CC BY
9КРАТКИЕ СВЕДЕНИЯ ОБ ИЗУЧЕНИИ ЭНЕРГЕТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ ТАДЖИКИСТАНА ДО 30-Х ГОДОВ ХХ ВЕКА
В статье собраны краткие сведения о состоянии изученности топливных, водных и гидроэнергетических ресурсов Советского Таджикистана и их использовании до 30-х годов. ХХ века. Автор отмечает большой вклад в изучении энергетических ресурсов Таджикистана русских и западных учёных и исследователей, которые организовали множество научных экспедиций на территории Таджикистана
Ключевые слова: Советский период, развитие, экспедиция, гидроэнергетика, народное хозяйство, природные запасы, уголь, исследователи, промышленость.
A SHORT INFORMATION ABOUT POWER BALANCE OF TAJIKISTAN TILL 30th YEARS
OF THE XXth CENTURY There are short information about condition of scrutiny, fuel, water and hydropower resources of the Soviet Tajikistan and their use till 30th years of the XXth century. The author notes the big contribution of Russian and western scientists and researchers who have organised a set of scientific expeditions in territory of Tajikistan in studying of power resources of Tajikistan of that time.
Keywords: the Soviet period, development, expedition, water-power engineering, a national economy, natural reserves, coal, researchers, industry.
Сведения об авторе: Хусайнов Ахмаджон, кандидат политических наук, доцент кафедры всеобщей истории Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
About author: Husainov Ahmadjon, PhD in Political Sciences, Associate Professor, Department of General History, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
ФАЪОЛИЯТИ ТАШКИЛОТ^ОИ БАЙНАЛМИЛАЛИ ДАР САМТИ ТАЪМИРУ баркарорсозии МАКОТИБИ ТОЧИКИСТОН дар замони истицлол
Умаров А. Ц.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Мусаллам аст, ки дар давраи чанд соли кабл аз истиклолияти давлатй таваччуди дукумат барои таъмиру тармим ва бозсозии муассисадои таълимй хеле кодиш ёфта буд. Махсусан, дар зарфи чадор соли панчсолаи XII (1986 - 1990) сохтмони кариб 38,8 дазор чои нишасти хонандагон ичро нагардид. Норасоии муассисадои таълимй, фарсудаву хароб гардидани ондо боиси он гардид, ки хонандагон дар муассисадои таълимии садамавй, хонадои истикоматй ва вагондо дарс хонанд. Ин долат дар саросари кишвар ба мушодида мерасид. Аммо вазъи таълимгоддои вилояти Хатлон нигаронкунанда буд. Ба андешаи сарвари давлат Эмомалй Радмон, «бинодои мавчуда дар тули 25 - 30 соли охир таъмир нагашта буданд ва дар натича вазъи таълимгохдои шадру нодияи Кулоб нисбат ба муассисадои таълимии дигари чумдурй дар доли нидоят ногувор карор гирифт» [7, с. 251].
Баъди ба даст овардани истиклолияти давлатй ин мушкилот яке аз мушкилидои асосии Х,укумати Точикистон ва Вазорати маориф дар самти таъмини хонандагон ба муассисадои таълимй гардид. Аз ибтидо дукумати кишвар бадри радой аз ин мушкилот чорадои зарурй андешид. Аммо будрони шадиди иктисодй ба дукумати кишвар ва Вазорати маориф имкон намедод, ки дамасола таъмири муассисадои таълимиро ба род монанд. Бар замми ин чанги шадрвандии дар чумдурй ба амаломада бештари муассисадои таълимиро харобу валангор кард. Дар натичаи ин чанг 126 муассисаи таълимй хароб гардида, молу мулкашон нест карда шуданд.
Бояд гуфт, ки баъди ба имзо расидани созишномаи сулд дар таърихи 27 июни соли 1997 раванди сохтумону баркарорсозии муассисадои таълимй вусъат ёфтанд. Акнун, дукумати кишвар дар баробари зиёд намудани дачми маблаггузорй аз дисоби буча ба содаи маориф барои таъмиру баркарорсозии муассисадои таълимй дар асоси Конститутсия ва конундои амалкунандаи кишвар дамкориро бо созмондои байналмилалй чоннок намуд.
Бояд гуФт, ки масъалаи xамкopй бо кишваpxoи xop^ï ва созмонхои байналмилалй, инчунин саpмoягyзopии онхо даp хамаи сохахои мамлакат, хусусан даp сохаи маopиф аз масъалахои мухим аpзёбй мегаpдид. Хукумати Чyмxypии Точикистон баpoи беxтаp намудани сифати xамкopй даp сохаи маopиф тадбиpxoи аввалиндаpача андешид. Ба Вазopати маopиф сyпopиш дода шуд, ки мутобики кoнyнгyзopии Точикистон, фаъолияти хyдpo даp poxи истифодаи имконот баxpи пешpафти сохаи маopифи Точикистон ба pox монад.
Махз даp соли 1997 баpкаpopсoзии як K^op мyассисаxoи таълимй ба назаp меpасад. Даp ин сол даp нохияи Бешкент (Нoсиpи Хисpав) бо маблаги 17000 дoллаpи ИМА баpкаpopсoзии мактабхо даp дехаи Вopoшилoв даp таъpихи 28 сентябp огоз гаpдид, ки то ба 28 июни соли 1998 ба анчом pасoнида шуданд. Даp нохияи Кубодиён даp таъpихи 1 - уми декабpи соли 1997 баpкаpopсoзии мактаби № 41 даp колхози Навобод даp хачми 27 xазopy 300 дoллаpи ИМА огоз гаpдид. Умуман, даp тамоми минтакахои чyмxypй мувофики хисоботхо то 30 - юми июни соли 1999 баpoи баpкаpopсoзии муассисахои таълимй даp хачми 680 xазopy 436 дoллаpи ИМА маблаг хаpч гаpдидааст [1, с. 17].
Вазopати маopиф кушиш мекаpд, ки даp мадди аввал мактабхои аз низоъхои дохилй хаpoбгаpдидаю садамавиpo таъмиpy баpкаpop созад. Аз ин чихат бештаpи маблагхо ба минтакахои осебдида саpф каpда мешуд. Аз микдopи маблагхои зикpгаpдида 84 xазopy 164 дoллаp ба нохияи Шаxpитyз, 74 xазopy 650 дoллаp ба Fаpм, 35 xазopy 974 дoллаp ба Вахш, 21 xазopy 100 дoллаp ба Кизил - Аскаp, 20 xазopy 388 дoллаp ба Бешкент, (Нoсиpи Хисpав) 64 xазopy 150 дoллаp ба Кубодиён, 42 xазopy 061 дoллаp ба Кулоб, 60 xазopy 100 дoллаp ба нохияи Тавилдаpа ва бокй даp дигаp минтакахои кишваp таксим каpда шуданд. Даp мачмуъ бо ин маблагхо 48 муассисахои таълимии чyмxypй таъмиp каpда шуданд.
Аз соли 1998 то соли 1999 аз хисоби маблагхои каpзй 16 муассисаи таълимии нохияи Даpбанд бо маблаги 250 xазopy 230 дoллаpи ИМА баpкаpop каpда шуданд. Аз 16 муассисаи таълимии зикpгаpдида ду тояш мактаб - ит^нат мебошанд. Мактаби тахсилоти умумии №38 - и дехоти Сагиpдашт бошад, бо маблаги 9 xазopy 960 дoллаpи ИМА бо таpики каpз баpкаpop гаpдид [1, с. 33].
Даp соли 1998 аз чониби созмони ТАСИФ якчанд муассисахои таълимии минтакахои кишваp таъмиpy баpкаpop каpда шуданд. Даp дехаи Гулхани нохияи мактаби №128 бо аpзиши 12 xазopy 536 дoллаp, баpкаpopсoзии бомпуш ва як кисми фаpши мактаби миёнаи №54-и нохияи Москва (н. Хдмадонй), таъмиpнамoии бомпуш ва фаpши мактаби №23 дехаи Fичoваки нохияи Дангаpа, баpкаpopсoзй ва сохтмони мактаби дехаи Ута - К^гони нохияи Foнчиpo ба анчом pасoнидааст. Инчунин даp давоми соли тахлилшаванда баpкаpopсoзии мактаби №7 - и дехаи Мехнатободи нохияи Восеъ, баpкаpopсoзии бомпуши мактаби №2 - и шаxpи Кулоб, баpкаpopсoзии мактаби миёнаи дехаи Foзиёни шаxpи Хучанд ва баpкаpopсoзии мактаби миёнаи №18 - и дехаи Киpoви нохияи Кyмсангиp аз чониби созмони зикpгаpдида бо маблаги 302 xазopy 549 дoллаp дастгиpй ёфтаанд [1, с. 95].
Ч,араёни тагйири ухдадорих,о ва пардохтхр дар бахши маориф дар давоми солх,ои 2002 - 2011
е; е; о t Q.
о
m (б X
50 40 З0 20 l0 0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
i Уxдадopиxo
11,001
19,049
24,729
35,574
32,237
27,33
24,219
25,007
41,774
37,89
i Паpдoхтxo
10,53
15,536
18,998
26,384
21,199
26,574
26,016
26,374
28,388
34,861
Дар диаграммаи боло чадвали чараёни тагйири уддадоридо ва пардохтдо дар бахши маориф дар давоми солдои 2002 - 2011 инъикос шудааст. Дар мачмуъ, дар давраи мазкур дачми уддадоридо ва дачми пардохтдои бахши маориф майл ба зиёдшавй доштанд. Зиёдшавй, асосан, аз дисоби карз (кредит) ва грантдои аз тарафи Гуруди Бонки умумичадонй, Дукумати Ч,умдурии Федеративии Олмон, Ташкилоти Огохон оид ба рушд, Барномаи чадонии озукаворй, Бонки исломии рушд, Дукумати ИМА ва г. сурат гирифта буд [4, с. 7].
Бояд кайд кард, ки фаъолияти Гуруди Бонки Умумичадонй, ки аз Бонки байналмилалии тачдид ва рушд, Ассотсиатсияи байналхалкии рушд, Коорпоратсияи байналхалкии молиявй, Агентии бисёрсодавй оид ба кафолати маблаггузоридо ва Маркази байналхалкии танзими бадсдои инвеститсионй иборат аст, асосан ба кумак расонидан ба карзгирон чидати паст кардани сатди камбизоатй равона карда шудааст.
Ч,умдурии Точикистон, ки дар ибтидои истиклолият дар сатди камбизоатй ва амалиётдои чангй карор дошт, шомил гардидан ва радой бахшидани кишварро аз дисоби карздо ва грантдои ин нидоди байналмилалй амри зарурй шуморид. Бо ин максад 4 - уми июни соли 1993 узви Бонки умумичадонй шуда, дафтари намояндагии он моди октябри соли 1996 таъсис ёфт. Баъдан соли 1998 макоми расмй гирифт [2, с. 71].
^айд кардан ба маврид аст, ки бо ташаббуси дукумат ва Вазорати маорифи кишар аз дисоби Бонки умумичадонй таъмиру тармими муассисадои таълимй ба род монда шуданд. То соли 2001 аз чониби Бонки чадонй барои таъмиру тармими 20 мактаби санчишй (пилотй) 1,7 милион доллар чудо шуда ва 10 мактаб пурра таъмир гардида буд. Ба гайр аз ин Бонки Умумичадонй таъмири асосии бинои мактабдои раками 82 ва 94 - и шадри Душанберо барои 2349 хонанда ба анчом расонид [5, с. 560].
Дамзамон бояд ёдовар шуд, ки бо дастгирии Дукумати Ч,умдурии Точикистон дар зарфи солдои 1999 - 2003 аз дисоби карзи Бонки умумичадонй барои татбики Барномаи лоидаи ислодот дар содаи маорифи шадри Душанбе ва нодияи Рудакй 5530 дазор доллар ва бо максади татбики тачдиди сектори ичтимоии кисми маориф 9478 дазор доллар сарф карда шуд. Аз дисоби як кисми ин карздои Бонки умумичадонй дар Барномаи якум 20 мактаб: 15 мактаб дар нодияи Рудакй ва 5 мактаб дар шадри Душанбе таъмир гардида, ба истифода дода шуданд. Инчунин, аз дисоби карзи Бонки умумичадонй ба воситаи Маркази идораи Лоидаи карз дар содаи маориф дар шадри Кулоб, нодияи Восеъ, шадри Ваддат, нодияи Файзобод, нодияи Рогун, нодияи Нуробод, шадри Душанбе, аз дисоби карзи Бонки Осиёгии Рушд дар нодияи Айнй, Кудистони Мастчод, шадри Кулоб, нодияи Рашт ва Рошткалъа кордои таъмиркунии муассисадои таълимй сурат гирифтаанд. Аз дисоби маблагдои карзии Лоидаи модернизатсияи (ислодот) содаи маориф (Бонки умумичадонй) кисми 2, ки 24 милион доллари ИМА аст, барои солдои 2004 - 2008 кордои таъмиру сохтмонй, тачдизонидани мактабдо, шуъбадои маориф, гузаронидани семинару барномадои омузишй, тадия ва чопи китобдои дарсй ва таксими он дар тамоми чумдурй ба накша гирифта шуда буд [3, с. 108].
Дамзамон бояд гуфт, ки тавассути маблагдои чудогардида аз чониби Бонки Осиёии Рушд дар давоми фаъолияти пурсамараш дар Точикистон 116 адад мактаб: 56 мактаб дар вилояти Сугд ва 60 мактаб дар вилояти Хатлон баркарор гардид. Ташкилоти байналмилалии КАРЕ интернейшнл дар нодияи Ёвон як мактаб сохта, се муассисаи дигари таълимиро дар нодиядои Ёвону Шадринав баркарор намуд.
Мавриди зикр аст, ки дар таъмиру тармими муассисадои таълимии чумдурй накши созмони байналмилалии начоти кудакон - ЮНИСЕФ зиёд аст. Аз ин чост, ки дар шадри Душанбе ва нодияи Ленин (Рудакй) таъмиру тармими 20 мактаби санчишй (пилотй) - ро ЮНИСЕФ ба удда гирифта буд [3, с. 560].
Аз чониби созмондои байналмилалй ва намояндагидои кишвардои хоричии мукими Точикистон барои рушди содаи маорифи чумдурй дар соли 2000 дар дачми 1 милиону 563 дазору 107 доллари амрикой, 293 дазору 977 евро ва 48 дазору 681 сомонй, дар соли 2001 7 милиону 851 дазору 51 доллари амрикой, 263 дазору 192 евро ва 2 милиону 526 дазору 484 сомонй, дар соли 2002 9 милиону 332 дазору 315 доллари амрикой, 256 дазору 754 евро ва 49 дазору 21 сомонй, дар соли 2003 13 милиону 235 дазору 725 доллари амрикой ва дар соли 2004 9 милиону 754 дазору 987 доллари амрикой ва 80 дазору 990 евро маблаг чудо гардидааст [3, с. 78]. Ин маблагдо дар бахшдои мухталифи сода, алалхусус таъмиру тармим ва баркарорсозии муассисадои таълимй сарф карда шудаанд.
Бо максади бехтар гардидани пояи моддию техникии муассисахои таълимии чумхурй "Барномаи давлатии сохтмон, таъмиру азнавсозии мактабхо барои солхои 2008-2015, ки дар хонахои шахсй, вагонхонахо, бинохои маъмурию чойхои чамъиятй чойгиранд" кабул гардида, бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 27.08.2008 № 436 тасдик гардидааст. Барномаи мазкур таъмиру азнавсозии 804 мактабро ба маблаги умумии 590 млн. сомонй дарбар гирифта, дар давоми 2 сол 113 бинои мактаб аз хонахои шахсй, 78 мактаб аз вагонхонахо бароварда шуданд. Илова ба ин, 91 бинои мактаби дар холати садамавй карордошта пурра азнавсозй карда шуда, бинои 85 мактаб аз таъмири асосй бароварда шуд. Хдмчунин, бинои 12 мактаби сохтмонаш нотамоми замонавй, ки иктидори онхо аз 320 то 1176 чойи нишастро ташкил медихад, пурра сохта шуда, мавриди истифода карор дода шуданд. Дар мачмуъ ичрои барномаи зикргардида то соли 2010 аз хисоби хамаи сарчашмахои маблаггузорй 47 фоизро ташкил медод [6, с. 192].
Хулоса, хдмаи ин самараи захмату талошхои хукумати кишвар ва Вазорати маориф буд, ки хачми маблаггузорй дар бахши маориф аз чониби созмонхои байналмилалй афзоиш ёфта, муассисахои таълимии харобу валангоргардида таъмир гардиданд.
Дар рафти таъмиру тармим ва баркароркунии муассисахои таълимии кишвар дар баробари маблагхои чумхурй маблагхои карзй ва грантхои созмонхои байналмилалй сарф карда шуданд. Дар натича холати физикии муассисахои таълимй бехтар гардида, иддае аз онхо бо мизу курсй ва технологияи замонавй тачхизонида шуданд.
Адабиёт:
1. Бойгонии Марказии Давлатии Чумхурии Точикистон. Ф. 360, р. 21, П. 1211.
2. 20 соли истиклолият: Сармоягузорй, хусусигардонй, сохибкорй. Душанбе: Офсет, 2011.
3. Маорифи Точикистон дар солхои истиклолият. - Душанбе, 2006.
4. Маълумот оид ба кумаки беруна дар бахши маориф барои соли 2013. - Душанбе, 2014.
5. Расулиён Осори мунтахаб. Ч,. 1./ Расулиён. - Душанбе: Дакикй, 2014.
6. Рахмонов А. А. Расулов А. Б., ^одиров Б., Афзалов Х.С. Дируз ва имрузи маорифи
Чумхурии Точикистон/ А.Б. Расулов, ^.Б. ^одиров, Х.С. Афзалов. - Душанбе, 2011.
7. Рахмонов Э. Ш. Истиклолияти Точикистон ва эхёи миллат. Ч7. / Э. Ш. Рахмонов -
Душанбе: Ирфон, 2007.
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОРГАНИЗАЦИИ В СФЕРЕ РЕМОНТА И
ВОССТАНОВИТЕЛЬНЫЯ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ ТАДЖИКИСТАНА В ГОДЫ
НЕЗАВИСИМОСТИ
В статье автор рассматривает и анализирует состояние учебных заведений страны и характеризирует недостатки в их работе. Затем останавливается на вопросах предпринимаемые правительством страны в решении этих недостатков, в частности по ремонтным и восстанавительным работам, а также участия и привлечения средств международных организаций в проведении этих работ и роли правительства в их организации.
Ключевые слова: учебные заведения, ремонтно-восстановительные работы, вложения средств, международные организации.
ACTIVITIES OF INTERNATIONAL ORGANIZATIONS IN THE FIELD OF REPAIR AND RECOVERING SCHOOLS IN TAJIKISTAN IN THE YEARS OF INDEPENDENCE
In this article the author examines and analyzes the state of schools in the country and characterizes the shortcomings in their work. Then the author pays attention to the issues taken by the government in addressing these shortcomings, in particular repair and recovering works, as well as the participation and involvement of funds from international organizations in carrying out this work and the role of government in their organization.
Keywords: education, remedial work, investment, international organizations.
Сведения об авторе: Умаров А. К., аспирант 2-го курса исторического факультета Таджикского национального университета, e-mail: [email protected]
About author: Umarov A. K., 2nd year postgraduate student, Faculty of History, Tajik National University
