Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАР КАСБ – ҲУНАР КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА РОБОТОТЕХНИКАНИНГ ЎРНИ'

ЎҚУВЧИЛАР КАСБ – ҲУНАР КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА РОБОТОТЕХНИКАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

136
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Модернизациялаш / робототехника / кўникма / мобиль / таълим модели / робот дизайнер / муҳандислик кўникмалари. / modernization / robotics / skill / mobility / training model / robot designer / engineering skills.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — М. С. Абдуллаева

Ушбу мақолада бугунги кунда хорижий тажрибалар асосида “Баркамол авлод” болалар мактабларида ташкил этилган “Робототехника” тўгараклари муҳандислик кўникмаларини ривожлантиришдаги ўрни ва таълим жараѐнидаги авзаллиги ҳамда робототехникани ўргатиш таълим жараѐнидаги иновацион технологияларидан бири эканлиги ҳақида.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the role of robotics in the development of engineering skills and advantages in the educational process, as well as the fact that the teaching of robotics is one of the innovative technologies in the educational process.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАР КАСБ – ҲУНАР КЎНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА РОБОТОТЕХНИКАНИНГ ЎРНИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

УЦУВЧИЛАР КАСБ - ХУНАР КУНИКМАЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА РОБОТОТЕХНИКАНИНГ УРНИ

М. С. Абдуллаева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бугунги кунда хорижий тажрибалар асосида "Баркамол авлод" болалар мактабларида ташкил этилган "Робототехника" тугараклари мухандислик куникмаларини ривожлантиришдаги урни ва таълим жараёнидаги авзаллиги хамда робототехникани ургатиш таълим жараёнидаги иновацион технологияларидан бири эканлиги хакида.

Калит сузлар: Модернизациялаш, робототехника, куникма, мобиль, таълим модели, робот дизайнер, мухандислик куникмалари.

ABSTRACT

This article discusses the role of robotics in the development of engineering skills and advantages in the educational process, as well as the fact that the teaching of robotics is one of the innovative technologies in the educational process.

Keywords: modernization, robotics, skill, mobility, training model, robot designer, engineering skills.

КИРИШ

ХХИ аср ахборот ва замонавий илмий билимлар асри хисобланади, шунинг учун замонавий жамият ривожланиши хар биримиздан юкори даражадаги тайёргарликни талаб килади. Турли сохалардаги билим ва тайёргарлик даражасини ривожланганлиги, яъни саноат ва ишлаб чикариш сохаларининг ривожланишида юкори малакали кадрларга булган эхтиёжлардан келиб чикади. Шу муносабат билан бугунги кунда замонавий таълим тизими ахборот ва мобиль шароитда яшаш ва ишлашга асосланган муаммоларни хал килишга харакат килмокда[1].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Замонавий дунёда истикболли мухандис кадрлар тайёрлашда, ёш авлодни

тарбиялаш, энг янги технологияларни жорий этиш зарурлигини курсатмокда.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 221 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

Замонавий жамиятнинг устувор йуналишларидан бири бу "Робототехника"дир. Бугунги кунда робототехника автоматлаштирилган тизимларни ишлаб чикиш билан шуFулланади. Шу тамоилга амал тарикасида турли хил укитиш сохасидаги техник ва мухандислар мураккаб техник тизимларни ишлаб чикиш ва автоматлаштиришда иштирок этмокдалар. Х,озирги вактда мухандислик ихтисосликлари жамият тараккиёти сохаларидан энг машхурларидан бирига айланмокда. Х,ар бир усиб бораётган мутахассис юкори маълумотли ва мухандислик сохасида малакали булиши учун, ёшликдан техник ижодкорлик кобилятларини ривожлантириш кераклигини англамокда. Умумий урта таълим мактабларининг хар бир битирувчиси замонавий жамиятда келажак хаётига профессионал даражада тайёр булиши кераклигини тушуниб етмокда.

Укувчилар касб - хунар тайёргарлигини авволо касбий куникма ва малакалар шаклланиши жараёни билан бевосита боFлик булиб укувчилар тамонидан дастлабки касбга оид тушунчалар, маълум иш харакат турлари, ушбу харакатларни амалга ошириш усуллари ва мураккаб технологик жараёнларни тушуниш холатлари билан белгиланиб, педагогика фанлари доктори профессор У.КДолипов томонидан касбий куникма ва малакалар шаклланиш жараёнини бир нечта боскичларга ажратиш курсатилган.

Ушбу боскичларнинг биринчиси маълум мехнат, иш харакат ва технологик операцияларни дастлабки таништирув ахамияти мухим хисобланиб, вазифаси укувчини нимага ва кандай эришиш туFрисидаги билимлар, уз харакатларини мустакил назорат кила олиш имконини берувчи йуналишлар билан таништиришни кузда тутади.

Иккинчи боскичда куникма ва малакалар хосил булишининг амалий боскичи харакат элементларини эгаллашдан бошланади деб хисоблайди.

Навбатдаги малака ва куникмалар шаклланишининг учинчи боскичи дастлабки куникмаларнинг такомиллашиши ва мустахкамланиши, унинг машклар ёрдамида малакага айланиб бориши билан белгиланади. [2-3].

Учала боскични эгалаш учун хозирги кунда укитиш ва ургатишнинг инновацион технологияларни куллаш бугунги кунда долзарб муаммолардан бири булиб робототехникани ургатиш ушбу муаммоларни ечими сифатида курсатилмокда. Робототехникани ургатишни яна бир долзарблиги мухандисликни эгалалаш, когнитив тадкикот ва конструктив фаолиятни ривожлантиришдан ибортдир. Укув жараёнида содда мухандислик ва робототехника воситаларидан фойдаланиш оркали укувчиларнинг техник

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

ижодкорлигини ривожлантириш давлат таълим стандарти талаблари билан белгиланган.

Мухандислик куникмаларидаги асосий нарса бу аник техник, технологик, ишлаб чикариш, ташкилий ва бошкарув муаммолари ва вазифаларини техник воситалар ёрдамида хал килиш, инновацияларни илгари суриш ва амалга оширишни назарда тутади. Бугунги кунда жамиятимиз ривожланиш тендецияларидан бири булган ракамли иктисодиётни ривожлантиришда техник иктисодий, самарали ва юкори сифатли натижаларга эришиш, шунингдек, ишлаб чикариш ва мехнатни, машиналар ва технологияларни инсонпарварлаштириш учун лозим булмокда.

Таълим жараёнида фойдаланиладиган роботлар хозирги пайтда тобора мухим ва долзарб булиб бормокда. Бу мухандислик куникмаларини шаклланиши ва ривожланиши жараёнинг мухим объекти хисобланади. Робототехника мухандислик таълимининг бир кисми булиб бугун биз бу билан фаол равишда шуFулланишимиз керак булмокда. Мактабдан бошлаб мухандислик касбларини оммалаштириш максадида хозирги кунда турли танловлар, мусобакалар ташкил этиш лозим булмокда. Робототехника укувчиларни илFор ривожланиш режимида ривожлантиради, яъни робототехника информатика, математика, технология, физикага асосланган. Асосий вазифамиз инновацион таълим сермахсуллигини аниклаш, таъминлаш ва шакллантиришдан иборатдир хамда укувчиларни укитишнинг узлуксизлиги оркали мухандислик куникмаларни ривожлантириш, янги авлод робот дизайнер воситаларини ишлаб чикишдан иборатдир.

Х,ар бир мамлакатнинг глобал иктисодиётдаги роли ва ахамияти бевосита унинг юкори технологияларга эга булишига хамда иктисодий тежамкорликга эга булишига боFлик булиб, мухандислик таълимини ривожлантириш хам шундай муаммоларига каратилган.

Бу технологик таълимининг фан ва ишлаб чикариш билан интеграцияси хисобланиб таълим асосларидан бошланадиган динамик тизимни яратиши керак, аникроFи болалар боFчаси, мактаб ва мактабдан ташкари таълим жараёнида узликсиз ва узвийлик асосида. Жамиятнинг хозирги ривожланиш боскичи мухандислик ва технологиянинг жадал ривожланиш суръатлари билан тавсифланади. Янги FOялар доимий равишда зарур булиб, ракобатбардош махсулотлар яратиш, юкори малакали кадрлар тайёрлашнинг заминидир. Ташки шароитлар ижодий хаётни амалга ошириш учун зарур шартлардан бири

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

хисобланиб, укувчилар шахсий имкониятларини руёбга чикаришнинг мухим воситасидир.

Бугунги кунда таълим жараёнида урганилаётган робототехникага оид укув материалларининг асосини харакатнинг механик узатилиши ва элементар дастурлашнинг асосий тамойилларини урганишни ташкил этади. Бу эса якка, жуфт ёки жамоавий тарзда ишлаш оркали укувчилар кандай килиб моделларни яратиш ва дастурлаш, тадкикотлар утказиш, хисоботлар ёзиш ва мухокама килишни урганишларига замин яратмокда. Укувчилар томонидан ушбу моделлар билан ишлаш вактида пайдо буладиган FOялар, уларнинг ёшлигидан касб - хунар тайёргарлигини такомиллаштириш воситаси хисобланади. Замонавий дунёда мухандислик куникмаларининг ривожлантирилиши етарли даражада мухим рол уйнайди.

Робототехникани ривожланиши утган асрнинг 90-йилларда хорижий педагогика тизимда махсус йуналиш сифатида - янги урганиш фалсафаси билан боFлик "Лего педагогикаси" - конструкционизм сифатида ривожлана бошлаган. Унинг муаллифи С.Паперт (С.Паперт) хисобланиб Лего конструктори, компьютер дастурлари ёки кум калъалари тарзида уз фалсафасини уктира бошлаган булиб, укувчиларни улар билан ишлашга жалб килинган булса, шу билан бирга янги билимларни яратишда хизмат килиши мумкинлигини хам аниклашган. Лего дизайнери конструкционизм фалсафасида укитиш воситаси сифатида жуда мос келди ва узининг фаол харакатини бошлади.

К,иска вакт ичида Лего дизайнерларининг тупламлари болалар ва укитувчилар орасида катта шухрат козонди, чунки улардан фойдаланиш фаол когнитив фаолиятни уйин лахзалари билан уЙFунлаштиришга имкон беради. Бугун хорижий мамлакалар таълим тизмида бошланFич синфлардан бошлаб то юкори синф укувчилари хам робототехникани урганишни бошлаб юборишган булиб, турли мусобакаларда муваффакиятли иштирок этмокда.

Инсоният тарихи давомида илмий-техник тараккиёт жадал суратларда ривожланиб замонавий робототехника илмий-техник тараккиётнинг мухим йуналишларидан бирига айланиб бормокда, бунда механика ва янги технологияларнинг муаммолари сунъий интеллект муаммолари билан боFлик холда уз ечимларини топади. Дунёда робот технологиясининг жадал ривожланиши - бу технологик сифат курсаткичларига нисбатан мутлако янги бозор талабларидан келиб чикадиган табиий жараён машиналари ва харакатланувчи тизимларни яратишга имкон яратмокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Замонавий дунёда робототехника воситаларини инсон фаолиятининг турли сохаларида куллаш сохаси жуда кенг булиб у усишда давом этмокда. Роботлардан фойдаланиш инсоннинг OFир ва хавфли ишларда иштирокини сезиларли даражада камайтириши мумкин. Масалан, мудофаа, кимёвий, атом сохаларида ишлаш, ёнFинларни операторнинг ёрдамисиз учирадиган, куткарув ишларини бажарадиган ёки илгари номаълум булган жойда харакатланадиган курилмалар ва машиналар. Аста-секинлик билан роботлар инсоннинг одатий хаётига хам кириб келмокда. Шундай роботлардан бири мобиль робортлардир.

Мобиль роботлардан фойдаланиш бизга кундалик эхтиёжларни кондиришга имкон беради:

роботлар - васийлар, роботлар - энага, роботлар - уй бекалари ва бошкалар, натижада замонавий жамият хакикатан хам ушбу сохада малакали мутахассисларга эхтиёж сезмокда.

Бугунги кунда робототехникани урганишда куйидагиларни хисобга олиш зарурлиги бизнинг фикримизнинг асосидир:

- нафакат утмишдаги ютукларни, балки келажакда фойдали булган технологияларни урганиш;

- таркибий кисмларнинг билим ва фаолият йуналишлари буйича махсус таълим [1].

Робототехникани урганиш укувчиларга касбий куникмаларини ривожлантиришга имкон беради асосан роботлар курилиши бир гурухда булиб утади, мустакил булишни урганади шу билан биргаликда ностандарт ечимлар, ижодий фикрлашни ривожлантиришга асосланади.

Шунингдек, робототехника нафакат мухандислик фанлари калити сифатида урганилиши, балки рифожланитириши хам мумкин. Робот дизайнерлари физика, математика, физика ва технология фанларидан укув тажрибаларини намойиш килиш учун фойдаланиши мумкин, бу бизга хакикий дунё аксини куришга имкон беради. Роботлардан фойдаланиш укув жараёнини янада кизикарли ва тушунарли булишини таъминлайди. Укувчи узи яратган ва узини курган нарсани яхширок билади. Шунинг учун робототехника асосларини мактаб укув дастури давомида куллаш зарурдир.

Укувчиларни робототехника сохасидаги тадкикотларга жалб килиш, техник маълумотлар ва бошлаетич мухандислик билимлари билан алмашиш, янги илмий-техник FOяларни ишлаб чикиш укув жараёнида янги педагогик

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

ёндашувлар ва янги ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш оркали юкори сифатли таълим олиш учун зарур шарт-шароитларни яратади. Технология феноменини тушуниш, технология конунларини билиш имкон беради.

Укув жараёнида робототехника бизга бир катор фойдали вазифаларни хал килишга имкон беради: дизайнда нозик моторли куникмаларни ривожлантириш, ижодий шахсни тарбиялаш, дастурларнинг блок-схемаларини ёзишда мантикий фикрлаш, дастурлаш тилларини урганиш, замонавий технологиялар билан танишиш, тегишли сохада булажак мутахассисларни тайёрлашнинг дастлабки боскичини амалга ошириш. Бирок, амалда, таълим муассасалари моддий базани таъминлашда кийинчиликларга дуч келади. Робототехника дарсларини утказиш учун маълум тупламлар керак булади, уларнинг танланиши куп нарсага боFлик. Робототехника фанининг тармокларидан бири сифатида укув жараёнига жорий этилиши бизга таълим олдида турган муаммоларни хал этишда бир кадам якинлашишга имкон беради.

ХУЛОСА

Бугунги кунда баркамол авлод болалар мактабларда робототехника тулик тугарак шаклида мавжуд булиб, ушбу сохада дарслар олиб борадиган марказлар хам ташкил этилмокда. Баркамол авлод болалар мактаби укувчиларининг укув робототехника сохасидаги фаолиятини ташкил килиш учун бугунги кунда бозорда укувчиларга структурани тезда йотиш, сенсор ва электр моторларини улаш, дастур яратиш ва робот моделини ишга туширишга имкон берадиган бир катор дизайнерлар таклиф этилмокда. Купгина таълим муассасаларида робототехника машFулотларини ташкил килиш учун энг машхур дизайнер LEGO Mindstorms EV3 ва ARDUINO. Ушбу дизайнерлар 1998 йилдан бери ишлаб чикариш дунёнинг куплаб мамлакатларида кенг таркалган. LEGO конструктор кисмларининг юкори сифати етарли куч, хавфсизлик, махсус воситаларни талаб килмайдиган монтажнинг кулайлиги билан бирлаштирилган. Дизайнер дастурлаш тизимлари болаларнинг ёшига мослаштирилган.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-221-227

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 30 сентябрдаги "Халк таълими тизимидаги мактабдан ташкари таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4467-сонли карори.

2. Толипов У.К,. Олий педагогик таълим тизимида умуммехнат ва касбий куникма ва малакаларни ривожлантиришнинг педагогик технологиялари: Пед. фан. докт. ... дисс. - Тошкент: 2004. - 314 б.

3. Leaning, M. A study of the use of games and gamification to enhance student engagement, experience and achievement on a theory-based course of an undergraduate media degree.// Journal of Media Practice, 16(2), 2015. Pp. 155- 170.

4. Сосновский С.А., Гиренко А.Ф., Галиев И.Х. Информатизация математической компоненты инженерного, технического и естественнонаучного обучения в рамках проекта MetaMath.// Образовательные технологии и общество. Выпуск № 4, том 17, 2014. - C.446- 457.

5. Байденко В.И. Болонский процесс: Результаты обучения и компетентностный подход (книга- приложение 1) / Под науч. ред. д-ра пед. наук, профессора В.И. Байденко. - М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2009. - 536 с.

6. Pardabaev J.E. ""STEAM" - Education as an innovative approach to the development of vocational training for students" // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No. 3, 2020. ISSN 2056-5852

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.