Научная статья на тему 'АДОЛАТ ВА ОДОБ МЕЗОНЛАРИ УЙҒУНЛИГИ (АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА)'

АДОЛАТ ВА ОДОБ МЕЗОНЛАРИ УЙҒУНЛИГИ (АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

15
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Л. К. Ахатов

Абдураҳмон Жомий таълимотларининг аксарият қисми диний руҳда битилган асарлар бўлиб, уларда адл (адолат) категориялари ҳақида сўз боради. Асарларининг бош мавзулари бу тасаввуфий назариялар асосида битилган жараѐнлар сифатида талқин этилади. Бу эса бугунги мамлакатимизга амалга ошириб борилаѐтган ижтимоий муносабатлар субстанцияси (моҳияти)ни ташкил қилувчи механизм вазифасини ўтайди. Мамлакатимизнинг эртанги ишончи сифатида эътироф этилиб келинаѐтган баркамол авлод ва унинг тарбияси учун эса дастурул амал вазифасини ўташлиги табиий албатта. Ҳазрат Жомий нақшбандия тариқати Шайхларидан бўлиб1 жамиятга ўз илмий мавқий жиҳатдан Навоийнинг пири ҳисобланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АДОЛАТ ВА ОДОБ МЕЗОНЛАРИ УЙҒУНЛИГИ (АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА)»

Chirchik State Pedagogical University Effectiveness of Introduction of Digital

Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023 Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni ^^^^^^^^^^^orty^ttsh^amaradorlig^

АДОЛАТ ВА ОДОБ МЕЗОНЛАРИ УЙГУНЛИГИ (АБДУРАХМОН ЖОМИЙ АСАРЛАРИ АСОСИДА)

Л. К. Ахатов

ЧДПУ Факултетлараро ижтимоий фанлар кафедраси

Абдурахмон Жомий таълимотларининг аксарият кисми диний рухда битилган асарлар булиб, уларда адл (адолат) категориялари хакида суз боради. Асарларининг бош мавзулари бу тасаввуфий назариялар асосида битилган жараёнлар сифатида талкин этилади. Бу эса бугунги мамлакатимизга амалга ошириб борилаётган ижтимоий муносабатлар субстанцияси (мохияти)ни ташкил килувчи механизм вазифасини утайди. Мамлакатимизнинг эртанги ишончи сифатида эътироф этилиб келинаётган баркамол авлод ва унинг тарбияси учун эса дастурул амал вазифасини уташлиги табиий албатта. Хдзрат Жомий накшбандия тарикати Шайхларидан булиб1 жамиятга уз илмий мавкий жихатдан Навоийнинг пири хисобланган. Тарихга эътибор берсак, Жомий давлат ишларига ишламасада, Хусайн Бойкаро даврида мамлакатни адолатли бошкариш мухим вазифа эканлигини алохида эътироф этади. Навоийга куп жихатдан маслакдош ва дуст сифатида елкама-елка булиб мамлакат фаровонлиги учун уз маслахатларини бериб борган.

Мавлоно Жомий уз ижоди оркали мамлакатдаги куплаб таъмагирлик ва бокимандаликка ружуъ куйган мансабдор (соха вакиллари)га нафрат кузи билан караб, уларни адолат ва баFрикенгликка чакиради. Мисол учун, йирик тасаввуф шайхи сифатида мамлакатга ном козонар экан, мутафаккир уша даврдаги баъзи мутаассиб уламолар, шайхлар, суфийларга карши кураш олиб борганлигини, уларнинг уз нафси йулида килаётган риёю хийлаларини фош этади.2

Мавлоно Жомийнинг бундай йул тутишига сабаб килиб, аввало, Жомийнинг мехнаткаш халк ахволидан яхши хабардорлиги, авом (халк) FOяларининг унга кучли таъсири булиб, иккинчи томондан, уз даврларининг адабиёт майдонида учмас из колдирган буюк намояндалари булмиш Абу Абдуллох Рудакий, Абул Косим Фирдавсий, Саъдий, Х,офиз Низомий ва бир катор илм ахлининг ижодларидаги халкчиллик, гуманизм таъсири кучидан деб

1 Каранг: Саъдиддин Кашкарийга мурид булган. jj^

-8 1971 ^jl"1 — ;

2 Уша манба: Ai^ui 9-8 1971 - ^jt jjaU- ^лЦ 00

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Effectiveness of Introduction of Digital

Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023 Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

Saxo.aHagu.

MaB.OHO ^omhh SomKa MyracaBBu^ mafix.apgaH my ^uxara Su.aH a.oxuga ^apK^aHHÖ Typagu. X,aTT0Ku, y (®omhh) y3 oSpy - эtтн6оpнgaн $0Hga.aHu6, mox.ap, aMa.gop.apra naHg - HacuxaT Ku.umra ^a3M Ku.agu, SyHgafi aMa.gop.apHu 3y.M (30.uM).uKgaH neKHHumra, MaM.aKaT ax.ura FaMxyp -maBKaTga 6y.umra na^upagu.

^OHumMaHg y3 gaBpugaru нm,нмонн MyxuTHu Ka.aMra o.ap экaн, TaMarup (Syraru коppyпцнa)гa ^a3M Ku.aguraH capoH moup.apuHuHr caBogcroraruHu, u.Mcro.uru, u^og Sopacuga metpuaTHu (Mat.yM MatHoga) y3.apuHuHr TyöaH Ba nacT uxTue^napu, Ha^cu 6y3yK.apu Hy^ugagaru KypSoH Ku^um^apuHu HuxoaTga Kopa.aögu.

AögypaxMOH ^omuh ^uKp.apuHu Tax.u. Ku.ap экaнмнз, y TaMa Kymu.raH cy3 aMa.ga xaKuKaTgaH MOcyBO - HupoK, aHHu gaMga, TaMa Ku.raH uhcoh ac.o ogu. Sy.a o^Mac^uruHu Kyngaruna Tatpu^.aHgu:

Aön 6unan maMa - eye 6unan oxoe,

Hkkucun 6ир woüöa Kyp8aHMU 6upoe?

Ag., atHu ago.aT co$ Ba noK (ma^^o^)nuK Sop ^ofiga raBga.aHagu. HonoK.uK Sop ^ofiga эca ac.o ago.aT 6y.Marafi. ¥ommh aHTraHugeK, cyB Su.aH o.ob KapaMa - Kapmu Sy^a^um ynyH Sup ^ofiga ^aM.aHMaraHugeK, ago.aT xaM KaHgafigup MaH^aaT (y3 MaH^aara Hy.uga 6omKa.apHu aaMac.uK .H.K.AxaTOB) acocuga Sup.ama o.Maögu. SyHgaH TamKapu ¥ommh y3uHuHr "EaxopucTOH" acapuga Sup xuKMarau SaeH Ku.u6, MaM.aKaT paBHaKura 3ug 6y.raH Sat3u paxSap.ap ^aoraarara TagKuguH Ha3ap Su.aH Saxo SepraH.uruHu KypumuMro MyMKuH. 3epo, ¥ommh TatSupura Kypa:

yn urnnu Kopanap yaKUM KanaMu;

Te3nuK Kunea Kyöpamna noörnoy,

Xaeue 6ynea 6aöaenam Kurnu,

Mony MynKKa yupe Kyüea öono.

MatHocuHuHr Tax.u.u, yH Tou^ara MaHcyS 6y.raH yH xu. KypuHumga aMa.ra omynu um ^apaeHugaH axmu.uK ^.Macuruu: xyKMgop (nogmox).apgaH - Te3.uK, g0H0 (goHumMaHg).apgaH - gyHe M0.uru xupc KyHum.uK Ba Soh (gaB.aTMaHg)gaH - 6axu..uK3, geS amuS yragu.

EyHgafi ^apaeH.apHu Ky3aTuS SopumgaH Kypa, нm,нмонн xaeraMrora gaxu.gop.uK xuccu Su.aH amaS, y3 0.guMu3ra KynraH вaзн^a.apнмнзнн huh Ka.SgaH 6a^apu6 6opmofumu3 Ba

3KapaHr: -307- 1971 - jjali-

| October 20, 20231

https://cspi.uz/

Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

ТесЬпОо^е^Пшшшшшшшшшшшшшш

фарзандлармизни поклик, одоб ва адолат мезонлари рухида тарбиялаб бормоFимиз шарт. Зеро, Адолат - Одоб ва Поклик устига цурилувчи толерант куч (муаллифдан) демакдир!

Жамиятда адолатни кутариб турувчи дастаклар (Одоб ва поклик) дан булмиш "Одоб" ибораси арабча: J1" - "Адаб" - сузи аслида яхшиликка

чакиришни англатадиган "e.ib**" - "Маъбада" узагидан шакилланган булиб, "Маъбада" - инсонларни яхшиликка, маънавий зиёфатга чорлов маънолари беради. Бундан куриниб турибтики, инсонларни маънавий саводхонлигини ошириш ва яхшиликка жамлаш инсонлар уртасида адолатни урнатишга ундовчи биринчи кадам демакдир.

Шунингдек, ислом динининг мукаддас манбаси (Куръони Каримдан сунг) булмиш "Хддис" илмида хам бу борада куплаб маълумотлар берилганлигини курамиз. Зеро, Жобир ибн Самурадан ривоят цилинган: "Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам: "Киши фарзандини ёки бирингиз фарзандини одобли этиб тарбиялаши унинг учун хар куни ярим соъ садака килишидан яхширокдир", дедилар"4. Термизий ва Аумад ривоят цилганлар.

Бундаги "Хддис" илмидан олинадиган манфаат шуки, адолатни кандайдир бир рахбар ёки мансабдор шахслар томонидан кутиб туриш эмас, балки, Оиладан фарзандларимизга адолат мезонлари булган поклик ва одоб -хулкларни сингдириб боришимиз оркали барпо килмоFимиздир. Файласуфлардан бири Жан Жак Руссо "Яхши ишларнинг яна бир афзаллиги шундаки, у калбни юксалтиради ва уни янада эзгу ишларга мойил килади"5, деб айтган гаплари накадар рост, албатта. Тарихга назар ташлар эканмиз, куплаб конли урушлар ва нотинчлик замонларда хам илм ва маърифатга булган кизикиш сунмаган. Жомий яшаган даврда хам бундай холатларни кузатишимиз мумкин.

Абдурахмон Жомий мансаб (тахт) учун шавкатсиз конли тортишувларни кузатиб, мамлакат тез - тез хонавайрон булиб турган, авом халк усти (боши)га хилма - хил офат - кулфатлар соя солиб турган, машаккатли солик тулашлардан чарчаб, тинкаси куриб, кундан - кунга мадорсизланиб бораётган бир вазиятга яшаб, амалдаги холатлардан вокиф булиб, улар устидан мулохазалар юритиб турганлигини баён килиб борар экан, адолатли шох ва покдоман халкни ахиллиги учун доимо уз асарлари оркали кураш олиб боради.

4 Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф Ижтимоий одоблар "Hilol - nashr" нашриёти Тошкент-2013 й. 11—б.

5 Каранг: Davlat va huquq asoslari 11 sinf darsligi, 1 - nashr, Toshkent "Yangiyul Poligraph Service" 2018 y. 70 - b.

October 20, 2023

https://cspi.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

ТесЬпОо^е^Пшшшшшшшшшшшшшш

Жомий узининг бундай олийжаноб туЙFуларига содик колган холда, Озорбайжон хукмдори хам, Туркия султони хам ва бир канча хукмдорлардан тортиклар келиб, уни саройга таклиф килишларига карамай, барчасига рад жавобини беради. Жомий уша даврдаги купчилик мадхгуй - лаганбардор гурухини ёктирмас, сухбатлашишни хам хохламас эди.

Ачинарлиси, бугунги кунда хам баъзи бир "Тахти мадхпараст6"ларнинг "Ишбилармонлик"ларини куриб, беихтиёр "Шайх Жомий хазратларига замондош" булиб колмадекми, деб наъра торткенгиз келади. Сабаби Мавлоно Жомий уз даврининг "Жамият кушандалари" булмиш мансабпараст, хоин "рахбар"ларни уз мисралари оркали аёвсиз танкид остига олган.

Мамлакатга амалга ошириляётган ислохотларнинг туп мохиятини халигача тушунмаётган (балким тушунишни хохламаётган)ларни куриб, "Такдир Аллохдан, ризк хам Аллохдан булса, "Аслинг киму, кимларга ухшагинг келади эй "Инсон", атрофга кара" дегинг келади, бехост. Жамиятни барбод этиш факатгина кандайдир бир "Тудалар" томонидан амалга оширилмайди, балки, ичимиздан чиккан хоинлар сабаб "жамият нураб" боради. Зеро, Биринчи Президентимиз Ислом Каримов Айтганларидек, агар бизнинг ичимиздан хоин чикмаса, бизни хеч ким, хеч качон енгга олмайди! Бундан куринадики, адолатли ва фаровон хаётни орзу килмасдан, "Озод ва обод Ватан" олдидаги буричимизни доимо ёдда тутмоFимиз лозим. Юртбошимиз доим уз нуткларида "Халк давлат идораларига эмас, балки, давлат идоралари халк учун хизмат килиши лозим", деб такрор - такрор айтганлари канчалик хакикат, албатта.

Хулоса килиб айтадиган булсак, мутафаккир алломаларимиз илмий меросларини факатгина номларини мадх этиб колмасдан, уларнинг маънавият ва маърифатга кушган хиссаларини чукуррок тахлил килиб бормоFимиз лозим. Бу эса бугунги тахликали даврнинг узига хос талабига хос ва мос мевалар самарасини беради албатта. Бугунги тинчлик замонига шукрона туЙFулари билан яшаб, фразандларимизни соф маънавий ва маърифий илмлар билан камолга етказишимиз биз учун, хам карз ва хам фарз деб биламан!

5 Каранг: шарх, муаллифдан - Тахти мадхрараст - яъни, лаганбардорлик билан "курси га интилувчи ва ""эга лик килишга интилувчи маддохларни назарга тутде

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

803

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.