозяи Ахмяди Дониш" (1950), "Як фвкти мухими тaъcиpи мядянияти pyc дap нимяи дуюми acpи Х1Х вя шapти acccии cмyxтaии мepccи aдaбию илмии Ахмяди Дониш" (1951), "Тaxpиpи aввaлини "Нaвcдиp-yл-вaкceъ" вя твълифи он (1953), "Ахмяди Дониш вя вcкeaи кятли оми кипчокхо дap нимяи дуюми acpи Х1Х " (1962), "Ахмяд Мaxдyми Дониш вя гyзcpиши мя^яти cбëpии Оcиëи Миëнa (1962), "Як хуччяти тозя pcчeъ 6a фapомyшxонa вя бaъзe яз мaкcaдxcи яхли он'(1973), "Шapxи холи Дониш бо кзлями xyдaш" (1976), "Дониш вя якидяи y 6a шeъpy шо^й" (1976), "Ахмяд Мaxдyми Дониш вя Aбдypaxмcии^cмй"(1976) вя "Рaвcбити фикpии Дониш вя Биной" (1976) caxми apзaидae дap омузиши aдaбиëти acpи XIX вя

донишшиносй гyзоштaacт.

Haводиp-yд-вaкоeъ" бyзypгтapин вa apзишмaндтapин acapи Лxмaди Дониш бyдa, солх,ои шacтyм тaвaччyxи як к^гор мyx,aккжонpо бa xyд чaлб нaмyдa 6уд, aммо xaнyз бa тaвpи aмик; xaмaчонибa тaxлил вa тaxкж нaшyдa буд. A. Mиpзоeв дap мaколaи "Taxpиpи aввaлини "Haводиp-yд-вaкоeъ" вa тaълифи он" (1953) ин мушкилотро то aндозa мaвpиди тaxкж кдрор додa мaxcycият, соли тaъдиф, вa тaxдили мyкоиcaвии нycxaxои мaвчyдapо дaкж нишон додaacт [7, с.151-161].

Дap нaтичaи кушишу чустучуйх,ои зиёд вa мexнaти_ пypмaшaккaт дap китобxонaвy бойгоних,ои гуногуни собик Иттих,оди Шypaвй (СССР), Узбeкиcтон вa Точикистон бa A. Mиpзоeв мyяccap гapдид, ки доир бa Лxмaди Дониш вa вaзъи x,aërn сиёсию ичтимоии зaмони зиндaгии Ax^a.^ Дониш, зиндaгиномa, осор, чaxонбинии мyтaфaккиp, aкддax,ои сиёсиву ичтимой вa тaъcиpи он бa мухити aдaбиëти ин дaвpон мaъдyмот вa acноди пypapзиш пaйдо нaмyдa, пeшкaши ворисони y гapдонaд. Бa тyфaйли кушишу зaxмaтxои A. Mиpзоeв мyxaккикон вa толибилмон бa aфкоpи мaоpифпapвapивy иcдоxотxоxии интикодии осори Лxмaд Maxдyми Дониш, мaxcycaн тaxдили чиддии xaшт нycxaи бокимондaи мaтни "Haводиp-yд-вaкоeъ": ce нycxa дap китобxонaи Институти шapкшиноcии AФ Узбeкиcтон, ду нycxa дap китбxонaи миллии Точикистон, нycxaxои китобxонaи Институти зaбон вa aдaбиëти бa номи Pyдaкии ЛИ Точикистон, вa Донишгохи миллии Точикистон вa нycxaи кaдимтapин вa дacтxaти xyди Лxмaди Дониш, ки дap собик Институти шapкшиноcии ЛИ СССР ниюлорИ мeшaвaд, шинос шyдaнд. A. Mиpзоeв дap нaтичaи мyкоиcaи нycxaxои гуногун вa мaxcycaн нycxaи № В-716, ки дap китобxонaи ЛФ СССР дap Лeнингpaд ^оло Caнкт- Пeтepбypг) мaxфyз мeбошaд вa соди 1935 пaйдо кapдa шyдaacт, acилияти онро дaкж мyaйян нaмyдaacт. Ин нycxa соди 1936 нaxycтин бор aз чониби донишмaнди мaъpyфи шapкшиноc Е.Э. Бepтeдc мyоинa вa тaдкж шyдaacт [3, c.9-29]

Бa A.Mиpзоeв мyяccap шyдaacт, ки кyxнaтapин дacтxaти "Haводиp-yд-вaкоeъ" бо тaxpиpи xyn^ Лxмaди Донишро мушикофош тaъин шмуд^ aз ин бозёфт axли илмро бa xaйpaт гyзоpaд. Myътaмaдии ин фapзияpо бо чузъиёту дaлeлxои дaкик;, aз чyмлa мyкоиcaвy монaндии нycxaxои мycaввaдa вa дacтxaтxои ^бдии мycaннифи acap, тapз вa нигориши вapaкaxои acap, якpaнгии xaт вa кaлaми нaвишт, тaъpиxи нaвишти бобxо вa вapaкaxо, чудо cоxтaни бобxои pиcолaи сиёсй aз доxили acap вa монaнди инxо зимни биниши дaкики мaтншиноcй мyaйян нaмyдaacт вa мибaъд бa омодacозии мaтни интиккодии "Haводиp-yл-вaкоeъ" вaзифa гyзоштaacт. X,aмчyнин бa aндeшaи A. Mиpзоeв xaдaфи дap доxили мaтни "Haводиp-yд-вaкоeъ" чойгир нaмyдaни aфкоpи сиёсй вa иcдоxоттaлaбй, бинобap caбaби бо эътирозу мукобиляти caxт вa чaзовy чaбp гирифтор нaгaштaни мycaнниф, xaкикaти мacъaлa вa FOяи тaнкдди идоpaи aмоpaт вa бeнизомии он пyшидa нигоx доштaн мaзмyни acap дap доxили "Haводиp-yд-вaкоeъ" чойгир нaмyдaн бa миён омaдaacт [15, с.43-61]

Ин acт, ки дap бaъзe тaзкиpaxо мycaннифpо xyкм бa тaкфиp (тaънaвy мaломaт-A.M) нaмyдa, дap бaйни xоcy ом китобро зиддидинй xиcобидa, xaмзaмон тaзкиpaнaвиcони дигap бeбyнëдй вa нодустии ин aфкоpи дyшмaнон вa иFвогapонpо собит cоxтaaнд [1, с. 287-301]. Хил^ти A. Mиpзоeв m тaнxо дap бозёфти нycxaи apзишмaнд вa тaxлили "Haводиp-yд-вaкоeъ" кaлон мeбошaд. Вaй xaнyз соди 1960 бори aввaл мaтни илмиву интикодии "Pиcодa ё мyxтacape aз тaъpиxи caлтaнaти xонaдони мaнFития"-pо нaшp нaмyдaacт.

Дap acapи мaзкyp aлломa Лxмaд Maxдyми Дониш бa мacъaлaи мyxим вa тaкд,иpcози xaëin бaшap об вa зaxиpaxои обй вa иcтифодaи caмapaноки он бa нaфъи xaëin чомea тaвaччyx зоxиp нaмyдaacт. Дap ин зaминa мacъaлaи обёрии зaминxои xоcилxeзи Mовapоyннaxp - Осиёи Mиëнa дap мисоди caмapaнок вa окилонa иcтифодa бypдaни оби дapëxои кaдимaи Ому (^afíx^), Сир (Caйxyн) вa Зapaфшон (Бyтaмон) бa нaфъи мapдyми шaxpxои Caмapкaнд вa Бyxоpо aз нaзapи мyтaфaккиpи бузург дур нaмондaacт. Pочeъ 6a ин мacъaлa, мaтодиб вa мaвзyи мyxим дap мaкодaи донишмaнди шapкшиноc Е.Э. Бepтeдc "Дacтxaти acapxои Лxмaди Кaлдa" ( 1936) дaxл нaмyдa, A. Mиpзоeв дap мaколaи "Лxмaд Maxдyми Дониш вa гузориши мacъaлaи обёрии Осиёи Mиëнa" (1962) изxоpи aк;идa нaмyдaaнд [9, с.137-141].

Як кaтоp мyxaккикон дap боpaи тaъcиpи мaдaнияти рус дap тaшaккyли чaxонбинии Лxмaди Дониш изxоpи aE^a нaмyдaaнд. A. Mиpзоeв ин мaвзyъpо идимa додa бо тaкя as carn,^ мaъдyмоти тaзкиpaи Aфзaл Maxny^ Пиpмacтй воxypии ЛxMaди Донишро бо мушччиму мaнcaбдоpи xyкyмaти подшоxии рус Cтpeомyxов, бо y тyxфa нaмyдaни ду кyppaи зaмин вa осмон (глобус), иcтифодa нaмyдaни ин кyppaxоpо aз чониби Лxмaди Дониш тaъкид мeнaмояд. Дap нaтичaи чycтyчyxои пaйвacтaи илмии A. Mиpзоeв aз китобxонaи дacтxaтxои шapкии Узбeкиcтон "Ap-pиcодa фй aъмод-ил-кyppa" ном acapи бa илми нучум бaxшидaи Лxмaди Дониш шйдо мeгapдaд, ки соди 1871 як сод тс aз caфapи оxиpини y бa Россия тaъдиф шуд^ xaдaфи нaвиcaндa тapFиби aкддaxои сиёсй вa ичтимоии мyaллиф бyдaacт. X^^a™ A. Mиpзоeв дap тaxлилy тaxкж вa мyaйян кapдaни FOя xycyc^^ соди тaъдиф вa apзиши ин acap нaзappac

аст [6, 67-74].

Дар ин амри хайр ва амали нек бо кушишу чустучуихои А. Рачабов ва Ф. Махмудов дасхатхои ду асари Ахмад Махдуми Дониш «Наводир-уд-вакоеъ» (тасхеху тахрири охирин ва хаттотии соди 1888 ), «Зич» (нусха-дастхати асари астрономии аллома) пайдо шуданд, ки дар хакикат падидаи муассиру тоза мебошад. Махсусан бозёфти асари ситорашиносй - таквимии аддома «Зич» то имруз мавриди омузиши пажухишгарон нашуда ва суратнусхаи (факсимидеи дастхати Ахмад Махдум) «Зич»-ро манзури чомеа намудаанд.

А. Мирзоев то вопасин рузхои хаёташ ба эчодиёт, шахсият ва симои Ахмади Дониш муътакид буд, махбубият ва таваччухи зиёд дошта, хадаф ва нияти тахия ва нашри идмй ва таъдифи асари мукаммади монографй дар бораи мутафаккири бузург, аддомаи замон- Ахмади Дониш буд. Афсус, умр вафо накард ва ин нияти эчодй чомаи амад напушид.

АДАБИЁТ

1. Айнй С. Намунаи адабиёти точик, М., 1925, С. 287-301.

2. Ахмад Махдуми Дониш. Рисода ва ё мухтасаре аз таърихи садтанати хонадони мангития.- Душанбе, "Сарват", 1992 - 98 с.

3. Бертедьс Е.Э. Рукописи произведения Ахмеда Кадда. (Труды таджикской базы АН СССР, т.3, - М.-Л., 1936, C. 9-29.

4. Мирзоев А. М. Ахмад Махдуми Дониш. -Адабиёт (Китоби дарсй), Стадинобод, 1948, C. 149-153.

5. Мирзоев А. Як асари тозаи Ахмади Дониш. Ахбори Шуъбаи Точикистонии АФ ССР, нашри ХХ11, 1950.

6. Мирзоев А. Як факти мухими таъсири маданияти рус дар нимаи дуюми асри Х1Х ва шарти асосии омухтани мероси адабию идмии Ахмади Дониш. - Ахбори Шуъбаи Точикистонии АФ ССР, нашри ХХ1Х, 1951, C. 67-74..

7. Мирзоев А. Тахрири аввадини "Наводир-уд-вакоеъ" ва таъдифи он. Ахбори АФ Точикистон, нашри ХУ11, 1953, C. 151-161.

8. Мирзоев А. Ахмади Дониш ва вокеаи катди оми кипчокхо дар нимаи дуюми асри Х1Х. - Ахбори АФ Точикистон, шумораи 2 (29), 1962, C. 7-10.

9. Мирзоев А. Ахмад Махдуми Дониш ва гузориши масъадаи обёрии Осиёи Миёна.- Шарки Сурх, № 5, 1962, C. 137-141.

10. Мирзоев А. Як хуччати тоза рочеъ ба фаромушхона ва баъзе аз максадхоиахди он.- Техрон, 1973.

11. Мирзоев А. Шархи ходи Дониш бо кадами худаш".- Ёдномаи академик Абдудганй Мирзоев, Душанбе: Дониш, 2008, C. 9-38.

12. Мирзоев А. Дониш ва акидаи у ба шеъру шоирй" - Ёдномаи академик Абдудганй Мирзоев.- Душанбе: Дониш, 2008, сах 39-44.

13. Мирзоев А. Ахмад Махдуми Дониш ва Абдурахмони Ч,омй. - Ёдномаи академик Абдудганй Мирзоев.-Душанбе: Дониш, 2008, C. 45-61.

14. Мирзоев А. Равобити фикрии Дониш ва Биной" .- Ёдномаи академик Абдудганй Мирзоев.- Душанбе: Дониш, 2008, C. 62-66.

15. Мирзоев А. М. Ахмади Дониш. Мачмуаи макодахо.- Мураттибон: М. Мудоахмад, М. Мирзоев. -Душанбе: Дониш,, 2017, 140 с.

16. Удугзода С. Ахмад Махдуми Дониш. Дар китоби "Намунаи адабиёти точик'.- Стадинобод, 1940, C. 229232.

17. Х,очи Азими Шаръй. "Тазкират-уш-шуаро", нусхаи " 3396, вараки 71-72, китобхонаи Институти шаркшиносии АФ Узбекистан.

АХМАД ДОНИШ В ИССЛЕДОВАНИЯХ АБДУЛГАНИ МИРЗОЕВ

В данной статье рассматривается вклад А. Мирзоева о донишаведения и исследования литератураведического аспекта. При этом автор падчеркивает особенность изучаемого материала и ценности художественнного литературы.

Ключевые слова: творчество, фармирования творчество, донишаведения и исследования проблемы водных ресурсов, значения художественного литературы.

AHMAD DONISH IN ABDULGHANI MIRZOEV'S RESEARCH WORKS

This article deals with the contribution A. Mirzoev in study of Donish and investigation of literature trend. In this regard, the author points out the peculiarity of a study material and values of imaginative literature.

Key words: creative work, creative work formation, study of Donish, research of water resources problem, importance of imaginative literature.

Сведения об авторе:

Муллоев Абдусамад - доктор филологисеский наук, профессор кафедра теории и истории литературы Таджикского государственного педагагического университет имени С.Айнй Тел: (+992) 917585877 About the author:

Mulloev Abdusamad - doctor of philological sciences, professor in the Chair of Theory and History of Literature of Tajik State Pedagogical University named after S.Ayni, Tel.: (+992) 917585877

ИРТИБОТИ «БАХРРИЁТ»- И САЙИДО БА АДАБИЁТИ БАЧАГОНА

Саидов С., Шоев А.А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Маъмулан дар эчоди осори адабй, дарку фахми мазмуну мундаричаи он аз чониби хонандогон хамеша дар мадди назари адибони аршади мо будааст. Ин раванд чунон бармалост, ки онхо осори хешро бевосита шарху тавзех карда, рохи маърифатро аз хар чихат хамвору сахл намудаанд. Ба ин сабаб, дар адабиёти классикй шархи дохилй, шархи худй ва шархи шоирона ба вучуд омадааст. Дар ин хусус Мавлоно ба сарохат фармудааст, ки: "Х,ар чи мегуям ба кадри фахми туст, Мурдам андар хасрати фахми дуруст". Биноан, адибон дар фаъолияти эчодии худ савияи дониши хонандагон ва дарачаи маърифати эшонро сарфи назар накардаанд. Зеро онхо медонистанд, ки асар на барои худ, балки барои дигарон навишта мешавад ва он бояд чунон офаридида шавад, ки кобили мутолиа бошад ва таваччухи рузафзуни хонандаро ба вучуд ораду сахл маърифат гардад. Аз чумлаи асархое, ки бо дарназардошти масоили мазбур эчод шуда, дарку фахмаш ба синну сол махдуд нест, «Бахориёт» Сайидои Насафй мебошад. Ин асари тамсилй чунон эчод гардида, ки хонанда дар дилхох синну сол мутолиа кунад, чизи муфидеро мувофики савия, завк ва дарку фахми худ гирифта метавонад. Бо ин вижагй «Бахориёт» дар эчодиёти шоир мавкеи намоёнро ишFOл мекунад.

«Бахориёт» ё «Х,айвонотнома» ягона достони тамсилии Сайидо буда, аз мукаддима, кисми асосй ва хотима иборат аст. Мукаддимаи асар хамчун анъана, ситоиши Худо ва наъти расулу ёронашро дар бар гирифтааст.

Кисми асосии достон аз худтаърифкунии муш огоз гардида, ба омадани мурча поён меёбад. Шоир дар охири достон ба муносибати зикри таърихи таълифи он асосгузори дини ислом -Мухаммадро дубора ном бурда, бо хамин асарро ба охир мерасонад. Достон ба тарики масал сохта шудааст, ки дар он гуфтугуи хайвонот ва амалиёти онхо тасвир меёбанд. Сайидо тавассути образи хайвонот фикри асосии худро ифода намудааст.

«Бахориёт» аз чихати сохт ва тарзи кофиябандй дар шакли кофиябандии газал ва касида-ба, ва, га...буда,ба гурухи маснавихо дохил намешавад, балки ба мисли газал ё касида танзим меёбад ва дар вазни музореъи мусаммани ахраби макфуфи махзуфи максур (- - У / - У - У/ У - - У / У - ~ ) таълиф шудааст. Илова бар ин, дар «Бахориёт» таъкид мекунад,-Н.Сайфиев: «гурухи хайвонот барои сухбат якбора чамъ намешаванд, балки якто-якто паи хам бар зидди харифи худ меоянд ва дар охир гурухи хайвонот ба вучуд меоянд, яъне 18 хайвони ба хам зид паи хам пайдо мешаванд, ки онхоро бо рафтору хислати худ ба ду гурух таксим кардан мумкин аст: Ба гурухи якум 17 хайвони аввал (муш, гурба, саг, гусфанд, гург, гов, уштур, сангпушт, хорпушт, рубох,, харгуш, маймун, оху, паланг, фил, карк ва шер) дохил мешаванд; ба гурухи дуюм бошад, танхо мурча меистад, ки лашкари у аз хама бештар буда, маглубнопазир аст» [1, с.202-203].

Дар назми достон Сайидо аз услуби махсусе истифода намудааст, шоир дар он «тасаввуроти халкро нисбат ба хусусияти хар як хайвон ба назар гирифтааст» [1, c.203], яъне аввал тарафхои мусбати хайвон аз тарафи худаш, баъд чихатхои манфии онро хайвони мукобилаш баён мекунад. Дар таърихи адабиёти форсу точик ин тарзи баён ходисаи нав аст. Агар хар хайвон дар аввал сифатхои мусбати худ ва авлоди гузаштаашро гуяд, вале харифи он хайвон чихатхои манфии уро баён намуда, боз ба худситой мегузарад. Масалан, муш мегуяд: Дорам дар даруни хона зи анвои хурдани, Аз арзану цувориву мошу биринцу нон... Хар кас, ки ёфтааст таваллуд ба соли муш, Гардад чу ман бауушу адофауму нуктадон... Ацдоди ман ба мири мушон такя мекунад, Имруз дар баробари ман кист дар цауон? [4, c. 652]. Мисраи охир водор менамояд, ки гурба уозир шуда, ба муш ме-гуяд: Эй беадаб, ту шарм надори зируи ман? Ацдоди ту шуданд уама пешиман калон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.