Научная статья на тему 'АМАЛИЙ ДАСТУР ПАКЕТЛАРИНИ ЎРГАТИШДА ИНТЕРФАОЛ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

АМАЛИЙ ДАСТУР ПАКЕТЛАРИНИ ЎРГАТИШДА ИНТЕРФАОЛ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
274
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технология / педагогик технология / дастурлаш / интерфаол метод. / педагогическая технология / программирование / интерактивный метод.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Каримов Қаюм Мамашаевич

Мақолада Амалий дастур пакетларини ўқитишда интерфаол методлардан фойдаланишга оид методик тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ПАКЕТА ПРИКЛАДНЫХ ПРОГРАММ

В статье приведены методические рекомендации по использованию интерактивных методов при преподавании пакета прикладных программ.

Текст научной работы на тему «АМАЛИЙ ДАСТУР ПАКЕТЛАРИНИ ЎРГАТИШДА ИНТЕРФАОЛ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

Каримов К,аюм Мамашаевич,

К,арши давлат университети "Информатика укитиш методикаси" кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди

КАРИМОВ К.М. АМАЛИЙ ДАСТУР ПАКЕТЛАРИНИ УРГАТИШДА ИНТЕРФАОЛ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

УДК:37.012

КАРИМОВ Ц.М. АМАЛИЙ ДАСТУР ПАКЕТЛАРИНИ УРГАТИШДА ИНТЕРФАОЛ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Маколада Амалий дастур пакетларини укитишда интерфаол методлардан фойдаланишга оид методик тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: технология, педагогик технология, дастурлаш, интерфаол метод.

КАРИМОВ К.М. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ ПАКЕТА ПРИКЛАДНЫХ ПРОГРАММ

В статье приведены методические рекомендации по использованию интерактивных методов при преподавании пакета прикладных программ.

Ключевые слова: технология, педагогическая технология, программирование, интерактивный метод.

КАРИМОВ К.М. INTERACTIVE METHODS IMPLEMENTATION IN APPLICATION PACKAGE TRAINING

The article provides guidelines for the interactive methods implementation in training application package.

Key words: technology, pedagogical technology, programming, interactive method.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

Кириш.

Мамлакатимиз тараккиётида информатика ва ахборот технологияларининг урни бекиёс. Хозирги кун талабалари бу сох,ада чукур билимга эга булишлари жуда мух,им. Олий таълим тизимида "Информатика ва ахборот технологиялари" йуналишидаги фан-ларниниг укитилиши ва ташкил этилиши таълим йуналишига караб тузилиши максадга мувофикдир. Якин кунларгача фойдаланувчи узининг масаласини компьютерда ечиш учун камида бирор дастурлаш тилини билиши ва мураккаб х,исоблаш усулларини узлаштирган булиши керак булар эди. Хозирда эса типик х,исоблашларни бажаришга мулжалланган компьютерли математика тизимлари, яъни амалий дастур пакетлари мавжуд. Шундай амалий дастур пакетлари каторига Maple, MathCAD, MatLab ва бошкаларни келтириб утиш мумкин. Maple тизимидан укув масала-ларини ечишдан тортиб мураккаб физик объ-ектларни, тизим ва курилмаларни, х,атто тас-вирий санъат асарларини яратиш билан боFлик бир катор ишларни бажариш х,амда мураккаб математик х,исоблашларни амалга ошириш зарур булганда унумли фойдаланиш мумкин1.

"5110700-информатика укитиш методи-каси" таълим йуналиши талабалари замона-вий амалий дастур пакетларидан фойдала-нишни пухта ва чукур билишлари давр тала-бидир. Талабаларга амалий дастур пакетлари мух,итида ишлашни ургатиш талабалар били-мини ахборот технологиялари буйича оши-шига олиб келади.

Унинг укитиш самарадорлигини ошириш укув машFулотларини ташкил этиш, х,амда утказишда замонавий педагогик ва ахборот технологияларидан кенг фойдаланиш, укитиш мазмунига мос дастурий таъминотини ишлаб чикиш, уларни укув жараёнига жорий этиш асосий вазифалардан х,исобланади. Ушбу вазифалар долзарблигини эътиборга олган х,олда ушбу фанни укитишда интерфаол методлардан фойдаланиш х,олатини урганиш, тах,лил этиш, улардан самарали фойдала-

1 Дилмуродов Н., Кэримов К,.М., Эш^эрэевз H.F. Maple мухитидэ ишлэш. Укув куллэнмэ. - К^рши: «Нэсэф», 2010. - 9-бет.

ниш методикасини, мос услубий тавсияларни ишлаб чикиш зарур.

Тадцицот ишининг мацсади олий укув юрти талабалари укув жараёнида замонавий амалий дастур пакетларини ургатишда интерфаол методни куллаш имкониятларини аниклашдан иборат.

Мавзу буйича илмий манбалар тах,лили.

А.Абдукодиров, Ф.Зокирова, Д.Рузиева ва бошкалар томонидан укитиш жараёнида интерфаол методлардан фойдаланишнинг таълимий имкониятлари урганилган.

Замонавий технологиялар кулланилган машFулотлар талаба(ёки укувчи)лар эгалла-ётган билимларни узлари кидириб топишла-рига мустакил урганиб,тах,лил килишларига, х,атто хулосаларни х,ам узлари келтириб чикаришларига каратилган2. Интерфаол укитишнинг мох,ияти укув жараёнини шундай ташкил этадики унда барча укувчилар билиш жараёнига жалб килинган булиб, эркин фик-рлаш, тах,лил килиш ва мантикий фикр юри-тиш имкониятларига эга буладилар.

Билиш жараёнида укувчиларнинг бирга-ликдаги фаолияти деганда, уларни х,ар бири-нинг узига хос алокада индивидуал х,исса кушиши, узаро билимлар, Fоялар ва фаолият усуллари билан алмашинишлари тушунилади. Шу билан бирга, буларнинг х,аммаси узаро хайрхох,лик ва куллаб-кувватлаш мух,итида амалга оширилади. Бу эса уз навбатида янги билимларни олишгагина имконият бермас-дан, балки билиш фаолиятининг узини х,ам ривожлантиради3.

Амалий дастур пакетларини укитишда интерфаол методлардан фойдаланишни узлук-сиз таълим тизимининг барча буFинларида куллаш борасидаги илмий тадкикотлар етар-лича урганилмаган.

Хозирги кунда олий таълим муассасалари талабаларини укитишда интерфаол методлардан фойдаланиш унинг мазмун мох,иятини билиши жуда мух,имдир. Унинг таълимда кулланилиши эса укув жараёни самарадорлигини ошириш йулларидан бири булиб

2 Ишмухaммедов Р., Абдукодиров А., Пaрдaев A. Таълимда инновацион технологиялар (таълим муассасалари педагог-укитувчилари учун амалий тавсиялар). - Т.: "Истеъдод", 2008. - 15-бет.

3 Юлдэшюв У., Зокировэ Ф. Информэтикэ укитиш методи^си. Дэрслик. — Т: "Тэлкин", 2007. - 56-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

1-расм. "SWOT-та^лил" методининг ифодаланиши.

х,исобланади. Интерфаол методларнинг хусу-сиятларидан бири унинг кизикарлилиги булса, асосий хусусияти талабаларнинг янги билим-ларни узлаштиришга уринишлари, укитиш жараёнидаги асосий иш талабалар томонидан амалга оширилиши, улар таълимнинг объекти эмас, балки субъекти, яъни, худди укитувчи сингари ижрочиси булиши кузда тутилади.

Тадцицотнинг объекти олий укув юртла-рида амалий дастур пакетларини ургатишда интерфаол методларни куллаш жараёни, уларни амалиётга жорий этиш ва фойдала-нишдир.

Карши давлат университети физика-математика факультети 4-курс "5110700 - информатика укитиш методикаси" таъ-лим йуналиши талабаларига "Амалий дастур пакетлари" танлов фанини укитишда интерфаол методлардан фойдаланиш оркали таъ-лим жараёни самараси ошиши билан бир-галикда талабалар интерфаол методларнинг мазмун мох,иятини тулик урганишлари, х,амда келажакда ахборот технологиясига оид билимларни ургатишда куллаш буйича тасав-вурларини кенгайишига олиб келиши тажри-баларда аникланди.

Тадцицотнинг методлари: сух,бат, анкета-суров.

Маълумки, булажак информатика укитувчилари информатика ва ахборот техно-логиялари йуналишидаги фанларни укитишда, касбий фаолиятида замонавий педагогик ва ахборот технологияларини куллаш, информа-тикадан турли-туман шаклдаги синф ва синф-

дан ташкари ишларни ташкил этиш, х,амда утказиш буйича билим, куникма ва малака-ларга эга булишлари лозим.

Амалий дастур пакетларини укитишда интерфаол методлардан фойдаланишнинг мазмун мох,иятини урганишга оид методлардан баъзиларини карайлик.

"SWOT-тах.лил" методи.

Методнинг максади: мавжуд наза-рий билимлар ва амалий тажрибаларни тах,лил килиш, таккослаш оркали муам-мони х,ал этиш йулларини топишга, билимларни мустах,камлаш, такрорлаш, бах,олашга, мустакил, танкидий фикрлашни, ностандарт тафаккурни шакллантиришга хизмат килади (1-расм).

Maple 9.5 амалий дастур пакети буйруклари учун SWOT тах,лили 1-жадвалда келтирилган.

«ФСМУ» технологияси.

Технологиянинг максади: Мазкур технология иштирокчилардаги умумий фикрлар-дан хусусий хулосалар чикариш, таккослаш, киёслаш оркали ахборотни узлаштириш, хулосалаш, шунингдек, мустакил ижодий фик-рлаш куникмаларини шакллантиришга хизмат килади. Мазкур технологиядан маъруза машFулотларида, мустах,камлашда, утилган мавзуни сурашда, уйга вазифа беришда х,амда амалий машFулот натижаларини тах,лил этишда фойдаланиш тавсия этилади (2-расм).

Технологияни амалга ошириш тартиби:

- талабаларга мавзуга оид булган якуний хулоса ёки Fоя таклиф этилади;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

2-расм. "ФСМУ"

методининг ифодаланиши.

1-жадвал. Maple 9.5 амалий дастур пакети буйруцлари учун SWOT тах,лили

S Maple 9.5 мухити буйруклари Буйруклардан фойдаланиб математик хисоблашлар, алгебраик тенглама ва тенгламалар тизими, лимитлар, интеграллаш каби хисоблашларни, графиклар билан ишлашни тез ва самарали бажаради. Жуда кучли калькулятор вазифасини бажаради.

W Maple 9.5 мухити буйруклари Турли хил математик ифодаларни дастурлаш тили куринишида битта поFонага келтириб ёзилиши бирор белгининг нотуFри булиши эса хатоликка олиб келади

O Maple 9.5 мухити буйруклари Буйруклардан фойдаланиб нафак,ат символли, балки сонли хисоблашлар ва графиклар билан ишлашни тез ва самарали бажариш учун кулай амалий дастур воситадир.

T Тусиклар (ташки) Буйруклар кирил алифбосида ишлатилмайди

- хар бир кичик гурух талабаларига ФСМУ технологиясининг боскичлари ёзилган к^озларни таркатилади:

- иштирокчиларнинг муносабатлари индивидуал ёки гурухий тартибда такдимот килинади.

ФСМУ тахлили катнашчиларда касбий-назарий билимларни амалий машклар ва мавжуд тажрибалар асосида тезрок ва муваффакиятли узлаштирилишига асос булади.

Масалан, Maple амалий дастур пакетининг имкониятларини ургатишда укитувчи бахс-мунозара мавзусини белгилаб олади. Бах,с-мунозара мавзуси: Maple да тенгламаларни ечиш кандай амалга оширилади?

Фикр: "Maple да тенгламаларни ечиш кулайдир".

Топшириц: Мазкур фикрга нисбатан муно-сабатингизни ФСМУ оркали тахлил килинг.

Гурухдаги талабалар.

• Ф - фикрингизни баён этинг. Мар1еда тенгламаларни ечиш одатдагидек, даст-лаб тенгламаларни ечиш методи танланади,

сунгра бошланFич кийматлар берилиб натижа хосил килинади.

• С - фикрингиз баёнига сабаб курсатинг. - Мар1еда квадрат тенгламалар-нинг ечимини дискриминант оркали, ёки график усулда аникланади.

• М - курсатилган сабабингизни исбот-ловчи далил (мисол) келтиринг.

Масалан, x2-5x+6=0;

Куринишдаги тенгламани ечишда d (дискриминант) аникланади ва номаълумни топиш формуласига кура ечим топилади.

• У - фикрингизни умумлаштиринг. Мар1еда квадрат тенгламани ечиш Мар1енинг solve (y,x) буйруFидан фойдаланиб ечими аникланади ёки plot(y,x=-1..6); буйруFига кура график усул оркали ечимни куриш мумкин.

Укитувчи талабалар фикрларини умумлаш-тиради.

"Тушунчалар тахлили" методи.

Методнинг максади: мазкур метод тала-баларни мавзу буйича таянч тушунча-ларни узлаштириш даражасини аницлаш, уз билимларини мустацил равишда тек-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

3-жадвал. Maple 9.5 дастурининг MathCad ва MatLab дастурлари функциялар тах,лили

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ 81

ч_У

2-жадвал. Maple да ишлатиладиган таянч тушунчалар тах,лили

Тушунчалар Сизнингча бу тушунча кандай маънони англатади? Кушимча маълумот

type Ифода t типли эканлигини аниклайди

wh^ttype Ифоданинг типини аниклайди

det Матрицанинг детерминантини аниклайди

by Циклда кадамни билдиради

Number Каср суратини кайтаради

while Токи маъносини билдиради

Scamper

substitute (a.MamTiMpiMm) Maple 9.5 gacTypMHiM MathCad gacrypM 6u.aH a.MamTMpum MyMKiMH.

combine (6up.nam™pMm) Maple 9.5 gacTypMHiM MathCad gacrypM 6u.aH a.Mam™praHMMM3fla HaTMxa nxmu miKMaca, Maple 9.5 gacTypiM Ba MathCad gacTypiMHiMHr 6at3M ^yH^Mfl.apMflaH ^OMfla.aHi6 Ki.MHaeTraH imwhim 6up.amTMpM6 6axapumMMM3 MyMKiMH.

adapt (MocnamTiMpum) MathCad gacTypiMHiMHr 6at3M xuco6.am.apMHM Maple 9.5 gacTypura M0C.amTMpu6, gacTypga Mm.am mmkohmatmhm AHaga ^ao..amTMpum MyMKMH.

modify/magnify (моflм^мкaцмfl 6omKa Typu (x,o.a™)) Maple 9.5 gacTypuHM MatLab gacTypu 6u.aH a.MamTMpu6 MaTpi^a Ba BeKTop.ap ycTiga afipiMM xuco6.am.apHM aMa.ra omupiMm MyMKiMH.

put to other uses (6omKa cox,a.apfla Kyn.am) Ta.a6a 6y gacTyp.apgaH ^0Mga.aHu6 KOMnbrciTep rpa^MKacu coxacuga Typ.M rpa^MK.apHM TacBip.amu MyMKiMH.

eleminate (KMCKapTiMpum) Maple 9.5 gacTypuHMHr 6yMpyK.apugaH ^0Mga.aHu6, gacTyp.am TM.Mga e3M.raH gacTyp.apHM Te3poK 6axapumra эpмmмm MyMKMH.

rearrange/reverse (TapTu6uHM y3rapTMpum) Maple 9.5 gacTypuHMHr 6yMpyK.apugaH ^0Mga.aHu6 xuco6.aHraH Maca.a HaTMxacMHM gacTyp.am TM.MgaH ^0Mga.aHu6 x,aM HaTMxaHM o.um MyMKMH.

шириш, ба^олаш, шунингдек, янги мавзу буйича дастлабки билимлар даражасини ташхис цилиш мацсадида цулланилади (2-жадвал).

Методни амалга ошириш тартиби:

• талабалар машFулот коидалари билан таништирилади;

• талабаларга мавзуга ёки бобга тегишли булган сузлар, тушунчалар номи туширил-ган таркатмалар берилади (индивидуал ёки гурух,ли тартибда);

• талабалар мазкур тушунчалар кандай маъно англатиши, качон, кандай х,олатларда кулланилиши х,акида ёзма маълумот беради-лар;

• белгиланган вакт якунига етгач укитувчи берилган тушунчаларнинг туFри ва тулик изох,ини укиб эшиттиради ёки слайд оркали намойиш этади;

• х,ар бир талаба берилган туFри жаво-блар билан узининг шахсий муносабатини таккослайди, фаркларини аниклайди ва уз билим даражасини текшириб, бах,олайди.

Иккинчи устунчага талабалар томонидан фикр билдирилади.

SCAMPER креатив методи:

• SUBSTITUTE (АЛМАШТИРИШ) - нима билан алмаштириш мумкин?

• COMBINE (БИРЛАШТИРИШ) - нима билан бирлаштириш мумкин?

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• ADAPT (МОСЛАШТИРИШ) - нима билан мослаштириш мумкин?

• M0DIFY/MAGNIFY(М0ДИФИКAЦИЯ БОШКА ТУРИ (ХОЛАТИ) - Кандай яхшилашим мумкин? (катта, узокрок, баландрок, ортикча ишланган, кушимча функцияларни бажариш)

• PUT TO OTHER USES (БОШКА СОХАЛАРДА КУЛЛАШ)- Нима узгариши мумкин? (унинг микёсидаги усиш ёки камайиши, шакли узгариши, белгилар (масалан, ранг) ва бошкалар)

• ELEM^TE (КИСКАРТИРИШ)- яна кандай х,олда куллаш мумкин?

• REARRANGE/REVERSE (ТАРТИБИНИ УЗГАРТИРИШ)- Нимани кайта тиклаш мумкин? (Буюртмани узгартириш, компонентларни алмаштириш, тезлик ва бошкалар)

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

Maple 9.5 дастурининг MathCad ва MatLab дастурларининг бaъзи функциялaридaн фойдaлaниб бaжaрилaдигaн ишлaрининг тах,лили 3-жадвалда келтирилган.

Юк1оридa куриб чикилган Maple пaкетини укитишдa интерфaол методлaрдaн фойдaлaниш тaлaбaлaрдa aхборотлaрни узлaштириш жaрaёнидa фaоллик, ижод-корлик, мустaкилликни шaкллaнтирaди Ba тaълим мaксaдлaрини тулик aмaлгa ошишигa кумaклaшaди.

Хулоса.

Тaлaбaлaрга зaмонaвий компью-терли мaтемaтикa дaстурларини ургатишда интерфaол методлaрдaн фойдaлaниш куйидаги ютукларни беради:

• ижодий фикрлайди ва амалий дастур пакетларининг имкониятлaрини чукур ургaнaди;

• узлaштириш жaрaёнидa фaоллик, мустaкиллик шaкллaнади;

• интерфaол методлaрнинг мох,иятини чукур урганиш имконигa эгa булaди;

• интерфaол методлaрдaн информaтикa йунaлишидaги фaнлaрни укитишдa фойдaланиш оркaли дaрс сaмaрaдорлигини

ошириш мумкинлиги x1aкидa тушунчaгa э^ булaди.

Дaрсдa методдaн фойдaлaниш буйичa билим, куникмa Ba мaлaкaси ошaди. Методлaр x1aкидa дунё кaрaши кен^яди. Шу rox^arn билими тaкомиллaшишигa кумaклaшaди.

Таклиф.

Олий укув юртларида х,озирги давр тала-бига жавоб берадиган мутахассисларни факат назарий билимларни чукур урганган х,олда эмас, балки муомалага кириша олади-ган, мустакил фикрлайдиган, х,амда уз сох,аси буйича пухта билимни эгаллаган мох,ир мута-хассис булишларига катта эътибор килишни талаб этади. Шу туфайли куйидаги таклиф тавсия этилмокда:

Укув машFулотларида интерфаол методлар-дан фойдаланиш принциплари тах,лил этилиб, амалий тавсиялар ишлаб чикилган булса х,ам, таълим тизимининг барча буFинларида улар-дан фойдаланиш, информатика йуналишидаги фанларни укитишда куллаш шу кунда етарли даражада эмас. Таълимда интерфаол метод-лардан фойдаланишнинг урни бекиёс булиб, бу сох,адаги тадкикот ишлари куламини янада кенг амалиётга татбик килиниши керак.

Адабиёт руйхати:

1. Дилмуродов Н., Кaримов K.M., Эшкaрaевa H.F. Maple муx1итидa ишлaш. Укув кУллaнмa. - К^рши: «Нaсaф», 2010. - 236 бет.

2. Ишмухaммедов Р., Абдукодиров A., Пaрдaев A. Таълимда инновацион технологи-ялар (таълим муассасалари педагог-укитувчилари учун амалий тавсиялар). - Т.: "Истеъ-дод", 2008. - 180 б.

3. Юлдaшев У., Зокировa Ф. Информaтикa укитиш методи^си. Дaрслик. - Т: "Тaлкин", 2007. - 208 бет.

4. Рузиевa Д., Усмaнбоевa М., Xоликовa З. Интерфaол методлaр: мох,ияти вa кУллaнилиши. Методик кУллaнмa. - Т.: ТДПУ. 2013. - 116 б.

5. Эшмухaммедов Р. Укув жaрaёнидa интерфaол услублaр вa педaгогик технологиялaрни кУллaш услубияти. - Т.: РБИММ, 2008. - 68 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.