Научная статья на тему 'АХБОРОТ–КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУҲИТИДА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА ТИЗИМЛАРИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ЗАРУРАТИ'

АХБОРОТ–КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУҲИТИДА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА ТИЗИМЛАРИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ЗАРУРАТИ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
204
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогик жараён / квалиметрик диагностика / PISA (International Student Assessment for Programme) / TIMSS (Third International Mathematics and Science Studi) / ICILS (International Computer and Information Literacy Study) / PIRLS (International Reading Literacy Study) / халқаро баҳолаш ва педагогик диагностика. / педагогический процесс / количественные метрики / PISA (Международная программа оценки студентов) / TIMSS (Третья международная студия математики и науки) / ICILS (Международная компьютерная и информационная студия грамотности) / PIRLS (Международная школа чтения Literacy Study) / международная оценка и педагогическая диагностика.

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Юлдошев Иcмоил Абриевич

Мақолада таълим жараёнида педагогик диагностика дастурий воситалардан фойдаланиш жараёни, афзалликлари ва имкониятлари таҳлил этилган бўлиб, бу борада олиб борилган илмий тадқиқот ишлари тадқиқ қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕОБХОДИМОСТЬ ВНЕДРЕНИЯ СИСТЕМ И ПРОГРАММ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДИАГНОСТИКИ В ИНФОРМАЦИОННОКОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЯХ

В статье анализируются процесс, преимущества и возможности использования педагогического диагностического программного обеспечения в образовательном процессе.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ–КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУҲИТИДА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА ТИЗИМЛАРИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ЗАРУРАТИ»

Юлдошев Исмоил Абриевич,

Карши давлат университети "Информатика укитиш методикаси" кафедраси мудири, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУ^ИТИДА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА ТИЗИМЛАРИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ЗАРУРАТИ

УДК: 376.1

ЮЛДОШЕВ И.А. АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУЦИТИДА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА ТИЗИМЛАРИ ВА ДАСТУРЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ЗАРУРАТИ

Маколада таълим жараёнида педагогик диагностика дастурий воситалардан фойдаланиш жараёни, афзалликлари ва имкониятлари тах,лил этилган булиб, бу борада олиб борилган илмий тадкикот ишлари тадкик килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: педагогик жараён, квалиметрик диагностика, PISA (International Student Assessment for Programme), TIMSS (Third International Mathematics and Science Studi), ICILS (International Computer and Information Literacy Study), PIRLS (International Reading Literacy Study), халкаро бах,олаш ва педагогик диагностика.

ЮЛДОШЕВ И.А. НЕОБХОДИМОСТЬ ВНЕДРЕНИЯ СИСТЕМ И ПРОГРАММ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДИАГНОСТИКИ В ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЯХ

В статье анализируются процесс, преимущества и возможности использования педагогического диагностического программного обеспечения в образовательном процессе.

Ключевые слова и понятия: педагогический процесс, количественные метрики, PISA (Международная программа оценки студентов), TIMSS (Третья международная студия математики и науки), ICILS (Международная компьютерная и информационная студия грамотности), PIRLS (Международная школа чтения Literacy Study), международная оценка и педагогическая диагностика.

YULDOSHEV I.A. THE NEED TO INTRODUCE SYSTEMS AND PROGRAMS OF PEDAGOGICAL DIAGNOSTICS IN INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES

The article analyzes the process, advantages and opportunities of pedagogical diagnostic software implementation in the educational process.

Key words and concepts: pedagogical process, quantitative metrics, PISA (International Student Assessment Program), TIMSS (Third International Mathematics and Science Studio), ICILS (Literacy International Computer and Information Studio), PIRLS (Literacy Study International Reading School), international assessment and pedagogical diagnostics.

с

11

Кириш.

Сунгги вактларда укув жараёнининг самарадорлиги ва укув дастурларини ишлаб чикишда фан ютукларининг объектив ва ишончли маълумотларига зарурият тугилмокда. Бу эса уларни бах,олашнинг янги шакллари ва усулларини излашни такозо этади. Бугунги кунда халкаро бах,олаш тизим-лари асосида педагогик жараёнларни ква-лиметрик диагностика килишни амалга оши-риш буйича турли куринишдаги ностан-дарт топширикларнинг босма ва онлайн таъ-лим шаклида фойдаланиш имконини берувчи электрон ресурслар ва педагогик дастурий воситалар яратилмокда х,амда амалиётда кулланилмокда.

Мацсад.

Ахборот-коммуникацион технологиялар мух,итида педагогик диагностика тизимлари ва дастурларидан самарали фойдаланишдан иборат.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари цисцача та^лили.

Педагогик диагностика тарихига назар ташласак, утган асрларда у факат укувчи (талаба) билимини бах,олаш оркали амалга оширилганини кузатамиз. Унга 1864 йилда АК.Ш олимлари Д.Фишер ва Р.Ресслар асос солганлар1, 1908 йилдан бошлаб эса, олим О.Стоун2 арифметикадан тест оркали укувчи билимини синаш тизимини татбик этган. Укитувчи касбий фаолиятининг мух,им тар-кибий кисмига айланиб бораётган "Педагогик диагностика"нинг тарихида немис олими Карлхайнц Ингенкампнинг3 х,ам алох,ида урни бор. Чунки айнан Карлхайнц Ингенкамп 1968 йилда таълим сох,асида "педагогик диагностика" тушунчасини куллаш таклифини илгари сурган.

1 https://studopedia.ru/1_51744Jstoriya-razvitiya-pedagogicheskoy-diagnostiki.html Студопедия - это общедоступная информация для студентов разных предметных областей. Здесь собрана уникальная и очень полезная информация для студентов.

2 https://vuzlit.ru/567200/testirovanie_odna_metodik_ pedagogicheskoy_diagnostiki Тестирование - одна из методик педагогической диагностики

3 Ингенкамп К. Педагогическая диагностика. / Пер. с

нем. - М.: «Педагогика», 1991. -С. 238.

П.И.Третьяковнинг4 ёндашувидан келиб чикиб, И.М.Расулов5 уз илмий тадкикотларида компьютер технологияси воситаси-дан ижодий фойдаланган х,олда шахснинг лойих,алаштириш маданиятини ривож-лантириш максадида ташкил этилаётган машFулотларда укувчи (талаба)лар мустакил ишлашлари учун дидактик топшириклар тур-кумини яратган. Дидактик топшириклар тур-кумини компьютер воситасидан ижодий фой-даланишни такозо этувчи педагогик талаблар асосида яратишга эътибор каратилган.

Мацоланинг илмий мо^ияти.

Жах,он таълим х,амжамиятида PISA (International Student Assessment for Programme), TIMSS (Third International Mathematics and Science Studi), ICI LS (International Computer and Information Literacy Study), PIRLS (International Reading Literacy Study) ва бошка халкаро бах,олаш дастурлари асосида укимишли ёшларнинг кобилиятлари ва истеъдодларини ривожлан-тиришни урганишга каратилган таълим сифа-тини ташхислаш ва бах,олаш буйича кенг куламли тадкикотлар олиб борилмокда. Бун-дай илмий ишланмалар Австралия педагогик илмий тадкикотлар консорциуми (Ager), АК.Ш педагогик тадкикотлар синов хизмати (ETS) ва Япония таълим миллий тадкикотлар институтларида амалга оширилмокда. Бун-дан ташкари, TALIS, CIVIC, ICCS (International CIVIC and Citizenship Education Study) дастурлари асосида АКШ, Буюк Британия, Япония, Германия, Хитой, Сингапур ва Жанубий Корея каби ривожланган мамлакатларда таълим сох,асида халкаро бах,олаш, диагностика ва малакасини аниклаш буйича тадкикотлар олиб борилмокда. Таълим жараёнига ахбо-рот технологияларини жорий этиш инсон х,аёти давомида сифатли билим олиш учун кулай шарт-шароитлар яратади, талабаларни укишга булган кобилиятларини такомиллаш-тиради х,амда уларнинг интеллектуал ва ижо-

4 Пудочкина Т.С. Педагогическая диагностика: инструментарий, организация, проведение, обработка и использование результатов. // www.openclass.ru/ node/249066.

5 Расулов И.М.Таълим жараёнида педагогик ташхис тамойилларини куллаш.// "Замонавий таълим" илмий-амалий журнали, 2017. № 5. - Б. 44-50.

г

12

дий кобилиятларини ривожлантиришга ёрдам беради1.

Педагогик диагностика - укув жараёнини оптималлаштириш, талабаларни фарклаш, шунингдек, таълим дастурлари ва педагогик таъсир усулларини такомиллаштириш (яъни, текшириш ва бах,олаш) муаммоларини х,ал килишга каратилган назорат ва бах,олаш усул-лари тупламидир2. Педагогик диагностика педагогик фаолиятнинг ажралмас кисмидир, яъни таълим ва тарбия жараёнларини амалга ошириш ушбу жараёнларнинг натижаларини бах,олаш, тах,лил килиш ва х,исобга олишни талаб килади. Талабаларнинг укув материал-ларини узлаштириш бевосита уларнинг билим ва шахсий ривожланишининг аник даража-сига боFлик булиб, уларнинг аклий фаолия-тини шакллантириш чораси билан белгила-нади. Таълим натижалари укитувчининг мала-касига боFлик, шунинг учун педагогик диагностика усули нафакат талабаларни, балки укитувчиларни х,ам текширади.

Хозирги вактда педагогик диагностика укитувчининг профессионал фаолияти-нинг ажралмас кисми х,исобланади. Хозирги боскичда унинг мох,иятини, мазмунини, усулларини, узига хос хусусиятларини ва шаро-итларини аниклаш барча таълим шаклла-рида укув жараёнларини такомиллаштириш буйича тадкикотлар олиб борилмокда. Таълим тизимида педагогик диагностика ама-лиётини ривожлантириш ва такомиллаштириш бугунги кунда битирувчиларнинг кас-бий ва шахсий фазилатларига булган замона-вий талабларнинг ортиши муносабати билан долзарб илмий-педагогик ва амалий вазифа-дир. Максад эса, таълим сифатини оширишга каратилган.

Педагогик адабиётларда талабаларнинг билим сифатини аниклаш учун фой-даланиладиган тестларнинг турли ном-лари кулланилади: «педагогик тестлар», «дидактик тестлар», «мавзуга оид тестлар», «укув ютуклари тестлари», «таълим

1 Лутфуллаев М.Х., Абдуллаева Ш.А. Вопросы разработки и внедрения программного обеспечения педагогической диагностики (на примере высших учебных заведений республики Узбекистан). // Образовательные ресурсы и технологии-М.: 2019. - № 3 (28). -С.14-20.

2 https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Pedagog/ konspekt/66.php Библотека Гумер

муваффакиятининг синовлари». Биз ишо-намиз, уларнинг барчаси бир концепцияда умумлаштирилиши мумкин: келажакда фой-даланадиган «педагогик тестлар». Педагогик тест уч улчовда куриб чикилиши керак: тест топшириклари тизими сифатида, олдин-дан белгиланган синов технологияси ва нати-жаларни текшириш, кайта ишлаш ва тах,лил килиш учун ишлаб чикилган тизим учун.

Таълим сифатини таъминлашнинг мух,им воситаларидан бири замонавий компьютер техникаси асосида амалга ошириладиган педагогик диагностика х,исобланади. Педагогик диагностика ахборот технологиялари укитувчига, укувчига, таълим муассасаси рах,барига таълим жараёнини бошкариш учун катта имкониятлар ва воситаларни такдим этади, бу эса айни пайтда таълим максадлари ва мазмунини танлаш ва шакллантириш учун катъий талаблар куяди. Ахборот технологиялари ёрдамида педагогик ташхисни амалга ошириш келажакдаги укитувчининг диагностика ва компьютер таълимини талаб килади.

Педагогик диагностика кенг тушунчага эга булиб, мониторинг, текшириш, бах,олаш, статистик маълумотларни туплаш ва тах,лил килиш, шунингдек динамикани аниклаш ва кейинги ривожланишни башорат килишни уз ичига олади. Хозирги вактда педагогик диагностика анъанавий воситалари-нинг бир канча турлари мавжуд булиб, улар куйидагилар:

- назорат иши-билим, куникма ва мала-каларни объектив бах,олайди, х,ар бир талаба-нинг кобилиятини курсатади;

- тест - педагогик диагностика иннова-цион усулларидан бири. бугунги кунда мавжуд булган барча диагностика усулларидан х,исобланади.

Педагогик диагностика муаммоси таълим жараёнини такомиллаштириш ва таълим жараёни субъектларининг узлуксиз малака-сини ошириш масалаларини х,ал килиш учун долзарб ва мух,имдир. Педагогик диагностика нафакат талабаларнинг профессионал билимлари даражасини очиб беради, балки укув жараёнида кийинчиликларни аниклаш учун асос яратади, уларни урганишнинг опти-мал усулларини тушуниш ва излашга ёрдам беради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

1-расм. "Moodle" тизимидаги "Тармо^ технологиялари" курси лойи^аси1.

Тадцицотнинг объекти.

Мазкур илмий-тадкикотнинг объекти сифа-тида ахборот-коммуникация технологиялари мух,итида педагогик-диагностика тизимлари ва дастурлари олинган.

Тадкикотда кулланилган усуллар.

Тадкикот ишига оид педагогик, психологик ва методик адабиётлар, АКТ мух,итида яра-тилган педагогик-диагностика тизимлари ва дастурлардан фойдаланилди.

Натижалар ва амалий мисоллар.

Мазкур сох,а буйича олиб борилган изла-нишлар оркали биз педагогик диагностик фаолиятнинг эксперименти сифатида "Информатика укитиш методикаси" таълим йуналиши талабаларини "Moodle" тизимида мустакил таълим самарадорлигини куриб чикамиз.

Одатда, анъанавий диагностика усулла-рини бах,олаш оркали биз бир катор афзалли-кларга эга булган "Moodle" тизимининг интер-фаол алока хизматларини энг самарали деб куйидагиларни хулоса килдик:

1 http://moodle.qarshidu.uz тизимидаги "Тармок, технологиялари" курс лойихаси.

- тизимнинг юкори даражада шаффоф-лиги - субъектив омилларнинг таъсирини чикариб ташлашга хизмат килади;

- талабаларни тест саволлари оркали бах,олаш оркали билимларини аникланиш мумкин;

- тестнинг юкори самарадорлиги (нати-жаларни тезкор кайта ишлаш билан укитилган катта гурух,ларнинг билимларини бах,олаш имконини беради);

- олинган натижанинг канчалик аник эканлигини бах,олашга имкон беради.

Шундай килиб, билимни назорат килиш асосий вазифалари булган таълим ютукларини объектив бах,олашнинг х,озирги замонда кабул килинган мезонлари куйидагилар булиб колади:

- талабаларнинг таълим стандартлари талабларига эришиш даражасини объектив бах,олаш;

- талабалар, таълим ходимлари, жами-ятда бошкарув карорларини кабул килиш амалиётига таълим ютукларининг объектив курсаткичларини кенг жорий этишнинг зарур-лиги ва мукаррарлиги туFрисида баркарор ижобий стереотипни шакллантириш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

2-расм. Moodle тизимида мавзуларни мустакил узлаштиришнинг назорат схемаси1.

1-мавзу ва унга оид материаллар туплам*

Тест ёки топшири^лар

Иук,

Утди

Х,а

1-мавзу

2-мавзу ва унга оид материаллар туплам!

Тест ёки топшири>у1ар

Утди

Х,а

2-мавзу

3-мавзу

n-мавзу ва унга оид материаллар туплам!

Тест ёки топшири^лар

Иук,

Утди

Xfl

- талабаларнинг малака талаблари буйича таълим беришга эришиш даражасини объектив бах,олаш;

- талабалар, таълим ходимлари, жами-ятда бошкарув карорларини кабул килиш амалиётига таълим ютукларининг объектив курсаткичларини кенг жорий этишнинг зарур-лиги ва мукаррарлиги туfрисида баркарор ижобий стереотипни шакллантириш;

- синовларни яратиш, урганиш ва куллаш буйича илмий асосларни ишлаб чикиш;

- таълим ютукларини объектив бах,олаш тартиб-тамойиллари сифатида назоратдан утказиш учун стандартлаштирилган тартиб-тамойилларни жорий этиш;

- синов имкониятларини талабалар, укитувчилар, таълим муассасалари, таълимни бошкариш органларининг узига хос касбий вазифаларини х,ал килишда юзага келадиган эх,тиёжларига мослаштиришда зарур хилма-хилликни таъминлаш (таълим бошкарувининг тулдириладиган тупламини яратиш).

Бугунги шароитда олий таълим муассасала-рида талабаларнинг мустакил таълим олишга ургатиш, АКТ мух,итида электрон таълим берувчи тизимлар ва дастурий воситалар-дан фойдаланиш зарурияти пайдо булмокда. Жумладан, фанлардан мустакил таълим соат-

1 http://moodle.qarshidu.uz тизимида мустакил узлаштиришини назорат схемаси.

ларини талабалар томонидан сифатли тарзда ташкил этишда электрон таълим берувчи тизимлар ва дастурий воситалар куллаш ижобий натижа бераётганлиги куришимиз мум-кин. Бу борада Карши давлат университетида Moodle масофавий таълим тизими Жах,он бан-кининг AI F фонди асосида "Узбекистон олий таълим муассасаларида янги педагогик тех-нологиялар" лойих,аси доирасида талабалар мустакил таълими самарадорлигини ошириш буйича амалий ишлар бажарилмокда.

Moodle тизимида талабалар томонидан ахборотни узатиш ва кабул килишнинг замо-навий усуллари фаол кулланилишига карамай, фан юзасидан берилган мустакил таълим топшириклари ко^оз (дафтар шаклида) маъ-руза ва амалий (семинар) дарсларининг ёзма манбаларидан х,ам фойдаланилмокда. Талабалар топширикларни дафтарларида ёзиб, кейин эса суратга олиш оркали тизимга кири-тилади. Бу эса талабалар учун янги имкони-ятларни яратиш, укув сифатини ва муайян фанни урганишда талабанинг билим фао-лиятини ривожлантириш учун фойдали х,исобланади.

Бугунги кунда ахборот технологиялари асосида ишлаб чикилган педагогик диагностика килувчи дастурий мах,сулотларни тах,лил этил-ганда маълум булишича улар укувчиларнинг индивидуал хусусиятларини ривожлантириш ва ташхислашга каратилган. Бундай дастурий

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

3-расм. Талабалар мустакил иш топширик,ларини бажариш технологияси1.

мах,сулотларга "РАЗВИТИЕ", "ИСТОКИ", "МИР ОТКРЫТИЙ" ва бошк,аларни келтириш мум-кин. Бу педагогик диагностика дастурлари талабаларнинг идентификациясини урганиш (х,ар бир талабанинг ак,лий ривожланиш жараёни ва тезлигини назорат килиш, унинг узига хос хусусиятларини ва потенциал имко-ниятларини аник,лаш, психологик ва педагогик тузатишни уз вактида ташкил этиш имко-нини беради) ва укув гурух,ларнинг хусусиятларини аниклаш ( укув жараёнини бошк,ариш) учун фойдаланилади2.

Хулоса.

Хозирги вактда республикамиз олий укув юртларида педагогик диагностика дастур-ларини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш нафакат булажак юкори малакали мута-

хассисларни тайёрлашнинг асосидир, балки барча профилдаги замонавий кадрларнинг ахборот-технологик тайёргарлиги учун шарт-шароитлар яратади.

Талабалар масофавий таълим олишда уларнинг мустакил ишлаш ижодкорлиги, интеллектуал ва ижодий кобилиятлари ва мотивациясини оширишга хизмат килувчи педагогик-диагностик тизимдан укув жараёни самарадорлиги ва талабаларни ракамли тех-нологиялар асосида бах,олашнинг объектив ва ишончли тизими яратилади. Талабаларнинг укув материалларини узлаштириши, уларнинг билим ва шахсий ривожланишига самарали таъсир курсатади.

Адабиётлар руйхати:

1. Лутфуллаев М.Х., Абдуллаева Ш.А. Вопросы разработки и внедрения программного обеспечения педагогической диагностики (на примере высших учебных заведений республики Узбекистан) // Образовательные ресурсы и технологии. - М.: 2019.-№ 3 (28). -С.14-20.

2. Расулов И.М. Таълим жараёнида педагогик ташхис тамойилларини куллаш. // "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнали, 2017. № 5. - Б. 44-50.

3. https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Pedagog/konspekt/66.php Библотека Гумер

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. https://students-library.com/library/read/63017-pedagogiceskaa-diagnostika-ee-funkcii-i-vidy Студенческая библиотека

1 http://moodle.qarshidu.uz тизимидаги "Тармок технологиялари" курсида топширикларни бажариш технологияси.

2 https://students-library.com/library/read/63017-pedagogiceskaa-diagnostika-ee-funkcii-i-vidy Студенческая библиотека

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.