Научная статья на тему 'АГРОКЛАСТЕРЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ – ИХТИСОСЛАШТИРИШ ВА ЖОЙЛАШТИРИШНИНГ МУҲИМ ОМИЛИДИР'

АГРОКЛАСТЕРЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ – ИХТИСОСЛАШТИРИШ ВА ЖОЙЛАШТИРИШНИНГ МУҲИМ ОМИЛИДИР Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
209
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
ишлаб чиқариш / ресурс / маҳсулот / тадбиркорлик / бозор иқтисодиёти / хомашё. / production / resource / product / entrepreneurship / market economy / raw materials.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мўминов Б. О., Сапаров А. Б.

Мазкур мақола қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ихтисослаштириш ва оқилона жойлаштиришнинг бугунги кундаги муҳим масалаларига қаратилган. Бунда иқтисодиётни модернизациялаш шароитида агрокластерларни жорий этилишида тармоқ ишлаб чиқаришини ихтисослаштириш ва жойлаштиришнинг муҳим жиҳатлари, имкониятлари ҳамда самарадорлик натижалари юзасидан мулоҳазалар қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTRODUCTION OF AGROCLASTER – IS AN IMPORTANT FACTOR OF SPECIALIZATION AND LOCATION

This article draws attention to the rational allocation of crops and specialization, which is one of the important issues of agriculture nowadays. The thoughts on modernization of the economy, in the introduction of agroclusters sector specialization and important aspects of allocation of agriculture crops, capacity and the efficiency results are made in this article.

Текст научной работы на тему «АГРОКЛАСТЕРЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ – ИХТИСОСЛАШТИРИШ ВА ЖОЙЛАШТИРИШНИНГ МУҲИМ ОМИЛИДИР»

АГРОКЛАСТЕРЛАРНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ - ИХТИСОСЛАШТИРИШ ВА ЖОЙЛАШТИРИШНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИДИР

Муминов Б.О.

Тошкент давлат аграр университети и.ф.н.

asqar.saparov00@gmail.com

Сапаров А.Б.

Тошкент давлат аграр университети 'Агрологистика ва бизнес" факультети талабаси asqar.saparov00@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола кишлок хужалиги ишлаб чикаришини ихтисослаштириш ва окилона жойлаштиришнинг бугунги кундаги мухим масалаларига каратилган. Бунда иктисодиётни модернизациялаш шароитида агрокластерларни жорий этилишида тармок ишлаб чикаришини ихтисослаштириш ва жойлаштиришнинг мухим жихатлари, имкониятлари хамда самарадорлик натижалари юзасидан мулохазалар килинган.

Калит сузлар: ишлаб чикариш, ресурс, махсулот, тадбиркорлик, бозор иктисодиёти, хомашё.

INTRODUCTION OF AGROCLASTER - IS AN IMPORTANT FACTOR OF SPECIALIZATION AND LOCATION

Muminov B.O. Saparov A.B.

Tashkent State Agrar University c.e.s., Tashkent State Agrar University student of asqar.saparov00@gmail.com the Faculty of "Agrology and Business"

asqar.saparov00@gmail.com

ABSTRACT

This article draws attention to the rational allocation of crops and specialization, which is one of the important issues of agriculture nowadays. The thoughts on modernization of the economy, in the introduction of agroclusters sector specialization and important aspects of allocation of agriculture crops, capacity and the efficiency results are made in this article.

Keywords: production, resource, product, entrepreneurship, market economy, raw materials.

КИРИШ

Мамлакатимиз кишлок хужалигининг узига хослиги, хусусан, дехкончиликнинг сугоришга асосланганлиги, сугориладиган ерларда дехкончилик махсулотларининг аксарияти етиштирилиши, сув ресурсларининг чекланганлиги, экологик вазиятнинг мураккаблиги, республикамиз демографик ривожланишининг узига хос жихатлари ердан унумли фойдаланиш самарадорлигини муттасил ошириб боришни тадозо этади.

Шунинг учун хам кишлок; хужалиги ишлаб чикаришини табиий-иктисодий худудлар буйича ихтисослаштириш ва одилона жойлаштириш махсулот ишлаб чикариш хажмини купайтириш ва арзонлаштиришнинг мухим омили хисобланади. Бу эса, кишлок хужалиги ишлаб чикаришини ихтисослаштириш ва жойлаштиришда бевосита ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигининг ошишига олиб келади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кишло; хужалиги ишлаб чикаришини худудий жойлаштирилиши алохида ихтисослашиш даражасини оширишнинг чукурлашувига имкон яратади. Ишлаб чикариш ихтисослашувининг чукурлашуви эса тармокда илмий-техник тараккиёти натижаларини жорий этишга олиб келади. Ихтисослашишнинг мукаммаллашуви тугридан-тугри ишлаб чикариш суръатларининг усишига узининг ижобий таъсирини курсатади.

Республикамиз кишлок хужалигининг ихтисослаштириш ва жойлаштирилиши асосида иктисодий салохиятини мустахкамлашда, авваломбор, соханинг етакчи бугини хдсобланган фермер хужаликлари фаолиятини техник ва технологик жихатдан модернизация килган холда куп жихатдан баркарор усишини таъминлашга эътибор берилмокда.

Хусусан, ишлаб чикаришни модернизациялаш асосида эса кишлокда хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесни ривожлантиришда фермер хужаликларида етиштирилаётган кишлок хужалиги махсулотларини сотиш хамда бошка тармок фаолияти (тайёр махсулотлар ишлаб чикариш) хисобига ихтисослаштириш даражасини ортиб боришида бевосита куп тармокли фаолият турларини ривожлантиришга хукуматимиз томонидан яратилаётганлиги барчага маълум.

Жумладан, мамлакатимиз кишлок хужалиги иктисодиётида соха тармокларида ихтисослаштириш ва жойлаштириш жараёнларини мустахкамлаш борасида аграр сохани янада модернизациялаш, техник ва технологик жихатдан янгилашнинг бозор иктисодиётига мос равишда ташкил этиш максадида катор иктисодий ва хукукий асослар яратилмокда.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан хаётга татбик этилаётган 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясига мувофик иктисодиёт сохалари, хусусан, кишлок хужалигининг барча тармоклари тубдан ислох килинмокда.

Юртимизда кейинги уч йилда барча сохалар катори кишлок хужалиги буйича хам мухим дастурлар, "Йул харита"лари ишлаб чикилиб, изчил амалга оширилмокда. Кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикаришни ташкил этишнинг кластер модели кенг жорий этилмокда.

МУХрКАМА

Кластер усули кишлок хужалигида ерни шудгорлашдан тортиб, экиш, парваришлаш ва хомашёдан тайёр махсулот ишлаб чикаришгача булган жараёндаги куп боскичли комплекс тизимни уз ичига олади. Бу ягона технологик занжирга бирлаштирилган корхоналар мажмуи булиб, у илм-фан, таълим хамда ишлаб чикариш интеграциясини чукурлаштириш, янги технологияларни амалиётга жорий этиш имконини беради. Аграр соха тармокларида кластерларни шакллантириш масаласи мамлакат микёсида эмас, балки минтакалар - вилоятлардаги аник иктисодий-ижтимоий шарт-шароитлар асосида, кластер назариясининг мохиятидан келиб чиккан холда амалга оширилаётгани энг окилона йуллардан биридир [1].

Вахоланки, кейинги йилларда республикамизда кишлок хужалиги экинларини жойлаштириш хужалик субъектларидаги экинлар таркиби, уларнинг ихтисослашувига, табиий-иклим шароитига, тупрок унумдорлигига, шунингдек махсулотларга булган талаб ва таклифнинг узгаришини хисобга олинган холда ёндашилмокда.

Бу борада, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 июлдаги "Кишлок хужалиги махсулотларини чукур кайта ишлаш ва озик-овкат саноатини янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-4406-сонли карорида:

кишлок хужалиги махсулотлари секторида юкори кушилган киймат занжирини яратишни рагбатлантириш максадида экинларни жойлаштириш ва кайта ишлашнинг самарали инфратузилмасини яратиш;

махсулотларни йигиш, ташиш, саклаш, кайта ишлаш, кадоклаш, ички ва ташки бозорга етказиб бериш борасида хизмат курсатувчи замонавий агрологистика комплекслари ва марказлари тизимини шакллантириш;

агрологистика комплекслари ва марказларини жойлаштириш, куриш, уларни бошкариш буйича компанияларни ташкил этиш;

хусусий секторни кенг жалб килган холда агрологистика комплекслари ва марказларида кишлок хужалиги ва озик-овкат махсулотларини халкаро талаблар

асосида, сифат ва хавфсизлик курсаткичлари буйича тулик синовларни утказиш имкониятига эга булган лабораториялар, божхона терминаллари ва бошка хизматларни йулга куйиш;

кооперация иштирокчилари, дехкон ва фермер хужаликлари, агрокластерлар ва кишлок; хужалиги бирлашмаларини яратилаётган агрологистика комплекслари ва марказлари фаолиятига кенг жалб килган холда кишлок хужалиги махсулотларини чукур кайта ишлаш ва экспорт хажмларини ошириш буйича манфаатдор вазирлик ва идоралар фаолиятини мувофиклаштириб бориш вазифалари белгилаб берилди [2].

Натижада, кишлок хужалик ишлаб чикаришини ихтисослаштириш ва окилона жойлаштириш асосида хужалик фаолиятининг куйидагича имкониятлар яратилади:

Ташкилий-ицтисодий жщатдан:

- кишлок хужалигининг асосий ишлаб чикариш воситаси хисобланган ердан самарали фойдаланиш учун шароит яратади. Шу асосда дехкончилик ва чорвачилик махсулотлари микдорини купайтиради ва сифатини яхшилайди;

- ишлаб чикариш жараёнларини ташкил этувчи технологик ривожланиш учун шароит яратади (юкори самарали технологияларни танлаш, технологик операцияларга риоя килиш назорати ва хоказо), инновацион технологияларни жорий этиш имкониятлари;

- корхонанинг ишлаб чикариш структурасини соддалаштириш имконини беради, яъни асосийлари ичида, ёрдамчи ва хизмат килувчи куйи ташкилотлар. Бундай корхоналар таркибига чукуррок ихтисослашган ишлаб чикаришдан кура, пастрок тузилмавий куйи ташкилотлар каторига киради. Натижада ишлаб чикаришда кушимча харажатлар микдорини камайишини таъминлайди;

- ишлаб чикарувчи куйи ташкилотлар сонини кискартириш хисобига ташкилий тузилма билан биргаликда корхонанинг молиявий структураси хам соддалаштирилади, бунда куйи ташкилотлар сони ва улар орасидаги богликлик кискаради;

- кишлок хужалиги техникаларидан купрок окилона фойдаланишни таъминлайди, бир турдаги махсулотнинг оммавий ишлаб чикарилиши хисобига унинг унумдорлиги ошади;

- бошкарув тизимини мослашувчанлигини шакллантиради ва уни янгиланиш шароитига мослашувчанлигини, ички бошкарув тизимини тезкор узгартиришга имкон яратади;

- капитал куйилмалар ва асосий воситалардан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг хал килувчи шарти хисобланади;

- режалаштириш тартибини пухта белгиланиши ва осонлашишига кулай имкон беради хамда режа бажарилишини купрок самарали назорат килади;

- товар махсулотларини ишлаб чикариш ва сотиш харажатларини пасайтириш хамда рентабелликни оширишга шароит яратилади.

Ижтимоий жщатдан:

- ишлаб чикаришни кооперациялаштириш ва ихтисослаштириш асосида истеъмолчилар ва етказиб берувчилар уртасидаги баркарор алокалар купрок юзага келади, натижада махсулотларни сотиш ва моддий-техника таъминот жараёнлари осонлашади;

- кишлокда мехнат ресурсларидан янада самаралирок фойдаланишга имконият яратади. Дехкончилик ва чорвачилик тармогида ишловчи ходимларнинг профессионал структурасини узгартиради, кадрлар малакасини ва мехнат унумдорлигини оширади.

Кишлок хужалигининг узига хос хусусиятларига яна бир бор тухталадиган булсак, ахолининг турмуш тарзи, табиий-иклим шароити, ижтимоий, иктисодий шароитлари хамда талаб ва таклиф конуниятлари кабиларни эътиборга олган холда ишлаб чикаришни ихтисослаштириш ва жойлаштириш, кишлок хужалигида ер майдонларидан интенсив фойдаланиш, харажатлар сарфини камайтириш, кишлок хужалигини баркарор ривожлантиришнинг назарий асослари ва амалиётга жорий килиш механизмларини ишлаб чикиш ихтисослигини эркинлаштириш боскичида мухим вазифа хисобланади.

Кишлок хужалигининг бундай хусусияти, усимлик ва хайвонотнинг хаётий цикли билан ишлаб чикариш циклининг богликлиги ихтисослаштириш имкониятига жиддий таъсирини курсатади. Агар, чорвачиликда бир мунча кам таъсири булсада, усимликчиликда анча катта ва ишлаб чикариш омилларидан фойдаланишда кескин ажралиб туриши учун бир ва тулик ишлаб чикариш даврида улар кишлок хужалик ишлари мавсумийлигида намоён булади.

НАТИЖАЛАР

Шу уринда, ихтисослаштириш ва жойлаштиришни окилона ташкил этиш ишлаб чикариш самарадорлигини оширишнинг мухим шарти хисобланади. Бунда бозор иктисодиётининг мехнат таксимоти конунияти, мехнат унумдорлигини усиб бориши, мехнат турларининг урин алмашинуви каби умум иктисодий конунларидан келиб чикади. Ишлаб чикаришни ихтисослаштириш ва окилона жойлаштириш мехнат унумдорлигини, хужаликнинг даромади ва рентабеллигини кескин оширишга хизмат килади.

Кишлок хужалиги ишлаб чикаришини ихтисослаштириш ва жойлаштириш бозор учун энг зарур иктисодий ахамиятга эга булган товар махсулотларини

етиштириш ва хизмат турларини курсатиш учун мехнат ва моддий ресурсларнинг бир жойга туплашни, янги техникадан кенг ва самарали фойдаланишга, яъни: илгор технология ва мехнатни ташкил этишнинг самарали усулларини жорий этишга кулай шароит яратади; етиштириладиган махсулот микдорини ва хизмат турини бирмунча купайтириш имконини беради; мехнат унумдорлигини оширади; хужаликларнинг ишлаб чикариш самарадорлигини кутаради.

Кишлок хужалик ишлаб чикаришини ихтисослаштириш ва жойлаштириш хужаликлар олдида турган асосий вазифаларни тулик бажарилиши яъни, ишлаб чикаришга илгор, экологик тоза агротехника, зооветеринария, техникавий хизмат, органик ва минерал угитлар хамда усимликлар ва чорвани химоя килиш воситаларини, илм-фан ютуклари, илгор иш тажрибасини жорий этишни, улардан унумли фойдаланишни, мехнат ва маблагларни кам сарфлаган холда кишлок хужалигига ярокли хар бир гектар ер ва шартли бир бош корамол хисобига дехкончилик ва чорвачилик махсулотларини мумкин кадар тез ва баркарор купайтиришни таъминлайди.

Ижтимоий мехнат таксимотининг асосий шакли ишлаб чикаришни ихтисослашириш ва жойлаштириш хисобланади. Ижтимоий мехнат таксимоти барча тармокларга, шу жумладан, кишлок хужалигига хам тааллукли. Бирок, кишлок хужалиги ишлаб чикариши узига хос хусусиятларга эга булиб, улар иктисодий ва табиий такрор ишлаб чикариш жараёнларининг ривожланиш конуниятларини узида акс эттиради. Айнан, ушбу жихатлар тармокда ишлаб чикариш жараёнини ихтисослашириш ва жойлаштиришга у ёки бу даражада таъсир курсатади.

Кишлок хужалигида ишлаб чикаришни ихтисослашириш ва жойлаштириш мамлакат, иктисодий районлар, вилоят худудларида алохида турдаги махсулотлар ишлаб чикаришнинг географик нуктаи назаридан ёки макон буйича таксимланиш жараёнини узида акс эттиради. Минтакада алохида турдаги махсулот ишлаб чикариш хажми ва алохида худудларнинг ялпи ва товар махсулоти хажмидаги улуши каби курсаткичлар кишлок хужалик ишлаб чикаришини ихтисослашириш ва жойлаштиришни тавсифлайди.

Кишлок хужалиги ишлаб чикаришини табиий-иктисодий зоналар буйича окилона жойлаштириш махсулот ишлаб чикариш хажмини купайтириш ва арзонлаштиришнинг мухим омили хисобланади. Шу билан бирга кишлок хужалиги ишлаб чикаришини ихтисослашириш ва окилона жойлаштириш ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигининг ошишига олиб келади.

Шундай килиб, ишлаб чикаришни ихтисослашув, жойлаштириш ва мужассамлашув кишлок хужалигида узаро чамбарчас боглик булиб, улардан

бирининг узгариши бошкаларида сезиларли ижобий узгаришларни келтириб чикаради.

Кооперациялашув хамда тармок кластерларини аграр сохада жорий этилиши ихтисослашишнинг чукурлашуви ва мужассамлашувнинг ривожланиши мамлакат худудлари буйича кишлок хужалиги ишлаб чикаришини жойлаштириш шароитида механизация воситаларини кенг куллашга, тармокни боскичма-боскич кимёлаштириш ва интенсивлаштиришга, яъни бевосита модернизациялашга ижобий таъсирини курсатади.

^УЛОСА

Шу нуктаи назардан иктисодий муносабатларни эркинлаштириш жараёнларида кластерлаштириш тизимини изчиллик билан амалга оширилаётган бугунги кунда ихтисослашув жараёнларини чукурлаштириш ва мужассамлашув имкониятларидан максадга мувофик фойдаланиш аграр сохада ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг энг мухим шартларидан бирига айланди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Мллий ахборот агентлиги "Кластерлар кишлок хужалиги ривожида локомотивга айланмокда" uza.uz/oz/ society.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 июлдаги "Кишлок хужалиги махсулотларини чукур кайта ишлаш ва озик-овкат саноатини янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-4406-сонли карори, Тошкент 2019.

Узбекистон Республикаси Президентининг

3. Размещение, специализация и концентрация производства // [Электронный ресурс] Режим доступа к статье:кН:р://кошрекз.га/екотш1ка-2.

REFERENCES

1. Узбекистон Мллий ахборот агентлиги "Кластерлар кишлок хужалиги ривожида локомотивга айланмокда". uza.uz/oz/ society.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 июлдаги "Кишлок хужалиги махсулотларини чукур кайта ишлаш ва озик-овкат саноатини янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-4406-сонли карори, Тошкент 2019.

Узбекистон Республикаси Президентининг 3. Размещение, специализация и концентрация производства // [Электронный ресурс] Режим доступа к статье:кН:р://кошрекз.га/екотш1ка-2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.