CC BY
6ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№1(2)/2023, 117-122
УДК: 34.343
DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 17
коррупциялык кылмыштарды иликтее жана айыптоо
РАССЛЕДОВАНИЕ И УГОЛОВНОЕ ПРЕСЛЕДОВАНИЕ КОРРУПЦИОННЫХ
ПРЕСТУПЛЕНИЙ
INVESTIGATION AND PROSECUTION OF CORRUPTION OFFENCES
Парайдин уулу Шайлообек
Парайдин уулу Шайлообек Paraidin uulu Shailoobek
ю.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.ю.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Law, Associate Professor, Osh State University [email protected]_
Алмаматова Гаухар Шабданбековна
Алмаматова Гаухар Шабданбековна Almamatova Gauhar Shabdanbekovna
Ош мамлекеттик университети
Ошский государственный университет Osh State University
Тайлакбаев Темирлан Турарович
Тайлакбаев Темирлан Турарович Taylakbayev Temirlan Turarovich
Ош мамлекеттик университети
Ошский государственный университет Osh State University
коррупциялык кылмыштарды иликтее жана айыптоо
Аннотация
Бул макалада "Коррупция" TYШYHYГYHYH доктриналык чечмелениши берилет. Коррупциянын расмий аныктамасы талданган. Мыйзам чыгаруучу коррупцияны коррупциялык жYPYм-турумдун жеке учурларынын жыйындысы катары карайт. Мындай ыкманын банкроттугу жана коркунучу негиздуу. Бул макаланын актуалдуулугу коррупциялык багыттагы кылмыштардын саны жыл сайын квбвЙYп жаткандыгына байланыштуу. Коррупциялык кылмыштар кылмыштардын эц жашыруун тYPY болгондуктан, бул макалада CYрвттвлгвн тергвв ыкмаларын натыйжалуу колдонуу керек. Макаланын максаты-коррупциялык кылмыштарды иликтввнYн эц натыйжалуу иликтвв жана издвв чараларын, ыкмаларын жана ыкмаларын изилдвв, ошондой эле аларды ишке ашырууда пайда болгон квйгвйлврду аныктоо. Авторунун айтымында, коррупция терс социалдык кврYHYш. Бул ыкманы эске алуу менен коррупциянын аныктамасы берилет, анын негизги взгвчвлYктврY ачылат ж.б.
Ачкыч свздвр: коррупция, пара алуу, кызматты кыянаттык менен пайдалануу, коррупциялык кылмыштар, расмий кылмыштар.
РАССЛЕДОВАНИЕ И УГОЛОВНОЕ ПРЕСЛЕДОВАНИЕ КОРРУПЦИОННЫХ ПРЕСТУПЛЕНИЙ
Аннотация
В данной статье представлена доктринальная трактовка понятия "коррупция". Было проанализировано официальное определение коррупции. Законодатель рассматривает коррупцию как совокупность отдельных случаев коррупционного поведения. Банкротство и риск, связанные с таким подходом, оправданы. Актуальность данной статьи обусловлена тем, что в настоящее время численность совершенных преступлений коррупционной направленности с каждым годом растет. Так как коррупционные преступления являются самыми латентными из всех видов преступлений, необходимо использовать более эффективные методы расследования, исследование которых обозначены в данной статье. Цель статьи заключается в рассмотрении самых эффективных следственных и оперативно-розыскных действий, способах и приемах расследования коррупционных преступлений, а также в выявлении проблем, возникающих при их проведении. По мнению автора, коррупция - это негативное социальное явление. С учетом этого метода дается определение коррупции, раскрываются ее основные признаки и т.д.
INVESTIGATION AND PROSECUTION OF CORRUPTION OFFENCES
Abstract
This article presents a doctrinal interpretation of the concept of" corruption". The official definition of corruption has been analyzed. The legislator considers corruption as a set of individual cases of corrupt behavior. The bankruptcy and the risk of this approach are justified. According to the author, corruption is a negative social phenomenon. The relevance of this article is due to the fact that the number of crimes of the corruption direction committed is increasing every year. Since corruption crimes are the most latent of all types of crimes, it is necessary to use the methods of investigation described in this article more effectively. The purpose of the article is to study the most effective investigative and search measures, methods and methods of investigating corruption crimes, as well as in identifying problems that arise in their implementation. Taking into account this method, the definition of corruption is given, its main features are revealed, etc.
Ключевые слова: коррупция, взяточничество, Keywords: corruption, bribery, abuse of office, corruption
злоупотребление служебным положением, crimes, official crimes.
коррупционные преступления, должностные преступления.
Кыргызстандын туруктуу eнYГYYCYHYн азыркы этабында жана анын улуттук камсыз кылуучу инновациялык экономикага тездетилген eтYY коопсуздук комплекстYY жана негиздерин коргоого багытталган Кыргыз Республикасынын Конституциялык тYЗYЛYШYн, адамдын негизги укуктарын жана эркиндиктерин, жарандандык, ошондой эле жарандык тынчтыкты сактоо, саясий жана социалдык коомдогу туруктуулук. Жолдогу эц коркунучтуу тоскоолдуктардын бири елкеде болуп жаткан eзгeрYYлeрдY тYЗгeн бул- коррупция. Ал белгилYY ишкердикти начарлатат, экономиканын криминалдашуусуна кeмeктeшeт жана Кыргыз Республикасынын инвестициялык жагымдуулугун тeмeндeтeт.
Башкача айтканда, Конвенцияда каралган чараларды эске алуу менен Бириккен Улуттар Уюмунун Коррупцияга каршы Конвенциясы, коррупцияга каршы кылмыш жоопкерчилиги жeнYндe конвенция жана коррупцияга каршы кYрeшYY боюнча башка эл аралык укуктук инструменттер, анын катышуучусу Кыргыз Республикасы, Улуттук стратегияны иштеп чыккан.Элкeдe менчик укугун коргоого багытталган коррупцияга каршы кYрeшYY, сот системасын чыцдоо жана ишкердик эркиндигин камсыз кылуу ж.б. [4. 132-133-б.]
"Кыргызстанда жыл сайын коррупциядан келтирилген зыян 30 млрд.сомдон ашат. буга eлкe бюджетинин кирешесинин дээрлик 40 пайызы туура келет". Изилдeeлeргe ылайык, экономиканын 40 пайыздан ашыгы кeмYCкeдe, бизнес структуралардагы эмгек акынын 52 пайызы конверттерде сарпталат. Коррупция системалуу кeйгeйгe айланды, аны чечмейинче eлкeнYн мындан аркы eнYГYYCY мYмкYн эмес. Адамдар мамлекеттик органдар антикоррупциялык бизнес менен алектенет деп кутуп, YMYттeнYYгe кeнYп калышкан, бирок коррупция менен кYрeшYY кадимки кeрYHYш.1
Кылмыш-жаза укугунда жана криминология илиминде коррупция TYШYHYГYHYH маселеси талкуунун маселелеринин бири болуп саналат. Негизги айырмачылык "коррупция"тYШYHYГYн чечмелeeдe.
Кыргыз Республикасынын жана анын туруктуу eнYГYYCYHYн азыркы этабында инновациялык экономикага тез eтYY коопсуздук татаал жана негиздерин коргоого багытталган Кыргыз Республикасынын Конституциялык тартиби, адам укуктары жана эркиндиктери, жарандар, ошондой эле жарандык тынчтыкты сактоо, саясий жана социалдык коомдогу туруктуулук. Жолдогу эц коркунучтуу тоскоолдуктардын бири eлкeдe жасалган eзгeрYYлeр бул-коррупция. Ал белгилYY, бул ишмердYYЛYктY начарлатат, экономиканы криминалдаштырууга eбeлгe тYзeт жана Кыргызстандын инвестициялык жагымдуулугун тeмeндeтeт.
Коррупцияны тар тYШYHYктY жактагандар пара алуу деп аныкташат. Коррупция "мамлекеттик жана башка кызматкерлердин пара алуусу жана коррупциясы менен мYнeздeлгeн социалдык кeрYHYш, ушул негизде алардын жеке же тар топтук, расмий кызыкчылыктардын, бийликтин жана алар менен байланышкан жeндeмдeрдYн корпоративдик кызыкчылыктарында eз алдынча пайдалануусу менен мYнeздeлeт". Коррупция-бул "кээ бир адамдарга башкалардын пара берYYCY менен кeрсeтYлгeн социалдык жактан терс кeрYHYш".
1 ~Ые?мв.сй - Кыргызстан жацылыктары, "Кыргызстанда коррупциядан жылына 700 миллион долларга жакын зыян келет", https://vesti.kg/analitika/item/27273-ezhegodnYiY-uscherb-ot-korruptsii-v-kyirgyizstane-sostavlYaet-primerno-700-millionov-dollarov.html
Коррупцияга карата кецири кез карашты сынга алып, Н.Ф. Кузнецов мындай деп белгилейт: "коррупцияны бийликти кыянаттык менен пайдалануу, бийликтен ашыкча, жасалма, коррупция сыяктуу расмий кылмыштардын бYTYндей тутуму деп атоо практикалык эмес, ошондой эле кYнеенY, жоопкерчиликти айырмалоо принцибине ылайык келбейт жана жазаны айырмалоо. Кылмыш-жаза укугунда бул экономикалык жана расмий кылмыштардын укуктук женге салынышын абдан татаалдаштырат жана кылмыштуулуктун квалификациясын жана алардын кылмыштуулугун чаташтырат" [1. 22-23-б.].
"Коррупция" термининин мындай чечмеленишинин оц жагы-авторлор коррупциялык бYTYмдердYн жогорку коомдук коркунучуна ке^л бурушат. Бирок, кылмыш-жаза укугунун категорияларынын призмасы аркылуу коррупциянын CYреттелYШY бул терс социалдык керYHYштYн чектерин ачык-айкын чектейт. Анализ жана баалоосуз, бийликтер тарабынан гана же коррупциялык компоненти бар адамдардын тобунун бир белYГY катары жасалган бир топ иш-аракеттер сакталып калат.
Коррупцияны кецири TYШYHYYHY жактагандар чиновник менен жеке адамдын ортосундагы кылмыштуу бYTYмге эмес, чиновниктин езYмчYл жYPYм-турумуна басым жасашат. Г.Н. Борзенковдун айтымында, коррупция "административдик аппаратты бузууну камтыйт, бул алардын расмий кызмат абалын кызматкерлер ез кызыкчылыктары YЧYн колдонууга негизделген" [2. 30-б.].
В.С. Комиссаров айтымында: коррупция-бул кызматтын кызыкчылыктарынан айырмаланып, алардын ыйгарым укуктарын администрациянын субъектиси жеке кызыкчылыктардан пайдалануу" деп эсептейт [3. 26-б.].
Коррупциянын расмий аныктамасы 2022-жылдын 25-мартындагы №166, "Коррупцияга каршы кYрешYY женYнде" мыйзамда берилген. Мыйзамдын жоболоруна ылайык, коррупция теменкYлердYн мацызы болуп саналат:
а) расмий кызматты кыянаттык менен пайдалануу, пара алуу, кызматты кыянаттык менен пайдалануу, коммерциялык пара алуу же башка мыйзамсыз пайдалануу, коомдун жана мамлекеттин мыйзамдуу кызыкчылыктарына каршы, ездерYне же YЧYнчY жактарга акча, баалуу буюмдар, башка мYлк же кызматтар, башка менчик укуктары же башка менчик укуктары тYPYнде артыкчылык алуу YЧYн;
б)субпараграммада керсетYлген актыларды юридикалык жактын атынан же кызыкчылыгы YЧYн жасоо. "Биринчиден, коррупция-бул мамлекеттик органдарда (пара алуу, кызматты кыянаттык менен пайдалануу, кызматты кыянаттык менен пайдалануу) жана жеке уюмдарда (Коммерциялык пара алуу, кызматты кыянаттык менен пайдалануу, башка мыйзамсыз пайдалануу) жасала турган конкреттYY иш-аракеттердин жыйындысы деген тыянакка алып келет. Экинчиден, бардык адамдар (мамлекеттик жана муниципалдык кызматкерлер, жеке адамдар, мамлекеттик кызматкерлер, юридикалык жактын екYлдерY ж.б.) коррупцияга баткан чиновниктер катары таанылышы мYмкYн.
Илимпоздордун комментарийлери, албетте адилеттYY. Бирок, биздин кез карашыбызда, коррупциянын расмий аныктамасынын негизги кемчилиги-мыйзам чыгаруучу коррупциялык жYPYм-турумдун бир катар жеке учурларын коррупция катары тYШYнет. Ар бир пара коррупциялык иш катары каралбашы керек. Башкача айтканда, пара алуучунун кылмыш жоопкерчилигинен бошотулушунун шартсыз негизи болуп пара алуу эсептелет. Бул учурда
пара 6epYY4Y кылмышкер катары эмес, кылмыштын курмандыгы катары таанылат. Демек, пара алуунун бардык учурлары коррупциянын кeрYHYштeрYнe байланыштуу 6ол6ошу керек. Пара алгандардын баары эле паракорчулукка барбайт. Пара мамлекеттик кызыкчылыктардын пайдасына, мисалы, кызматкерге берилген расмий милдеттерди аткаруу максатында жYргYЗYЛYШY мYмкYн.
Демек, "коррупция" деген терминдин расмий аныктамасы олуттуу кемчиликтерсиз болбойт. Мындан тышкары, бул аныктама адеп-ахлакка жана укуктук ац-сезимге олуттуу коркунуч туудурат, анткени ал социалдык пайдалуу жана социалдык зыяндуу жYPYм-турумдун ортосундагы чек араны eчYрeт.
Башкача айтканда, коррупцияны терс социалдык кeрYHYш катары чечмелee керек. Мындай вариант мYмкYн: "коррупция коомдун кызыкчылыктарын жеке мYнeздeгY кызыкчылыктар менен алмаштырат". Бул аныктама коррупциянын тeмeнкY маанилYY eзгeчeлYктeрYн аныктоого мYмкYндYк берет:
1) коррупцияга шектYY объект "коомдун кызыкчылыктары";
2) коррупциялык жYPYм-турумдун предмети "бийликтин eкYЛY";
3) айрым кызыкчылыктарды башка кызыкчылыктар менен "алмаштыруудан" турган коррупциялык жYPYм-турум;
4) коррупциянын мотиви жана бийликтин жYPYм-турумунун коррупциялык максаты.
Бул аныктама коррупциядан жапа чеккен аймакты "коомдун кызыкчылыгы"деп ачык кeрсeтeт. Бул макалада "коомдун кызыкчылыктары", "коомдук кызыкчылыктар", деген терминдер, алардын айырмачылыктарына карабастан, бир-бирин алмаштырып колдонулат, анткени алар жеке (жеке, тар топтук) кызыкчылыктарга каршы. Аларга калктын ден соолугу жана коопсуздугу, коомдук адеп-ахлак жана мыйзамдуулук, билим беруу, маданият жана башка социалдык маанилуу категориялар кирет.
Коррупциянын субъектилери мамлекеттик кызыкчылыктарды камсыз кылуу YЧYн дайындалган ЭкмeттYн eкYЛдeрY гана болушу мYмкYн. Бул тYШYHYк адамдардын кецири спектрин камтыйт-мамлекеттик жана муниципалдык кызматкерлер, депутаттар, судьялар жана башка кызматкерлер, банкынын кызматкерлери, пенсиялык(социалдык) фонд, мамлекеттик ишканалар ж.б. бир сeз менен айтканда, коомдун атынан жана eз кызыкчылыгы YЧYн иш-аракет кылгандардын бардыгы. Коррупцияны коомдун кызыкчылыктарын жеке мYнeздeгY кызыкчылыктар менен алмаштыруу катары чечмелee коррупциялык кылмыштарды расмий кылмыштардан айырмалоого мYмкYндYк берет. Ар бир расмий кылмыш коррупциялык иш эмес. Делимитациялоонун критерийлери-кылмыш жасоонун мотиви жана максаты. Ар бир коррупциялык кылмыш "коррупциялык мотив" жана "коррупциялык максат"бар деп божомолдойт.
Бийликтин eкYЛYHYн коррупциялык жYPYм-турумунун себеби-коомдун кызыкчылыктарынын эсебинен башкалардын муктаждыктарын жана кызыкчылыктарын канааттандыруу каалоосу. Коррупциянын максаты менен биз бийликтин eкYЛYHYн eзYнe жана башкаларга мYЛктYк же мYЛктYк эмес артыкчылык алуу каалоосун билдирет, бул коомдун кызыкчылыктарына зыян келтирет. Коррупциянын себептери жана максаттары ар башка. Айрым учурларда, чиновникке берилген ыйгарым укуктар коомдук кeйгeйлeрдY чечуу YЧYн колдонулат, бирок коом бул чиновник же ага байланыштуу адамдар катары кызмат кылуудан
кеп пайда кербейт (ишкердик жана моралдык сапаттардан улам кызматка дал келбеген белгилYY адамдардын божомолу). Башка кырдаалдарда, бийликтин екYЛY, балким, коомдук кейгейлердY чечет, бирок анын тез ишмердYYЛYГY коомдун кызыкчылыктары менен эмес, ез пайдасы YЧYн спектрлер. Буга максаттуу программаны ишке ашыруу керектиги мисал боло алат.
Жогоруда айтылган расмий кылмыштар YЧYн мотивдер жана максаттар маанилYY эмес. Ошентип, Кылмыш-жаза сот органдары кызмат абалынан кыянаттык менен пайдаланууда езYмчYЛ же башка жеке кызыкчылыктардын бар экендигин аныктоого. Бирок, бул мотивдин мазмуну мыйзамдын квалификациясына таасир этпейт (езYн байытуу,"кооз" жашоо ж.б.).Пара алуу боюнча расмий кYнеенY таануу YЧYн кылмыштын мотиви жана максаты эч кандай мааниге ээ эмес. Кылмыш-жаза мыйзамы пара алуучунун пайдасына пара алуу фактысын жана кызматтагы иш-аракеттерди гана аныктоону талап кылат.
Ошондой эле коррупциялык кылмыштар, салыштырмалуу чоц социалдык укуктук керYHYш катары, расмий кылмыштарга караганда алда канча кецири экендигин кошумчалоо туура. Коррупциялык кылмыштар укук коргоо органдарынын эц ар TYPДYY кызыкчылыктарына - мYЛкке, экономикалык мамилелерге, адамдын конституциялык укуктарына жана эркиндиктерине, мамлекеттик бийликке, адилеттYYЛYкке ж.б. зыян келтириши мYмкYн.
Коррупция жана коррупциялык кылмыштар менен кYрешYY кейгейлерY азыр ty^ тамырынан бери жацы децгээлге жетип жатат. Коррупция барган сайын кYчеп, Кыргызстандын эгемендYY мамлекет катары жашоосуна коркунуч туудурууда.
Колдонулган адабияттар
1) Кузнецова Н.Ф. Коррупция в системе уголовных преступлений // Вестник МГУ. Сер. 11. 1993. № 1. [1. 22-23-б.]
2) Борзенков Г.Н. Уголовно-правовые меры борьбы с коррупцией // Вестник МГУ. Сер.
11. 1993. № 1. [2. 30-б.].
3) Комиссаров В.С. Уголовно-правовые аспекты борьбы с коррупцией // Вестник МГУ.
Сер. 11. 1993. № 1. [3. 26-б.].
4) Парайдин уулу, Ш. (2023). Предпосылки коррупции и коррупционной преступности.
Вестник Ошского государственного университета. Право, 1(1), 131-136.
https://doi.org/10.52754/16948661 2022 1 14. [4. 132-133-б.].
