Научная статья на тему '«Maple» дастурлаш тилини ўргатишда кейс-технологиясидан фойдаланиш'

«Maple» дастурлаш тилини ўргатишда кейс-технологиясидан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
136
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
«Case-study» услуби / технология / кейс технология / педагогик технология / дастурлаш / интерфаол услуб / метод «Case-study» / технология / кейс - технология / педагогическая технология / программирование / интерактивный метод

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Каримов Қаюм Мамашаевич

Мақолада «Maple» дастурлаш тилини ўқитишда кейс технологиясидан фойдаланишга оид методик тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ CASE-ТЕХНОЛОГИИ ПРИ ОБУЧЕНИИ ЯЗЫКУ ПРОГРАММИРОВАНИЯ «MAPLE»

В статье изложены методические рекомендации по использованию case-технологий при обучении языку программирования «Maplе».

Текст научной работы на тему ««Maple» дастурлаш тилини ўргатишда кейс-технологиясидан фойдаланиш»

Каримов К,аюм Мамашаевич,

К,арши давлат университети «Амалий математика ва информатика» кафедраси мудири, педагогика фанлари номзоди, доцент

«MAPLE» ДАСТУРЛАШ ТИЛИНИ УРГАТИШДА КЕЙС-ТЕХНОЛОГИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ

КАРИМОВ Ц.М. «MAPLE» ДАСТУРЛАШ ТИЛИНИ УРГАТИШДА КЕЙС-ТЕХНОЛОГИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШ

Маколада «Maple» дастурлаш тилини укитишда кейс технологиясидан фойдаланишга оид методик тавсиялар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: «Case-study» услуби, технология, кейс технология, педагогик технология, дастурлаш, интерфаол услуб.

KARIMOV K.M. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ CASE-ТЕХНОЛОГИИ ПРИ ОБУЧЕНИИ ЯЗЫКУ ПРОГРАММИРОВАНИЯ «MAPLE»

В статье изложены методические рекомендации по использованию case-технологий при обучении языку программирования «Мар1е».

Ключевые слова и понятия: метод «Case-study», технология, кейс - технология, педагогическая технология, программирование, интерактивный метод.

KARIMOV K.M. THE USE OF CASE-TECHNOLOGIES IN TEACHING MAPLE-PROGRAMMING LANGUAGE

The article contains methodological recommendations of the case-technologies implementation in teaching Maple-programming language.

Keywords: «Case-study» method, technology, case-technology, pedagogical technology, programming, interactive method.

Мамлакатимиз тарацциётида узлуксиз таълим тизи-мида руй бераётган узгаришлар уз таъсирини курсатади. Шу сабабли таълим самарадорлигини оширишда замонавий педагогик ва ахборот технологияларини цуллаш цозирги кунда муцим цисобланади.

Узбекистан Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг. «Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак» деб номланган асарида «Таълим ва илм-фан, давлатнинг ёшларга доир сиёсатини амалга ошириш, таьлимнинг янги замонавий усулларини, жумладан, ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш сохасидаги» ишлардаги вазифалардан бири - «нафакат академик илм фанни балки олий укув юртлари-даги илм фанни янада ривожлантириш»1, деб алохида тухталиб утилган.

Таълим сифатига талаб жиддий узгарди ва шунинг учун хам, асосий максадга - зарур кас-бий, когнитив ва коммуникатив компетенцияга эга булган мутахассис, ижод килувчи шахсга эга булиш талабларини бажаришни таьминлаш учун укитишнинг янги усул ва услубларидан фойдаланиш зарур.

2012 йил 28 майдаги «Малакали педагог кадрлар тайёрлаш хамда урта махсус, касб-хунар таълим муассасаларини шундай кадрлар билан таьминлаш тизимини янада такомил-лаштиришга оид чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-1761-сон Узбекистон Республикаси Президенти карорида таълим муассасалари педагог-укитувчиларининг илFор педагогик технология-ларни («Case-study» услуби, лойихалар услуби, хамкорликда укитиш, «Амалий уйин», интер-фаол таълим услуби ва бошкалар) таълим-тарбия жараёнига татбик этишлари учун услу-бий ва амалий ёрдам бериш2 кузда тутилган.

Буларнинг хаммаси давлатимиз томонидан таълим-тарбия, шунингдек, уларда илFор педа-

1 Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. -Т.: «Узбекистон» нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2017 й. 104 б. (44, 46 бетларда келтирилган).

2 Узбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2012 йил 28 майдаги «Малакали педагог кадрлар тайёрлаш хамда урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларини шундай кадрлар билан таъминлаш тизимини янада такомиллаштиришга оид чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК.-1761-сон карори. - «Халк, сузи» газетаси, 2012 йил 29 май.

гогик технологиялар куллашга алохида ахамият бераётганлигидан далолат беради.

Таълим жараёни самарадорлигини ошириш, таълим олувчиларнинг мустахкам наза-рий билим, фаолият, куникма ва малакаларини шакллантириш, уларни касбий махоратга айла-нишини таъминлаш максадида укув-тарбия жараёнида замонавий педагогик технологиядан фойдаланиш давр такозоси хамда ижтимоий зарурият сифатида кун тартибига куйилмокда.

Таълим-тарбия жараёнига замонавий педа-гогик технология, шу жумладан, кейс техно-логиясини татбик этиш кадрлар тайёрлашга йуналтирилган умумий жараён мазмунининг сифат жихатдан узгаришини таъминлайди.

Кейс технологиясидан фойдаланиш холатини урганиш, тахлил этиш, улардан самарали фойдаланиш методикасини, мос услубий тавсияларни ишлаб чикиш зарур.

А.А.Абдукодиров томонидан кейс услубининг «информатика ва ахборот технологиялари» фанини укитишдаги имкониятлари3 урганилган. Информатика ва ахборот технологияларини урганишда кейслардан фойдаланиш объектни текширишни ташкил килишга урганиш, кириш ва чикиш хужжатлари билан ишлаш, тушуниш, яратиш, тахлил килиш ва уларни кайта ишлашни билиш, шунингдек, структураланмаган ахборот-лар билан ишлаш - уни излаш, текшириш, рас-мийлаштириш ва саклаш имкониятини беради.

Кейс-услуб уйинли ва муаммоли услубларга энг якин хисобланади. Кейс-услуби ва муаммоли услуб муносабатига келсак, бу хакда Ю.П.Сурмин уларнинг узаро алокасининг бир неча аспектини4 келтиради:

• кейс-услуби вазиятнинг берк тавсифлик муаммони борлигини кузда тутади ва кейс-услубининг узи купинча муаммони ифодалаш ва куп томонлама тахлилига келтирилади;

3 Дилмуродов Н., Каримов К., Эшкараева Н. Maple мухитида ишлаш. - Карши: «Насаф», 2010.-236 б.(9 бетда келтирилган).

4 Сурмин Ю.П. Ситуационный анализ или анатомия кейс-метода. — Киев: Центр инноваций и развития, 2002, 286 с. (51 бетда келтирилган)

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

• муаммоли укитиш услубига Караганда кейс-услубида муаммо анча аникрокдир.

«Вазиятни тахлил килиш» тушунчаси тала-баларнинг фаолиятини кейсни ечишдаги мохиятидан иборат.

Дастурлашни укитишда кейс технологияси-дан фойдаланишни узлуксиз таълим тизимининг барча буFинларида куллаш борасидаги илмий тадкикотлар етарлича урганилмаган.

Хозирги кунда дастурлашни укитишда кейс технологиясидан фойдаланиш унинг мазмун-мохиятини билиш жуда мухимдир. Унинг таъ-лимда кулланилиши эса укув жараёни сама-радорлигини ошириш йулларидан бири хисобланади.

Олий укув юртларининг 5130200- «Амалий математика ва информатика» бакалавриат таъ-лим йуналишида укитиладиган «Амалий дастур-лар мажмуаси» фанининг мазмуни амалий дастурлар мажмуаси (пакети) билан ишлашни урганишга баFишланган. Бунда Maple, MathCAD, MatLAB каби амалий дастурлар мажмуасини укитиш кузда тутилган.

Maple - типик интеграллашган тизим булиб, у куйидагиларни уз ичига олади1:

• кенг имкониятли дастурлаш тили (тизим билан интерактив мулокот килиш учун тил);

• дастур ва хужжатларни тахрирлаш, тайёр-лаш учун мухаррир;

• диалог режимида ишлаш имкониятига эга булган замонавий куп ойнали фойдаланувчи интерфейси;

• ечилиши келтирилган куплаб мисоллар билан таъминланган кучли маълумот олиш тизими;

• математик ифодаларни алмаштириш коидалари ва алгоритмлари ядроси;

• символли ва сонли процессорлар ;

• ташхислаш тизими;

• турли-туман ишларни бажаришга мулжалланган пакетлар кутубхонаси;

• бошка дастурлаш тиллари билан мосла-шиш имкониятлари.

Maple тизими кенг имкониятли дастурлаш тилига эга.

Талабаларни дастурлашга укитишда икки услубдан фойдаланилади. Улардан бири, анча вактлардан бери шаклланган - талабаларни дастур тузиш жараёнига: тилнинг асосий объ-

1 Дилмуродов Н., Каримов К., Эшкараева Н. Maple мухитида ишлаш. - Карши: «Насаф», 2010.-236 б. (9 бетда келтирилган)

екти ва концепцияси билан танишишга тез-ликда жалб этиш. Бу услубнинг тарафдорлари анчагина. Лекин фикримизча бундай ёндашув куйидаги мухим камчиликларга эга:

• дастурлашга ургатиш доимий равишда дастурлаш тилининг синтаксини урганишни талаб этади. Шунинг учун, купгина талабалар, асосий алгоритмик куникмаларга эмас, балки ушбу мухим булмаган элементларга эътиборла-рини купрок каратадилар;

• дастурлаш жараёнига турлича бошланFич куникмаларга эга булган барча талабалар осон-гина киришишларини таъминлаш учун, дастурлаш жараёнини соддалаштирилади. Натижада, дастурни тахлил килиш ва тестдан утказишга кам эътибор килинади;

• купгина талабалар дастурни ёзишни -урганишлари керак булганларнинг асосийси эканлигига катъий ишонч хосил киладилар, шунинг учун хам, улар предмет сохасининг концептуал тахлилига етарлича эътибор каратмайдилар.

Алгоритмларга йуналтирилиб укитиш услу-биёти талабалардан аник дастурлаш тилига ва дастурий кодни самарали бажарилишига боFлик булмаган катор тушунчалар ва алгорит-млар назарияси конструкциялари билан даст-лабки танишганликларини кузда тутади.

Дастурлаштиришни укитишда иккала услубни ривожлантириш ва бирлаштириш мумкин булган кейс-услубидан фойдаланиш истикболдаги услублардан эканлиги сезилмокда.

Maple-дастурлаш тилини ургатишда кейс-услубидан фойдаланиш буйча намуна келти-райлик («Maple9.5» мисолида):

1-кейс. Укитувчи талабаларга Maple-дастурлаш тилида куйидаги масалани дастурини тузиш буйича вазифа берди.

a, b ва c учта хакикий сонлар берилган. Уларнинг урта арифметигини хисоблаш дастури тузилган. Аммо дастур матни компьютерга кири-тилганда хакикий кийматни аниклашда дастур матнида хатолик борлиги Maple-дастурида курсатилди. Киритилган дастур хато эканлиги аникланди.

>a:=23.6;

>b:=428.5;

>s:=256.3;

>y:=evalb((a+b+c)/3);

Кейсни бажариш босцичлари ва топширицлар:

Кейсдаги муаммони келтириб чикарган асо-сий сабабларни белгиланг (индивидуал ва кичик

гурухда).

Дастурда мавжуд хатолик борлигини аникланг (жуфтликлардаги иш).

Ечим

1. Масалада сонлар типи х,ак,ик,ий тип берил-ган.

2. Дастур матнида натижани чикаришда мантикий тип берилган.

3. Узгарувчилар типини х,акикий типга узгартирилсин.

Натижа

Курсатилган ечимлар бажарилса, дастур албатта туFри ишлайди.

2-кейс. Укитувчи талабаларга «Maple-9.5»нинг дастурлаш тилида куйидаги маса-лани дастурини тузиш буйича вазифа берди. Аммо дастур матни компьютерга киритилганда тармокланувчи операторларни ёзишда матнида хатолик борлиги «Мар1е-9.5»нинг дастурида курсатилди. Киритилган дастур хато эканлиги аникланди.

Мисол: x сон берилган. Агар x=0 булса, у х,олда y=0 булади; Агар x<0 булса, у х,олда y=-1 булади; Агар x>0 булса, у х,олда y=1 булади.

> x:=30;

> if x<0 then y:=-1 elif x>0 if y:=1 else y:=0

end if;

Кейсни бажариш босцичлари ва топширицлар:

Кейсдаги муаммони келтириб чикарган асосий сабаблар, жумладан масалада кандай тармокланиш оператори кулланиши кераклиги айтилди (якка тартибда).

Дастурда мавжуд хатолик борлигини аникланг (жуфтликлардаги иш).

Ечим

1. Масаланинг мазмунига мос тармокланишни урганинг.

2. Тармокланиш оператори мазмунини аникланг.

3. Тармокланиш операторини туFри куллаб, дастурни ишга туширинг.

Натижа

Курсатилган ечимлар бажарилса, дастур албатта ишлайди.

3-кейс. Укитувчи талабаларга «Maple-9.5»нинг дастурлаш тилида куйидаги масала дастурини тузиш буйича вазифа берди. Аммо дастур матни компьютерга киритилганда такрорланувчи операторлар эълон килишда матнида хатолик борлиги «Мар1е-9.5»нинг дастурида курсатилди. Киритилган дастурда хатолик борлиги аникланди.

Мисол. 1, 2,...,100 сонлар йиFиндисини х,исоблаш дастурини тузинг.

> n:=100;

> s:=0;

> While i from 1 to n do

s:=s+i end do;

Кейсни бажариш босцичлари ва топширицлар:

Кейсдаги муаммони келтириб чикарган асосий сабаблар, жумладан масалада кандай цикл оператори кераклиги айтилди (якка тартибда).

Дастурда мавжуд хатолик борлигини аникланг (жуфтликлардаги иш).

Ечим

1. Масалани мазмунига мос циклни урганинг.

2. While циклини мазмунини аникланг.

3. For операторини куллаб, дастурни ишга туширинг.

Натижа

Курсатилган ечимлар бажарилса, дастур албатта туFри ишлайди.

4-Кейс. Укитувчи талабаларга «Maple-9.5»нинг дастурлаш тилида куйидаги масалани дастурини тузиш буйича вазифа берди. Аммо дастур матни компьютерга киритилганда такрорланувчи операторлар эълон килишда матнида хатолик борлиги «Мар^^Зжинг дастурида курсатилди. Киритилган дастур ишла-мади.

10 5 i + /

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Мисол. S = У^ГГ г-—- ифодани

i=i j=1 V i • j х,исоблаш дастурини тузинг.

> s:=0;

> While i from 1 by 1 to 10 do p:=1;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 8

While j from 1 to 5 do p:=p*(i+j)/sqrt(i*j) end

do;

s:=s+p

end do;

> evalf (s);

Кейсни бажариш босцичлари ва топширицлар:

Кейсдаги муаммони келтириб чикарган асо-сий сабаблар, жумладан масалада кандай цикл кераклиги айтилди (якка тартибда).

Дастурда мавжуд хатолик борлигини аникланг (жуфтликлардаги иш).

Ечим

1. Масалани мазмунига мос циклни урганинг.

2. While операторининг мазмунини аникланг.

3. For операторини куллаб, дастурни ишга туширинг.

Натижа

Курсатилган ечимлар бажарилса, дастур албатта туFри ишлайди.

Юкорида келтирилган мисолларга ухшаш кейслардан 2015—2016 укув йилида Карши давлат университети физика-математика факультетининг 5130200-амалий математика ва информатика бакалавриат таълим йуналишининг 3 курс талабаларига «Амалий дастурлар мажмуаси» танлов фанини укитишда, хамда 2017-2018 укув йилида 5130200-амалий математика ва информатика бакалавриат таъ-лим йуналишининг 4-курс талабаларига «Амалий дастурлар мажмуаси» танлов фанини

ук,итишда дарс жараёнида тажриба сифатида фойдаланилди ва дарс самарадорлиги ошиши аникланди.

Тажрибалар шуни курсатадики, укув жараёнида кейсларни куллаш маърузада дарс-нинг мустах,камлаш кисмида слайдлардан (ёки таркатма материаллардан) фойдаланиш максадга мувофикдир. Амалий машFулотларда эса талабаларга топшириклар беришдан олдин уларни фаоллаштириш ва узлаштирган билим-ларини чукурлаштириш учун кейслардан фойдаланиш мумкин. Укитувчи бу жараёнда вактдан унумли фойдаланиши лозим.

Кейслардан фойдаланиб машFулот утказиш мобайнида талабаларнинг билими бах,оланди. Укитувчи томонидан талабалар билан анкета суровлар, сух,бат ва савол- жавоб утказилди.

Кейс технологиясидан олий таълим муасса-саларининг укув-тарбия жараёнида фойдаланиш куйидаги ютукларни беради:

• укитишнинг даражали табакалаштирилишига осонгина эришилади;

• кейс билан ишлаш оркали купчилик тала-баларда укув фаолиятининг мотивацияси куча-яди;

• машк вазифаларининг микдори купаяди.

Кейс технологиясидан фойдаланиб укитиш

талабалардан ахборотларни узлаштириш жараёнида фаоллик, ижодкорлик, мустакилликни шак-ллантирибгина колмай, таълим максадларининг тулаконли амалга ошишига кумаклашади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2012 йил 28 майдаги «Мала-кали педагог кадрлар тайёрлаш х,амда урта махсус, касб-х,унар таълими муассасала-рини шундай кадрлар билан таъминлаш тизимини янада такомиллаштиришга оид чора-тадбирлар туFрисида»ги Карори. // «Халк сузи» газетаси, 2012 йил. 29 май.

2. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - х,ар бир рах,бар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. -Т.: «Узбекистон» , 2017 й. -104-б.

3. Абдукодиров А.А., Каримов К.М., Юлдошев И.А. Аник фанларни укитишда кейс технологиясидан фойдаланиш услубиёти. -Т.: «Фан ва технология», 2015.-184 б.

4. Дилмуродов Н., Каримов К., Эшкараева Н. Maple мух,итида ишлаш. - Карши: «Насаф», 2010.-236 б.

5. Сурмин Ю.П. Ситуационный анализ или анатомия кейс-метода. - Киев: «Центр инноваций и развития», 2002. 288с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.