Научная статья на тему 'Тарих дарсларида Абу Али ибн Сино ёзган фалсафий қиссалардан фойдаланишнинг тарбиявий аҳамияти'

Тарих дарсларида Абу Али ибн Сино ёзган фалсафий қиссалардан фойдаланишнинг тарбиявий аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
1386
111
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўзбек маданий мероси / инсонийлик / мутафаккир / дунёвий илм-фан / умуммиллий анъана / «Саломон ва Ибсол» қиссаси / «Юсуф» қиссаси / икки ёритқич (қуёш ва ой) / «нафс» ҳақида / камолотга ақлнинг яқин бўлиши / ёмон хулқлар натижаси / узбекское национальное наследие / гуманность / мыслитель / мировые науки / общенациональная традиция / повесть «Саломон и Ибсол» / повесть «Юсуф» / два светила (солнце и луна) / желание / близость ума к совершенству / последствия плохого поведения

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Каримов Қаҳрамон Содиқович

Ибн Сино жаҳонда, аввало, буюк табиб сифатида донг таратгани билан бирга олимлар орасида файласуф сифатида ҳам ном чиқарган. У инсонларни фан ва маданият, билим ва маърифат ўчоғини ёқишга, илмий йўлда оғишмай камолот ҳосил қилишга, ҳар бир масалага илмий, ақлий ёндашишга, ростгўй, виждонли бўлишга чақиради. Ибн Сино буюк мутафаккир бўлгани учун унинг дунёқараши ва илғор ғоялари фақат унинг табиий фанларга оид бўлган асарларидагина ифодаланган бўлмай, балки шеър ва қиссаларда ҳам ўз аксини топгани мақолада ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОСПИТАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ФИЛОСОФСКИХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АВИЦЕННЫ НА УРОКАХ ИСТОРИИ

Авиценна в первую очередь знаменит как великий врачеватель. Кроме того, он ещё был известен среди учёных как философ. Он призывал людей к науке, культуре, просвещению, учил сознательно решать вопросы с точки зрения честности и справедливости. В статье рассмотрены передовые идеи Авиценны, выраженные не только в его произведениях, посвящённых развитию естественных наук, но и также встречаюшиеся в его стихах и коротких рассказах.

Текст научной работы на тему «Тарих дарсларида Абу Али ибн Сино ёзган фалсафий қиссалардан фойдаланишнинг тарбиявий аҳамияти»

Каримов К,ах,рамон Содик,ович,

К,ук,он давлат педагогика институти «Мактабгача ва бошлан^ич таълим» факультети маънавий ва маърифий ишлар буйича декан уринбосари

ТАРИХ ДАРСЛАРИДА АБУ АЛИ ИБН СИНО ЁЗГАН ФАЛСАФИЙ КИССАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ТАРБИЯВИЙ АДОМИЯТИ

КАРИМОВ КС. ТАРИХ ДАРСЛАРИДА АБУ АЛИ ИБН СИНО ЁЗГАН ФАЛСАФИЙ КИССАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ТАРБИЯВИЙ АЦАМИЯТИ

Ибн Сино жах,онда, аввало, буюк табиб сифатида донг таратгани билан бирга олимлар ора-сида файласуф сифатида х,ам ном чикарган. У инсонларни фан ва маданият, билим ва маъри-фат учоFини ёкишга, илмий йулда оFишмай камолот х,осил килишга, х,ар бир масалага илмий, аклий ёндашишга, ростгуй, виждонли булишга чакиради. Ибн Сино буюк мутафаккир булгани учун унинг дунёкараши ва илFор Fоялари факат унинг табиий фанларга оид булган асарлари-дагина ифодаланган булмай, балки шеър ва киссаларда х,ам уз аксини топгани маколада ёри-тилган.

Таянч суз ва тушунчалар: узбек маданий мероси, инсонийлик, мутафаккир, дунёвий илм-фан, умуммиллий анъана, «Саломон ва Ибсол» киссаси, «Юсуф» киссаси, икки ёриткич (куёш ва ой), «нафс» х,акида, камолотга аклнинг якин булиши, ёмон хулклар натижаси.

КАРИМОВ К.С. ВОСПИТАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ФИЛОСОФСКИХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АВИЦЕННЫ НА УРОКАХ ИСТОРИИ

Авиценна в первую очередь знаменит как великий врачеватель. Кроме того, он ещё был известен среди учёных как философ. Он призывал людей к науке, культуре, просвещению, учил сознательно решать вопросы с точки зрения честности и справедливости. В статье рассмотрены передовые идеи Авиценны, выраженные не только в его произведениях, посвящён-ных развитию естественных наук, но и также встречаюшиеся в его стихах и коротких рассказах.

Ключевые слова и понятия: узбекское национальное наследие, гуманность, мыслитель, мировые науки, общенациональная традиция, повесть «Саломон и Ибсол», повесть «Юсуф», два светила (солнце и луна), желание, близость ума к совершенству, последствия плохого поведения.

KARIMOV K.S. SIGNIFIVANCE OF PHILOSOPHICAL WORKS BY AVKENNA ON THE HISTORY LESSONS

Avizenna in the first place, well-known as a great healer, moreover he was still popular among scientists as a philosopher. He urged people to science, culture and education, he still taught the people to consciously solve different types of issues in terms of fairness and justice.

The article describes Avizenna's advanced ideas not only expressed in his works devoted to the development of natural sciences, but also those which were found out in his poems and short stories.

Keywords: Uzbek national heritage, humanity, philosophers, secular sciences, national tradition, the story of «^lomon and Ibsol», the story of «Yusuf,» two luminaries (sun and moon), passion, closeness of mind to perfection, bad behavior.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

Буюк цомусшунос Абу Али ибн Синонинг ижодий фаоли-яти узбек маданий меросида узининг жуда хилма-хиллиги ва ранг-баранглиги билан алоцида урин тутади. Аллома уз давридаги мавжуд булган барча илм соцаларида салмоцли из цолдирган.

Ибн Сино жахонда, аввало, буюк табиб сифатида донг таратгани билан бирга олим-лар орасида файласуф сифатида хам ном чикарган. Унинг амалий жихатдан зарур булган тиббий асарлари олим номини дастлаб бутун дунёга таратди ва уз номини мангуликка мухрлади. Ибн Сино уз даврининг буюк мута-факкири, кейинги асрлар фани, адабиётига салмокли таъсир курсата олган буюк сиймо эди. Унинг аник фан сохаларидаги асарлари хамда фалсафа ва адабиёт бобидаги катта хиз-матлари х,акли равишда уни жахон фани ва маданиятининг ажойиб бир намояндаси дейишга хукук беради1.

Ибн Сино маърифатпарвар шоир эди. У инсонларни фан ва маданият, билим ва маъ-рифат учоFини ёкишга, илмий йулда оFишмай камолот хосил килишга, хар бир масалага илмий, аклий ёндашишга, ростгуй, виждонли булишга, хуллас, инсонийликнинг энг олий хислатларини узида акс эттириб, мужассам-лаштиришга ва инсон деган улуг номни янада юкори кутаришга чакиради. Ибн Сино йирик мутафаккир булгани учун унинг дунёкараши ва илFор Fоялари факат унинг табиий фан-ларга оид булган асарларидагина ифодалан-ган булмай, балки шеър ва киссаларида хам уз аксини топган. Унинг адабий асарларида хам инсонпарварлик, ростгуйлик, мехр-мухаб-бат, бир-бировни хурмат килиш, дустлик каби бир катор масалалар камраб олинган2.

Ибн Сино хакикий комусий олим сифатида уз давридаги фанларнинг деярли хаммаси билан муваффакиятли шугулланган ва уларга оид асарлар яратган3.

Ибн Сино урта аср фанининг турли соха-лари - фалсафа, тиббиёт, табиатшунослик, бадиий адабиёт буйича ёзган асарлари билан маданиятимиз тарихида учмас из колдирди,

1 Абу Али ибн Сино. Саломон ва Ибсол. - Т.: Fафур Fулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1980. - 5-б.

2 Уша жойда, 6-7-б.

3 Абу Али Ибн Сино. Тиб конунлари. - Т.: Абдулла Кодирий номидаги Халк мероси нашриёти, 1993. -5-б.

унинг ривожига катта хисса кушди, уз даврида «Шайх-уррайс» (Олимлар раиси) унвони билан такдирланди.

Ибн Синонинг уз давридаги йирик олимлар, жумладан, Абу Райхон Беруний билан булган илмий мунозаралари4 хамда унга бил-дирган фикрлари мутафаккирнинг уз даврининг канчалик йирик уламоси эканлигидан далолат беради.

Абу Райхон Беруний мутафаккир хакида «Ибн Сино хаммадан бурун файласуф, кимё, ал-жабр, табиат илмидан хам хабардор, илм-нинг куп кирраларига оид ёзган рисолалари кулдан-кулларга утиб юрур, табобат сохасида хозир унинг олдиFа тушадурFони йукдур...»5, деган фикрни билдиргани бежиз эмас.

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом Каримовнинг таъбири билан айтилганда «... бу беназир алломанинг бутун илмий фаолияти дунё тараккиётини инсон-парварлик рухида, яъни, маънавий негизда ривожлантиришга улкан таъсир утказди, деб айтишга барча асослар бор»6.

Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги умумий урта таълим мактаблари учун дарслик сифатида А.Мухаммаджонов муаллифлигида 7-синфлар учун мулжалланган «Узбекистон тарихи» китобининг IV асрдан XVI аср бошларигача камраб олинган давр кесимида «Мовароуннахр ва Хоразмнинг маданий хаётида янги давр (1Х-ХШ аср бош-лари)» мавзусида батафсил, «Илм-фан рав-наки», «Маданий хаёт» мавзуларида эса кис-ман укувчиларга Абу Али Ибн Сино хакида умумий маълумотлар келтирилган.

Бизнинг тадкикотларимиз 7-синфлар учун мулжалланган «Узбекистон тарихи» дарслиги-даги мавзуларни ёритишда укувчиларнинг буюк алломанинг хаёти, ижодий йули, фалса-

4 Уша жойда, 4-б.

5 Кориев М. Танланган асарлар. Ибн Сино. II жилд. - Т.: «Шарк», 2000. -115-6.

6 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -43-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

фий карашлари ва Ибн Синога билдирилган уз замонасининг йирик алломалари фикрлари х,амда бугунги кун нуктаи назари билан келти-рилган манбалар х,акидаги билим ва куник-маларини янада купрок эгаллаш имконияти даражасини орттириб боришига каратилган.

Ибн Сино оддий мусулмон сифатида худо борлигига ишонарди. Чунки унинг бундай булмаслиги х,ам мумкин эмас эди. Бирок унинг тезиси тамоман маърифат томонига каратилган эди, у масалага тор карамайди; х,ар бир сох,ага чукур, атрофлича ёндашади. Дунёда одамлар-нинг иши факат тоат-ибодат килиш, руза тутиш ва куръон укишдан иборат, деб бил-майди. Олим фан ва маърифат байроFини юкори кутариб чиккан пешкадам мутафаккир эди. У х,акикий мусулмон мавжуд билимларни эгалласа, ушандагина у х,акикий мусулмон була олади, деб тушунади. Шу сабабдан х,ам куп дин пешволари Ибн Синони кофирга чикариб куядилар, х,атто уни куръонга назира ёзган, деб х,ам айблайдилар. Лекин Ибн Сино уларга карши Fазаб билан оташин сатрлар ёзади:

Менинг куфрим айбларга дилимдан узга

султон йук,

Бу оламда менинг покиза имонимдек

имон йук,.

Мусулмонликда мен ацли замон ичра

эдим танщ

Агар кофир эсам мен х,ам, бу дунёда

мусулмон йук.

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом Каримов такидлаганидек, «Фар-зандларимизга ана шу х,акикатларни, яъни дунёвий ва диний кадриятлар уртасидаги но-зик муносабатларнинг мох,иятини х,ар томон-лама туFри тушунтириб беришимиз лозим. Тарих ва х,аёт тажрибаси шундан далолат берадики, дунёвий ва диний кадриятлар бир-бирини тулдирмас экан, бугунги куннинг оFир ва мураккаб саволларига тулаконли жавоб топиш осон булмайди1.

Келажак авлод тарбияси х,ар бир жамият олдида турган энг мух,им вазифалардан бири-дир. Хозирги куннинг асосий талабларидан

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -96-б.

бири ёшлар онгини эгаллаб олаётган виртуал олам ва «оммавий маданият»га карши кура-шишнинг ижобий х,амда самарали йулларидан бири аждодлар меросини янада чукуррок урганиш ва уни ёш авлодга ургатиш зарурлиги яккол куриниб турибди.

Ибн Сино яхшиликка олиб борувчи ахлок коидаларини эгаллаш, инсоннинг ахлокий муносабатларини ривожлантиришга ёрдам берувчи тадбирлар оркали таълим-тарбияни изчил амалга ошириш мумкинлигини алох,ида кайд килади. Ибн Сино ёш болаларни туFил-гандан бошлаб тарбиялаш масаласига алох,ида эътибор беради. Бола тугилгандан бошлаб оёкка тургунча маълум тартибда тарбияланиб бориши лозим. Бола успиринликка утиш даври тарбияси х,акида алох,ида тухталиб, бу даврда уларда хулк-атвор шаклланади. Бола хулк-атворнинг бир хил мувозанатда булиши учун уни кескин Fазабланиш, каттик куркув ва уйкусизликдан саклаш зарур. Ибн Синонинг ёзишича, инсоннинг энг яхши фазилатларидан бири - узининг ёмон ахлокий хислатларини англаб, уларни йукотишга интилишдир. Шунингдек, унинг ахлокий карашлари гузал-лик, нафосат х,акидаги фикрлари билан ^амо^ангдир.

Комусий олимнинг ижодида яратилган киссаларида кичик х,ажмли, лекин кенг маъ-ноли, ахлокий, тарбиявий, эстетик инсоний хислатларга эга булиш учун зарур адабий курсатмаларни куришимиз мумкин.

«Саломон ва Ибсол» циссаси. Абу Али ибн Синонинг тиббиёт илмига оид асарлари Шарк ва Fарб олимларига маълум булса х,ам, лекин «Саломон ва Ибсол» билан «Юсуф» киссаси кейинги вактларгача купчилик олим-ларга деярли маълум булмай келди.

«Юсуф» киссаси билан «Саломон ва Ибсол» киссаларининг бир-бирларига мазмунан боF-ликлиги Ибн Синонинг «Хутбайи таслия»сини ташкил килишга олиб келган эди ва натижада иккаласи бир асар сифатида бир хил саргу-заштга дучор булган эди.

«Саломон ва Ибсол» киссасида келтирил-ган образлар, масалан, Саломон бир инсон булса, Ибсол шу инсоннинг маърифий, рух,ий даражаси. Ибн Сино Ибсол образида берил-ган хислатларни инсонларда курмокчи булади, шунга одамларни даъват килиб, уни улуглайди. Инсоннинг табиатида буладиган ша^воний

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

хислари Саломоннинг хотини образи оркали берилади. Бунда гуё истак, яъни хотин аклини (яъни Ибсолни) эгалламокчи булади. Лекин акл унга буйсунмайди. Шу жихатдан хам аллома Насируддин Тусий Ибсолнинг хотин-дан узини олиб кочиши, аклнинг уз оламига тортишидир, дейди. «Саломоннинг хотини, -дейди Тусий яна, - нафс билан бирлашиб кетиб, бир шахсга айланган, истак ва Fазабга тортадиган бадан кувватларига ухшатмадир. Хотиннинг Ибсолга булган ишни эса унинг бошка кувватларини эгаллагандек, аклини хам эгаллашга булган интилишига ухшатмадир».

Хуллас, Ибн Синонинг бу асари урта асрдан колган адабий ёдгорликларнинг бир намуна-сидир.

«Юсуф» циссаси. Абу Али ибн Синонинг бу асари хажм жихатидан кичик булишига карамай, бу туFрида дастлаб асар ёзганлиги билан диккатга сазовордир. ТуFри, бу кис-санинг асл сюжети Куръондан олинганлигига хеч шак-шубха йук. Лекин Ибн Сино бу киссани ёзишида Куръонда келтирилган накл билан каноат хосил килмаган куринади. Чунки асарнинг услуби, ибораларнинг оFир-енгил-лигига караганда, у хам куръоннамо жумла-лар тузишга уриниб, унга таклид килганлиги сезилиб туради.

Маълумки, араб адабиётида Куръон энг фасохатли, энг гузал услубда ёзилган асар деб билинади. Тилининг образлилиги жихатидан бу тилда ёзилган хеч кайси асар унга тенг келолмайди, деган накл мусулмон оламида машхур. Шунга карамай, Ибн Сино бу туFрида иккиланмасдан дадиллик килади.

Юсуф хакида асар ёзиш учун факат Ибн Сино давридагина эмас, балки ундан кейинги даврларда хам куп адиб ва шоирлар калам урганлар. Бу туFрида эртаклар тукилди, афсо-налар яратилди, достонлар ёзилди. Ибн Сино эса бу адабий асарларни гуё бошлаб берган, бу туFрида асар ёзиш мумкин, деган фикрни уртага ташлагандай, кейинги даврдаги адиб-шоирларнинг асар ёзишларига ундагандай булди.

Ибн Синонинг «Юсуф» киссаси сюжетига келсак, у Шаркда купдан бери халк уртасида таркалган гузал Юсуф хакидаги ривоятга бориб такалади. Бунда Юсуфнинг гузаллиги ва отаси Яъкуб уни яхши куриши хамда куп вактини шу севимли уFли билан утказиб,

узгаларига кам эътибор берганлиги, бу уртада биродарларнинг келишмовчилиги ва нихоят Юсуф сабаб булиб, отасидан ранжишлари баён килинади. Ибн Сино киссасида Яъкуб-нинг уFли Юсуф туш курганини ва унда икки ёриткич (куёш ва ой) хамда ун бир ёруF юлдузлар Юсуфга сажда килаётганини айтади. Отаси Юсуфга «курган тушингни хеч кимга айтма, акаларинг сенга ёмонлик килишади, «тангри сени паЙFамбарлик мулкига ети-шингни башорат килибди», дейди.

Юсуфнинг биродарлари уни саёхатга олиб кетишиб, уни чохга ташлашади ва унинг куйлагини конга булFаб, оталари олдига, Юсуфни бури еб куйди, деб конли куйлакни олиб келишади. Йуловчилар - карвон одам-лари сув умидида кудукка челак ташласа, челакдан чиройли бола чикади. Шу билан Юсуф хизматкор сифатида карвон билан бошка шахарга олиб кетилади, хужайиннинг хотини унга ишкивоз булиб колади. Юсуф оркали ёмон ниятига етмокчи булади, аммо Юсуф кочади, хотин уни ушлаб колганда эри келиб колади, хотин дархол унга тухмат килади, Юсуф зиндонга тушади, у ерда бир неча йил ётиб, махбусларнинг курган тушини таъбир кила бошлайди. Унинг таъбирлари туFри чикиб, купчилик уртасида машхур булади. Бир кун подшонинг тушини хеч ким таъбирлай олмай турганда, камокдаги таъ-бирчи Юсуф хакида гап айланиб колади. Буни подшо эшитади, сунг уни чакиртиради. Юсуф шохнинг сигир хакидаги туши ва булажак KурFокчилик хакидаги таъбирини айтади. Таъбир маъкул тушади, шу билан Юсуф катта амалдор булади, очарчилик бошланганда дон кидириб, акалари Юсуф яшаётган жойга -Мисрга келиб колишади. Кейинчалик Юсуф билан отаси дийдор куришади, биродарлари килмишларига пушаймон килишиб, ундан кечирим сурашади.

«Юсуф» киссаси асарида хам Ибн Сино узининг «нафс» хакидаги карашларини адабий шаклда ифодалаган куринади. Урта аср фалсафасидаги мавжуд шаклда талкин килинса, бу ерда Яъкуб - нафси нотика -нуткли жон, яъни инсон. Юсуф эса унинг маъ-навий томони. Юсуфнинг биродарлари киши-даги тан кувватлари ички сезгилардир. Хотин эса кишини истак ва Fазабга тортадиган хис-ларга ухшатмадир. Хотиннинг Юсуфга инти-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

лиши ва унга ишк-мухаббат изхори эса истак кувватининг кишидаги маънавий томонни, фалсафий ибора билан айтсак, назарий аклни эгаллашга булган интилишидир. Юсуфнинг зиндонда ётиши Fазаб кувватининг ишга тушиб узини курсатганидир. Юсуфнинг хотин-дан узини тийиши ва унинг майлига кун-маслиги эса аклнинг уз оламига тортиши ва истак, Fазаб хисларига берилмасликка булган интилишидир. Яъкубнинг Юсуфдан ажраб азоб чекишида нафси нотиканинг аклдан узоклашиб, изтиробга тушиши назарда тути-лади. Юсуфнинг вазирлик ва тахтга утириши олий камолотга эришиши ва уша камолотга аклнинг якин булишидир1.

Юсуф биродарларининг килмишлари ички хисларнинг хатти-харакатлари ва уша биро-дарларнинг уз ишларидан хижолатлари билан муаллиф акл кувватлари - ички сезгининг ноурин ишларини айтмокчи булади.

Юсуф биродарларининг килмишлари ички хисларнинг хатти-харакатлари ва уша биро-дарларнинг уз ишларидан хижолатлари билан муаллиф акл кувватлари - ички сезгининг ноурин ишларини айтмокчи булади.

Юсуфнинг тушида икки ёриткич - куёш ва ойни куриши унинг ота-онаси, ун бир юлдуз куриши - биродарлари, ёриткич ва юлдузлар-нинг сажда килишида эса келажакда уларнинг Юсуфга мухтож булиши тасвирланган.

Бу хил таъриф Ибн Синонинг «Юсуф» кис-саси мазмунига туFри келади. Фалсафий нук-таи назардан караганимизда кисса шархи шундай.

Аммо бу кисса адабий асардир. Шу жихатдан хам муаллиф уни кисса деб атаган.

Ибн Сино бунда Юсуфни ориятли, номусли, соф йигит сифатида келтирган. У хеч кандай туЙFуларга берилмайди, гузалликларга парво килмайди, узини тутиб олган, хар бир нарсада узига тасалли бера олади, номаъкулчилик йулларига кирмайди, узига ёмонлик килган биродарларидан касд олмайди, уларнинг барча кирдикорларига дунёдаги оддий вокеа, кишиларнинг ёмон хулклари натижаси, деб карайди, ёмонлик килганларнинг узи охир-окибатда хижолат чекишларига ишонади.

1 Абу Али ибн Сино. Саломон ва Ибсол. - Т.: Fафур Fулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1980. -18-б.

ТуFри, бу кисса ва рисолалар фалсафий йусинда, уз даври - урта асрга хос услуб билан ёзилган. Буларни тушуниш хар кимга дарров-гина муяссар булавермайди. Булардан баъ-зиси диний шаклда (масалан, «Рисолат ал-кадр») ёки Куръонда бор мавзу асосида ёзилган (бунга «Юсуф» киссасини мисол кел-тириш мумкин). Аммо бу асарлар кайси шакл, кобикда ёзилишидан катъий назар, адибнинг асл максади, унинг Fоявий нуктаи назаридан олиб каралса, уз даврида унинг адабий йусинда иш юритганини курамиз, бу эса муал-лифнинг олдинга караб ташлаган яна бир улкан бир кадами эди.

Профессор-укитувчиларнинг энг мухим вазифаси - ёш авлодга пухта таълим бериш, уларни жисмоний ва маънавий етук инсонлар этиб тарбиялашдан иборатдир.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Олий Мажлис палаталари-нинг кушма мажлисидаги нуткида таъкидлага-нидек, «Фарзандларимиз учун замонавий иш жойлари яратиш, уларнинг хаётда муносиб урин эгаллашини таъминлашга каратилган ишларимизни янги боскичга кутаришни давр-нинг узи такозо этмокда»2.

Педагогика фанидан маълумки, билимлар сохаси ва ижтимоий амалиёт сохаси каби жахон ривожланишининг умумий жараёнлари ва конуниятларига биноан ривожланади. Шунинг учун касбий-педагогик таълим чет эл тажрибаларини урганиш, уни илмий тушуниш, илFор Fоялардан миллий таълим амалиётида фойдаланиш айникса долзарб хисобланиб, аждодларимизнинг бой меросини янада чукуррок урганиш, тахлил килиш, керакли хулосалар чикариш, бугунги кун талабларига мувофиклаштириш хамда мазкур билимларни амалиётда кенг куллаш максадга мувофикдир.

Бугун ёшларимизга фан-техника ютукла-ридан, замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш ва чет тилларини урганиш учун кенг имкониятлар яратиб берилди. Фан-техника тараккиёти, унинг имкониятларидан фойдаланган яхши, албатта, лекин шуни хам алохида айтиб утиш жоизки, биз телекоммуникация, интернет тармоклари оркали ёш

2 Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Т.: «Узбекистон», 2016. -14-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

авлоднинг таълим-тарбиясига салбий таъсир курсатаётган ахборотлар, хар хил лавхалар, куй-кушиклар, видеотасвирлар айрим ёшла-римизнинг маънавий-ахлокий дунёсига зарар етказаётганининг гувохи булмокдамиз. Бу биз-дан ёшларимизга бундай шарт-шароитлардан окилона фойдаланиш, инсоний фазилатлар эгаси булиш, шахс сифатида ижтимоий хаётнинг муносиб вакили булишдек шарафли вазифани адо этиш масъулиятини, ватанпар-варлик, халоллик, ахлокан етуклик хиссини сингдириш сохасидаги ишларимизни янада кучайтиришимизни талаб килади. Бу борада юкорида келтирилган маълумот ва манба-ларда уз ифодасини топган деб хисоблаш мумкин.

Тарих дарслари сифатини янада ошириш максадида:

- экскурсия соатларини тулик бажарили-шини катъий назоратга олиб, музейларда укувчилар билан ишлаш жараёнини кучайти-риш;

- уй вазифаси топшириFи бандига укитувчи томонидан курсатилган кушимча адабиётлар-дан маълумотларни топиб, укувчиларга инди-

вудиал урганиш масуълиятини юклаш хамда вазифани синчиклаб текшириб олиш;

- юкорида келтирилган мавзулар умумий урта таълим мактаблари тарих фани укитувчилари томонидан утиладиган очик дарсларда танлаб олиниб, педагог томонидан юкори даражада кенг ёритиш;

- комусий олим хаёти ва ижодига баFишланган таъсирчан мультимедиа матери-аллар сонини янада ошириш;

- Абу Али Ибн Синонинг таваллуд сана-сини бошка буюк алломалар (Алишер Навоий, Захириддин Мухаммад Бобур) сингари алохида эътибор билан ишлаб чикилган чора-тадбирлар асосида утказиш;

- давлат таълим стандартлари талабига мувофик, олдиндан укувчиларни хабардор килган холда аллома хаёти ва ижодига оид кушимча маълумотлардан сараланиб олинган назорат саволлари ёки тестларини олинади-ган назорат ишлари топширикларига каторига киритиш;

- алломанинг бой мероси халкимиз хамда дунё тамаддунига кушган улкан хиссасини тулаконли урганиш масалаларига янада эъти-борни кучайтириш максадга мувофикдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Т.: «Узбекистон» НМИУ, 2016.

2. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

3. Абу Али Ибн Сино. Тиб конунлари. - Т.: Абдулла Кодирий номидаги Халк мероси нашриёти, 1993.

4. Абу Али ибн Сино. Саломон ва Ибсол. - Т.: Fафур Fулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1980.

5. Кориев М. Танланган асарлар. Ибн Сино. II жилд. - Т.: «Шарк», 2000.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.