Научная статья на тему 'АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА КАСБ ТАЪЛИМИ ЙЎНАЛИШИ ИҚТИДОРЛИ ТАЛАБАЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ МЕТОДИК ТИЗИМИ'

АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА КАСБ ТАЪЛИМИ ЙЎНАЛИШИ ИҚТИДОРЛИ ТАЛАБАЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ МЕТОДИК ТИЗИМИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
84
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтидорли талаба / методик тизим / такомиллаштириш / шакл / усул / тамойил / воситалар / мезонлар / кўрсаткичлар / педагогик шароитлар / одарённый студент / методическая система / совершенствование / форма / метод / принцип / средства / критерии / показатели / педагогические условия

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Закирова Феруза Махмудовна, Делов Тўлқин Эркинович

Ушбу мақола ахборот технологиялари йўналишида иқтидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштириш методик тизимини ишлаб чиқиш, ҳамда ундан фойдаланиш масаласига бағишланган. Мақола муаллифлари, иқтидорли талабаларни ўқитишда учрайдиган муаммолар ва уларни бартараф қилишда методик тизимнинг ўрни ва аҳамияти таҳлили натижаларини келтирган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДИЧЕСКАЯ СИСТЕМА СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕТОДОЛОГИИ РАБОТЫ С ТАЛАНТЛИВЫМИ СТУДЕНТАМИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ОБЛАСТИ ИНФОРМАЦИОННОКОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Данная статья посвящена разработке методической системы по совершенствованию методики работы с одаренными учащимися в сфере информационных технологий, и ее использованию. Авторы статьи представили результаты анализа проблем, возникающих при обучении одаренных учащихся, и роли и значения методической системы в их устранении.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА КАСБ ТАЪЛИМИ ЙЎНАЛИШИ ИҚТИДОРЛИ ТАЛАБАЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ МЕТОДИК ТИЗИМИ»

Закирова Феруза Махмудовна,

Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети "АКТ сохасида касб таълими" факультети "Ахборот таълим технологиялари" кафедраси профессори, педагогика фанлари доктори

Делов Тулк,ин Эркинович,

Мухаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети "АКТ сохасида касб таълими" факультети "Ахборот таълим технологиялари" кафедраси доценти вазифасини бажарувчи

АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОХАСИДА КАСБ ТАЪЛИМИ ЙУНАЛИШИ ИКТИДОРЛИ ТАЛАБАЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ МЕТОДИК ТИЗИМИ

УДК: 378.14:004 ББК 74.58:32.973

ЗАКИРОВА Ф.М., ДЕЛОВ Т.Э. АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОХАСИДА КАСБ ТАЪЛИМИ ЙУНАЛИШИ ИКТИДОРЛИ ТАЛАБАЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ МЕТОДИК ТИЗИМИ

Ушбу мак,ола ахборот технологиялари йуналишида иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштириш методик тизимини ишлаб чикиш, хамда ундан фойдаланиш масаласига баFишланган. Макола муаллифлари, иктидорли талабаларни укитишда учрайдиган муаммолар ва уларни бартараф килишда методик тизимнинг урни ва ахамияти тахлили нати-жаларини келтирган.

Таянч суз ва тушунчалар: иктидорли талаба, методик тизим, такомиллаштириш, шакл, усул, тамойил, воситалар, мезонлар, курсаткичлар, педагогик шароитлар.

ЗАКИРОВА Ф.М., ДЕЛОВ Т.Э. МЕТОДИЧЕСКАЯ СИСТЕМА СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕТОДОЛОГИИ РАБОТЫ С ТАЛАНТЛИВЫМИ СТУДЕНТАМИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ОБЛАСТИ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Данная статья посвящена разработке методической системы по совершенствованию методики работы с одаренными учащимися в сфере информационных технологий, и ее использованию. Авторы статьи представили результаты анализа проблем, возникающих при обучении одаренных учащихся, и роли и значения методической системы в их устранении.

Ключевые слова и понятия: одарённый студент, методическая система, совершенствование, форма, метод, принцип, средства, критерии, показатели, педагогические условия.

ZAKIROVA F.M., DELOV T.E. METHODOLOGICAL SYSTEM OF IMPROVING THE METHODOLOGY OF WORKING WITH TALENTED STUDENTS OF VOCATIONAL EDUCATION IN THE FIELD OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES

This article is devoted to the development of a methodical system for improving the methodology of working with talented students in the field of information technology, and its use. The authors of the article presented the results of the analysis of the problems encountered in teaching gifted students and the role and importance of the methodical system in their elimination.

Key words and concepts: gifted student, methodological system, improvement, form, method, principle, tools, criteria, indicators, pedagogical conditions.

Кириш.

Ахборот-коммуникация технологиялари сохасидаги касб таълими йуналиши иктидорли талабаларини аниклаш касбий билим, малака, куникма ва шахсий сифатларни шаклланти-ришга булган куп жихатли ёндашувларни курсатиб берадиган педагогик-психологик тадкикотларнинг натижалари, иктидорли талабаларини аниклашнинг касбий йуналтирилган методик тизимини яратиш заруриятини юзага келтирадиган, ахборот-коммуникация технологиялари буйича тайёргарлик доирасида сохадаги иктидорли кадрларнинг аниклаш методикасини такомиллаштиришга булган назарий-методологик асослар ва илмий-услубий ёндашувлар етарли даражада эмасли-гини курсатади1.

Мавзунинг долзарблиги.

Иктидорли талабаларни излаш укишнинг дастлабки кунларидан ва касбга йуналтириш ишларини олиб бориш жараёнида амалга оширилади. Барча фанлардан юкори рейтинг курсаткичига эришган ва махсус дастур асосида укишга хохиши бор талабалар махсус (ихтисосликлар буйича) синовлардан утадилар. Махсус синовлардан муваффакиятли утган ва узларининг хохишларига кура илмий ишлар бажаришга, чет тили, ахборот технологиялари, фундаментал ва махсус фанларни чукурлаштирилган дастур асосида укишга мой-иллиги бор талабалар "Иктидорли талаба" деб тан олинади2. Иктидорли талабалар куйидаги талабларга жавоб беришлари зарур:

1 Тураев Ботир Зокирович, «Булажак информатика ва ахборот технологиялари мутахассислари касбий ком-петентлигини шакллантиришнинг инновацион методик тизими»(РЬЮ) диссертасия иши, 2018 й., 152 б.

2 Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таъ-лим Вазирлигининг "Иктидорли талабаларни излаш, аниклаш ва уларни максадли тайёрлаш туFрисида

Низомни тасдиклаш хакида" 1998 йил 10 июлда 185-сонли буй ру-ги

— фанларни юкори даражада узлаштириши;

— чет тилларидан бири (бир нечтаси)ни пухта эгаллаши;

— юкори даражадаги компьютер савод-хонлигига эга булиши;

— соха буйича мустакил фикрлаш, янги фикр ва мулохазаларни билдириш, амалда татбик этиш хусусиятларига эга булиши;

— давлатнинг ички ва ташки сиёса-тини туFри тушунадиган ва уни куллаб-кувватлайдиган, ватанпарвар, баркамол инсон булиб шаклланиши.

Иктидорли талаба узининг махсус укув ва ижодий ишларини тула ва белгиланган муд-датларда бажариши, укишда, ижодий ишларни бажаришда бошка талабаларга урнак булиши зарур.

Юкорида келтириб утилган жихатларни инобатга олиб AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштиришнинг методик тизимини ишлаб чикишнинг узига хос хусусият-ларини караб чикамиз. AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштиришнинг методик тизими бошка йуналиш ва мутахассис-ликлар каби узида жами бешта: максадни, таш-килий шакллари, усуллари ва воситалари педа-гогик шароитлари ва натижавий бахолаш каби иерархик тарзда узаро боFланган кисмларни камраб олади.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари к,иск,ача та^лили.

Методик тизим укитишнинг максади, вази-фаси ва мазмунини белгилаб, укув жараёнини режалаштириш, назорат ва тахлил килиш, туза-тишни уз ичига олсагина самарали ишлайди3.

3 Тураев Б.З. Информатика ва ахборот технологияла-рига тегишли мутахассислик фанларини укитишнинг методик тизимини лойихалаш // УзМУ хабарлари. — Тошкент, 2014. — № 3. — Б. 219-223.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

Укитиш масалаларига баFишланган педа-гогик адабиётларда методик тизим тушун-часи камдан-кам ишлатилади ва таълим кон-цепцияси сифатида (М.В.Рыжаков), таълим модели сифатида (В.М.Жучков), узаро боFлик кисмлар мажмуи сифатида (А.М.Пышкало, Ю.С.Брановский, Т.А.Бороненко, И.Б.Готская, Е.В. Данильчук, Н.В.Кузьмина ва б), мурак-каб динамик таълим сифатида (Г.Г.Хамов) каби талкин килинади1.

"Методик тизим" тушунчасини педагогикага дастлаб А.М.Пышкало олиб кирган ва уни:

- таълим максади;

- таълим мазмуни;

- таълим усуллари, ташкилий шакллари ва воситаларини камраб олган методик таъми-нот каби кисмларга ажратади2.

Тадцицотнинг максади. Тадкикот давомида ушбу методик тизимни ишлаб чикишимиздан кузланган максад - AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини тако-миллаштириш хисобланади.

Иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштириш максаднинг куйилиши ва уларни амалга ошириш меха-низмларини тулик тавсифлайди.

Тадцицотнинг илмий мо^ияти шун-дан иборатки, AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштиришнинг методик тизимини ишлаб чикиш замонавий ёнда-шув сифатида эътироф этилган булиб, бу тизим оркали иктидорли талабаларни аниклаш ва уларни максадли тайёрлашда фойдаланиш мумкин булади.

Тадцицотнинг объекти сифатида эса AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштириш жараёни.

AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштиришнинг методик тизи-

1 Абдукодиров А.А., Тураев Б.З. Информатика ва ахбо-рот технологиялари сохасидаги булажак мутахассис кад-рларнинг касбий компетентлигини шакллантириш наза-рияси ва методикаси. Монография. - Тошкент: "Navro'z", 2015. - 174 б

2 Тураев Б.З. Информатика ва ахборот технологияла-

рига тегишли мутахассислик фанларини укитишнинг

методик тизимини лойихалаш // УзМУ хабарлари. -Тошкент, 2014. - № 3. - Б. 215-220.

мини моделлаштириш йуналишлари ва мето-дологик вазиятларни белгилашда, иннова-цион методик тизимнинг куйидаги максадли, ташкилий-жараёнли, педагогик шароитлар, натижавий-бахолаш кисмларини бевосита асослашга утамиз.

Моделлаштиришга нисбатан тизимли ёнда-шув тизимни ривожлантиришнинг максад ва вазифасини камраб олган максадли кисмни белгилаб олишни талаб этади. Максад - бу инсон фаолияти йуналтирилган муваффакиятга олдиндан белгиланган натижанинг англанган тимсолидир3.

AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштиришнинг максади бугунги замонавий ахборотлашган жамият олдида турган ижтимоий-иктисодий вазифа-лар билан белгиланади. Шу билан бирга AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштириш фаолиятнинг ижтимоий ва касбий сохаларида шахснинг узини-узи амалга ошириши ва ривожлантириши учун шароитлар яратишга йуналтирилган булиши зарур4

AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштириш жараёнининг мазмуни, шакллари, усуллари, технологиялари ва умуман тузилишини белгиловчи тамойилла-рига амал килиниши лозим.

Тадцицотда цулланилган усуллар. Тадкик этилаётган йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаш-тиришга таянадиган энг мухим тамойиллар каторига куйидагиларни киритиш мумкин.

1. Онглилик ва фаоллик тамойили. Ёш авлодни табиат ва жамият хакида билимла-рини онгли суръатда узлаштирмагунча, уларни билимли, иктидорли деб таъриф бера олмай-миз. Билим, малака ва куникмаларни эса факат кунт билан, сабот билан, шунингдек фан асос-ларини онгли ва фаол (актив) узлаштириш

3 Абдукодиров А.А., Тураев Б.З. Информатика ва ахбо-рот технологиялари сохасидаги булажак мутахассис кад-рларнинг касбий компетентлигини шакллантириш наза-рияси ва методикаси. Монография. - Тошкент: "Navro'z", 2015. - 174 б

4 Тураев Ботир Зокирович, «Булажак информатика ва ахборот технологиялари мутахассислари касбий компетентлигини шакллантиришнинг инновацион методик тизими»(РЬЮ) диссертасия иши, 2018 й., 152 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

билан эгаллаш мумкин. Таълим жараёнида талабалар фаоллиги, даставвал, уларнинг аклий фаолияти - тафаккур килиш фаолияти-дир. Таълимни онгли узлаштириш принципи, бир томондан талабаларнинг мустакил, фаол фикр килишларини назарда тутса, иккинчи томондан, айнан шу жараён давомида талабаларнинг мустакиллик ва фаолликларининг хамда, мантикий, эркин фикрлаш фаолиятла-рини тарбиялаб, такомиллаштириб боришни уз ичига олади. Укитишда онглилик ва фаоллик даставвал, аклий фикр килиш фаолиятидаги аникликка боFликдир. Тафаккур килишдаги фаоллик эса, баён килинган укув материал-лари ёки теварак - атрофни ураб олган объектив борликдаги нарса ва ходисалар, вокеалар устида фикр килишдир. Фаол фикрлаш жараёнида, яъни таккослаш, ухшатиш, анализ - синтез килиш, абстракция ва умумлаштиришда намоён булади. Шунга кура, онгли ва фаол узлаштиришга эришиш учун иктидорли талабалар билан ишлаш жараёни талабаларнинг фикр килиш фаолиятини фаоллаштиришга каратилган булиши лозим.

2. Тизимлилик ва изчиллик тамойили. Анъ-анавий жихатдан у мантикийлик, тадрижийлик ва изчилликнинг жуда мухим талабларини уз ичига олади. Узлаштирилган билим ёки малака олдингига таянади ёки уни давом эттиради.

Ушбу тамойилни куллаш AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талаба-лари билан ишлаш методикасини такомил-лаштиришда, утказиладиган тажриба доираси-даги каби, иктидорли талабалар билан ишлаш буйича масъул педагоглар ва иктидорли тала-бларнинг биргаликдаги фаолиятида юзага келадиган вазифаларни ечишда педагогик ходисалар ва омилларнинг тизимли тахлил натижаларидан фойдаланиш имконини беради. Тизимлилик тамойили узида умумлаш-ган тамойилни ифодалайди. У AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабала-рида билим, куникма ва малакани шаклланти-ришга, яъни билимлар тизимининг дидактик тамойилига тегишли булади.

Бундан куринадики иктидорли талабалар билан ишлашда шаклланган билим, куникма ва малака, уларнинг мантикий алокаси ва изчиллигида тушунчалар ва билимларни узлаштириш жараёни ва натижаси сифатида билимлар тизимининг дидактик тамойилини

каноатлантирса, AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методикасини такомиллаштиришга эришиш мумкин.

3. Фундаменталлик ва касбий

йуналтирилганлик тамойили чексиз акл-заковат ва тор ихтисосликни кузда тутиб узаро муносабатини туFри аниклашни, тайёргарлик жараёнида, таълим натижаларида фундаменталлик ва технологик, муваффакиятли ривож-ланиш хамда махсус касбий кобилиятларни ривожлантиришни талаб килади1.

Фундаментал фанлар негизида купгина умумкасбий ва ихтисослик фанлари мазмуни шаклланади. Фундаментал фанлар умумий вазиятда (фундаментал билимлар билан) касбий фаолият ходисалари мохиятини тахлил килиш имконини беради. Фундаментал билимлар муайян билимга караганда секинрок эски-ради.

Хар бир KT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлашда талабаларнинг фан таълимини касбий йуналтириш, келгусидаги касбий фаоли-ятда зарур буладиган тизимли умумлашган касбий билимларни уларда шаклланишини таъминлайди.

AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлаш методика-сини такомиллаштириш асосида фундаменталлик ва касбий йуналтирилганлик тамойиллари ётиши зарур, чунки ахборот технологиялари амалда замонавий фан, техника ва таълим-нинг барча сохаларига кириб борган, уларни билиш ва ривожлантиришни кучли воситалар билан бойитган, шунингдек инсон фаолияти-нинг барча сох,аларини камраб олган2.

Тамойиллар тизимида битта етакчи тизимли ташкил этилган тамойил булиши керак. Колган барча тамойиллар етакчи тамойил асосида курилади, уларни аниклаштиради ва куллаш шароитларини очиб беради. Тамойиллар тизими узаро боFликлик ва уларнинг бир-бирига утишини мустах,камлайди. Тамойиллар

1 Загвязинский В.И. Теория обучения: современная интерпритация: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / В.И. Загвязинский. - 5-е изд, стер. - М.: Издательский центр «Академия», 2008. - 192 с.

2 Тураев Ботир Зокирович, «Булажак информатика ва ахборот технологиялари мутах,ассислари касбий ком-петентлигини шакллантиришнинг инновацион методик тизими»(РЬЮ) диссертасия иши, 2018 й., 152 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

шунчаки боFланиб колмасдан бир-бирларини тулдирадилар.

Фундаменталлик ва касбий

йуналтирилганлик тамойили саналган тамой-иллар ичида тизимли ташкил этилган хисобланади, чунки касбий таълим учун ушбу тамойил узини тизимли ташкил этилгандек намоён этади1.

АКТ сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларини аниклаш методика-сини такомиллаштириш, албатта, иктидорли талабаларни аниклаш низоми ва касбий таълим мазмуни билан белгиланади. Талабалар-нинг касбий тайёргарлиги мазмунини бел-гилаш ва амалга ошириш жараёнида асо-сий ахамият х,удудий кисмларга берилади, чунки унинг хисобига таълим муассасалари, саноат, ишлаб чикариш ташкилотлари ва бизнес-тузилмаларда АКТ сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларга булган эхтиёж ва х,удудий кизикишлар тартибга соли-нади, шунингдек айнан талабаларнинг таълим-даги эхтиёжлари тулик каноатлантирилади2.

Олий укув юртларида иктидорли талабаларни излаш укишнинг дастлабки кунлари-дан касбга йуналтириш ишларини олиб бориш жараёнида амалга оширилади. Буларнинг бар-часи АКТ сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларни тайёрлаш жараёнида амалга ошириладиган педагогик шароитлар ва педагогик коммуникация воситалари мажму-ини ташкил этувчи талабаларнинг касбий тайёргарлиги мазмунини тулдириб ва бойитиб боради.

Иктидорли талабалар билан ишлашнинг шакл ва услублари куйидагилардан иборат:

- укитишни индивидуаллаштириш;

- талабаларнинг интеллектуал салохияти ва кобилият имкониятларини билим олишга йуналтириш;

- талабалар кобилиятини ривожланти-риш учун максимал шарт-шароитлар яратиш.

АКТ сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларни аниклашда мос

1 Загвязинский В.И. Теория обучения: современная интерпритация: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / В.И. Загвязинский. - 5-е изд, стер. - М.: Издательский центр «Академия», 2008. - 192 с.

2 Тураев Ботир Зокирович, «Булажак информатика ва ахборот технологиялари мутахассислари касбий ком-петентлигини шакллантиришнинг инновацион методик тизими»(РЬЮ) диссертасия иши, 2018 й., 152 б.

равишда E-portfoliyo, лойих,а, тест ва креатив-лик усулларидан фойдаланилади.

AKT сох,асида касб таълими йуналиши иктидорли талабалар билан ишлашнинг методик тизимини такомиллаштиришда воситалар мух,им роль уйнайди.

Воситалар. Бирор максадга эришиш ёки бирор ишни амалга ошириш учун дастак булиб хизмат киладиган нарса, куролга восита сифа-тида каралади. AKT сох,асида касб таълими йуналиши иктидорли талабалар билан ишлашнинг методик тизимида "Иктидорли талабаларни аниклаш" номли рисола, "Gifted_student. uz" сайти ва TUIT LIFE мобил иловаси воситалар сифатида келтирилган.

"Иктидорли талабаларни аниклаш" номли рисола иктидорли талабаларни аниклаш мето-дикасининг хусусиятларини тах,лил килишга баFишланган. Хар бир таклиф килинган маъ-лумотлар зарур назарий, куплаб мисол-лар, жадваллар ва расмларни уз ичига олади. Иктидорли талабаларни аниклаш методи-каси номли рисолада тажрибани шаклланти-риш учун назарий ва амалий вазифалар бирга келади.

Рисола мактаб, профессионал таълим ва олий таълимда иктидорли талабалар билан ишлаш булими масъул ходимлари ва иктидорли талабалар учун мулжалланган.

Мазкур илмий тадкикот ишида яна бир восита сифатида "Gifted_student.uz" сайти яратилган. Webra йуналтирилган тизим асо-сида техника олий таълим муассасаларида АКТ йуналишида иктидорли талабаларни аниклаш ва уларни ривожлантириш жараё-нини бошкаришни автоматлаштириш мум-кин булади. Ушбу "Gifted_student.uz" сайти бошкарув тизимига мос х,олатда 5 та: администратор, бошкарма, деканат, студент булими ва бонус кисмларидан иборат. Хар бир булим уз функцияларига эга33

Дастурий таъминотни яратиш Web технологиялари асосида амалга оширилади. Хусусан объектга йуналтирилган дастурлаш тиллари: Java, HTML5, Jqwidjets, Oracle, AJAX, SqlMap-ibats, Wicket каби дастурий таъминотлардан фойдаланилади.

3 Делов Т.Э. Иктидорли талабаларни бошкаришда ахборот технологияларидан фойдаланиш самарадор-лиги "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал, ISSN 2181-6514. 2018 (№12). Тошкент- 2018 й. - Б. 3-8.

Дастурдан нафакат ахборот технология-лари йуналишидаги иктидорли талабаларни аниклаш ва бошкаришда балки уларни ишга жойлаштиришларида х,ам фойдаланиш мум-кин булади. Бу эса корхона ва ташкилот рах,барларига х,ам узларига керакли, етук мута-хассисларни ишга кабул килишларида сама-рали восита булиб хизмат килади.

"TUIT LIFE" мобил иловаси -талабалар ора-сида иктидорлиларни аниклаш ва уларга яратилган кенг имкониятлар х,акида хабар-дор килиш, барча талабаларни имкониятла-ридан самарали фойдаланишга жалб килиш учун ишлаб чикилган. Ушбу иловадан истал-ган интилувчан талаба фойдаланиши мумкин. Ушбу мобил илова оркали иктидорли талабалар куплаб керакли маълумотлардан хабардор булишлари ва иктидорли булишга интилган исталган инсон ушбу иловани урнатиб фойдаланиши мумкин.

AKT сох,асида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларини аниклаш методи-касини такомиллаштиришда зарур педагогик шароитларни яратиш, ушбу сох,адаги мутахас-сислар касбий тайёргарлигини такомиллашти-риш жамиятнинг энг мух,им эх,тиёжи эканлиги катъий таъкидланади.

Ушбу сохддаги кадрларга нисбатан жамият эх,тиёжларининг узгариб бориши, уларни тайёрлашга булган ёндашувларда узгартиришларни талаб этади. Бундай шаро-итларда AKT сох,асида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларни тайёрлаш самара-дорлигини таъминловчи мос шароитни излаш зарур.

Олиб борилган тадкикотлар натижа-сида ижодкорлик, ракамли технологиялар-дан фойдаланиш, инновацион-илмий тадкикот лойих,аларини бажариш ва карьера марказида фаолият юритишни камраб оладиган педагогик шароитлар белгилаб олинди. Бундай шароитларни яратиш AKT сох,асида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларини аниклаш методикасини такомиллаштиришни таъмин-лайди.

Шундай килиб, олиб борилган тадкикотларимиз асосида куйидаги асосий педагогик шароитлар белгилаб олинди:

• ижодкорлик:

• изланувчанлик;

• касбга ижодий муносабат;

• ижодий лойихаларни яратиш ва ишти-рок этиш кобилияти;

• дастурий таъминотлар яратишда мавзу юзасидан ижодий фикрлай олиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• ракамли технологиялардан фойдаланиш.

Ракамли технологиялар хаётимизга шун-чалик сингиб кетдики, бугунги кунда нафакат кундалик фаолиятимиз, балки ижтимоий-иктисодий сохалар ривожини хам уларсиз тасаввур килиб булмайди. Табиийки, бошка сохаларда булгани сингари каби ракамли технологияларни AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабаларини аниклаш методикасини такомиллаштиришда жорий этиш хам унинг фаолиятини тубдан узгартирмокда. AKT сохасида иктидорли талабалар бошка йуналишлардаги иктидорли тала-баларга караганда куйидаги ракамли технологиялардан самарали фойдалана олишлари керак булади:

- сунъий интеллект;

- Big Data-катта маълумотлар базалари билан ишлаш;

- интерактив хизматлардан окилона фойдалана олиш;

- инновацион-илмий тадкикот лойихаларини бажариш:

- фан ва технологияларнинг устувор йуналишларига мувофик илмий фаолият субъ-ектларининг ташаббуслари асосида кабул килинадиган, альтернатив лойиха таклиф-лари талаб килинмайдиган илмий-тадкикот лойихаларида катнашиш1;

- "Стартап" лойихалар танловида узларининг ишланмалари билан иштирок этиш;

- лойихани амалга ошириш самарадор-лиги;

- оралик ва якуний хисоботларни тахлил килиш, х,ар бир илмий-тадкикот лойихаси амалга оширилишини мониторинг килиш ёки лойихаларни тугатиш;

- карьера марказида фаолият юритиш.

Узбекистон Республикаси Президент

Шавкат Мирзиёев раислигида 2021 йил 16

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 9 мартдаги "Илмий-тадкикот ва инновацион фаолиятни ривожлантиришнинг норматив-хукукий базасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида" ги 133-сон карори.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

1-расм. AKT сохасида касб таълими йуналиши иктидорли талабалари билан ишлашнинг методик тизими1

июнь куни олий таълим тизимидаги усту-вор вазифаларга баFишланган видеоселектор йиFилишининг ёшлар сиёсатига оид вазифалар ижроси тахлилидан келиб чик,к,ан холда барча олий таълим муассасаларида "Карьера мар-кази" ташкил этилиши белгилаб олинди2. Ушбу марказларда иктидорли талабалар уз мутахас-сисликлари буйича фаолият олиб боришади ва бу оркали сохада булиб турган янгиликлар, узгаришлар билан хам нафас боришади. Айнан карьера марказида талабалар лойихаларини амалга оширишлари мумкин булади.

АКТ сохасида касб таълими иктидорли талабалари билан ишлаш методикаси ажратиб олинган тамойиллар асосида вазифалари бел-гиланган таълим максадларини куйиш оркали боскичма-боскич амалга ошади. АКТ сохасида касб таълими иктидорли талабаларини аниклаш методикасини такомиллаштириш

1 Закирова Ф.М., Делов Т.Э. томонидан таклиф этилган методик тизим.

2 Узбекистан Республикаси олий ва урта махсус таълим вазирининг 2021 йил 23-июлдаги 314-сонли буйрути

мазмунини амалга ошириш педагогик коммуникация таркибига кирувчи шакллар, усуллар ва технологиялар воситасида амалга ошири-лади.

Хулоса.

Олиб борилган тадкикот материалларини тахлил килиш ва уларни умумлаштириш асосида куйидагича хулоса килиш мумкин. АКТ сохасида касб таълими иктидорли талабаларини аниклаш методикасини такомиллаштириш - бу таълим жараёнида таълим олувчиларнинг тизимли куллаб кувватлаш, келгусида сохада етук мута-хассисларни саралаб олишнинг чора ва усули-дир.

Хулосаларга таянган холда амалий таклиф-лар.

- олий таълим муассасалари иктидорли талабалар билан ишлаш булими масъуллари иктидорли талабаларни аниклашда ва уларни максадли тайёрлашда таклиф этилган методик тизимдан фойдаланишлари мумкин булади;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 1 (120)

- талабаларда узини-узи бошкариш куникмаларини шакллантирилади;

- иктидорли талабаларни аниклаш восита-лари "Gifted student", TUIT LIFE мобил иловасини

мукаммал булишида сох,а корхоналарини жалб этиш мумкин;

- номдор стипендиялар сох,ибларини тан-лашда онлайн саралаш дастурларидан унумли фойдаланиш зарур.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2020 йил 9 мартдаги "Илмий-тадкикот ва инновацион фаолиятни ривожлантиришнинг норматив-х,укукий базасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида" ги 133-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси олий ва урта махсус таълим Вазирлигининг 1998 йил 10 июлдаги "Иктидорли талабаларни излаш, аниклаш ва уларни максадли тайёрлаш туFрисида Низомни тасдиклаш х,акида"ги 185-сонли буйруFи.

3. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирининг 2021 йил 23-июлдаги 314-сонли буйруги.

4. Делов Т.Э. Иктидорли талабаларни бошкаришда ахборот технологияларидан фойдаланиш самарадорлиги "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал, ISSN 2181-6514. 2018 (№12). Тошкент- 2018 й. -Б. 3-8

5. Тураев Ботир Зокирович, «Булажак информатика ва ахборот технологиялари мутах,ассислари касбий компетентлигини шакллантиришнинг инновацион методик тизими»(РЬЮ) диссертасия иши, 2018 й., 152 б.

6. Загвязинский В.И. Теория обучения: современная интерпритация: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / В.И. Загвязинский. - 5-е изд, стер. - М.: Издательский центр «Академия», 2008. - 192 с.

7. Тураев Б.З. Информатика ва ахборот технологияларига тегишли мутахассислик фанларини укитишнинг методик тизимини лойих,алаш // УзМУ хабарлари. - Тошкент, 2014. - № 3. - Б. 219-223.

8. Абдукодиров А.А., Тураев Б.З. Информатика ва ахборот технологиялари сох,асидаги булажак мутахассис кадрларнинг касбий компетентлигини шакллантириш назарияси ва методикаси. Монография. - Тошкент: "Navro'z", 2015. - 174 б

9. Делов Т. Э. Иктидорли талабаларни бошкаришда ахборот технологияларидан фойдаланиш самарадорлиги //Современное образование (Узбекистан). - 2018. - №. 12. - С. 3-8.

10. Delov T. E. Use of world experience in identifying talented students //British View. -2022. - Т. 7. - №. 4.

11. Delov T. E. Gender and ability //International journal of conference series on education and social sciences (Online). - 2021. - Т. 1. - №. 2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.