CC BY
1ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. УКУК
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ПРАВО JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. LAW
e-ISSN: 1694-8661
№2(3)/2023, 81-86
УДК: 34.343
DOI: 10.52754/16948661 2023 2(3) 13
КОРРУПЦИЯЛЫК КЫЛМЫШТАРДЫН АЛДЫН АЛУУ БОЮНЧА ЖАЛПЫ СОЦИАЛДЫК ЖАНА АТАЙЫН ЧАРАЛАР
ОБЩЕСОЦИАЛЬНЫЕ И СПЕЦИАЛЬНЫЕ МЕРЫ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ КОРРУПЦИОННЫХ ПРЕСТУПЛЕНИЙ
GENERAL SOCIAL AND SPECIAL MEASURES FOR PREVENTION OF CORRUPTION
CRIMES
Парайдин уулу Шайлообек
Парайдин уулу Шайлообек Paraidin uulu Shailoobek
ю.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.ю.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Law, Associate Professor, Osh State University mega. shailoo@,mail.ru
КОРРУПЦИЯЛЫК КЫЛМЫШТАРДЫН АЛДЫН АЛУУ БОЮНЧА ЖАЛПЫ СОЦИАЛДЫК ЖАНА АТАЙЫН ЧАРАЛАР
Аннотация
Бул макалада коррупциялык кылмыштардын социалдык алдын алуу маселелери каралат жана коррупцияны алдын алуу боюнча айрым чаралардын натыйжалуулугу талдоого алынат. Коррупцияга каршы кYрвшYY боюнча тыюу салуулардын, чектeeлeрдYн жана талаптардын учурдагы системасын андан ары вркYндвтYY боюнча сунуштар ж.б. Макала Кыргызстандагы коррупциялык багыттагы кылмыштардын алдын алуу боюнча социалдык жана атайын чаралардын мазмунун талдоого багытталат. Автор"коррупциянын алдын алуу" деген терминдердин мацызын кецири жана ырааттуу тYШYндYрмe берет. Кыргыз Республикасында коррупцияны алдын алуу боюнча атайын чараларды ишке ашырууда квйгвйлуу маселелердин болушуна взгвчв кв^л бурулат.
Ачкыч свздвр: кылмыш, чара, мыйзам, социум, кылмышты алдын алуу чаралары; коррупциялык кылмыштар; коррупцияга каршы иш-аракеттер
ОБЩЕ СОЦИАЛЬНЫЕ И СПЕЦИАЛЬНЫЕ МЕРЫ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ КОРРУПЦИОННЫХ ПРЕСТУПЛЕНИЙ
Аннотация
В данной статье будут рассмотрены вопросы социальной профилактики коррупционных преступлений и проанализирована эффективность отдельных мер по предупреждению коррупции. Предложения по дальнейшему совершенствованию существующей системы запретов, ограничений и требований для противодействия коррупции и т.д. Статья направлена на анализ содержания социальных и специальных мер по предупреждению коррупционных преступлений в Кыргызстане. Автор дает широкое и последовательное объяснение сути термина "предотвращение коррупции". При реализации специальных мер по предотвращению коррупции в Кыргызской Республике особое внимание уделяется наличию проблемных вопросов.
GENERAL SOCIAL AND SPECIAL MEASURES FOR PREVENTION OF CORRUPTION CRIMES
Abstract
This article will consider issues of social prevention of corruption crimes and analyze the effectiveness of individual measures to prevent corruption. Proposals for further improvement of the existing system of prohibitions, restrictions and requirements for combating corruption, etc. b. The article will be aimed at analyzing the content of social and special measures for the prevention of corruption crimes in Kyrgyzstan. The author gives a broad and consistent explanation of the essence of the terms" prevention of corruption". When implementing special measures to prevent corruption in the Kyrgyz Republic, special attention is paid to the presence of problem issues.
Ключевые слова: преступность, мера, закон, общество, меры по предупреждению преступности; коррупционные преступления; антикоррупционные действия.
Keywords: crime, measure, law, society, crime prevention measures; corruption crimes; anti-corruption actions.
Киришуу
Коррупция мыйзамдуулукка коркунуч туудурары маалым, адам укуктары, коомдун адеп-ахлактык жана адеп-ахлактык негиздерин бузат, бийликке болгон ишеним атаандаштыкка тоскоолдук кылат, экономиканы татаалдаштырат eнYГYY, кесипкeйлYктYн eсYШYнe терс таасирин тийгизет.
Постсоветтик Кыргызстандагы коррупциянын жайылышында мамлекеттик ишканалардын жана заводдордун жасалма банкроттугу жана алардын андан ары менчиктештирилиши чоц роль ойногон. Мамлекеттик мYлктY уурдагандыгы YЧYн расмий турде мультимиллионерлерге айланган. Келечекте айыл чарба жерлерин менчиктештирYY жацы пайда болгон коррупциялашкан чиновниктер YЧYн чоц YЛYштeрдY камсыз кылды.
Кыргызстандын эли бир нече муундун эмгеги менен тYЗYЛгeн мамлекеттик мYЛктeн ажыратылып, бийликтеги мамлекеттик кызматкерлердин жеке менчигине erae^ Мамлекеттик мYЛктYн символикалык наркына каражат бeлYY аркылуу капиталдын алгачкы топтолушу кылмыштуу тарыхы бар адамдардын Кыргызстанда бийликке умтулушуна eбeлгe тYЗДY. Натыйжада, eлкeнYн калкынын 30 пайызы жакырчылыктын чегинде, ал эми Кыргызстан дYЙнeдeгY эц жакыр он мамлекеттин катарына кирет.
Коррупция (жана пара алуу) кeйгeЙY " тYбeлYк "категориясына кирет. Ар дайым жана бардык элдерде бул eтe терс социалдык кeрYHYш кандайдыр бир формада байкалган, ага каршы кYрeшYY YЧYн ар кандай аракеттер кeрYЛсe дагы кYрeштYн натыйжасы жыйынтык бербей келет.
ЭгемендYYЛYк жана демократиялык кайра тYЗYYлeр жылдарында Кыргыз Республикасында коррупцияга каршы аракеттенYYгe жана ага каршы кYрeшYYгe eзYнчe жана eзгeчe кeцYл бурулган.
Мурда 2012-жылы кабыл алынган Кыргыз Республикасында антикоррупциялык саясаттын мамлекеттик стратегиясында чагылдырылган коррупцияга каршы аракеттенYYHYн максаттары жана милдеттери Кыргыз Республикасында жYPYп жаткан социалдык-экономикалык жана саясий процесстерге концептуалдык жактан ылайык келген.
Бирок жогоруда кeрсeтYЛгeн стратегияны ишке ашыруу этабында кабыл алынып жаткан чаралар чар жайыт, системасыз мYнeзгe ээ болгон.
2018-жылдан тартып, eлкe жетекчилигинин кeрсeткeн саясий эркинен улам Кыргыз Республикасы коррупциянын кандай гана болбосун кeрYHYштeрYндe ага каршы элдешкис кYрeштY активдештирди жана аны жYргYЗYп жатат.
Оц натыйжаларга жетишYY болду, коррупцияга каршы кYрeшYYHYн олуттуу жана эл тарабынан таанылган тенденциялары тагыраак кeрYнe баштады.
Кыргыз Республикасынын Коопсуздук кецешинин 2018-2020-жылдардагы чечимдери менен сот, кeзeмeл, укук коргоо органдарында, экономиканын тоо-кен казуу жана ага жакын тармактарында коррупцияны жоюуга багытталган маанилYY жана негиз салуучу саясий чечимдер кабыл алынган.
Коррупциянын децгээлин eлчeгeн Transparency International эл аралык ачык-айкындуулук рейтингине ылайык, Кыргызстан 27 упай менен 136-орунду ээледи. 0ткeн жылы
ал 24 упай менен 150-орунду ээлеген. Кыргызстан азыр Орусия менен бирдей абалда. Коррупция аз кездешYYЧY ДYЙнeнYн eлкeлeрY Дания, Жацы Зеландия жана Финляндия. Эц коррупциялашкан ТYндYк Корея, Сомали.
Коррупциянын алдын алуу боюнча Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 7 беренесине ылайык,
Коррупциянын алдын алуу темен^ негизги чаралар менен ишке ашырылат:
1) коомдогу коррупцияга карата сабырсыздыктын калыптанышы;
2) ченемдик укуктук актыларды жана алардын долбоорлорун коррупцияга каршы аудит;
3) жеке мамлекет же башка мамлекеттик ыйгарым укуктары менен мыйзам тарабынан берилген органдардын, жергиликтYY бийлик органдарынын, башка органдардын, уюмдардын экспертиза, жок дегенде, бир жолу кYЧYнe кирген соттордун чечимдеринин жыйынтыгы боюнча аткаруу практикасынын тeрттeн бир бeлYГY, бул органдардын, уюмдардын жана алардын кызматкерлеринин жараксыз укуктук актыларын, мыйзамсыз чечимдерин жана иш-аракеттерин (аракетсиздигин) жокко чыгаруу жана алдын алуу жана себептерин жоюу боюнча чараларды кeрYY YЧYн ж.б.
Коррупция-бул коомдун же мамлекеттин кызыкчылыктарына коркунуч туудурган жеке адамдарга жана юридикалык жактарга материалдык, жецилдиктерди мыйзамсыз алуу жана аларды камсыз кылуу максатында жеке адамдар же топтор менен мыйзамсыз, туруктуу байланыш тYЗYY.
Бул иш-аракеттер ачык-айкын конфигурацияга ээ алар коррупцияны жоюуга багытталган. Бирок, жогоруда айтылган чараларга карабастан, кYHYмдYк коррупция кYЧYндe калууда жогорку децгээлде (медицина жана билим берYY жаатында).
Коррупция-коомго мYнeздYY социалдык кeрYHYш жана жалпысынан алганда кылмыш сыяктуу коштоочу элемент болуп саналат. Бирок, мындай билдирYY буга ишенYYгe негиз бербейт алар менен кYрeшYYHYн кажети жок.
Ошондуктан мамлекет YЧYн керек болгон ар кандай децгээлдеги чараларды колдонууга мYмкYндYк берет: саясий, экономикалык, укуктук, моралдык, психологиялык коррупциянын децгээлин тeмeндeтYY жана калкты опузалоодон коргоо ошондой эле мамлекеттик бийликтин бардык децгээлдериндеги кызмат адамдарын кыянаттык менен пайдалануу. Кантип
Кeптeгeн мамлекеттердин тажрыйбасы кeрсeткeндeй, коррупцияны толук жоюу мYмкYн эмес, бирок аны орнотуу боюнча чараларды кeрYY
ага контролдук кылуу жана аны чектee чаралары укуктук да, уюштуруучулук дагы реформалардын алкагында толук мYмкYн.
Коррупция кeйгeЙY бир гана мамлекеттин ички кeйгeЙYY эмес, бYTYндeй дYЙнeнYн кeйгeЙYYнe айланды. Буга Эл аралык децгээлде кабыл алынган Коррупцияга каршы документтер далил боло алат. Алардын арасында
БУУнун мамлекеттик кызматкерлердин жYPYм-туруму боюнча эл аралык Кодекси (1996) баса белгилениши керек; уюмдун Конвенциясы пара менен кYрeшYY YЧYн экономикалык кызматташтык жана eнYктYPYY Эл аралык ишкердик ишмердYYЛYктY жYргYЗYYДe чет
мамлекеттердин кызматкерлери (1997); Европа Кецешинин Конвенциясы коррупция y4Yh кылмыш жоопкерчилиги жeнYндe (1999); Конвенция Коррупцияга каршы БУУнун (2003).
Кыргызстан коррупциянын кецири жайылышына байланыштуу коом Y4YH маанилYY кейгей гана болуп калбаганын моюнга алат, бирок бул мамлекеттин коопсуздугуна да коркунуч туудурат. Коррупция менен коштолгон кылмыштардын бYTYндeй сериясы. Алардын арасында уюшкан кылмыштуулук, бацгизат, мыйзамсыз акчаны адалдоо, адам сатуу бар.
Коррупцияны алдын алуу YЧYн мамлекеттик бийлик коррупцияга каршы кYрeшYY YЧYн комплекстYY, координацияланган жана системалуу чараларды иштеп чыгышы керек коррупцияга каршы бирдиктYY саясатты иштеп чыгуу жана ишке ашыруу.
Ошондуктан коррупциянын себептерин изилдее ушунчалык маанилYY-кантсе да, отоо чeптYн e3Y менен гана эмес анын уруктары менен да кYрeшYY керек. Коррупция деген эмне экенин TYШYHYY, бул кeрYHYштY жана ага каршы туруу боюнча башка eлкeлeрдYн тажрыйбасын изилдee менен биз билимге ээ болобуз - ал эми билим, биз билгендей, ^ч. Эц негизгиси бул бийлик eзYHYн туура пайдаланылышын табат - бул YЧYн саясий эрк гана эмес, бYTYндeй коомчулуктун колдоосу керек. Антпесе, коррупцияга каршы кYрeш жоголот.
Колдонулган адабияттар
1. Антонян, Ю. М. Криминология: учебник для академического бакалавриата / Ю. М. Антонян. - 3-е изд., перераб. и доп. - Москва : Издательство Юрайт, 2019.
2. Абдрисаев Э., Алымбеков М. Мнение о борьбе с коррупцией в Кыргызстане: Интервью с послом, главой Центра ОБСЕ в Бишкеке С. Капино-сом // КАБАР. URL: http://old.kabar.kg/interview/full/101635
3. Абдуваитова А. Борьба с коррупцией: нарушитель тот, кто пойман с поличным//Вечерний Бишкек. URL: http://www.vb.kg/doc/330629_borba_s_ korrypciey:_naryshitel_tot_kto_poyman_s_polichnym.html
4. Волженкин Б.В. Преступления в сфере экономической деятельности (экономические преступления). СПб., 2002.
5. Гилинский А.И. Коррупция: теория, российская реальность, социальный контроль // Криминология: вчера, сегодня, завтра: труды Санкт-Петербургского криминологического клуба. Бишкек, 2003.
6. Долгова А.И. Преступность, ее организованность и криминальное общество. М., 2003.
7. Исраилова, А. (2023). Конституционные аспекты антикоррупционных механизмов в обеспечении экономической безопасности: опыт Кыргызстана. Вестник Ошского государственного университета. Право, 1(2), 49-57. DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 8. EDN: CBSAPH.
8. Лунеев В.В. Преступность ХХ века. М., 2005.
9. Мамаджонова, Д. (2023). Способ применения информационных технологий в противодействии коррупции. Вестник Ошского государственного университета.
Право, №1, сс. 129-134. DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2023 1(2) 19. EDN: VCMVRY.
10. Максимов С.В. Коррупция. Закон. Ответственность. М., 2000.
11. Мирошниченко Д.В. Уголовно-правовое воздействие на коррупцию. М., 2010.
12. Парайдин уулу, Ш. (2022). Коррупция жана коррупциялык кылмыштуулуктун eбeлгeлeрY. Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Укук, No. 1, сс. 131-136. DOI: https://doi.org/10.52754/16948661 2022 1 14. EDN: MAHFJH.
13. Степанов В. Обычный подарок или обычная взятка // Российская юстиция. 2000. № 4.
14. Сыдыкова Л.Ч. Проблемы уголовного законодательства Кыргызской Республики (вопросы теории и методологии). Бишкек: Изд-во КРСУ, 2005.
