Научная статья на тему 'ҚАДИМГИ ҲИНДИСТОНДАГИ ДИНИЙ –ФАЛСАФИЙ МАКТАБЛАР ҒОЯЛАРИНИНГ АУРОБИНДО ГҲОШ ФАЛСАФАСИГА ТАЪСИРИ'

ҚАДИМГИ ҲИНДИСТОНДАГИ ДИНИЙ –ФАЛСАФИЙ МАКТАБЛАР ҒОЯЛАРИНИНГ АУРОБИНДО ГҲОШ ФАЛСАФАСИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
153
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
табақа / витса – қирол / Гопал Кришна / Карамчанд Ганди / мўтадил ҳаракат идеал шахс. / caste / vice – king / Gopal Krishna / Karamchand Gandhi / moderate movement ideal person.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Раматов, Ж.С., Валиев, Лочин Азаматович

Ушбу мақоламиз “Қадимги ҳиндистондаги диний –фалсафий мактаблар ғояларининг Ауробиндо Гҳош фалсафасига таъсири” деб номланиб, ўз ичига қадимги Ҳиндистондаги мактабларнинг фалсафий ғояларини қамраб олади. Бу мактабларнинг таъсири натижасида ҳинд заминида етишиб чиққан Ауробиндо Гҳош, Свами Вевекананд, Тилак, Тагор ва Ганди каби олимлар ўз ғоялари билан дунёга машҳур бўлди. Бундан ташқари мақоламизда ведаларнинг фалсафий ғоялари ва уларнинг бўлиниш сабаблари ҳақида гап кетади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF THE IDEAS OF RELIGIOUS AND PHILOSOPHICAL SCHOOLS IN ANCIENT INDIA ON AUROBINDO GHOSH'S PHILOSOPHY

This article is entitled "Impact of the ideas of the religious-philosophical schools of ancient India on the philosophy of Aurobindo Ghosh" and covers the philosophical ideas of the schools of ancient India. As a result of the influence of these schools, scholars such as Aurobindo Ghosh, Swami Vevekanand, Tilak, Tagore and Gandhi, who flourished on Indian soil, became world famous for their ideas. In addition, our article talks about the philosophical ideas of the Vedas and the reasons for their division.

Текст научной работы на тему «ҚАДИМГИ ҲИНДИСТОНДАГИ ДИНИЙ –ФАЛСАФИЙ МАКТАБЛАР ҒОЯЛАРИНИНГ АУРОБИНДО ГҲОШ ФАЛСАФАСИГА ТАЪСИРИ»

ЦАДИМГИ ХИНДИСТОНДАГИ ДИНИЙ -ФАЛСАФИЙ МАКТАБЛАР ГОЯЛАРИНИНГ АУРОБИНДО ГХОШ ФАЛСАФАСИГА ТАЪСИРИ

РАМАТОВ Ж.С.

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар " кафедраси мудири ВАЛИЕВ Лочин Азаматович

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар " кафедраси таянч докторанти

d https://doi.org/10.24412/2181-2993-2023-2-197-202

Ушбу мацоламиз "К^адимги циндистондаги диний -фалсафий мактаблар гояларининг Ауробиндо Гцош фалсафасига таъсири" деб номланиб, уз ичига цадимги индистондаги мактабларнинг фалсафий гояларини цамраб олади. Бу мактабларнинг таъсири АННОТАЦИЯ натижасида цинд заминида етишиб чиццан Ауробиндо Гцош, Свами

Вевекананд, Тилак, Тагор ва Ганди каби олимлар уз гоялари билан дунёга машцур булди. Бундан ташцари мацоламизда ведаларнинг фалсафий гоялари ва уларнинг булиниш сабаблари цацида гап кетади.

Калит сузлар; табаца, витса - цирол, Гопал Кришна, Карамчанд Ганди, мутадил царакат идеал шахс.

This article is entitled "Impact of the ideas of the religious-philosophical schools of ancient India on the philosophy of Aurobindo Ghosh" and covers the philosophical ideas of the schools of ancient ABSTRACT India. As a result of the influence of these schools, scholars such as Aurobindo Ghosh, Swami Vevekanand, Tilak, Tagore and Gandhi, who flourished on Indian soil, became world famous for their ideas. In addition, our article talks about the philosophical ideas of the Vedas and the reasons for their division. Keywords; caste, vice - king, Gopal Krishna, Karamchand Gandhi, moderate movement ideal person.

КИРИШ

Х,индистон куп асрлик тарих эга буюк давлатлардан биридир. Кадимдан бу худудда купгина илмлар пайдо булиб, ривож топган. Бу хусусида кадимги хдндистон тарихини хдндларнинг узиданда яхширок; ва аникрок; ёритган бобокалонимиз "Абу Райхрн Беруний узининг "Х,индистон" асарида ёзилишича, эрамизнинг биринчи асрларидаё; Х,индистонда тиббиёт, риёзиёт,

197

14 www.birunijournal .uz

илми нужум, кимё, мусика, поэзия, тарих, санъат ва фалсафага оид билимлар кенг ривожланган булган. Айникса, ноёб табиатга, сахий заминга, ажойиб наботот ва хайвонот оламига бой булган кадимги Х,индистонда маданият ва санъатга оид, диний, фалсафий карашлар кенг ривожланган"1.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Адабиётларимизнинг барчаси хориж адабиётларидан ташкил топган булиб, асосан маколамиз мавзуси асосида йигилган. Мана шу адабиётларимиздан Булгаков С.Н., свящ. Тихие думы ва Ауробиндо Гхош. Человеческий цикл асарларида инсон хаётининг олий максади ва инсон онгининг Supermind даражалари курсатиб утилган. Бундан ташкари Cooper J. The ancient teaching of Yoga and the spiritual evolution of man. L. ва H.Chaudhuri нинг Sri Aurobindo: the prophet of life divine. Calcutta адабиётларида кадимги Х,индистон динларидаги табакаланиш масаласи кенг ёритилиб, бундай ижтимоий табакаланиш хинд заминида кандай хосил булганлиги ёритилган, хамда бу манбаларимиздаги маълумотларда шахсий тахлилларимиз хам киритилиб утилган.

НАТИЖАЛАР

Жахонда узининг маданияти ва маърифати билан танилган бу давлат узининг диний, фалсафий ва илмий карашларини узига мужассам этган кадимги мактаблари билан машхурдир. Бу мактабларнинг пайдо булиши ва кадимги фалсафий фикрларнинг ривожланиши милоддан аввалги минг йилликларга бориб такалади. Кадимги фалсафий фикрларнинг ёзма манбаларидан бири Ведалардир. Ушбу манба кадимги ва хозирги хинд халки учун мукаддас дин сифатида кадрланиб, унинг замирида ижтимоий, сиёсий, иктисодий хамда маънавий - маърифий манбалар хам сакланади. Купгина олимлар хиндлар учун мукаддас саналган бу китобларни факат диний манба сифатида билишади. Холбуки бу манбаларда "биз илк натурфалсафий карашларни милоддан аввалги II минг - йиллик охири - I мингйиллик бошларидаги кадимги хинд афсоналари - Ведалар ва Упанишадаларда дуч келамиз. Уларда Олам образи Пуруши исмли пахлавон образида намоён булиб, барча жонли ва жонсиз нарсаларни яратувчи коинотнинг узига хос модели мужассамлашганини курамиз"2. Бундан ташкари кадимги хинд диний мактаблари хинд халки ёшларининг маънавий тарбияси учун энг мухим тарбиявий манба хисобланган. Шу сабабли бу китоблар анъанавий мактабларнинг асосий дарслик вазифасини хам бажарган. Бундан ташкари

11Муаллифлар жамоаси. Фалсафа тарихи.Т.:2006.Й.45.Б

2 Муаллифлар жамоаси. Фаннинг фалсафий масалалари.Т.:2007.Й.74.Б

198

"хинд Ведаларида одамлар ташкилотининг дастлабки шакли - табиий ва кондошлик - уругдошлик алокалари асосида вужудга келган жамоанинг шаклланиши ёритилади.

МУХОКАМА

Илк ижтимоий (ишлаб чикариш, оила - рузгор ва маънавий - мафкуравий) функциялар йигиндисини узида мужассамлаштирган жамоа жамиятнинг дастлабки шакли тарзида намоён булади"3. Шу билан бирга айрим манбаларнинг маълумотларига карайдиган булсак, кадимги Х,индистон узининг диний ва фалсафий, бой тарихи хамда маданиятига эга булиши билан бирга, уч минг йил мукаддам дехкончилик масалалари, ерларни сунъий сугориш, каналлар казиш, дехкончилик, тукимачилик, заргарлик, хунармандчилик хамда темирчилик сохалари кенг тараккий этган цвилизациялардан бири хам булган. Бундай катта маълумотлар кадимги хинд фалсафасини урганишда укувчига кийинчилик тугдиради, шунинг учун уларни маълум бир даврларга булиб урганиш тавися этилади.

"Х,инд фалсафасини куйидаги даврларга булиб урганишади:

1.Ведалар даври (милоддан аввалги 1500 - милоддан аввалги 600 йй). Ушбу давр Орий халкларининг Х,индистонга бостириб келиши билан боглик булиб, бу даврда шу юртда брахманизм дини етакчи эди.

2. Эпик давр (миллоддан аввалги 600 й - 200 й). Бу давр Упанишадлар билан бошланиб, даршана билан тугайди. Бу даврнинг узига хослиги шундаки, Махабхарата ва Рамаяна эпослари оркали инсонлар ва худолар уртасидаги муносабат курсатилиб утилган. Бундан ташкари буддизмнинг келиб чикиши, кейинчалик Астика ва Настика мактабларининг булиниши шу давр мохиятини билдиради"4.

3.Учинчи давр Сутралар даври деб номланиб, бу давр милодий икки юзинчи йиллардан бошланган. Айнан сутралар даврида хинд фалсафасини бир колипда шакллантириш масаласи юзага келади. Бу колипда фалсафанинг скептик масаласи яъни борликни билиш муаммоси пайдо булди.

Ведалар хиндларнинг энг кадимги манбаларидан бири булганлиги учун хам унининг качон пайдо булганлиги хакида аник маълумотлар йук. Аммо немис олими Фридрих Мюллернинг фикрига караганда, ведалар бундан 1200 йил аввал кадимги хинд кабилалари томонидан шакллантирилган деган тахмин бор.Файласуф бу хакидаги фикрлдарини узининг "Х,инд фалсафасининг етти

3Муаллифлар жамоаси. Фаннинг фалсафий мактаблари.Т.:2007.Й.156.Б

4Мадалимов Т. Кадимги хинд фалсафавий манбаалари ва тадкикот услублари. Central asian research journal for interdisciplinary studies (CARJIS).2022

199

системаси" номли китобида келтириб утади. Бундан ташкари Ганди ва Гхошнинг замондоши Тилак, бу манбаларнинг кадимийлиги турт минг йиллика бориб такалишини айтган. Айрим махаллий ахолининг зиёли катлами буни худди бизнинг "Алпомиш", "Гуругли" каби достонлардек халк огзаки ижоди эканлигига ишонишади. Аммо бошкалар эса бунга ишонишмайди, буни худолар томонидан донишмандларга юборилган вахий эканлигини билишади. Аммо жахон индологлари афсонами ёки вахийми бундан катиий назар, улар Хиндистондаги кадимий халклар орийларнинг кириб келиши билан богликлигини жуда яхши тушунушади. Сабаби айнан орийларнинг кириб келиши, ушбу худуднинг маданий, иктисодий ва ижтимоий жихатдан ривожланишига туртки булган. Яна бошка бир олимларнинг фикрларини кузатадиган булсак, орий халкларининг юксак маданияти боис махаллий халк узининг маданиятига ва синфий жамиятига эга булган. Хусусан Хиндистонлик олим Дхармананд Косамби узининг "^адимги Хиндистон маданияти ва цвилизацияси"5 номли китобида кадимги Хиндистонда пайдо булган улкан маданият учоги бу орийларнинг хизмати деган гояларни айтиб утади.

Файласуф Свами Вевекананда хинд халкининг номланишига бироз эътироз билдириб, бу ном барчага маълумки форслар томонидан дарёнинг нариги томонида яшовчи халк дея берилган. Шундан бошлаб бу ном бизнинг миллатимизга берилган таърифга айланиб, мусулмонлар хукмронлиги даврида асосий атамага айланиб кетди ва хозирга кадар сакланиб колмокда. Аслида бу атама хозирги кунга уз мазмун - мохиятини йукотиб булди. Энди хиндлар дарёнинг нариги томонида яшовчи миллат эмас балки, шу худудни бутунлай эгаллаган мусулмон, насроний ва жайнларлар хам яшамокда. "Куплаб миллатли ва турфа динларга сигинувчи ахолини битта атама билан аташ ноуринлиги сезилиб бюормокда. Агар имкони булганда хинд миллатини веда иудошлари ёки Ведантислар деб номлаш энг макбул йул дея таъкидлайди"6. Савол тугилиши мумкин нега Веда? Агар тарихга наъзар ташлайдиган булсак, купгина халкларнинг номланиши уларга юборилган мукаддас китобларидаги динига асосланади хамда шу динга таълукли атама билан номланади. Масалан ислом дини вакилларини мусулмонлар, христиан динидагиларни христиан ёки насорнийлар дея номлашади. "Шунинг учун Свами Вевеканда хиндларни Ведантистлар дея номлашни тавсия этади. Бундай ном беришининг яна бир сабаби хиндлар учун энг кадимги манба булиб, бутун бир кадриятлари ва урф -

5 Косамби Д. Д. Культура и цивилизация древней Индии. М., 1968.

6Скороходова Т.Г."Нам нужно пользоваться словом "ведантисты" вместо "индусы": интерпретация истории индийской философии в трудах Свами Вивекананды

200

одатларининг келиб чикиши, маданиятининг шаклланиши ушбу мукаддас манбаларда келтирилгани асос булади"7. Бунданда кадимийрок ва халк учун мукаддас китоб йук дея файласуф уз фикрларини исботини келтиради.

Х,индлар ведаларни абадий эканлигига ва бу билимлар яратилмаган ва ёзилмаганлигига хамда ведаларнинг авал - азал булганлигига ишонишади. Агар биз дунёнинг яратилиши ва охири булишини билсак, унда качон яралган ва качон йук булади деб савол берсак, улар шундай жавоб беришади: яратилишсиз ва якунсиз нарса бу ягона худолигини билишса, демак ведалар худонинг азалий билимлари эканлигига ишонишади. Шу сабали хам веда сузининг асл келиб чикиши "билим" деган атамага бориб такалади.

ХУЛОСА

Хулосамиз шуки, Х,индистон давлати кадим тарихга эга булиб, бой маданияти ва купгина диний таълимотларига маънавият учоги хамдир. Бу учокнинг аланга олишида юкорида таъкидлаб утган фалсафий мактабларнинг урни бекиёслир. Ушбу мактаблар фалсафий гоялари сабаб миллионлаб дуё олимлари хинд заминидаги сехрли манбаларга кизикиб келмокда. Зеро илм -фаннинг меваси асрлар ошса хамки хеч качон мева беришдан тухтаб колмайди.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Валиев Л.А. Ауробиндо Гхошнинг ижтимоий - фалсафий карашларида инсон акли. Academic research in educational sciences. Scientific Journal. Тошкент, 2021 феврал. № 2. 808 - 815

2. Ш.Пулатов. XIX аср охири XX аср бошларида Х,индистондаги ижтимоий -сиёсий вазият. Acadimec research in educational sciences. Vol 1. Issue 4.2020. 469474 b

3. W.Durant. The Case for India. Simon and Schuster. New York, 1930, p.56

4. Ф.Н.Юрлов., Е.С.Юрлова., История Индии. ХХ век. - М.:Инстиут востоковедения РАН, 2010. 33 С

5. Косамби Д.Д. Культура и цивилизация древней Индии. М., 1968.

6. Валиев Л.А. Ауробиндо Гхош фалсафасининг маърифатпарварлик гоялари. Oreantal renaissance. Innovative educational, natural and social sciences journal. Тошкент, 2021 йил - №-4.Б 568-574

7 Валиев Л.А. Ауробиндо Гхошнинг ижтимоий - фалсафий карашларида инсон акли. Academic research in educational sciences. Scientific Journal. Тошкент, 2021 феврал. № 2. 808 - 815

201

www.birunijournal .uz

7. Скороходова Т.Г."Нам нужно пользоваться словом "ведантисты" вместо "индусы": интерпретация истории индийской философии в трудах Свами Вивекананды

8. Б.Алаев. История Востока. Т 5.:Восток в новейшее времия 1914 - 1945 г. 307 - 3011.С.

9. Ф.Н.Юрлов., Е.С.Юрлова., История Индии. ХХ век. - М.:Инстиут востоковедения РАН, 2010. 36. С.

10. Л.А.Валиев. Гхрш таълим концепциясининг шахс маънавиятидаги урни. ТДТрУ.2022. Б.522-526

11. L.A.Valiyev. The philosophy of ancient religious teachings in Ghosh's views. International Scientific Journal. November АКЩ. Volume: 103. 2021 йил P. 683686 ISSN: 2308-4944 SOI: 1.1/TAS DOI: 10.15863/TAS.

202

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.