Научная статья на тему 'ИРФОН, ИРТИБОТ*1ВА ИШҚ ФАЛСАФАСИ (АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ МЕРОСИ АСОСИДА)'

ИРФОН, ИРТИБОТ*1ВА ИШҚ ФАЛСАФАСИ (АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ МЕРОСИ АСОСИДА) Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

242
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ирфон / Ишқ (Илоҳий муҳаббат) / Дин / фалсафа / иймон / Иртибот / эътиқод / толерантлик / маданият / Шарқ / глобаллашув. / Ирфан-мистицизм / любовь (Божественная любовь) / религия / флософия / вера / толерантность / культура / Восток / глобализация.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Лутфилло Караматиллоевич Ахатов

Ирфон илми ва таҳаммулнинг уйғунлашган даврини ѐритишга уринган. Ирфон ва маънавий иртиботнинг бугунги кундаги аҳамияти ҳақида фикрлар берилган. Абдураҳмон Жомий асарларидаги маърифий-ирфоний қарашларини яхлит бир бутун шаклда шакллантириб, мутафаккир ижодини Ислом оламидаги ўрни ва мавқейини холис нуқтаиназар билан таҳлил қилинган. Диний ва ирфоний қарашларнинг маънавий боғлаб (иртибот шаклида) алоҳида бир илмий жараѐнларнинг маънавий робитасини бунѐд этишга ҳаракат қилган. Жомий асарларидан ”Баҳористон” асарининг ахлоқий томонларини мустақил равишда шарҳлаган. Бугунги глобаллашган жамиятда Ислом ва Ирфон илмининг зарурати, маънавий иртиботнинг муҳимлиги, бугунги кундаги аҳамияти ва долзарблиги ҳақида фикрлар берилган. Мақолада жамиятнинг муҳим потенциали сифатида диний дунѐқарашга бўлган эҳтиѐжларни айнан мутафаккирларнинг маърифий мерослари орқали кенг тарғиб қилиш кераклигини баѐн этган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФИЛОСОФИЯ ПОЗНАНИЯ, ОБЩЕНИЯ И ЛЮБВИ2* (НА ОСНОВЕ НАСЛЕДИЯ АБДУРАХМАНА ДЖАМИ)

Статья используется для освещения пересечения ирфанмистики и толерантности. Сегодня существует представление о важности ирфан-мистики и духовности в исламе, в которой говорится о важности мистики, науки о ирфоне и связи между ними. Работы Абдурахмана Джами сформулировали всесторонний и красноречивый взгляд на работы мыслителя и проанализировали роль и положение мыслителя в исламском мире. Он стремился установить духовную связь определенных научных процессов (в форме альтруизма) с религиозными и нерелигиозными взглядами. Он независимо прокомментировал моральные аспекты работ «Бахористан» из произведений Джами. В сегодняшнем глобализированном обществе есть обзор потребностей ислама и науки Ирфона, важности духовного благородства, его важности и актуальности. В статье утверждается, что потребность в религиозных взглядах как значительном потенциале общества должна широко пропагандироваться через интеллектуальное наследие мыслителей.

Текст научной работы на тему «ИРФОН, ИРТИБОТ*1ВА ИШҚ ФАЛСАФАСИ (АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ МЕРОСИ АСОСИДА)»

ИРФОН, ИРТИБОТ* ВА ИШК ФАЛСАФАСИ (АБДУРАХ^МОН ЖОМИЙ МЕРОСИ АСОСИДА)

Лутфилло Караматиллоевич Ахатов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти катта укитувчиси

Аннотация: Ирфон илми ва тахаммулнинг уйгунлашган даврини ёритишга уринган. Ирфон ва маънавий иртиботнинг бугунги кундаги ахамияти хдкида фикрлар берилган. Абдурахмон Жомий асарларидаги маърифий-ирфоний карашларини яхлит бир бутун шаклда шакллантириб, мутафаккир ижодини Ислом оламидаги урни ва мавкейини холис нуктаи-назар билан тахлил килинган. Диний ва ирфоний карашларнинг маънавий боглаб (иртибот шаклида) алохида бир илмий жараёнларнинг маънавий робитасини бунёд этишга харакат килган. Жомий асарларидан "Бахористон" асарининг ахлокий томонларини мустакил равишда шархлаган. Бугунги глобаллашган жамиятда Ислом ва Ирфон илмининг зарурати, маънавий иртиботнинг мухимлиги, бугунги кундаги ахамияти ва долзарблиги хакида фикрлар берилган. Маколада жамиятнинг мухим потенциали сифатида диний дунёкарашга булган эхтиёжларни айнан мутафаккирларнинг маърифий мерослари оркали кенг таргиб килиш кераклигини баён этган.

Калит сузлар: Ирфон, Ишк (Илохий мухаббат), Дин, фалсафа, иймон, Иртибот, эътикод, толерантлик , маданият, Шарк, глобаллашув.

ФИЛОСОФИЯ ПОЗНАНИЯ, ОБЩЕНИЯ И ЛЮБВИ * 1(НА ОСНОВЕ НАСЛЕДИЯ АБДУРАХМАНА ДЖАМИЩ

Аннотация: Статья используется для освещения пересечения ирфан-мистики и толерантности. Сегодня существует представление о важности ирфан-мистики и духовности в исламе, в которой говорится о важности мистики, науки о ирфоне и связи между ними. Работы Абдурахмана Джами сформулировали всесторонний и красноречивый взгляд на работы мыслителя и проанализировали роль и положение мыслителя в исламском мире. Он стремился установить духовную связь определенных научных процессов (в форме альтруизма) с религиозными и нерелигиозными взглядами. Он

Лугат: ц^зл : 38 1375 - ОЬ^ [еПеЪа^] - иртибот - форс тилидан олинган булиб,

робита - алока, яъни маънавий алока демакдир. Бугунги замонавийлашган "Таълим кластири"нинг увайсий алокадорлиги.

Это- Божественная любовь.

независимо прокомментировал моральные аспекты работ «Бахористан» из произведений Джами. В сегодняшнем глобализированном обществе есть обзор потребностей ислама и науки Ирфона, важности духовного благородства, его важности и актуальности. В статье утверждается, что потребность в религиозных взглядах как значительном потенциале общества должна широко пропагандироваться через интеллектуальное наследие мыслителей.

Ключевые слова: Ирфан-мистицизм, любовь (Божественная любовь), религия, флософия, вера, толерантность, культура, Восток, глобализация.

PHILOSOPHY OF KNOWLEDGE, COMMUNICATION AND LOVE * (BASED ON THE LEGACY OF ABDURAHMAN JAMI)

Abstract: The article is used to highlight the intersection of irfon-mysticism and tolerance. Today, there is an idea of the importance of irfon-mysticism and spirituality in Islam, which speaks of the importance of mysticism, the science of mysticism and the connection between them. The works of Abdurahman Jami formulated a comprehensive and eloquent view of the work of the thinker and analyzed the role and position of the thinker in the Islamic world. He sought to establish a spiritual connection between certain scientific processes (in the form of altruism) with religious and non-religious views. He independently commented on the moral aspects of Bahoristan from Jami's works. In today's globalized society, there is an overview of the needs of Islam and the science of mysticism, the importance of spiritual nobility, its importance and relevance. The article argues that the need for religious beliefs as a significant potential of society should be widely promoted through the intellectual heritage of thinkers.

Keywords: Irfon-mysticism, religion, love, (Divine love) faith, philosophy, belief, divine communion, tolerance, culture, East, globalization.

Ирфон илмининг нозик ва лазизлиги шундаки, инсон ва унинг "рухияти"га алокадор булган баъзи тавсир-шархларни кимдир "Ишк", кимдир "Май", кимдир "Дарвиш", кимдир "Тарикат", яна кимдир "Тасаввуф" ёки ирфон илми номлари ила бахолайдилар.

Тадкикот натижаси уларок, "Инсон омили" хакида суз юритишдан олдин, хар бир инсоннинг ахлокий фазилатлари бир-биридан фаркланса-да, аник; бир меъёр (инсонийлик) асосида тарбияланишлигига алохида эътибор

3 "М и»". Divine love Chirchik, Uzbekistan

каратиш керак деб хисоблаймиз. Ва буни ахлокий мезон-низомлар асосида тарбияланган инсон, баркамол булиб ривожланишлиги билан фарклаймиз. Унутмаслик керакки, ахлокий мезон-низомлар асосида тарбияланиб, баркамолликка эришиш билан "Комиллик"ка караб улгаяди.

Унутмаслик керак, инсонларга уз зихниятига, тафаккур тарзига ва тушунчаларига тугри келадиган маълумотлар такдим килиш мухим саналади. Шу билан бирга, "Инсон омили"ни сайкалловчи омилларни хам унутмаслик лозим. Инсон узини бахт-саодатга элтувчи ва илм-маърифат хосил килиш учун аввало, узидаги илм-маърифатни бунёд этувчи воситалар хакида тугри тушунчага эга булиши лозим. Зеро, инсон хиссиётига оид булган Ишк (илохий мухаббат) ва эътикод методологияси - Тасаввуф (рухий баркамоллик) хам маълум маънода хар бир инсонга уз идроки, зихнияти, хамда, тафаккур тарзи оркали шаклланиб боради.

Ирфон илмининг мохиятан жавхари бу - Илохий мухаббат - Ишк, эътикод методологияси - рухий баркамоллик (Тасаввуф илми уларок Л.А)ни бунёд этиш ва субстоционал маърифат хосил килиш учун имом Абу Мансур Мотуридийнинг "маърифат назария"ларини оладиган булсак, шу назария асосида "Халойик учун илмнинг воситалари учтадир: соглом хис килиш аъзолари, акл ва содик хабар.

Бунда "Соглом хис килиш аъзолари бештадир: эшитиш, куриш, хидлаш, татиш ва ушлаш. Х,ар бир хис килиш аъзоси ила унга хос булган нарса билинади", [1;20] деб эътироф этилади.

Мана шу "Соглом хис килиш аъзолари" оркали кабул килинажак маълумотлар, билишнинг илк боскичига хос. Сунгра рационал-аклий билиш даражаси (маълумот - илмлар хилма-хиллигни аниклаш) оркали маълум тармок-сохалар (фанлар) интеграцияланиб борилади. Инсон узига хос булган "Х,иссиёт"ларга ва маълум маънода ботиний (калб) сезгиларига таяниб, секин- аста "Янги маълумот"лар базасини шакллантириб боради. Бу эса уз навбатида "Ишк", "Тарикат" ва "Тасаввуф" номлари билан белгиланиб борилади. Унутмаслик керак хар кандай "Х,иссиёт'лар оркали олинадиган (жамланадиган) маълумотлар хам бундай "маком"га лойик эмас. Зеро, Илохий ишк ва Тасаввуфга оид маълумотлар инсоннинг рухий баркамоллигига хизмат килувчи ва рухий оламини сайкалловчи - эътикод рамзи сифатида намоён булади.

Тадкикотчиларнинг баъзилари Ирфон илми ва Тарикат вакиллари (Илохий ишк шайдолари) "узликдан кечадиган"лар ва факат Аллох учун эътикодда булувчилар деб бахоланганлар.

Х,азрат Навоий айтганларидек:

3 и^^ ^^ ^^^

^Ь« ^¿АЛ А? з jJ« А? з ^^ А? А? ^ ^¿О ^^ [2;377]

Маъноси: Баланд булишни хоуласанг, уеч кимдан баландга утма. Малкам ва мум бул-у, тикан булма. Бировдан сенга ёмонлик етишини истамасанг, ёмон сузловчи, ёмонлик урганувчи ва ёмон фикрловчи булма.

Демак, ^Ь-« ^ ^¿О ^к? - Баланд булишни хо^ласанг, х;еч кимдан баландга утма -хар бир инсон уз урни (мавкий)га караб бахоланишлиги хакидаги маъно бор. ^Ь« ^ и^ ^ ^ з ^^ и^ - Малкам ва мум бул-у, (ниш) тикан булма - деган сузда доимо ёрдам кулини узатуви (мехр-окибатли) булиш кераклиги ва бошкаларга зарар (озор) берувчи булмаслик хакида фикр бормокда. а^ А? ^ ^ ^¿О ^ - Бировдан сенга ёмонлик етишини истамасанг -жамиятда уз урни ва макоми (салохияти-обруси) булишни хохласанг, а? 3 jJ-í а? 3 а? - ёмон

сузловчи, ёмонлик урганувчи ва ёмон фикрловчи (ёмон андишали) булма -тилингдан ёмон суз чикмаслиги, ахлоксизликни урганмаслиги ва ёмон фикрларни фикрловчи булма деб айтилмокда.

Бунда: инсон, ахлокий фазилатлар билан безаниш оркали, нафс поклиги ва рух олий булиши учун оддий-содда хаёт ила зийнатланиб яшаш оркали уз мавкийга эга булади. Бу эса "Тасаввуф"нинг зохирий куринишга хосдир.

Шунинг учун, Тасаввуф нафсни ахлокий жихатдан тараккий эттирадиган хаётий фалсафа булиб, у муайян амалий риёзат воситасида хакикатга айланади ва баъзи вактларда олий хакикатга сингиш хиссига олиб боради. Ирфон илми эса, конун-коидалар (Шариат Л.А) ва мукаммал йул (Тарикат Л.А) оркали янги боскичга караб юксаладиган илм оркали намоён булади. Шунингдек, ундан завк ва акл ила маърифат хосил килишга олиб боради, [3;35] деб эътироф этилади.

Шайх Жомий илмий меросини талкин килар эканмиз, унинг хар бир асарининг урганишлик, жумладан, китоблар ва турли масалаларга багишланган рисолаларининг номи куйидаги тартибда берилганлигини куришимиз мумкин: "Тавсири каломулло", фотиха сурасидан то "Фаайа фархабун" оятигача, "Шавохидун - нубувват", "Нафа хотул - унс", "Максадул - фусус", "Рисолаи тарикайи суфийя", " Шархи миот", "Шархи нусуси лавомеъ", "Шархи абёти форизия", "Шархи рубоиёт", "Лавойих", "Шархи матни мавлонойи Рум", "Шархи матни Амир Хусрав Дехлавий", "Шархи хадиси Абузар Укаймий", "Шархи суханони хожа Мухаммад порсо",

"Таржумайи арбаин", "Манокиби хазрати Мавлавий Румий", "Манокиби хожа Абдуллох Ансорий", "Рисолаи тахкики мазхаби суфийя", "Рисола дар исботи вужуд", "Рисола дар суоли Х,инустон", "Рисолаи дар Ло Илохи Иллоллох", "Рисолаи дар маносики хаж", "Х,афт авранг" (Хдтфт авранг Абдурахмон Жомийнинг хамсачиликдаги ёзувчилардан фаркли, яъни устун жихати бешлик тарзида ёзилиши керак булган асарларга яна иккита асар кушиб, еттита достондан иборат еттилик тарзида ёзган асарлар тупламидир)ни куйидаги тартибда, яъни кетма-кетликда: "Силсилатуз -захаб", "Саломон ва Абсол", "Тухфатул - ахрор", "Сабхатул - аброр", "Юсуф ва Зулайхо", "Лайли ва Мажнун", "Хирадномаи Искандарий", "Девони аввал", "Девони сони", "Девони солис", "Бахористон", "Рисолаи кабир дар муаммо", "Рисолаи мутавассит дар муаммо", "Рисолаи сагир дар муаммо", "Рисолаи манзума дар муаммо", "Рисолаи аруз", "Рисолаи кофия", "Рисолаи мусики", "Муншоот", "Шархи мулло бар кофия", "Шархи мифтох ул - гайб" каби ирфоний маъно касб этган асарлардир.

Ирфон илми билан бирга тасаввуф ва суфийлик борасида, Абдурахмон Жомийнинг панднома асари, яъни "Бахористон" асаридаги Шайх Абу Саид ибни Абул Хайрдан:

-Суфийлик нимадан иборат? -деб сураганларида у шундай жавоб берибди: -Бошингда борини чикориб ташла, кулингда борини бериб юбор, сенга нима килсалар чида.

Суфийликни истасанг узингдан булгил халос, Чициб кетсин дилингдан бутун уаво-ю уавас. Кулингда уар не булса, бошцалар кулига бер, Юз балога бардош бер, барчага бир кулоц ос.

[4;298]

Ушбу мисралардаги "Суфий"ликдан мурод будур: "Суфий" - сузи "суф" сузидан олинган дейилади маълумотларга ва унинг мохияти, суф - жун (мато - чакмон, жанда) кийиб юрувчилар, деган маъноларда кулланилади. Суфийлик Тасаввуфнинг мухим мартабаси булиб, унга кура (тасаввуф назарда тутилган) инсоннинг рухий борлиги мухим аспект хисобланади. Х,азрат Жомий асарларини тахлил килар эканмиз, суфиёна ижоди унинг уз давридаги "Накшбандия" сулукидаги суфийлардан булганлигини унутмаслигимиз лозим.

Шу билан бирга, "Хддиси шариф" илмининг таъсири асосида мухим жараёнлар каторида умуминсоний кадриятларга алохида ургу берилишлиги билан асарлар битилиши, ундаги илгари суриладиган Исломдаги-

мусулмончиликнинг мухим фазилат - хислатлари: илм урганиш (изланиш), поклик, халоллик, химмат ва саховат, эхсон, мехру - окибат, садокат ва вафо, шарм - хаё, муомала одоблари, ахлокий мезонлар ва куплаб бунга ухшаш хислатлар уз ифодасини топганлигини алохида инобатга олмогимиз лозим. Бундай жараён ва холат Шарк санъати ва адабиётига, шу жумладан, ахлокий - таълимий асарларига таъсир этганлигини курамиз. Ахлокий ва таълимий рухда битилган асарлар бевосита "Хддиси шариф"да илгари сурилган гоялар замирида яратилган. Бунинг узига хос мухим томонлари: фарзанд тарибиясидаги ахлокий фазилатлар, халоллик - поклик, ростгуйлик ва вафо, мехр - окибат ва куплаб инсонга хос булган фазилатларни кенгрок шаклланиб боришлиги билан бахоланади. Маълумки, Гарб оламида таълим тарбиядан алохида, яъни таълимни ажратилган холда шакллантириб борилади, Шаркда эса таълимни тарбиясиз тасаввур этиб булмайди. Бугунги кунда эса бунинг натижаси уларок, Fарб оламидаги холат ва вазиятларнинг чигаллашиб бораётганлигидан хам куришимиз мумкин. Агар инсон узини эркин (чекланмаган эркинлик) деб тасаввур киладиган булса, нималарни орзу килмайди ва нималарга кодирман деб хисоблашларини курамиз. Гарбдаги "Халокатли холат" бунинг яккол ифодасидир.

Шарк минтакасидаги маънавий - таълимий ва ахлокий асарлар бевосита "Хадиси шариф"даги илгари сурилган гоялар асосида яратилганлиги ва унинг таъсирини биз Юсуф Хос Хожибнинг "Кутадгу билиг" асарларидан бошлаб, панднома асар деб талкин этилган Кайковуснинг "^обуснома" асари, Югнакийнинг "Хиббат ул - хакойик", Саъдийнинг "Гулистон", Абдурахмон Жомийнинг "Бахористон", Навоийнинг "Махбуб ул - кулуб" ва бошка куплаб асарлар мохиятида куринади. Асарларда акс эттирилган хам мазмун, хам шакл ва хам гоялар бунга асосдир.

Фикримизга асос сифатида: "Куръони карим"да хам, "Хадиси шариф"да хам, ахлокий - маънавий ва таълимий - тарбиявий асарларда хам "Илм" таърифи билан бирга, одоб ва хулк нормалари - коидалари, хаёт -турмуш одоблари кенг тараннум этилади. Буларнинг хаммаси "Инсон омили" ва унинг хаётий заруриятига дахлдорлик тенденциясидир.

Шайх Жомий асарлари ва унинг илмий ижода хакида ёзар эканмиз, унинг юкоридаги Исломий илмларга бой байтлари хар бир мисраси ва унинг шогирди булмиш Навоий ижодида хам мужассамлигини куришимиз мумкинки, уни биз куйидаги жараёнда тахлил килишни лозим топдик: Навоий, сеур эмас, гуё Каломуллоу асосидир,

Бу муъжизларки, зоуир булди килки нуктапошимда.

[5;22]

Бунда устози Жомий каби Куръони каримнинг тафсирини яратишга жазм килган Навоий уз асарларининг мислсиз жозиба сири кандайдир гойиб аломатларидан узок эканини яхши билган, шунинг учун "килки нуктапоши" - каламининг кудратидан ортик ажабланмайди хам. Факат бундай рухий коникиш хисси, хакфахрия туйгуси муносиб ва муътабар далил билан асосланиши керак. Суз кадрини, шеърий санъат масъулиятини чукур идрок этган Навоий 'Муъжизлар зохцр булган" калам учун ёлгиз мукаддас китоб "Каломуллох" асосли нисбат, ишончли киёс - шаходат булиши мумкин деб хисоблайди...[5;23]

Ирфон илми ва Ишк фалсафаси хакида суз борар экан, куплаб илмий (Ислом эътикоди асосида шакллантирилган) асарларда жамиянинг маълум бугини хисобланган, тарикатчилик, дарвишлик ва суфийлик номлари билан номланганлигини хамда узига хос урни борлигига гувох буламиз. Мавлоно Жомийнинг "Бахористон" асаридаги 1 - равза "Дарвишлар хакида хикоят" бобида шундай мисралар мавжуд:

Х,ирот пирларидан Абдуллох Ансорий... Уз асхобларига васият килиб: "^ар пирдан бир суз эслаб колинг, агар бу кулингиздан келмаса, уларнинг исмини ёд олинг, бундан бахра топасиз", дер эди.

Эй сенинг номингдан ёгилади ишц, Нома - пайгомингдан ёгилади ишц. Кучангдан ким утса булади ошиц, Эшигу томингдан ёгилади ишц. ..

[4;296]

Ушбу мисраларни тахлил килар эканмиз, Ислом динидаги мукаддас манба булмиш Куръони Каримдан сунг иккинчи уринда хисобланган Хддиси шарифдаги "Олим булинг ёки устоз тутиб уларга эргашинг, кулингиздан келмаса, улар (Олимлар)ни севувчи булинг" мазмунидаги хадисга мослигини курамиз. бундан куриниб турибдики, "Бахористон"даги панднома угитларнинг асл мохияти ахлок ва диний - ирфоний маърифатнинг ёркин мазмунидан ташкил топган, мукаммал панднома асарлардан хисобланади.

Бунда, мисраларни тахлил килганимизда куйидаги мазмун (маъно) шаклланганлигини курамиз: Х,ирот пирларидан (уша пайтда Мовароуннахр -Х,иротда пирлар куп булган, мисол учун бизларга таниш: Жомий, Навоий каби пирлар шулар сирасидан ) булмиш Абдуллох Ансорийнинг уз асхобларига карата килган панд - насихатларини Эй сенинг номингдан

ёгилади ишк, яъни, устоз (пир)дан бир хикмат урганиш максадида, у(устоз -пир)нинг номи (исми)даги хикмат (ухшатиш санъати билан мажозий маъно беради) накадар мафтункор, яъники, у(устоз)нинг илмидан куплаб инсонлар манфаатдор булишлиги, шунинг учун унинг номидан ёгилади ишк, унинг номига куплаб мактовлар булади. Тарих тамаддунини шархлар эканмиз, "Навоийнинг 1476 йилда Мавлоно Жомийни узига тарикат йулидаги устози, пир (устоз) деб кабул килганлигини куришимиз мумкин".[5;27]

Нома - пайгомингдан ёгилади ишк, яъни, Нома - пайгом бу устоз (донишманд) томонидан бунёд этилган Нома - асарлар назарда тутилмокда. Устоз (донишманд) томонидан шакллантирилган, эътикодга хос, Тасаввуфий асарлар ва унинг мазмун - мохиятидан ёгилади ишк, яъни, Илохий Ишкнинг мужассамлашишлиги ва у асарлар оркали мухаббат шаклланишлиги, дустлик (Илохий иртибот-алока) ришталарининг богланишлигига ишора.

Кучангдан ким утса булади ошик, бунда Тасаввуф кучасидан утувчи (суфий)нинг Аллохга (илохий) ошик булишлигига ишорадир.

Эшигу томингдан ёгилади ишк, яъни, бу йулдаги Устоз (донишманд -олим)нинг маскани (бунёд этган илмий мероси)нинг кайси томонидан карамайлик, эшигу томидан - мазмуни ва мохияти билан ёшларнинг ахлокий карашларини шакллантирувчи омилларидан ёгилади ишк, яъни, Илохий ишк ва мухаббат уфуриб туришлигига ишорадир. Ирфон илмининг нозиклиги хам шунда.

Бу мазмундаги куплаб илмий асослар булиб, "Бахористон" асари 1 -равза "Дарвишлар хакида хикоят" бобида:

Абдулхасан Кушанжи айтган эди: [Каранг: асл исми-Абулхасани Фушанжй булиб, Хуросоннинг номдор донишманд суфийлардан хисобланади. (952 й вафот) Фушанж бу Хирот якинидаги асли Пушанг деб номланган маконнинг араб тилида Фушанж булган. Ш.Шомухамедов А.Жомий 1971 ^^ jjâli- ¡y^jü лр номли китобда

Кушанжий деб берган. Абдурахмон Жомй (мухаррир Мубашшир Акбарзод) "Бахористон" Душанбе. "Адиб", 2014й с 34.]

-Дунёда бир нарса эвазига ёки бирор нарса гаразига дустлик килган кишидан кура хунукрок нарса йук.

Дуст уажридан Ошик кутар адолат, Ё васл эшигида тутар бир уолат. Дустликдан узга бир мацсади булса, Оламда борми уеч бундан разолат. [4;298]

Дуст xажридан Ошиц кутар адолат, бунда Ошиц - деб Алло;ни назарда тутганлигини курамиз. Дуст булишлик бу шунчаки ошно - огайни булиб, ёхуд кушни булиб яшашлик эмас, балки, тенгликни мустахкам тутиб, Аллоx (Ошиц)га етишиш хажрида адолатни унутмаслик лозимлигига ишора.

Ё васл эшигида тутар бир холат, бу мисрада хам Дустнинг уз Ошиги (Аллох) васлига эришмоклик учун асл ;олати (дустлик мохияти)ни доимо ёдда тутиб, узини У (Аллох)нинг наздида камтар - хоксор, ожиз хисоблаб, Унинг барча синовларига мардона туришлиги лозимлиги баён этилган.

Дустликдан узга бир мацсади булса, бу иборани тахлилидан эса Дуст булиш учун уз Ошигидан кандайдир бошка бир (гараз) мацсадида манфаатдорлик кузланган булса, Оламда борми ;еч бундан разолат, яъни, Дунё (Олам)да бунданда разолат (кабихлик) - вайронкорлик борми, деб баён этмокда.

Ирфон илми оркали урганиладиган суфийлик борасида, Нажмиддин Комилов узининг "Тафаккур карвонлари" номли китобларида уз мулохозалари берилган булиб, Урта аср Европа рассомчилигида Биби Марям образи гравюра усулида тасвирланишида хам Шаркдаги суфийлик катта таъсир утказди, [6; 115] деб айтадилар. Бундан куриниб турадики, Европадаги юксалишларнинг асл субстанцион маркази бу Шарк мутафаккирлари (тасаввуфдаги суфийлик таълимоти Л.А.)нинг маънавий мерослари хисобланади. Асл, мохиятан ижтимоий хаётдаги юксалишларнинг келиб чикиши (ибтидоси - бошданиши Л.А) бу маълум сабабият конунлари асосида ворисийлик конуниятини шакллантириб боради. Сабабият ва Ворисийлик булмаганда бугун бизгача тадбик килинишига сабаб булган маънавий иртибот(Л.А) [Каранг: ^jla ^Aja : 38 1375 - ¿Li [ertebat]

bljjjl- иртибот - форс тилидан робита - алока, яъни маънавий алока демакдир.] масаласи шаклланмас эди. Бу эса бугунги кундаги толерантлик ва "Тасаввуфий ишк" йулидаги соф эътикоднинг концептуал макоми билан бахолангай.

REFERENCES

1. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф Мукаммал саодат йули. "Hilolnashr" Т., 2014. 20-б.

2. А.Навоий. Насойимул мухаббат мин шамойимил футувват. Movarounnahr nashriyoti., Т., 2017 й. 377-б.

3. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. Тасаввуф хакида тасаввур. "Hilolnashr" Т., 2016. 35-б.

4. -298 1971 JJH- fYje : ¿^Ь Ф

5. Б.Акрам Фасохат мулкининг сохибкирони Т., "O'zbekiston" 2016 й. 22-23-

6.

6. Н. Комилов Тафаккур карвонлари (Шарку Гарбнинг цивилизациявий алокалари) "SHARQ", Тошкент., 2011й 115-б

7. —jcf^jtâ 38 ¿¿é— 1375 - ôJé [ertebat] MjI- иртибот - форс тилидан: робита - алока, яъни маънавий алока демакдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.