Научная статья на тему 'АХБОРОТ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ'

АХБОРОТ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
33
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АКТ компонентлари / горизонтал даража / вертикал даража / технологик ва дидактик / интерфаол таълим / информацион таълим. / ICT components / horizontal level / vertical level / technological and didactic

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — M. Sobirov

Ушбу мақолада информатика ва ахборот технологияларни ўқитишнинг изчиллиги, олий таълим тизимидаги ўрни ва ахамяти юзасидан фикрлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF INFORMATION COMPETENCE OF STUDENTS OF TECHNICAL HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS

This article provides ideas on the consistency, place and importance of teaching computer science and information technology in the higher education system.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

АХБОРОТ КОМПЕТЕНТЛИЛИГИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК

ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ Собиров Муслимжон Мухсинжон УFЛИ

Кондидат ТГПУ https://doi.org/10.5281/zenodo.7370615

Аннотация. Ушбу мацолада информатика ва ахборот технологияларни уцитишнинг изчиллиги, олий таълим тизимидаги урни ва ахамяти юзасидан фикрлар келтирилган.

Калит сузлар: АКТ компонентлари, горизонтал даража, вертикал даража, технологик ва дидактик, интерфаол таълим, информацион таълим.

РАЗВИТИЕ ИНФОРМАЦИОННОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ

ТЕХНИЧЕСКИХ ВУЗОВ

Аннотация. В данной статье представлены представления о непротиворечивости, месте и важности преподавания информатики и информационных технологий в системе высшего образования.

Ключевые слова: компоненты ИКТ, горизонтальный уровень, вертикальный уровень, технологическое и дидактическое.

DEVELOPMENT OF INFORMATION COMPETENCE OF STUDENTS OF TECHNICAL HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS

Abstract. This article provides ideas on the consistency, place and importance of teaching computer science and information technology in the higher education system.

Keywords: ICT components, horizontal level, vertical level, technological and didactic

Маълумотларни ишлаш, саклаш ва узатишнинг янги ахборот технологиялари пайдо булиши билан булажак мутахассисларнинг урганилаётган объектлар хдкида касбий жихдтдан ахдмиятли ахборотни мустакил равишда олиш ва ундан юзага келадиган масалаларни х,ал этишда фойдаланиш кобилияти алох,ида ахдмиятга эга булади [5].

Ахборот технологияларининг х,озирги тараккиётини ва улар хдётнинг барча сохдларига кириб боришини тобора янги тармок ресурслари ва технологияларининг пайдо булиш сони ва суръатига кура х,ам бах,олаш мумкин. Х,озирги замон укувчиси ахборот билан самарали ишлай билиши, кабул килиш учун очик шакллар ва куринишлардаги, бошкалар учун ахдмиятли х,ар хил янги ахборотни ярата олиши лозим. Узида ахборотга нисбатан нозик дид шакллантириши: фойдалисини фойдасизидан, кимматлирогини кимматсизрогидан, ишончлисини эскирганидан ажрата билиши керак. Ахборот маданиятининг юкори даражаси зарурий хислатга айланади: ривожланган заковат, исталган ахборот билан тугри ишлаш малакаси [1].

Х,озирги давр таълими олдида турган муаммолардан бири - битирувчини ахборот жамиятидаги касбий фаолиятга тайёрлаш. Бу муаммонинг ечими укувчилар ва талабаларнинг ахборот омилкорлигини шакллантириш билан боглик.

Педагогикага янги таърифларни хдмда атамаларни янгича тушунишни киритиш, уларни ахборот технологиялари сохдсида янгиликларнинг пайдо булиши ва узгартирилиши сабабли мослаштириш купинча уларда мужассам булган маъноларни шунчалик чалкаштириб юборадики, уларни амалиётда "куллаш" анча мураккаб булиб колади. Таълим компетентликликларини татбик килишнинг ихтисослаштирувчи таълим

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Концепциясида [3] курсатилган ва таъкидланган ахамияти бугунги кунда ушбу атамани таълим амалиётида амалга оширишнинг мумкин булган вариантларини тушунишда хам анча кенг мунозараларни келтириб чикарди.

Муаллифлар бу тушунчани талкин килишда турли жихатларга ургу берадилар. Мухим белгилар сирасига фан сифатида информатикани билишни, зарур техникавий восита сифатида компьютердан фойдаланишни, таълим макони субъектларининг фаол ижтимоий карашлари ва мотивларининг ифодаланганлик даражасини, ахборотни излаш, тахлил килиш ва ишлатиш буйича билимлар, малакалар ва куникмалар мажмуини, ахборот омилкорлиги долзарблашадиган ва шаклланадиган таълимга ёки касбга оид долзарб вазифанинг мавжудлигини киритадилар.

Юкорида айтиб утилганидек, "таълим омилкорлиги" - бу талаба шахсининг таълим мазмунини сифатли узлаштириш билан боглик булган ривожланиш даражаси. Таълим омилкорлигининг асосий кисми барча таълим сохалари буйлаб утади ва уларни ягона, яхлит мазмунга бирлаштиришга каратилган. Таълим омилкорлиги - бу талабанинг мавжуд вокелик объектларига нисбатан шахсий ва ижтимоий жихатдан ахамиятли унумли фаолиятни амалга ошириш учун зарур булган узаро алокадор маъновий максадлари, билимлари, малакалари, куникмалари ва фаолият тажрибаси мажмуидир [7, 62-б.].

Таълим билимдонликлари ва компетентлилиги тушунчаларининг жорий килиниши аввал кенг ишлатилган "ахборот маданияти" тушунчаси билан богликликни такозо килади. Муаллифлар А.А. Веряев [2], Э.Л. Семенюк [6], Т.Ф. Кузнецова, В.М. Межуев, И.О. Шайтановлар [4] томонидан ажратиб курсатилган унсурлар, бизнинг фикримизча, купрок ахборот омилкорлиги тушунчасига киради, чунки субъектнинг дастурлаш алгоритмик тили билан "муомала килиши" сохасидаги аник билимлар, малакалар ва куникмалар мажмуини белгилаб беради.

Урганилаётган дастурлаш тили ёрдамида дастурлар ишлаб чикиш ва ёзиш нуктаи назаридан, кайд этиш мумкинки, компетентликда ифодаланадиган узига хос малакалар ва куникмаларнинг шаклланганлигини комплекс бахолаш муаммоси кайтадан юзага келади. Бу унсурларни хам бахолаш мумкин, айни пайтда укиш тугашининг якуний боскичида укувчининг дастурлаш тилини билиш сохасидаги шаклланиб булган сифатларини тулик бахолаб булмайди.

Шундай килиб, илмий адабиётлар тахлили курсатадики, мутахассис ахборот омилкорлиги элементларининг аник ифодаланган ва муфассал мажмуини ажратишни ахборот технологиялари сохасининг узининг ичида ихтисослашувлар куплиги сабабли амалга ошириб булмайди. Шунингдек, укувчи таълим ахборот билимдонлиги тушунчасининг ичида унсурлар сонини чеклаш ёки уларнинг умумий тузилишини ишлаб чикиш мумкин эмас. Бу ихтисослаштирувчи укитиш Концепциясининг талаблари билан хам шартланади. Концепция укувчининг узига шахсий таълим траекториясини тузиш борасида имконият яратади, бу эса, уз навбатида, ахборот омилкорлигига урганилаётган фанлар мажмуидан янги унсурларни олиб кириши мумкин.

Ахборот технологиялари сохасида касбий куникмалар ва билимларни аниклашнинг устунлиги шубхасиздир, чунки компьютер технологияларининг ва дастурий таъминотнинг кенглиги компьютер техникасидан фойдаланиш сохдсида омилкор кишини аниклашга имкон беради, лекин омилкор киши деб факат нисбатан тор ихтисослашган кишинигина тан олиш мумкин. Бу жихатдан компьютер технологиялари сохасида мутахассисларни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

турли мезонлар буйича ажратиш мумкин, лекин биз одатда уларни куйидаги гурухлар буйича ажратамиз:

- техникани таъмирлашни биладиган мутахассислар;

- дастурий таъминотни созлаш буйича мутахассислар;

- дастурий таъминотни ишлаб чикаришни амалга оширадиган мутахасислар;

- бошкаришни амалга оширувчи мутахассислар.

Айтиш керакки, ушбу гурухлардан хам хар бирини батафсилрок булиш мумкин, масалан, дастурий таъминотни ишлаб чикувчи мутахассисларни шартли равишда ишлаб чикаришни автоматлаштириш учун дастурий таъминот ишлаб чикувчи мутахассисларга, Интернет технологияларини ишлаб чикувчи ва ишини таъминловчи мутахассисларга ва х.к. ажратиш мумкин. Бу мутахассислардан хар бири учун умумий омилкорлик даражаси сифатида компьютер техникасини билишни хам, у иштирок этадиган фаолият сохасида бир катор узига хос билимдонликларни хам белгилаш мумкин. Шу билан бирга, бу билимдонликларни мазкур мутахассиснинг билимлари ва иш куникмалари билан чалкаштириш керакмас.

Юкорида айтилганлардан хулоса килиш мумкинки, булажак мутахассиснинг хусусий билимдонликларини аниклаб, бундай мутахассисни тайёрлаш таълим дастурига нисбатан канака талаблар куйилиши, кайси билимлар ва малакалар эса унда шакллантирилиши лозимлиги хакида гапириш мумкин. Буларнинг хаммаси биргаликда уша тор ихтисосли мутахассис учун асосий булган билимдонликларни аниклаш имконини беради, бирок бу умумий асосий билимдонликлар мавжуд булишини истисно килмайди. Дастур алгоритми ёки интерфейсини ишлаб чика олиш мутахассис учун омилкорлик булмайди, айнан канака тарзда у ушбу фаолиятни амалга ошириши, ишлаб чикишда канака мезонларга амал килиши у ёки бу билимдонликни белгилаб беради. Ушбу холатда мутахассиснинг уз фаолияти ва натижаси устидан, хатто оралик натижа булса хам, фаолиятининг объектив олам билан узаро богланишли муносабати, мазкур сохада фаолият натижасига нисбатан шаклланган объектив бахо устидан рефлексив иши куринади. Шунинг учун биз урганилаётган фаолият доирасида "билимдонлик" ва "омилкорлик" тушунчаларини аник фарклашимиз мумкин.

Масалан, "Ишлаб чикаришни автоматлаштириш учун дастурий таъминотни ишлаб чикиш сохасида мутахассиснинг канака билимдонликлари мавжуд булади?" деган саволга жавоб бериш учун, юкорида айтиб утилганидек, ушбу дастурий таъминотни ишлаб чикиш натижасида унинг фаолиятининг кайси унсурлари амалга оширилади хамда фаолият натижасининг узига канака талаблар куйилади, шуни аниклаш зарур.

Дастурий таъминотни (ДТ) ишлаб чика олиш учун дастурчи талабага зарур булган билимларнинг минимал хажмини ахборот билимдонлигини тавсифловчи ва унинг унсурларидан бири булган таркибий кисм сифатида куриб чикиш мумкин.

Лойихани визуаллаштириш лойихани ишлаб чикишдаги якуний боскич булади, бирок укувчи ишлаб чикаётган лойиха умуман олганда намунавий эканидан келиб чикилса, кейин максадни белгилаш билан ишлаб чикилган махсулотни комплекс тахлил килишни уз ичига оладиган яна битта боскични ажратиш мумкин. Бу тахлил куйидагилардан иборат: укувчи дастурни ишлаб чикиш давомида лойиханинг мураккаблиги ва фан сохасига боглик равишда катор малакаларни хосил килади. Масалан, "Калькулятор" лойихасини тузишда укувчи маълумотларни узгартириш функциялари

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

билан ишлаш, дастурлаш тилининг захирадаги функцияларидан фойдаланиш, узгарувчилар минимал сонидан фойдаланишни оптималлаштириш ва х,.к. куникмаларини мустах,камлайди. Эгалланган куникмалар, тажриба ва билимлар мах,сулот амалий тах,лил килинганда, ишлаб чикилган дастурнинг янги функционал имкониятларини илгари суришга сабаб булади. Яъни бу ишлаб чикилган дастурнинг, бизнинг х,олатимизда "Калькулятор"нинг, янги, мураккаброк математик амаллар билан бевосита бойитилишидир. Масалан, факториаллар, логарифмлар ва тригонометрик функцияларни х,исоблаш, шунингдек, лойихдни янада чукуррок визуаллаштириш имконияти, бу уша тригонометрик функцияларни график усулда такдим этиш булиши мумкин ва х,.к.

Бу руйхатни мутахассис эгаллаши лозим булган ва улар мавжуд булса, уни малакали мутахассис дейиш имконини берадиган асосий билимдонликлар сифатида таърифлаш мумкин. Санаб утилганлардан куринадики, бу белгилар юкорида келтирилган ва дастурчи эга булиши лозим булган билимлар ва малакалардан фарк килади. Лекин бу билимдонликларни биз факат урганилаётган "Дастурлаш" фани жихдтидан кабул киламиз ва улар ахборот омилкорлиги унсурлари таркибига киради.

REFERENCES

1. Концепция профильного обучения на старшей ступени общего образования [Текст] / / Учительская газета - 2002. - № 42. -С. 13.

2. Концепция профильного обучения на старшей ступени общего образования [Текст] / / Дидакт - 2002. - № 45. -С. 3.

3. Культин, Н. DELPHI 3. Программирование на Object Pascal [Текст] / Н. Культин. -СПб.: ВПУ-Санкт-Петербург, 1998. - 594с.

4. Кыверляг, А.А. Условия эффективности и достоверности научного исследования [Текст] / А.А. Кыверляг / / Советская педагогика. — 1988. — № 5.-С. 38-41.

5. Barno Sayfuddinovna, [Пн 21.11.22 12:33]

6. Куйчиева М.А., Д.Эшматова. Development of Professional and Methodical Competence of Future Biology Teachers in Extrcurricular Activities // Web of Scientist: International Scientific Research Journal 2022. March 25 th,2022. ISSN:2776-0979, 113-117 b.

7. Татур, Ю.Г. Компетентность в структуре модели качества подготовки специалиста [Электронный ресурс]. - Электрон, текстовые данные (74125 bytes). - М.: МГТУ, 2003. - Режим доступа: http://tm.ifmo.ru/tat/index.html Monday, August 2004 10:27:16.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.