Научная статья на тему 'ҚАДИМГИ ҲИНД ЭПОСЛАРИНИНГ ИНДОНЕЗ ҚАДИМГИ ДАВР АДАБИЁТИГА ТАЪСИРИ'

ҚАДИМГИ ҲИНД ЭПОСЛАРИНИНГ ИНДОНЕЗ ҚАДИМГИ ДАВР АДАБИЁТИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ява / Пуспа / Рамаяна / Равана / Индонезия / Вишну / Маҳабҳарата / пуранлар / Сери Рама / Бисну.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ульпатхон Муҳибова

Жаҳон халқлари адабиёти домий равишда ўзаро таъсир жараёнида ривожланиб, бойиб ва янгиланиб борган. Бу борада Узоқ Шарқ ва Жанубий Осиё мамлакатлари халқлари адабиёти алоҳида тилга олиш лозим бўлган адабиётлардан ҳисобланади. Хусусан, бугунги Индонезия ва Малайзия адабиётлари қадимда Ява оролларидаги кичик-кичик давлатлар сифатида қадимий Ҳиндистоннинг санскрит тилидаги адабий мероси таъсирида шаклланган ва ўрта асрларгача шу адабиёт мазмун моҳияти асосида ривожланишда давом этган. Мақолада айни шу масала ҳақида маълумот берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚАДИМГИ ҲИНД ЭПОСЛАРИНИНГ ИНДОНЕЗ ҚАДИМГИ ДАВР АДАБИЁТИГА ТАЪСИРИ»

"JAHON ADABIYOTI VA QIYOSIY ADABIYOTSHUNOSLIKNING DOLZARB MASALALARI"

XALQAROILMIY-AMALIY ANJUMAN 2024-YIL 7-8-MAY

КАДИМГИ ХИВД ЭПОСЛАРИНИНГ ИНДОНЕЗ КАДИМГИ ДАВР АДАБИЁТИГА ТАЪСИРИ

Ульпатхон МУХДБОВА

ТДШУ профессори, филология фанлари доктори https://doi.org/10.5281/zenodo.11097489

Аннотация. Жауон халцлари адабиёти домий равишда узаро таъсир жараёнида ривожланиб, бойиб ва янгиланиб борган. Бу борада Узоц Шарц ва Жанубий Осиё мамлакатлари халцлари адабиёти алоуида тилга олиш лозим булган адабиётлардан уисобланади. Хусусан, бугунги Индонезия ва Малайзия адабиётлари цадимда Ява оролларидаги кичик-кичик давлатлар сифатида цадимий Хцндистоннинг санскрит тилидаги адабий мероси таъсирида шаклланган ва урта асрларгача шу адабиёт мазмун моуияти асосидаривожланишда давом этган. Мацолада айни шу масала уацида маълумот берилади.

Калит сузлар: Ява, Пуспа, Рамаяна, Равана, Индонезия, Вишну, Мауабуарата, пуранлар, Сери Рама, Бисну.

Abstract. The literature of the peoples of the world developed, enriched and renewed in the process of constant interaction. In this regard, the literature of the peoples of the countries of the Far East and South Asia is one of the literatures that should be mentioned separately. In particular, the literature of today's Indonesia and Malaysia was formed under the influence of the Sanskrit literary heritage of ancient India as small states on the Java Islands in ancient times, and continued to develop based on the content of this literature until the Middle Ages. The article provides information on the same issue.

Keywords: Java, Puspa, Ramayana, Ravana, Indonesia, Vishnu, Mahabharata, Puranas, Seri Rama, Bisnu.

^адимги Диндистон адабиёти нафакат узининг турли миллий адабиётларига балки кушни мамлакатлар адабиётининг ривожига хам катта таъсир курсатган. Хусусан, Индонезия адабиётининг1 кадимий даври санскрит тилидаги жахонга машхур "Рамаяна" ва "Махабхарата" эпослари, пуранлар, кадимги хинд эртак ва масаллари таъсирида шаклланган.

Милоддан аввалги 1-минг йилликда хозирги Индонезия, Малайзия, Филиппин, Сингапур каби мамлакатлар худудида, асосан, австронезия гурухи тилларида гаплашадиган халклар яшаган. Бу халклар дастлаб маданий жихатдан бир-бирига якин, кейин эса хинд ва мусулмон маданияти таъсири остида ривожланган.

Цадимий Ява халклари адабий меросидан бугунги кунга айни кадимий Х,индистон адабиёти намуналаридан булган "Рамаяна" ва "Махабхарата" эпослари таъсирида махаллий халкнинг уз она тилида яратган асарлари етиб келган. Жумладан, сансрит тилидаги "Рамаяна" эпоси асосида кадимий Ява халки узининг "Сери Рама хакида кисса" номли асарини яратган.

1 Бугунги Индонезия адабиётининг кадимий даври деганада, аслида, кадимги Ява ороллари махаллий халклари яратган адабий мерос тушунилади. Кейинчалик бу ороллардаги махаллий халкларда миллий тил ва миллий адабиёт шаклланиб бугунги Малайзия ва Индонезия давлатлари вужудга келган. Дар икки мамлкатнинг кадимий давр хам огзаки, хам ёзма адабиёти, асосан, кадимги Х,индистоннинг санскрит тилидаги адабиёти таъсирида вужудга келган адабий мерос саналади.

'^ЛНОК ADABIYOTI VA QIYOSIY ADABIYOTSHUNOSLIKNING DOLZARB MASALALARI"

ХАЬОАвО 1ЬМ1У-АМАЬ1У ANJUMAN 2024-УТЬ 7-8-МАУ

Аслида, "Рамаяна" эпоси куп асрлар давомида огиздан огизга кучиб, унинг бир канча нусхалари Х,индистоннинг узида яратилган. Мана шу кейинги давр, яъни мелодий XII асрдан кейинги нусхаларидан бири асосида Ява халки узининг миллий асари булиб танилган "Сери Рама хакида кисса" асарини бунёдга келтирган. Бу асар купрок XV-XVI асрларда халк уртасида машхур жуда булган.

^адимий Явада хам бу асарлар аввалига огзаки шаклда шаклланган ва куп вактгача кугирчок уйинлари оркали халк орасида намойиш этилиб келинган. Асар индонез халки томонидан узлаштирилиши жараёнида уни уз она тилига мослаган холда узлаштирган, шу боис купгина номлар, атамалар факат талаффуз жихатдан узгарган, жумладан санскрит асаридаги ракшас индонез халки тилида раксаса, шох Дашаратха-Дасарата, ёвузлик тимсоли Хираньякашипу-Сиранчак, Вишну-Бисну, Лакшман-Лаксамана, Пушпа- Пуспа ва бошкалар.

^адимги Ява адабиётидаги "Сери Рама хакида кисса" асаридаги шох Дасаратха санскрит "Рамаяна"сидаги шох Дашаратхадек кадди-комати келишган, куч кудратда тенги йук, мард шох булиб, уз даврида унга тенг келадиган бирон бир кахрамон топилмас эди. Шох анча вактгача уз авлодининг келажагини уйлаб бир шахар курдирмокчи булади ва бунинг учун серхосил ва шахар куриш учун кулай ер топиш вазифасини вазири Пуспага (санскрит Рамаянасида Пушпа) юклайди. Пуспа бошка вазирлар, шохнинг энг кучли харбийлари ва бир канча кичик мансаблардаги кишиларни олиб шахар куриш учун кулай ер излаш максадида йулга равона булади. Бир канча вакт утгач у шундай ерни топади ва узи билан бирга келганларга топилган ерни шохга курсатиш учун ундаги катта дарахтларни кесиб, тозалаб ерларини текислаб шохга келиб куриши учун тайёрлашни буюради. Бу ишлар бажарилганидан кейин бир вазирни шохга хабар бериш учун саройга юборади. Вазир саройда шох кабулига кириб бу хушхабарни етказади ва шу янги ерда кейинчалик шахар барпо этилади.

Яваликлар яратган "Сери Рама хакида кисса" асари сюжет жихатдан санскрит "Рамаяна"си билан деярли бир хил, факат образлар тизими махаллий Ява халкининг кахрамонларига алмаштирилган. Шунингдек, кадимий хинд адабий анъаналарига хос булган бир асарда бир канча киритма сюжетларнинг булиши Ява халки адабий анъанасига хам утган. Шу боис айнан шу киритма сюжетлардаги вокеалар купрок махаллий Ява халки маданияти, тарихий вокеалари, миллий кахрамонлари билан боглик булган ёки киритма сюжетдаги айрим вокеалар кисман узгартирилган.

Ява оролларида Мантарам давлати булиб, у ернинг шохи Дхармавангси санскрит асарларига кизикиб, уларни таржима килдира бошлайди. Бу ерда шуни хам таъкидлаш лозимки, Ява оролларидаги давлат шохининг исми хам кадимий хинд шохлари исмига ухшайди. Яна бир мисол, кадимги Ява Брахмандапурана асари хиндларнинг санскрит тилидаги Ваю Пурана номли таникли асарининг версияларига якин.

Х асрнинг биринчи ярмида турли табиий ва тарихий ходсалар сабабли Марказий Ява бироз вайрон булади. Ява давлатининг пойтахти оролнинг шаркий кисмига кучирилади. Бу ердаги Матарам давлатида кирол Дхармавангса Тегуха (990-1007) даврида Ява уламолари санскрит адабий меросини узлаштиришда давом этадилар. Дхармавангса хукмронлиги даврида конунлар туплами тузилади ва у "Махабхарата" эпосини уз она тилига насрда таржима килишни хам буюрди.

"JAHON ADABIYOTI VA QIYOSIY ADABIYOTSHUNOSLIKNING DOLZARB MASALALARI"

ХАЬОАвО 1ЬМ1У-АМАЬ1У ANJUMAN 2024-УТЬ 7-8-МАУ

Бу таржима тулик бажарилганми ёки йукми, номаълум, чунки ун саккиз китобдан факат туккизтасининг таржимаси бизга етиб келган. "Махабхарата"нинг кайси талкинлари унинг кадимий явача таржималарига асос булгани хозирча аник эмас, аммо таржимонлар асл нусхага жуда эркин муносабатда булгани, куп эпизодлар ташлаб кетилгани ёки кискартирилгани аник кузга ташланади. Ёки булмаса, "Рамаяна" эпоси Ява халки томонидан узлаштирилишида хам худди шундай узгаришлар, кискартишлар ва янги сюжетлар киритиш ходисалари булганини кузатиш мумкин. Жумладан, "Рамаяна"нинг охирги учдан бир кисмини яванча нусха булган "Раванавадха" билан таккослаш хам Ява нусхаси шеърларига куплаб эпизодлар кушилганини кузатамиз. Уларнинг хар бири 60-70 каторли тулик шеърни ифодалайди. Буларга, масалан, Рамнинг угай укаси Бхаратага айтган таълимотлари, Раван томонидан угирлаб кетилган Ситанинг нолалари, маймунлар давлати кироли Валининг улими хакидаги мунозара, Рамнинг Маляван тогида йуколган Сита хакидаги ноласи, Ланка оролидаги шаваитлар ибодатхонасининг тавсифи ва бошкалар.

^адимги Ява "Рамаяна"си Х1-ХШ асрларда Шаркий Яванинг Кедири давлати шоирлари учун хам намуна булиб хизмат килган. ^адимги Ява адабиётининг аввалги ёдгорликлари сингари бу шеърлар хам кадимги хинд манбаларига асосланган. Шу тарзда бугунги индонез адабиётининг кадимий даври Ява ороллари махаллий халклари адабиёти номи билан бизгача етиб келган ва бу адабиёт ривожининг асосида кадими Х,индистоннинг санскрит тилидаги адабий мероси ётишини манбалар оркали кузатишимиз мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Аверинцев С. С. София-Логос: словарь / С. С. Аверинцев. - 2-е изд., испр. - Киев: Дух i Лггера, 2001. - 912 с.

2. Борхес Х. Л. Повествовательное искусство и магия / Х. Л. Борхес. -http://www.bibliomsk.ru/library/global.phtml?mode=10&dirname=borges&fllena те=ДЬ08007.рЬ1т1

3. Карпентьер А. Мы искали и нашли себя: худож. публицистика / А. Карпентьер; [сост. и авт. предисл., с. 5-21, В. Б. Земсков; авт. коммент. Е. В. Огнева]. - М.: Прогресс, 1984. -415 с.

4. Лосев А. Ф. Вещь и имя. Самое само / А. Ф. Лосев; подгот. текста и общ. ред. А. А. Тахо-Годи и В. П. Троицкого; вступ. ст. А. Л. Доброхотова; коммент. С. В. Яковлева. - С-Пб: Изд-во Олега Абышко, 2008. - 574 с.

5. Потебня, А. А. Слово и миф / А. А. Потебня ; Сост., подгот. текста и примеч. А. Л. Топоркова ; Ин-т философии АН СССР ; Филос. о-во СССР. -М. : Правда, 1989. - 623 с.

6. Фрейденберг О. Поэтика сюжета и жанра / О. Фрейденберг. — М.: Лабиринт, 1997. — 448 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.