Научная статья на тему 'АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИНСОННИ АХЛОҚИЙ КАМОЛОТИ ТЎҒРИСИДАГИ ҚАРАШЛАРИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙТАРИХИЙ МАНБАЛАРИ'

АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИНСОННИ АХЛОҚИЙ КАМОЛОТИ ТЎҒРИСИДАГИ ҚАРАШЛАРИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙТАРИХИЙ МАНБАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

609
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Aдолат ва бирлик ” / “ахлоқий камолоти” / “шахс баркамоллик” / “Авиасаф” / “Авийеше” / “Авеннасар” ва “Фараби”.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Миршод Нўмонович Хасанов

Мақолада Форобий яшаган давр ва унинг Абу Наср Форобийнинг инсонни ахлоқий камолоти тўғрисидаги қарашлари шаклланишининг ижтимоий-тарихий манбалари ва унда инсон туйғуси ва тафаккури, инсон борлиғи ва унинг ижтимоиий ҳаѐтдаги ўрни, тарбия унинг асосий хусусиятлари, Ўрта Осиѐ ва Туркистон араб халифалиги, халқлар ва ҳаракат тизимини такомиллаштириш масаласи,жамият ҳақидаги гуманистик идеали,“Инсон” тушунчаси ва унинг моҳияти масалалари тахлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИНСОННИ АХЛОҚИЙ КАМОЛОТИ ТЎҒРИСИДАГИ ҚАРАШЛАРИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙТАРИХИЙ МАНБАЛАРИ»

ABY HACP OOPOBHHHHHr HHCOHHH AX^O^HH KAMO.HOTH TYFPHCHAArH KAPAm^APH mAKMAHHmHHHHr H^THMOHH-

TAPHXHH MAHBA^APH

Миршод Нумонович Хасанов

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар"кафедраси

мустакил тадкикотчи mirshodhasanov02@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада Форобий яшаган давр ва унинг Абу Наср Форобийнинг инсонни ахлокий камолоти тугрисидаги карашлари шаклланишининг ижтимоий-тарихий манбалари ва унда инсон туйгуси ва тафаккури, инсон борлиги ва унинг ижтимоиий хдётдаги урни, тарбия унинг асосий хусусиятлари, Урта Осиё ва Туркистон араб халифалиги, халклар ва хдракат тизимини такомиллаштириш масаласи,жамият хдкидаги гуманистик идеали,"Инсон" тушунчаси ва унинг мохдяти масалалари тахлил этилган .

Калит сузлар. "Адолат ва бирлик ", "ахлокий камолоти", "шахс баркамоллик","Авиасаф" , "Авийеше", "Авеннасар" ва "Фараби"

КИРИШ

Бугунгиги кунга кадар инсонни ахлокий камолоти ва шахс баркамоллик масаласи жамиятшунос олимлар диккат марказида булиб келганлиги бу муаммони урганиш канчалик даражада долзарб эканлигини курсатиб турибди. Дархакикат, бугун биз шиддат билан тараккий этаётган маънавий эврилишлар даврида яшаяпмиз. Шубхасиз, ахборот бухронлари туфайли тобора торайиб бораётган асримизда маънавият масаласи, колаверса, ёш авлодни баркамол инсон килиб тарбиялаш тобора долзарб ахамият касб этмокда. Сир эмаски, мустакилликка эришганимиздан кейин жахон цивилизациясига муносиб хисса кушган буюк алломаларимизнинг маънавий меросига катта эътибор берила бошланди. Урта аср мусулмон Шаркининг муаззам сиймоларидан бири Абу Наср Форобий хам ана шундай зотлардан хисобланади. Зеро, мутафаккир колдирган маънавий-маданий ва ахлокий мерос асрларга татигулик ахамиятга молик. Алломанинг фалсафий-маърифий карашларини миллий маданий меросимизнинг асосини ташкил килган баркамол инсонни тарбиялашдаги бекиёс ахамияти сифатида эътироф этар эканмиз, уларни хар томонлама ва тизимли тарзда тадкик

June, 2022

776

этиш долзарб муаммолардан хисобланади.УП аср урталаридан Марказий Осиёнинг бир кисми улкан салтанатга айланган араб халифалиги таркибига кирди. Ягона сиёсий майдонга бирлаш- тирилган бу улкан минтака IX-XII асрларда улкан маданий кутарилишни бошдан кечирди, бу даврда етишиб чикиб, ижод килган куплаб мутафаккир ва олимларнинг китоблари жахон маданияти хазинасига кушилди. Илмий ижодда эстетик унсурларни узига сингдириб олган фалсафа ва фан бу даврда кузатилган кудратли маданий харакатнинг ажралмас кисмига айланди. Бу унсурлар ишлаб чикилишининг бошлангич нуктасида Абу Наср Форобий туради. У томонидан берилган туртки замонавий табиатшунослик тадкикотларига асос булиб хизмат килди. Шунга кура айтиш мумкинки, айнан урта асрлардаги араб тилли фалсафа кадимги юнон фалсафасининг биринчи ва асл меросхури булди, айни пайтда, уни ижодий ривожлантириб, янги ютуклар билан бойитди. Бу маънода, Абу Наср Форобий Шарк ва Европа маданиятларини богловчи куприк булди, десак янглишмаймиз.

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Абу Наср Форобий XV асрдан эътиборан Россияда "Авиасаф" ва "Авийеше", Европада "Авеннасар" ва "Фараби" номли билан машхур булган . Узини тулалигича билим олиш ва фанга хизмат килишга багишлаганлиги учун хам замонасининг деярли барча фанларини чукур узлаштиришга эришди. У жахон илм-фани ва фалсафий билимлар тизимида узига хос фанлар таснифи, мукаммал давлат моделини яратганлиги билан алохида ном козонди. Шу боисдан хам унинг маънавий-маданий мероси комусий характерга эга булиб, у яшаган давр рухияти ва услубини акс эттиради.Абу Наср Форобий (тахаллуси, тулик исми Абу Наср Мухаммад ибн Мухаммад ибн Узлог ат-Туркий, 873 йили Фороб шахрида тугилган, 950 йили Дамашкда вафот этган, Дамашкдаги "Боб ас-Саъир" кабристонида дафн этилган) - жахон маданиятига салмокли хисса кушган мутафаккир, Урта Осиёлик таникли файласуф, 70 дан ортик тилни билган комусий олим хисобланади. Урта асрлардаги маълум илмий кашфиётлар каторида, умуман, Якин ва Урта Шарк мамлакатлари маърифий ва ижтимоий-фалсафий тафаккурининг ривожланиши хам унинг номи билан боглик. Замонасининг барча фанларини мукаммал урганган ва уларнинг ривожланишига уз хиссасини кушган, юнон файласуфларининг китобларига берган шархлари билан уларнинг Шарк улкаларида кенг ёйилишига туртки булган Абу Наср Форобий Шаркда юксак бахоланиб, "ал-Муаллим ас-Соний" (Арастудан кейинги

June, 2022

777

"иккинчи муаллим") ва "Шарк Арастуси" номларини олган.Абу Наср Форобийнинг Арасту асарларига ёзган шархлари нафакат Шаркда, балки Гарбий Европада хам кадимги Юнон фалсафасининг, жумладан, Арасту таълимотининг кенг таркалишида мухим роль уйнади. Хусусан, Европада Аристотель асарлари, улар лотин тилига таржимакилингунга кадар, Шарк перипатетиклари: Ал-Киндий, Абу Наср Форобий, Ибн Рушд китоблари оркали урганилган. Абу Наср Форобийнинг Арасту асарларига ёзган шархларининг ахамиятини Ибн Синонинг таржимаи холида айтган куйидаги сузлари оркали билиш мумкин: «Арасту асарларини кирк маротаба укиб чикдим, лекин тушуна олмадим. Бозордан Абу Наср Форобийнинг Аристотель асарига ёзган шархини сотиб олиб, кейин тушундим». Бундан маълум буладики, дастлаб европаликлар Аристотель таълимотини Абу Наср Форобий, Ибн Сино, Ал- Киндий шархлари оркали урганишган, кейинчалик Арастунинг «Аналитика», «Топика», «Сиёсат» каби асарлари Европа тилларига таржима килинган[4.81.]. Шу боисдан хам А.В.Койренинг "Форобий, Ибн Сино ва Ибн Рушдлар лотин Гарбининг устозлари ва тарбиячилари булган эдирлар..." ва "...агар шу файласуфлар булмаганида Арастунинг "Метафизика", "Физика" каби асарлари лотинлашган (юнон тили ва юнон фалсафасини билмайдиган) Гарб учун тушунарсизлигича колиб кетган булар эди.", деган эди.

Абу Наср Форобийнинг маънавий маданиятга доир карашларининг тарихий-ижтимоий ва фалсафий манбаларини тадкик этиш Шарк Уйгониш даврида эришилган маданий, ижтимоий тараккиётни чукуррок урганишни талаб килади. Шу нуктаи назардан караганда, Мухаммад ибн Тохир ибн Бахром Абу Сулаймон Мантикий Сижистонийнинг "Сивони-ул-хикма" ("Хикматлар хазинаси") китоби Шарк уламолари орасида бекиёс шухрат козонган. Аммо бу асарнинг тулик матни бизгача етиб келмаган. Сижистонийнинг шу китобидан сайлаб олинган мухтасар икки китоб бизгача етиб келган. Султон Махмуд ва угли Масъуднинг замондоши Абул-Фазл Байхакий- дан бир аср кейинрок, Умар Хайём замонида (XII асрда) яшаган Абул Хдсан Захириддин Байхакийнинг "Татимма ас-Сивониу-л-хикма" ("Хикматлар хазинаси"га кушимча") асари бизгача тулик етиб келган. Унда Шарк мутафаккирларидан 111 аллома хакида, жумладан, ал-Киндий, Хунайн ибн Исхок, Матто ибн Юнус, Собит ибн Курро, Абу Зайд Балхий, Абу Наср Форобий, Яхё ибн Одий, Беруний, Ибн Сино, Абул-Хайр Хаммор (Низомий Арузий Самаркандий уни тиб илмида 2-Букрот (Гиппократ) деб атайди), Абул-Вафо Бузжоний, Ибн Сино ва шогирдлари Бахманёр, Ахмад Абу Абдуллох Масъумий, Абдул-Вохид Жузжоний, Умар Хайём, Рашидиддин Ватвот,

June, 2022

778

Махмуд Замахшарий, Мухаммад ибн Абдул-Карим Шахристоний, 2- Арасту деб ном олган Абул-Баракот, Хдйёмнинг шогирди Шараф-уз-замон Адиб ал-Илокий-Туркистоний ва бошкалар ижоди хакида кимматли маълумотлар хамда мазкур алломаларнинг хикматли сузлари келтирилган. Бу асарни академик Зиё Буниётовнинг шогирди, шаркшунос Севинч Багирова арабчадан русчага таржима килган. Захириддин Байхакийнинг "Татимма Сивони-ул-хикма" асарида Абу Наср Форобий хакида куйидаги фикрларни укиймиз: "Шайхул-акрам, Устози Соний, ал-Х,аким, Мухаммад ибн Мухаммад ибн Узлок ибн Тархон Абу Наср Форобий Туркистоннинг Фарйобидан (форсда хам Фарйоб бор) замонасида ва аввал утганлар орасида тенгсиз эди. Исломиятгача иккита ва исломиятдан сунг иккита хаким - файласуф булган. Булар: Арасту ва Искандар (Александр) Афродизий, исломият даври- да эса Абу Наср ва Абу Али (Ибн Сино)дир" Абу Наср вафотидан сунг 30 йил кейин Абу Али тугилган. Абу Али узини Абу Насрнинг шогирди эканлигини айтган. Ибн Сино узи ёзган таржимаи холида "Арастунинг "Бадаъ-ат-Табиа" ("Метафизика") асарини кирк марта укиб, тушуниб булмас экан, деб афсусланганини, сунг Абу Наср Форобийнинг "Арастунинг "Метафизика"си максадлари хакида" асарини укиб, кузи равшан очилганини, Оллохга шукрона айтиб, куп хайр-эхсонлар килганини ёзади. Ибн Синонинг узи ёзган ва шогирди Абдул-Вохид Жузжоний давом эттирган таржимаи холи факат шу "Татимма" асарида бизгача етиб келган.

"Абу Насрнинг жуда куп асарлари булиб, - деб ёзади З.Байхакий, -купчилиги Шомда сакланиб колган (уша вактда Туркистонга етиб келмаган). Булар: "Ал-Мухтасар фил-мантик", "Китоб ал-Бурхон" (1-Аналитика), "Ароу ахли мадинатул-фозила", "Таъликот" ("Талкин", "Герменевтика"), "Шархи Уклидус", "Шархи кутуб Арасту", "Китоб ан-Нафс" ("Рух ва жон хакида"), Афлотуннинг "Тимей" асарига шарх", "Китоб ат-Тафсир", "Китоб фи-л-мусика" ва бошкалар. (Абу Наср Форобийнинг тулик асарлари руйхати атокли шаркшунос Абдусодик Ирисов Махкам Махмудов билан хамкорликда нашр этган "Фозил одамлар шахри" тупламида Абу Усайбия, Ибн Х,алликон асарларидан олиб келтирилган). Камина (Захириддин Байхакий) Рой шахрида накиблар раисининг кутубхонасида Абу Наср Форобийнинг уз кули билан ёзган ва шогирди Яхё ибн Одий кули билан кучирилган асарларини курганман"."Ахлок-ул-хукамо" ("Хдкимлар ахлоки") китобида укидимки, (бувай- хийлар салтанатининг вазири) Сохиб Исмоил ибн Аббод (Шомга, Абу Наср Форобийга) жуда куп совга-саломлар, тухфалар юбориб, Ройга келишни илтимос килган).

June, 2022

779

У '^им aлломa Aбy Нaср Форобийни менинг хузуримга бошлaб келсa, хaддaн здад эхсонлaр берaмaн!" дегaн. Aммо Aбy Нaср мол- дyнë Ba шон-шyхрaтгa кдзикмaсди. Шу сaбaбли бир мaртa y aтaйлaб, жулдур кийимдa, кУлидa Узи ясaгaн чолFy aсбоби - уд билaн Ройгa келиб, дaвлaтмaндлaр (вaзиргa якин лaгaнбaрдорлaр) бaзм килиб yтиргaн xонaгa кирди. Бу ердa уткир суз yстaлaри, шyx Ba енгилтaк мехмонлaр Aбy Нaср Форобийга (жой хaм кyрсaтмaй), y эшик тaгидa yтиргaнидa (тaклифсиз келгaн бефaросaт, сaхройи, жиркaнч одaм деб) уни мaсxaрa кдлдилaр, сyзлaрини хaм эшитмaдилaр. Aммо Aбy Нaср вaзирнинг якднлaри бaзмидa мaсxaрa Ba хaк;орaтлaргa чидaб, бaрчaлaри куп шaроб ичгaнидaн мaст-aлaст булиб колгyничa утирди. Сунг xyржyнидaн чолFy aсбобини олиб, шyндaй куй чaлдики, мехмонлaр донг котиб yxлaб колдилaр. Aбy Нaср чолFyнинг тaxтaсигa "Бу ергa Aбy Нaср Форобий келди, сизлaр уни мaсxaрa кдлдинглaр" деб ëзиб, чикиб кетди. Шу кетишдa БaFдодгa етди.Сохиб Aббод Ba якинлaри хyшлaригa келиб, кaмбaFaл мехмонни мaсxaрa килгaнлaрини эслaб, aфсyслaндилaр. Бир мутриб (созaндa) yдгa ëзилгaн сyзлaрни кyрсaтди. Вaзир Aбy Нaср Форобий келиб-кетганини билгaч, уни топиб келиш учун ортидaн одaм юборди. Aммо тополмaдилaр. Вaзир Сохиб Aббод бу вокеaдaн умр буйи aфсyслaниб, хижолaт булиб юрди.

МУ^ОКАМА ВА НAТИЖAЛAP

Kaминa (Зaхириддин Бaйхaкий) yстозимдaн (Кутбиддин Мyхaммaд Мaрвозий) эшитгaн эдимки, Aбy Нaср (ëши етмишдaн ошгaнидa) Дaмaшкдaн Ac^aro^a борaëтгaн Ba^i^a кaрвонгa кaрокчилaр хужум килган (кaрвон кичик, сокчилaри оз бyлсa керaк), Aбy Шср yлaргa отлaримни, кyроллaримни, бyюмлaримни олингтар Ba йулни очиб кУйинглaр деди. Кaрокчилaр кyнмaдилaр. Aбy Нaср Ba хaмрохлaри отлaридaн тушиб, киличлaри билaн жaнггa киришгaнлaр. Kaрвон aхлидaн бaрчa хaлок бyлгaн (кaрокчилaрдaн хaм бир кисми yлгaн бyлсa керaк). Шом aмири (Сaйфyддaвлa) бу xaбaрдaн дaхшaтгa тушиб, кaрокчилaрни тутиб, Aбy Шсрнинг кдбри олдидa бaрчaсини сaлбгa тортди".Aйтишлaричa, Aбy Нaср Форобий исмли Сaмaркaндлик шифокор хaм бyлгaн, y фaйлaсyф эмaс. Фaйлaсyф Мyхaммaд Aбy Шср Форобий aйтaр эди: "Фaлсaфaни урганиш учун одaм ëшлигидaн билимлaргa чaнкок, xyшxyлкди, яxши тaрбия кyргaн, Куръонни, тил (aдaб) Ba шaръий ^йрли) илмлaрни Ургaниши, тирикчилик тaшвишидaн фор^ (xоли, озод) булиши керaк". Aбy Нaср илм Ba олимлaрни хyрмaт кдлaр, илмни бойлик, фойдa Faрaзи билaн эмaс, беFaрaз yргaниш керaк, дер эди. Илмдaн xyдбинлик мaксaдидa фойдaлaнyвчилaр ëлFOнчи, соxтa

June, 2022

?8G

файласуф буладилар, чунки пул ва мол-дунё билан ёлгонни, сохталикни оклаб булмайди. Дарахтнинг камолоти ширин мева беришда булганидек, инсон комиллиги гузал хулки биландир. Узини хаммадан баланд куювчи (такаббур, нокамтар) одам камолотга эришолмайди. Аллома илмни ва унинг асосидаги донолик, аклни бахтга эришишнинг асосий воситаси сифатида талкин этади; унингча, акл ва фан ёрдамида шундай маънавийлик даражасига кутарилиш мумкинки, бу маънавийлик авлодлар улимидан кейин хам инсоният учун хизмат килади.

Ибн ал-Кифтий (Али ибн Юсуф) "Тарих-ул-хукамо" ("Хдкимлар тарихи") китобида ёзишича, Абу Наср хар бир сузнинг хакикатини беш модда (хитоба -риторика, киёс - силлогизм, бурхон - исботлаш, жадал - мунозара, талкин -герменевтика - бормониюс) буйича аниклар экан. Абу Наср мантик илмларида уткир булиб, ал-Киндий ва бошка файласуфларнинг хатоларини хам курсатган. У "Ихсо-ул-улум" ("Илмларнинг хосиятлари") китобида геометрия, астрономия, физика, тилшунослик, илохиёт, кимё, механика (илми хиял), оптика (илми манозир), фикх, калом илмларида нималар урганилишини курсатади. Захириддин Байхакийнинг "Татимма ас-Сивони-ул-хикма" асарида юздан зиёд Шарк алломалари ижоди хакида маълумотлар берилган. Бу асар "Татимма" деб аталишининг сабаби шуки, Захириддин Байхакийдан бир асрча аввал яшаган Абу Сулаймон ибн Тохир ибн Бахром ас-Сижистоний узигача яшаган юздан зиёд алломалар хаёти, таржимаи холи баён килинган "Сивон-ал-хикма" асари билан шухрат козонган. Бу алломанинг бошка машхур асарлари Низомий Арузий Самаркандийнинг "Мажма-ун-наводир" ("Нодир хакикатлар туплами") асарида эслаб утилган."Аммо бир куни аср вактида китоб сотувчиларнинг олдига бориб колдим. У ерда Мухаммад исмли даллол бир китобни кулида тутганича мактар эди. Уни менга хам курсатди. Мен "Бу илмдан фойда йук, деган хаёлда унга киё бокким хам келмай, рад килдим. Даллол менга "Бу китобни сотиб ол, нархи арзон, уч дирхамга бераман, эгаси пулга мухтож", деди. Мен китобни сотиб олдим. (Вараклаб) карасам, бу Устози Соний дейилган файласуф Абу Наср Форобийнинг "Арасту "Мобаъда ат-Табиа" максадлари хакида" ёзган асари экан. Уйга келиб, тезда уни укишга киришдим. Китоб дилимда ёд булиб колганлиги сабабли унинг максадлари менга дархол аён булди. Бундан жуда хурсанд булиб кетдим ва Тангри-таолога шукрона айтиб, уша куннинг эртасигаёк камбагалларга анча нарса садака килдим".

Абу Наср Форобийнинг "Арасту "Метафизика"си максадлари хакида" асари, афсуски, бизгача тулик етиб

June, 2022

?81

келмаган. Ундан сакланиб колган кичик парчани арабчадан русчага шаркшунос Л.А.Казибердов, узбекчага М.Махмудов томонидан таржима килинган. М.Махмудов бу асарнинг йуколган кисмларини Арасту "Метафизика"си асосида тиклашга харакат килиб, давомини ёзиб тулдирган. Академик Музаффар Хайруллаев "Уйгониш даври ва Шарк мутафаккири" номли китобида "Уйгониш даври" тушунчасининг мазмун ва мохиятини, бу даврга хос хусусият ва конуниятларини ойдинлаштириб, бундай ёзади: "Урта ва Якин Шарк мамлакатлари VIII-X асрларда хулафои рошидийн (Абу Бакр, Умар, Усмон, Али ибн Абу Толиб) даврида, уммавийлар (Муовия, Язид, Умар ибн Абдул-Азиз, Абдул-малик ибн Марвон) даврида, аббосийлар (Абдуллох ибн Аббос, Мансур, Махдий, Хорун ар-Рашид, ал-Маъмун, Восик, Мутаваккил) даврларида халифаликнинг жуда катта худудларида турли миллатлар ва турли динларга (зардуштийлик, монийлик, яхудийлик, христианлик динларига) мансуб халклар уртасида узаро киргин урушларга чек куйилиб, ислом дини толерантлиги асосида узаро савдо-сотик, иктисодий, маданий сохаларда алокалар ривожланди. Турли халкларнинг узаро тинч-тотув яшашини асословчи исломий илм- фанлар билан шугулланувчи мухаддислар, мутакаллимлар, фикх (конуншунослик) олимлари - факихлар, файласуфлар етишиб чикдилар" .

Абу Наср Форобий яшаган даврда Кадимги Миср, Х,инд, Юнон, Рум илм-фанларига доир нодир асарларни таржима килиш ва шархлаш кенг йулга куйилди. Диний карашлари турлича булган сурёний Хунайн ибн Исхок ва унинг угли Харронлик Собит ибн Курро (Беруний бу олим асарларига куп мурожаат килади), Матто ибн Юнус, эронлик Абдуллох ибн Мукаффа, араб Якуб ибн Исхок ал-Киндий, форс Абу Бакр Розий, Урта Осиёлик Мухаммад Хоразмий, Ахмад Фаргоний, Абу Абдуллох Хоразмий, Мухаммад ал- Бухорий, Мухаммад Абу Наср Форобий, унинг шогирди Яхё ибн Одий, унинг шогирди Абу Сулаймон Сижистоний, адаб илмлари устозлари, филологлар Асмоий, Халил ибн Ахмад, Абу Усмон ал-Жохиз, Абу Зайд Балхий, Жайхоний, Балазурий, Наршахий, Ибн Сино, Бахманёр, Абу Хайён ат-Тавхидий, Абу Мансур Мотурудий, Абу Бакр Хоразмий, Абу Мансур асСаолибий, Абул-Фараж Исфахоний каби алломаларнинг ижоди гуллаб- яшнаганлиги сабабли Н.И.Конрад, М.Хайруллаев, Е.Э.Бертельс, Адам Мец, В.М.Жирмунский, Ф.Сулаймонова, Р.Баходиров, М.Махмудов каби олимлар бу даврни Шарк мусулмон Уйгониш даври деб аташга мойиллик

билдирадилар.

June, 2022

MyxaMMag HapmaxuHHHHr "Byxopo Tapuxu" KHToöuga hchom guHH Ba mapuara acocuga ^aMHaT xaeTuga THHH-TOTyBnuK, agonaT ypHarnnraHH, ko3h-napHHHr agonara MaKTanagu: '"flna Catug höh Xana$ an-BanxHHHH 213 hhhh, ^yMagyn-aBBan oxupuga (828 hhh, 16 aBrycT) Ko3unHKKa TanuHnagunap. By Kumu KP3HHHKHH myHgan ohhö öopguKH, Xygou TaonoHHHr apaTraH öaHganapura agonaT, hhco$ Ba ma^^aT Kunum Öopacuga yHH mhcoh khhhö KypcaTap эgнпap. Y axmu KOHyH-KOuganap ypHaTgu. ^yMnagaH, Kynnu (öoh- öagaBnaT) Kumu 3au$ Kumura 3ynM yTKa3MacHH ynyH Öy TyroHnapHH Kypgupuö, Byxopo cyBHHu agonaT Ba hhco$ W3acugaH TaKCHM KunumHH y acocnagu ^Ha cymoH AxMag höh Hcmohh Comohhh gaBpuga (paxMarau) AxMag höh HöpoxuM an-BapKaHguñ ko3hhhk Kungu. Y xaM 3oxug, xaM $aKux эgн". By ^yMna myHH aHraaTaguKH, Byxopo axonucu hchom guHura ^yga khhhhhhhhk öunaH KupraHnap. Axonu aHru guHra ypraHonMañ, hhk Mac^HgnapHH eKHÖ roöopraH, Mac^ugnap KañTa-KañTa KypunraH. hchom guHH, mapuaT KoHyHnapuHH aManra omupyBHH Ba Ha3opar KunyBHH ko3hhhk ypHura öy Ba3H$aHH ucnoMuaTgaH aBBan oKcoKonnap KeHramu öa^apap эgн. KaMÖararnap, nopaKopnapra öeManon ®:aöp-3ynM KunuHaBepap эgн. Hchom guHH Ba mapuaraga h^thmohh MapTaöacu, Kañcu Tou^ara MaHcyönurugaH KaTtu Ha3ap, Öapna MycynMoHnap Arnox Taono onguga TeHr xucoönaHuö, Ko3unap, öomnuKnapgaH mapuaT xyKMnapuga anranraH ®;a3o nopanapuHH Öapnara TeHr Ky^nam Tanaö KHHHHap эgн. By xonar A^noTyH Ba Aöy Hacp Oopoöun KypcaTraH ugean ^aMHaT - $a3Hnarau maxap - gaBnaraapHH эcпaтap эgн. MyxaMMag Hapmaxun acapuga aHTunraH Ko3HHHHr 3oxug xaM экaнпнгн - öy gyHe öoSnuKnapugaH bo3 Kenuö, Ha^cuHH thhhö, xen KHMra 3ynM KH^Mañ, xen KHMgaH nopa onMañ, TatMarupnuKgaH y3oK, noK, xanon amoBHH ogaMHHHr ko3hhhk Kunumu xaM hchom guHugaru öarpHKeHraHKHH, agonaT Ba TonepaHTnuKHH öungupagH. Hapmaxuñ aHa e3agu: "MyxTacapu Ko$Hñ"HHHr Myarnu^H MapxyM Aöyn-Oa3n höh MyxaMMag höh AxMag an-MapBa3HH ac- CynaMHH Kyn nunnap gaBoMuga (Hacp höh AxMag gaBpuga) Byxopoga ko3hhhk Kungu Ba 3appana xaM y3ura anö (rapg) WKTupMagu; y öapnara öapoöap agonaT Ba hhco^ W3acugaH um Kypap xaMga yHHHr gaBpuga ohhmhhk Ba 3oxugnuKga öyTyH gyHega xaM yHra TeHr KenaguraH Kumu nyK эgн. fflyHgaH KeñHH y cynTOHra (Hyx höh Hacpra, xyKMpoHnuK gaBpu 943-945 h.) Ba3up öyngu Ba maxug öynuö yngu" . Caöaöu - mapuaTra 3ug umra KymunMaraHH эgн.

XY^OCA

Xynnac, An-OapoÖHH u^ogu öyryHru KyHrana xaM y3 axaMuaTHHH HyKoTraHH HyK. An-OopoÖHHHHHr gaBnaT, öomKapyB, H^THMouH-axnoKHH Ba cuecuH Kapamnapu xaKugaru

June, 2022

783

карашлари бугунги жамият тараккиёти учун айникса мухимдир. Унинг асарлари Европа Уйгониш даврининг юксалишига катта хисса кушган. Форобий Шарк ва Гарб илм-фани, кадимий маданиятини етказишда мухим рол уйнаган.

REFERENCES

1. Исламская духовность и поэтическая традиция // Философия аль-Фараби и исламская духовность. - Алматы: КИЦ ИФиП МОН РК, 2005. - 298 с. - С. 89124.

2. Исламская духовность и поэтическая традиция // Философия аль-Фараби и исламская духовность. - Алматы: КИЦ ИФиП МОН РК, 2005. - 298 с. - С. 89124.

3. Койре А.В. Очерки истории философской мысли. М. 1995. 52-53 б.

4. Форобий. Бахт-саодатга эришув хакида //Абу Наср Форобий. Рисолалар. - Т.: Фан, 1975. - Б. 64.

5. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. - Б. 190.

6. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шахри. - Б. 131

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.