CC BY
1ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№2(3)/2023, 58-63
УДК: 343.1
DOI: 10.52754/16948661 2023 2(3) 10
АДВОКАТТЫН КЫЛМЫШ ПРОЦЕССУАЛДЫК ФУНКЦИЯСЫ УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНАЯ ФУНКЦИЯ АДВОКАТА CRIMINAL PROCEDURAL FUNCTION OF THE LAWYER
Орозбаева Бактыкан Атантаевна
Орозбаева Бактыкан Атантаевна Orozbaeva Baktykan Atantayevna
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University
baktykanorozbaeva@gmail.com_
Жайнаков Шерзод Абсатторович
Жайнаков Шерзод Абсатторович Zhainakov Sherzod Absattarovich
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University sherzod@gmail.com
АДВОКАТТЫН КЫЛМЫШ ПРОЦЕССУАЛДЫК ФУНКЦИЯСЫ
Аннотация
Макалада жалпы илимий усулдар аркылуу кылмыш жаза процссиндеги адвокаттын функциясы талдоого алынып, анын мазмундук жактары жалпылаштырылган. Ошондой эле адвокаттын процессуалдык функциясынын мYнeздYY белгилери аныкталган.
Ачкыч свздвр: адвокат, функция, процессуалдык функция, жазык процессинин функциялары, адам укуктары жана эркиндиктери, камсыз кылуу.
УГОЛОВНО- ПРОЦЕССУАЛЬНАЯ ФУНКЦИЯ АДВОКАТА
Аннотация
В статье посредством общенаучных методов анализируется функция адвоката в уголовном процессе, обобщены ее содержательные аспекты. Также определены характерные особенности процессуальной функции адвоката.
CRIMINAL PROCEDURAL FUNCTION OF THE LAWYER
Abstract
In the article, by means of general scientific methods, the function of the lawyer in the criminal process is analyzed, and its substantive aspects are summarized. The characteristic features of the procedural function of the lawyer are also defined
Ключевые слова: адвокат, функция, процессуальная функция, функции уголовного процесса, права и свободы человека, обеспечение.
Keywords: lawyer, function, procedural function, function of the criminal process, human rights and freedom, security.
Киришуу
Сот eндYPYШYHYн айрым стадияларында каралып жаткан функциялар жазык сот eндYPYШYHYн ар кандай субьекттери тарабынан мыйзам чегинде ар кандай ыйгарым укуктар аркылуу жYзeгe ашырылат.
Коргоо функциясы (кылмыш-жаза куугунтуктоо, адилеттYYЛYк функциясы менен бирге) жазык-процесстик ишмердYYЛYк катары жазык процессинин негизин тYзeт, биринчи орунда турат, бирок башка функцияларга карата YCтeмдYк кылбайт. Бул, биринчиден, социалдык багытка, мыйзамдуулукту жана тартипти сактоого багытталгандыгынан, экинчиден, мыйзамдуу жана негиздYY айыптоо гана кылмыш жоопкерчилигинин негизин тYзe ала тургандыгы менен шартталган.
Кылмыш-процессуалдык кодекстин алкагында гана мыйзам чыгаруучу сот eндYPYШYн унификациялоо жана дифференциациялоо кeйгeйлeрYн эске алат. Кылмыш процессинин ар кандай субьекттеринин функцияларын, кылмыш процессинин баскычтарын eзгeртYY ырааттуулугун бир дагы ченемдик акт аныктай албайт. Жазык-процесстик кодексинде кылмыш процесстин максаттары жана милдеттери гана жарыяланбастан, аларды жYзeгe ашыруунун каражаттары жана ыкмалары каралган.
Адвокаттын процессуалдык функциясынын талдоодо негизги терминдерге мYнeздeмe берYY аркылуу талдоо оцтойлуу. Тактап айтканда " функция" термини.
Латын тилинен которгондо "функция" (functio) термини аткаруу, ишке ашыруу, башкача айтканда иш. Энциклопедиялык адабиятта бул терминди кецири чечмелee тенденциясы ачык байкалып жатканын белгилей кетYY керек. Тактап айтканда, «функция» «аракет, милдет, иш; мамилелердин берилген системасында кандайдыр бир обьекттин тышкы кeрYHYШY; ролу; дайындоо"; «жeнeтYY, ишмердYYЛYк: 1) милдети, иш-аракетинин диапазону, 2) максаты, ролу» [1, с. 630].
Белгилей кетсек, "функция" системалык мамиленин категориясы болуп саналат жана ал ар кандай системалардын мYнeздeмeлeрYнe тиешелYY: социалдык, техникалык, биологиялык ж.б.. Бул категориянын максаты бардык учурларда стандартты берYY болуп саналат системанын активдYYЛYГY, ишмердYYЛYГYн баяндоо.
Мыйзам чыгаруучу жана илимпоз-процессуалисттер тарабынан ишке ашыруунун субьекттери болуп саналган жазык сот eндYPYШYHYн катышуучуларынын так тизмеси, эц негизгиси коргоо функциянын алкагында алардын процесстик позициясы аныктала элек. Бул факты конкреттYY кылмыш иштерин кароодо процессуалдык каталарга жана укуктук белгисиздикке алып келген бир катар коллизияларды пайда кылат.
Жогоруда белгиленгендей, айыптоо корутундусунда баяндалган айыптоо кылмыштын сыпаттамасын жана аны конкреттYY адам тарабынан жасалгандыгын тастыктаган далилдердин талдоосун гана камтууга тийиш эмес. Ошондой эле жактоочу тарабынан келтирилген далилдердин тизмеси; жазаны жецилдетYYЧY жана оордотуучу жагдайлар; жабырлануучу жeнYндe маалыматтар, ага кылмыш менен келтирилген зыяндын мYнeзY жана eлчeмY; жарандык доогер жeнYндe маалымат. Мына ошондуктан жазык-процесстик мыйзамда коргоо функциясын ишке ашыруу, далилдee предметине да жазык сот eндYPYШYHYн колдонуудагы принциптерин сактоого умтулуу менен иш жYЗYндe бирдей талаптар камтылган [8].
Демек, жазык процессинде коргоочунун функционалдык мунездемесу бир канча кенен.
Жазык-процесстик кодексинде мыйзам чыгаруучу уч жазык-процесстик функцияны карайт: айыптоо, коргоо жана кылмыш ишин чечуу.
Мындай кез карашты белгилуу теоретик Строгович да карманат [2.с.174].Бирок ошол эле учурда бул функциялар так эмнени билдирерин керсетпейт, эц негизгиси жазык-процессуалдык функциянын тушунугун аныктабайт. Окумуштуу-процессисттердин арасында бул маселе боюнча эч кандай ачык-айкын позиция жок.
Жазык-процессуалдык функциялардын астында максаттары жана милдеттери менен аныкталган жазык-процессуалдык ишмердуулуктун конкреттуу турун (багытын) тушунуу керек окшойт, ага жетишуу же ишке ашыруу бутундей жазык сот ендурушунун маанисин тузет.
Жазык-процесстик функциялардын системасын талдоо ал негизги (жалпы) жана кошумча (экинчи) функциялардын жыйындысы деген тыянак чыгарууга негиз берди. Жалпы функцияларга жогоруда аталган уч функция кирет: айыптоо, коргоо жана кылмыш ишин женге салуу. Теменкулер кошумча катары белгиленет:
• кылмыш куугунтугун ишке ашыруу;
• кылмыш куугунтугу менен байланышкан субьектилеринин укук жана эркиндиктерин коргоо;
• алдын ала тергее органдарынын процесстик ишине кеземел жургузуу;
• жазык сот ендурушун жургузууде кемек керсетуу (кубелердун, эксперттердин жана тигил же бул турде тергее жана сот аракеттерин жузеге ашырууга кемек керсеткен башка адамдардын аракеттери);
Эзунун процессуалдык функциясын - жазык ишин чечууну аткарып, сот екумде айыптоосун тузет. Айта кетсек, айыптоочу тарап тергееден соттук процесске (екумде керсетулген) этаптарды басып етуп, езунун мазмунун айыпталуучунун пайдасына да, ага каршы да бир нече жолу езгертушу мумкун, же таптакыр жокко чыгарылышы мумкун. Мына ушундан улам биз айыптоо жазык процессинин ар кандай субьекттери тарабынан тургандай, коргоо жазык процессинин ар кандай баскычтарында тузулет деп айтууга болот.
Белгилей кетуу керек учурдагы кылмыш процессуалдык мамилелердин татаалдашы, келемунун кецейиши бир канча жацы функцияларды дагы алып келууде [3.с.14-15].
Изилдеечу Н.А. Пастернак "кылмыш процессиндеги коргоо - кылмыш куугунтугу менен байланышкан мыйзамга каршы келбеген тутум катары айыптоонуу талашуучу ,же четке кагуучу коргоо субьекти тарабынан ишке ашырылуучу ыкмалардын жыйындысы катары" [4.с.171] карайт.
Коргоо функциясын айыптоочу тараптан да, коргоо тараптан да процесстин бардык катышуучулары жузеге ашырат деген пикир абдан кецири таралган.
Бул кез караштын пайдасына ар кандай себептер келтирилген:
1) жазык сот ендурушунде коргоо функциясы бир мунезге ээ жана жузеге ашырылат.
2) процесстин катышуучулары бир эле учурда бир нече функцияларды аткара алышат, демек, айыпталуучуну коргоо функциясы тергее органдары жана прокурор тарабынан да аткарылат[5.с.114].
Е.В. Горбачева кылмыш процессинде коргоо укук коргоо жана укук коргоо бирдиктуу функция катары теменку ыйгарым укуктарды камтыйт:
1) бузулган укуктарды калыбына келтируу;
2) инсанды анын укуктарын жана кызыкчылыктарын укукбузуудан жана чектееден коргоо;
3) процесстин катышуучуларынын укуктарынын бузулушун алдын алуу;
4) келтирилген зыяндын ордун толтуруу катары карайт [6.с.55-60].
Кыргыз Республикасынын кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 5-беренеси коргоо тушунугун камтыган ага ылайык "коргоо - кылмыш-жаза процессине тартылган адамдардын укуктарын жана кызыкчылыктарын камсыз кылуу максатында адвокат тарабынан жузеге ашырылуучу процессуалдык иш" [7].
Демек макаланы жыйынтыктап жатып теменку тыянактарды чыгарууга болот;
• Адвокаттын процессуалдык функциясы мыйзамда бекилген тушунуктен бир канча кененирээк кароого жатат;
• ал жалпы процессуалдык мыйзамдын функциясы менен чогуу каралуу менен бирдикте тикелей конкреттуу процессуалдык субьектиге багытталган функция катары кароого болот;
• ал укук коргоо функциясын ишке ашырат;
• адам укуктарын жана эркиндиктерин коргоочу жазык процессинин кепчулук субьектилеринин функциясы катары баалоого болот;
• Адвокаттын процессуалдык функциясы конкерттуу жазык процессинин субьектилери айыпталуучу жана жабырлануучунун укук жана эркиндиктерин коргоого багытталган.
Колдонулган адабияттар
1. Краткий словарь иностранных слов/ Сост. СМ. Локшина. 9-е изд., испр. М. : Рус. яз., 1987 - 630 с.
2. Строгович М.С. Материальная истина и судебные доказательства в советском уголовном процессе. -М., 1955. С.174.
3. Уголовный процесс России: Учебник / Науч. ред. В.Т. Томин. -М.: Юрайт-Издат, 2003. С.33-34; Власова Н.А. Уголовно-процессуальное право Российской Федерации: Учебное пособие. -М.: Изд-во Эксмо, 2005. С.14-15.
4. Пастернак Н.А.. "Реализация функции защиты в уголовном судопроизводстве по действующему Уголовно-процессуальному законодательству" Пробелы в российском законодательстве. Юридический журнал, по. 3, 2009, рр. 169-171.
5. Фаткуллин Ф. Н., Зинатуллин З. З., Аврах Я. С. Обвинение и защита по уголовным делам. Казань, 1976. С. 114.
6. Горбачева, Е. В. (2003). Функции защиты как необходимый элемент состязательного процесса. Сибирский юридический вестник, (4), 55-60.
7. Кыргыз Республикасынын кылмыш-жаза процессуалдык кодекси 2021-жылдын 28-октябры 129 (КР 2021-жылдын 28-октябрындагы № 126Мыйзамы менен колдонууга киргизилди)
8. Нарбаев, О.Б., Арстанбаева, Г.К. (2021). Соттук экспертизаны дайындоонун кeйгeйлeрY. Вестник Ошского государственного университета, Vol. 1, No. 3, сс. 169174. DOI: 10.52754/16947452 2021 1 3 169. EDN: GIYRBT.
