Научная статья на тему 'Абу Райхон Берунийнинг илмий хазинаси тарихига бир назар'

Абу Райхон Берунийнинг илмий хазинаси тарихига бир назар Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
2525
517
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Абу Райҳон Беруний / “Маъмун академияси” / “Ҳиндистон” / “Геодезия” / “Картография” / “Сайдана” / “Қонуни Масъудий” / “Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар” / “Минералогия” / квадрант / санскрит тили / тажриба ва амалиёт методлари / Abu Rayhan Beruni / “Ma'mun Academy” / “India” / “Geodesy” / “Cartography” / “Saydana” / “Law Masudi” / “Ancient Monuments” / “Mineralogy” / quadrant / sanskrit language / experimental and practical methods

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Д. Тожиев

Ушбу мақолада буюк аллома Абу Райҳон Берунийнинг ҳаёти, илмий изланишлари, Маъмун академияси ва Ғазнадаги фаолияти, илм-фанга қўшган улкан ҳиссаси, ёзган асарлари ҳақидаги фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

look at the history of Abu Raihon Beruni’s scientific treasure

This article describes the life, research, work of the great scholar Abu Rayhan Beruni, his work at the Mamun Academy and the Ghazna, his great contribution to science, his writings and the views of scholars who have studied his work.

Текст научной работы на тему «Абу Райхон Берунийнинг илмий хазинаси тарихига бир назар»

Абу Райхон Берунийнинг илмий хазинаси тарихига бир назар

Д.Тожиев, Узбекистон миллий университети

Аннотация - Ушбу маколада буюк аллома Абу Райх,он Берунийнинг хаёти, илмий изланишлари, Маъмун академияси ва Газнадаги фаолияти, илм-фанга кушган улкан хиссаси, ёзган асарлари хакидаги фикрлар баён этилган.

Калит сузлар - Абу Райхон Беруний, "Маъмун академияси", "Х,индистон", "Геодезия", "Картография", "Сайдана", "^онуни Масъудий", "^адимги халклардан колган ёдгорликлар", "Минералогия", квадрант, санскрит тили, тажриба ва амалиёт методлари.

A look at the history of Abu Raihon Beruni's scientific treasure

D.Tojiev, National university of Uzbekistan

Abstract - This article describes the life, research, work of the great scholar Abu Rayhan Beruni, his work at the Mamun Academy and the Ghazna, his great contribution to science, his writings and the views of scholars who have studied his work.

Keywords - Abu Rayhan Beruni, "Ma'mun Academy", "India", "Geodesy", "Cartography", "Saydana", "Law Masudi", "Ancient Monuments", "Mineralogy", quadrant, sanskrit language, experimental and practical methods.

Урта Осиёдаги IX - XII аср "Шарк ренессанси" хдкида суз юритилганда куз олдимизда даставвал, Абу Райх,он Беруний намоён булиши шубхдсиз. Ушбу аллома хдкида тухталишдан олдин шуни айтиш мух,имки, у Шаркдаги илм-фан ва маърифат-нинг сунмас, чарогон юлдузига айланган алломадир.

Мовароуннах,рда минг йиллар олдин яшаб утган алломалар, файласуфлар ва фикх,шуносу мухдддис олимларнинг илм сохдсида эришган ютуклари бугунги кунда х,ам жах,он хдмжамиятини хдйратга солиб, кенг микёсда эътироф этиб келинмокда. Берунийнинг илм денгизи накадар кенг эканлигини унинг комусий олим сифатида яратган асарлари оркали х,ам билиб олиш мумкин. У бир вактнинг узида астроном, астролог, математик, геолог, географ, биолог, улкашунос, усимликшунос, маъдан-шунос, тарихчи, манбашунос, диншунос, адабиётшунос, файласуф, сотсиолог, мантик-шунос, ило^иётчи ва шоир булган. Шунга асосланиб Берунийга нисбатан унинг "шугулланган сохдсини санашдан кура, шугулланмаган сохдсини санаш осонрок-

дир", - деб таъриф беришган.

Абу Райх,он Беруний шубхдсиз дунё фани тарихида ёркин из колдирган улуг мутафак-кир ва комусий олимдир. Манбаларда таъкидланишича, Беруний узидан 150 дан ортик асарларида жамланган фан сохдсидаги изланишларидан иборат илмий меросини яратиб, колдирган. Бирок, бизга кадар унинг 40 га якин кулёзма куринишидаги китоблари етиб келган. Мавжуд асарларининг купчили-ги узбек, рус, форс, немис, инглиз ва катор бошка тилларга таржима килинган. Беруний-нинг 1000 йиллик юбилейи арафасида унинг асарлари узбек тилида бир неча жилдли куринишда нашр этилган ва бугунги кунда х,ам чоп этиб келинмокда.

Шаркшуносларнинг энг сунги х,исобига кура, Беруний асарлари куйидагича таксим-ланади: астрономияга оид - 70 та; математикага оид - 20 та; география-геодезияга оид - 12 та; картографияга оид - 4 та; иклим ва об-х,авога оид - 3 та; минералогияга оид - 3 та; фалсафага оид - 4 та; физикага оид - 1 та; доришуносликка оид - 2 та; тарих ва этнографияга оид - 15 та; адабиётга оид асрлари эса 28 тадир.

Берунийнинг асарлари мавзулари жихати-дан хам хилма хил тарзда булиб, улар математика, физика, астрономия, маъдан-шунослик (минерология), геодезия, математик география, картография, метеорология, доришунослик, этнография, тарих-шунослик (маданият ва динлар тарихи), филология ва фалсафа фанлари сохаларида колдирилган илмий меросдир. Ушбу илмий мерос уз вактида дунёнинг турли худуд-ларига етиб бориб, у ерларда хам фан фидойилари томонидан уз тилларига таржима килинган. Бу эса Берунийнинг бир катор машхур асарларининг асл кулёзмалари дунёнинг йирик кутубхона ва музейларида сакланаётганидан далолат беради.

Беруний уз даврининг юксак билимдони сифатида бир канча тилларни мукаммал урганди. Жумладан, кадимги хоразм тилидан ташкари, араб, форс, сугд, юнон, сурёний ва кадимги яхудий тилларини пухта урганиш баробарида ушбу тилда ёзилган китобларни укий олган ва бу оркали илмий салохиятини янада оширган. Кейинчалик у Мах,муд Газнавий билан Х,индистонга борганида санскрит тилини хам узлаштириб олганлиги хусусида маълумотлар мавжуд. Шуниси мухимки, Беруний катор халкларнинг тилларини урганиш баробарида уз даврида улик хисобланган тилларни (кадимги хоразм, кадимги санскрит каби тиллар) хам катта иштиёк билан урганади. Бу эса унинг илмий фаолиятида мавжуд билимлар билан бирга улик тилларда ёзилган илмий назарияларни хам кунт билан узлаштириб, уз илмий изланишларида тадкик килиш имконини беради. Берунийнинг бир нечта йирик асар-лари ана шу изланишларнинг натижасида вужудга келган.

Хоразмшох Маъмун II Хоразмда илмий академияга асос солган ва бу академия шу сабабдан хам унинг номи билан "Хоразм Маъмун академияси" сифатида тарихдан жой олган. Ушбу академияда Беруний Абу Сахл ал-Масихий, Абу Наср Ибн Ирок, табиб Абул Х,асан Х,аммор, машхур тарихчи Ибн Мискавайх, Ибн Сино билан биргаликда илмий фаолият олиб борди ва жуда куплаб янгиликларни яратишга, бир катор юнон,

форс, хинд тилидаги асарларни араб тилига таржима килишга муваффак булдилар. Эътироф этиш уринлики, Беруний ушбу академиянинг рахбари эди ва том маънода, у туфайли шу академия аъзолари тупланганди. Маъмун академиясининг академия даражасига эришишида хам Берунийнинг илмий салохияти катта урин тутганлиги шубхасиздир. Бунда Беруний илм ахлини кадрловчи Маъмун ёрдамида Хоразм олим-ларини бирлаштириб, академиянинг бугун биз биладиган даражага олиб чикишга эришади.

Хоразмдаги илмий фаолияти натижасида Беруний кимматбахо тошлар, камёб метал-лар устида кузатишлар олиб бориб, "Китоб ал-жамохир фи маърифат ал-жавохир" ("^имматбахо тошларни билиб олиш буйича маълумотлар туплами") номли минералогия сохасига оид машхур асарини ёзади. Шу билан бирга аллома, бир катор астрономик асбоблардан хам фойдаланганлигини ва уларнинг уша даврга мос куринишларини яратганлиги хам маълум. Беруний "Геодезия" асарида ёзишича, Маъмун академиясида илмий фаолият олиб борган вактида ихтиёрида турли асбоблар, жумладан, диаметри 3 метр келадиган ва оралик минутларга булинган квадрант булган экан. Аммо уша даврдаги сиёсий вазият сабаб Беруний ушбу академияда узок фаолият юритолмаган хамда академиянинг буюмлари ва астрономик асбоблари хакида хам кейинчалик деярли хеч кандай маълумот учрамайди. Баъзи тадкикотчилар эса, Беруний Хоразмдан Газнага олиб кетилган пайтида узи билан куп йиллик кузатишлари натижалари, кулёзмаларини, астрономик асбобларини хам олиб кетган, дейишади. Берунийнинг Хоразмда ишлатган квадранти хам Газнага олиб кетилганми ёки йук килинганми, бу хусусида аник бир фикр йук. Беруний 1017 йилдан бошлаб умрининг якунига кадар (1048 йилда вафот этган) Газна шахрида яшаб, ижод этган. Маълумотларга кура, аллома 1031 йилда ватани Хоразмга маълум муддат сафар уюштирган.

Беруний Газнада шаркнинг бир катор атокли олимлари билан фаолият олиб борган.

Улар орасида Кавказдан келган устоз Абу Сахл Абдулмунис ибн Али ибн Нух Тифлисий, асир олинган хинд олимлари, форс олимлари ва Хоразм Маъмун академиясидан келтирилган бир катор олимлар хам булган.

Шуниси ахамиятлики, Беруний Газнада расадхона барпо этиб, унда диаметри 4,5 метр келадиган квадрант урнатган (бу квадрантнинг Хоразмдаги квадрант билан богликлиги хакида аник маълумот йук. Аммо Беруний уз илмий салохиятидан келиб чикиб Хоразмдаги квадрант тажрибасидан Газнада унинг такомиллашганини яратишда фойда-ланган булиш эхтимоли юкори). Беруний Газнада шогирдлар тайёрлаб, уларга дарс бериш ва ижод килиш баробарида давлат ишларида хам фаол катнашиб турган (Алломанинг Хоразмда Маъмуннинг энг якин маслахатчиси сифатида фаолият олиб борганлиги хам унинг Махмуд Газнавий саройида катта обру эътиборга эришишида ёрдам берган).

А^Шнинг Марказий Осиё ва Кавказ институти директори Фредерик Старр Беруний хаёти ва илмий фаолиятига оид изланишларидан келиб чикиб, куйидаги фикрларни баён этган эди: "Кимё фани сохасида Марказий Осиёликлар реакция-ларни кайтаришга, кристаллизациядан кимёвий тозалашнинг бир воситаси сифатида фойдаланилган, гуё Дмитрий Менделеев-нинг 1871 йилги даврий жадвалига пойдевор яратиш максадида муайян тортиш кучини улчаш ва уни чукур элементларида куллаш каби ютукларга эришдилар". Бу оркали Фредерик Старр Абу Райхон Берунийни кадимги Рим цивилизацияси билан Европа Уйгониш даври цивилизациясини узаро бир-бири билан боглаган мутафаккирдир, деб таърифлаган.

Абу Райхон Беруний узининг "^адимги халклардан колган ёдгорликлар" ("Ал-осор ал-бокия ан ал-курун ал-холия") асари оркали дунё халкларининг бой анъаналари, урф-одат ва маросим-удумлари хакида кенг маълумот бериб утган. Бу эса бизга Урта Осиё, яхудий ва Якин Шарк халкларининг турли хил маданиятлари хакида туликрок

маълумот олишга ёрдам беради. Беруний бу асарини ёзган вактида хали уттиз ёшга кирмаган йигит эди. Ушбу йирик асар эса унга катта шухрат келтирди. Беруний ушбу асарини уз саройидан жой бериб, илмий ишлар олиб боришига яхши шароит яратиб берган Журжон хокими Шамс Маоли ^обус Вашмгирга багишлаган.

Беруний яна бир шох асари - "Х,индистон" китобидир. Бу асарнинг тулик номи "Китобу фи тахкики мо лил хинд мин маъкулатин макбулатин фил акли ав марзулатин" ("Х,индларнинг аклга сигадиган ва сигмайди-ган таълимотларини аниклаш китоби") дея номланади. Ушбу асарда Ернинг харакат-ланиши хакидаги уз мулохазаларини баён этади. Айнан, шу изланишлари давомида Беруний Христофор Колумб Американи кашф этишидан 500 йил олдин, денгиз сафарига чикмасдан туриб, Шимолий ва Жанубий Америка материкларининг мавжудлигини аниклаб берган. Тадкикотчи-мутахассисларнинг берган таърифига кура, ушбу асар хинд фани ва маданиятига куйилган хайкал хисобланиб, мамлакатнинг хакикий кадимги ва урта асрлар даврига оид энциклопедиясидир.

Беруний айнан "Х,индистон" асарини ёзиш максадида санскрит тилини мукаммал тарзда урганади. Бу эса олимга янгидан янги изланишларга йул очиб, Х,ндистон хакида куплаб маълумотлар ва тарихий билимларни узлаштиришига ёрдам беради. Китобда Х,индистоннинг табиати, тарихи, география-си, этнографияси, маданияти, фанлари, динлари, урф-одатлари, усимлик, хайвонот дунёси ва халклари хакида бир катор мухим хамда асосли маълумотларни келтириб утган.

Беруний уз даврининг астрономиясига катта узгаришларни ва янгиликларни олиб кирди. Унинг асарларида ва илмий тадкикотларида доимо аникликка эътибор берилгани хам кейинги асрларда яратилган астрономик ишларнинг асосини ташкил этиб берган эди. Маълумотларга кура Беруний 18 ёшидаёк Хоразмдаги расадхонада мустакил кузатиш ишлари билан шугуллана бошлай-ди. 22 ёшида эса илк кичик асарларини

apaTagu. y caMepanap xonaTura Kapa6 ogaM-napHuHr TaKflHpHHH aMTu6 6epum MyMKuH эмac.пнгннн Ba 6y enFoHnunuKgaH 6omKa Hapca эмac.пнгннн y3 Ky3aTyBnapu Hara^acuga TynuK TymyHH6 eTraH. ffly ca6a6gaH, caMepanapHuHr xonaTura Kapa6 KumunapHuHr yMpuHH 6amopaT Kunum HOTyFpu экaн.пнгннн y3HHHHr "ÄngaMnunuK caHtaTu" atHu "ro.ngy3.nap xyKMugaH oroxnaHTupum kuto6u" hom.u puconacuga Tyna 6aeH этн6 6epraH эgн.

BepyHuM y3 unMuM ronaHumnapuHuHr roKopu Hara^acu cu^araga "MuHepanorua" -"Kuto6 an-^aMoxup $u-Matpu$aT an-^aBoxup" ("^aBxapnapHu TaHum ynyH ^aM kuto6"), "KapTorpa^ua" - "TacTux ac-cyBap Ba Ta6rax, an-KyBap" Ba 'Teoge3ua" - "KuTo6y Taxgugu HuxoeT an-aMoKuH nu Tamux Maco^aT an-MacoKuH" ("Typap ^»MnapHuHr opanapuga-ru Maco^anapHu aHuKnam ynyH ^»MnapHuHr nerapanapuHu 6enrunam xaKuga kuto6") hom.u KuTo6nap e3raH. By acapnapuga эca tof Ba caxponap, ynapHuHr naMgo 6ynнmн xaKuga, gape Ba oKeaHnap, reorpa^ua, Ta6uaT-myHocnuKKa oug, ^oMganu Ka3unManap, MuHepannap Ba ynapHuHr KuMeBuM, $U3UK xoccanapu xaKuga KaTop KuMMaTnu MatnyMoTnapHu caHa6 yTraH. ^axoH unMuM xaM^aMuaTu: "...BepyHuM ^axoH noneoHTo-norua Ba reonorua ^aHnapu puBo^ura y3uHuHr ynKaH xuccacuHu KymraH эgн", gea эtтнpo$ этagн.

BepyHuM acTpoHoMuK TagKuKoTnapuga acocuM эtтн6opннн - EpHuHr xapaKaTura KapaTu6, nTonoMeMHuHr reocempuK Kapam-napura 3ap6a 6epraH. By opKanu BepyHuM 6нpнннн 6ynu6, renuoceHTpuK FoaHu unrapu cypagu. KeMuHru acpnapga amaraH eBponanuK onuMnap - HuKonaM KonepHuK, ^opgaHo BpyHo, ranuneo ranuneM xaM BepyHuMHuHr KapamnapugaH unxoMnaHu6, y3 acapnapuga epHuHr Kyem aTpo^uga aMnaHumu xaKuga gagun e3agunap.

BepyHuMHuHr aHa 6up acapu 6opKu, y xaM apa6na, xaM $opcna Tunga e3unraH annoMa-HuHr MupuK acapnapugaH xuco6naHagu. By kuto6 "ÄT-Ta^xuM" - "aT-Ta^xuM nu aBounu cuHoaT aT-TaH^uM" ("Hy^yM caHtaTuHuHr aBBanuHu TymyHTupum", atHu "ÄcrpoHoMua unMugaH 6omnaHFun MatnyMoTnap") ge6

HoMnaHraH. ym6y kuto6 6omKa acapnapura Huc6aTaH TaHuKnu 6ynMacaga, yHgaru MatnyMoTnap aHnaMuH K^uKapnu Ba ypraHyBHura ocoHnuru 6unaH y3 ypHura эгa. HyHKu acap acocaH caBon-^aBo6 KypuHumuga 6epunraH 6ynu6, yHga xuco6, reorpa^ua, reoMeTpua, acTpoHoMua, KaneHgap Macananapu KeHrpoK epuTunraH Ba ^yga Kynna6 maKnnap 6unaH u3oxnaHraH. ym6y MatnyMoTnapra KymuMna Tap3ga goupa maKnugaru gyHe xapuTacu xaM unoBa KunuHraH. ByHgaH my Hapca MatnyM 6ynaguKu, BepyHuM y3 gaBpu ynyH MyxuM 6ynraH gyHe xapuTanapuHu Ty3umga 3aMoHacuHuHr энг unFop onuMura aMnaHraH эgн. XapuTamyHocnuKgaru Ta^pu6anap Ba 6unuMnap KeMuHnanuK BepyHuMra ep mapuHuHr rno6ycuHu

apaTumura epgaM 6epraHnuru my6xacu3gup.

BepyHuM y3 BaKTuga CynToH MaxMyg Fa3HaBuM Ta3MuKu Ba Fa3a6u ocTuga amamra Ma^6yp 6ynraH. ämmo, o.um xen KanoH u.muM u3naHumnapgaH, aHru acapnap apaTumgaH TyxTa6 KonMaraH. ^aTToKu, cynToHHuHr Fa3a6ura gynop 6ynнmннн 6uncaga xen KanoH y3u TaHnaraH, 6unraH MynugaH, эtтнкogнgaн neKuHMaraH. ÄMHaH my ^a3unaTnapu ca6a6 BepyHuM CynToH Mactyg Fa3HaBuM gaBpuga aHnaMuH эtзoз Tonagu. Ca6a6u, CynToH MactygHuHr y3u unM-^aH xomuMCU, onuMy moupnapHu, ucTetgog эгanapннн roKcaK KagpnaraH Ba cuecuM ^aonuaTga oTacu Ka6u roKcaK canoxuaTra эгa 6ynMaca xaM capoMuga onuMnapra roKcaK mapouTnap apaTu6, unM-^aH xoMuMcura aMnaHraH.

CynToHHuHr axmunuKnapugaH unxoMnaH-raH Ba эpкнн u^og Kunumura KeHr Myn onunraHu Ty^aMnu BaKTu Kenu6 BepyHuM Mactygra 6aFumna6 acap e3agu. Эtтн6opnн ^uxaTu BepyHuM MaxMyg Fa3HaBuM Ta3MuKuga 6yncaga, xen KanoH e3raH acapnapuHuHr 6upopTacuHu xaM cynToHra 6aFumnaMaraH эgн. Mactygra 6aFнmnaгaнnнгн xycycuga BepyHuM myHgaM geraH эgн: "MactygHuHr "an-^uKMaT" ge6 aTanyBnu xa3uHacura u.mu Hy^yMra xoc 6up KoHyH 6unaH xu3MaT KunumHu uxTuep этgнм, 6y "^oHyH" yHuHr onuM ucmu Ba HumoHu 6unaH mapa^naHgu".

1036-1037 Munnapga BepyHuM y3uHuHr aHa 6up MyxuM acapu - "^oHyHu MactyguM"Hu

ёзади. Асарнинг тулик номи "ал-^онун ал-Масъудий фил хайъа ван нужум" ("Астрономия фанида Масъуд исмига ёзилган конун") шундай аталади. Асар 12 маколадан (китобдан) иборат булиб, унга унлаб янги маълумотлар киритилган. Асарда космология, сферик астрономия, тригонометрия, математик география масалалари ва кадимги халкларнинг йил хисоблари тахлили берилган. Яна бир хулоса шуки, Беруний "^адимги халклардан колган ёдгорликлар" асарини 1000 йилда ёзган ва унда аллома анчайин ёш булган. "^онуни Масъудий" асари ёзилган вактда эса олим анчайин билимлар ва тажрибаларни узлаштирган эди. Шу сабабдан хам бу асар "^адимги халклардан колган ёдгорликлар" асарини бир кадар тулдирилган куриниши дейиш хам уринли булади.

Абу Райхон Беруний умрининг сунгига кадар илм олишдан, урганишдан тухтамаган буюк аллома эди. Аллома умри якунланаётганини сезиб, 1047 - 1048 йиллар давомида яна бир асарини ёзишга эришади. Унинг бу асари тиббиёт сохасига оид булиб, "Сайдана" - "Китоб ас-сайдана фит-тибб" ("Доривор усимликлар хакида китоб") дея номланган ва европа тилларида "Фармакогназия" номини олган.

Сунги маълумотларга кура, Беруний илмий билишнинг янги методлари - тажриба ва амалиёт методларини ишлаб чиккан ва ривожлантирган. Беруний хар кандай олимнинг изланишлари тажриба билан бойитилса ва амалиёт натижасида ривож-лантирилса албатта, фойдадан холи булмаслигини ва илм излаётган инсон учун хам кераклигини таъкидлаб: "хар бир олим уз мухокамасида амалиётга асосланиши, уз

тадкикотида аник булиши, тухтовсиз мехнат килиши, хатоларини кидириб тузатиши, илмда хакикат учун хар хил уйдурма, юзакичиликка карши кураш олиб бориши зарур", - деган эди. Яна, илм ахлини олимлар мехнатига алохида эътибор беришга, уларга хайрихох булишга хам ундаган эди.

Беруний инсон камолотида уч нарса мухим эканлигини таъкидлайди. Булар хозирги маърифат, илм-фанни хам эътироф килувчи - ирсият, ижтимоий мухит ва тугри таълим-тарбиядир. Бу оркали инсонни улуглаш хакида ХВ аср гуманизм вакиллари - Петрарка, Бокаччо, Солютаттилардан илгарирок фикр юритган хамда инсон камолоти шу уч холатнинг накадар юксак шаклланишида эканлиги ва куп билимга эга булиш билан бирга юксак ахлокийликни хам мухим жихат сифатида келтириб утади.

Абу Райхон Беруний узининг "Геодезия" асарида таъкидлаганидек: "Х,ар бир кузатувчи (олим) диккат билан улчасин, хамиша уз ишларидан коникмасин, уз ишларини кайта-кайта текшириб турсин, мумкин кадар камрок гурурлансин, тобора тиришкоклик билан ишласин ва мехнатда хеч махал зерикмасин". Бу билан аллома хеч бир илм йулида изланаётган инсоннинг уз ишидан тула каноат хосил килмаслигини, акс холда олиб бораётган ишида юксалиш булмаслигини айтмокда. Чунки кайта-кайта текшириш оркали олим уз билимини хам бойитиб боради. Бу эса кейинги илмий изланишларда доимо фойда беришини яхши тушунган. Тиришкоклик ва тухтовсиз килинган мехнат албатта уз натижасини беришини, уз эгасига рохат келтиришини хам тушунтириб утган эди.

Фойдаланилган адабиётлар

[1] У.Уватов, Буюк юрт алломалари, Тошкент, Узбекистон, 2016

[2] И.Ю.Крачковский, Избранные сочинения в 6 томах, М.-Л., Издательство академии наук, 1957

[3] С.А.Ахмедов, Н.С.Ахмедова, Урта Осиёда арифметика тараккиёти ва унинг укитилиш тарихи, Тошкент, Укитувчи, 1991

[4] К.Гадоев, С.Бердиева, Жахонгашта сайёх-олимлар, Тошкент, Узбекистон, 2012.

[5] С.Фредерик, Американинг кашф этилиши, тарж. Тургунова Ш, Маънавий хаёт, №2, 2014

[6] М.М.Хайруллаев, Маънавият юлдузлари, Тошкент, Абдулла ^одирий номидаги халк мероси нашриёти, 1999

[7] Х,Дасанов, Сайёх олимлар, Тошкент, Узбекистон, 1981

[8] С.Фредерик, Марказий Осиёни кайта кашф этиш, Зарафшон газетасининг 19.09.2009 (654)

[9] Абу Райхон Беруний, Танланган асарлар, II том, Х,индистон, Тошкент, Узбекистон ССР ФАН нашриёти, 1965

[10] Абу Райхон Беруний, Танланган асарлар, V том, II китоб, ^онуни Масъудий, Тошкент, Узбекистон ССР ФАН нашриёти, 1973

References

[1] У.Уватов, Буюк юрт алломалари, Тошкент, Узбекистон, 2016

[2] И.Ю.Крачковский, Избранные сочинения в 6 томах, М.-Л., Издательство академии наук, 1957

[3] С.А.Ахмедов, Н.С.Ахмедова, Урта Осиёда арифметика тараккиёти ва унинг укитилиш тарихи, Тошкент, Укитувчи, 1991

[4] К.Гадоев, С.Бердиева, Жахонгашта сайёх-олимлар, Тошкент, Узбекистон, 2012.

[5] С.Фредерик, Американинг кашф этилиши, тарж. Тургунова Ш, Маънавий хаёт, №2, 2014

[6] М.М.Хайруллаев, Маънавият юлдузлари, Тошкент, Абдулла ^одирий номидаги халк мероси нашриёти, 1999

[7] Х,Дасанов, Сайёх олимлар, Тошкент, Узбекистон, 1981

[8] С.Фредерик, Марказий Осиёни кайта кашф этиш, Зарафшон газетасининг 19.09.2009 (654)

[9] Абу Райхон Беруний, Танланган асарлар, II том, Х,индистон, Тошкент, Узбекистон ССР ФАН нашриёти, 1965

[10] Абу Райхон Беруний, Танланган асарлар, V том, II китоб, ^онуни Масъудий, Тошкент, Узбекистон ССР ФАН нашриёти, 1973

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.