Научная статья на тему 'АБУ НАСР ФОРОБИЙ ТАЪЛИМОТИ АСОСИДА БАРКАМОЛ ШАХСНИ ШАКЛЛАНТИРИЛИШ МАСАЛАЛАРИ'

АБУ НАСР ФОРОБИЙ ТАЪЛИМОТИ АСОСИДА БАРКАМОЛ ШАХСНИ ШАКЛЛАНТИРИЛИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

155
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Баркамол шахс / таълим-тарбия / адолат ва маърифат / ѐш авлодни сиѐсий / ахлоқий тарбиясида / инсон қадри / инсон ҳуқуқлари / поэтика / мантиқ / дунѐқараш.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Миршод Нўмонович Ҳасанов

Ушбу мақолада Абу Наср Форобийнинг илмий меросида баркамол шахсни шакллантиришнинг асосий омилларидан бири сифатида қаралганлиги. Абу Наср Форобийнинг илмий-фалсафий ва маънавий-ахлоқий қарашлари масаласи бугунги кун нуқтаи назаридан муҳокама қилинади. Ва шунингдек, илмий уларни ўрганиш, таҳлил қилиш ва ҳаѐтга татбиқ этишнинг Ўзбекистон Республикасида баркамол шахсни асосий мақсади сифатидаги муҳимлигини асослаб беради ҳамда уларни ҳар томонлама тарбиялаш жараѐнини таъминлайди. Шунингдек, алломанинг асарларида баркамол шахсни шаклланишида таълим ва тарбия бериш зарурати каби масалалар тахлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АБУ НАСР ФОРОБИЙ ТАЪЛИМОТИ АСОСИДА БАРКАМОЛ ШАХСНИ ШАКЛЛАНТИРИЛИШ МАСАЛАЛАРИ»

АБУ НАСР ФОРОБИЙ ТАЪЛИМОТИ АСОСИДА БАРКАМОЛ ШАХСНИ

ШАКЛЛАНТИРИЛИШ МАСАЛАЛАРИ

Миршод Нумонович Х,асанов

Тошкент давлат транспорт университетининг "Ижгимоий фанлар" кафедраси

мустакил тадкикотчиси mirshodhasanov02@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Абу Наср Форобийнинг илмий меросида баркамол шахсни шакллантиришнинг асосий омилларидан бири сифатида каралганлиги. Абу Наср Форобийнинг илмий-фалсафий ва маънавий-ахлокий карашлари масаласи бугунги кун нуктаи назаридан мухокама килинади. Ва шунингдек, илмий уларни урганиш, тахлил килиш ва хаётга татбик этишнинг Узбекистон Республикасида баркамол шахсни асосий максади сифатидаги мухимлигини асослаб беради хамда уларни хар томонлама тарбиялаш жараёнини таъминлайди. Шунингдек, алломанинг асарларида баркамол шахсни шаклланишида таълим ва тарбия бериш зарурати каби масалалар тахлил этилган.

Калит сузлар: Баркамол шахс, таълим-тарбия, адолат ва маърифат, ёш авлодни сиёсий, ахлокий тарбиясида, инсон кадри,инсон хукуклари, поэтика, мантик, дунёкараш.

КИРИШ

Бугунги кунда Узбекистонда инсон кадрини юксалтириш, баркамол шахсни шакллантирилиш масалалари долзарб вазифага айланмокда. Зеро, кейинги йилларида аждодларимизнинг бой маънавий-фалсафий меросини урганишга эътибор янада ортиб бораётгани ортидан инсон кадрини ошириш йулидаги харакатларимизни марказий уринга чикишига олиб келмокда. Бу албатта мамлакатимизда илм-фанга эътибор берилаётгани ва унда инсон муаммосини, жумладан, инсон антропологияси фанининг ривожланиш боскичида эканлигидан далолат беради.

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги «2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида»ги

October, 2022

393

OapMOHHHHHr "MatHaBHH TapaKKueTHH TatMHHnam Ba coxaHH aHru SocKHHra onuS HHKurn" geS HoMnaHraH SemHHHH ycTyBop Ba3H$acugarH 73-MaKcag añHaH, "ByroK a^gognapHMH3HHHr Soh hhmhh MepocHHH HyKyp ypraHHm Ba KeHr TapruS этнm" geS HOMnaHraHH cy3HMH3 hcSoth xucoSnaHagu. Ma3Kyp Ba3H$anap a^gognapHMH3HHHr Soh MatHaBHH MepocHHH hhmhh ^uxargaH HyKyp TagKHK KHnum xaMga ycuS KenaeTraH emnapra KeHr TapruS KHnumHH Ha3apga Tyragu.

HnM-^aHHHHr ^agan Ba h3hhmhk pHBO^ TonaeTraH gaBpga TapuxHMH3HH xonncoHa ypraHHm Ba xaKKoHHH SaxonaS, MatHaBHH MepocuMH3HH SoñHTHm Ba pHBO^naHTHpnrn xanKHHMHK, MHnnamapBap SypnnauMrogaH SHpHgHp. By Macanaga $añnacy$ annoMa ASy Hacp OopoSuñHHHr hhmhh MepocHHH xap TOMOHnaMa SapKaMon maxcHH maKmaHTHpum xan KHnyBHH oMHrnapugaH shph geS cu^araga этнpo$ этнmнмнз MyMKHH. ASy Hacp OopoSuñ y3HHHHr «Oo3Hn ogaMnap maxpH» acapHga añTraH, $o3un maxap xyKMgopu «maxap ynyH gacraaSKH HMoMnap ToMoHHgaH ^opuñ этнпгaн KoHyHnap, Kouganap Ba pacM-pycMnapHH SunaguraH, egga TyTagHraH Ba y3 Hynnapu, xapaKaraapuga ynapra puoa этagнгaн» SynMorH ho3hm" geS TatKHgnaraH. fflyHHHrgeK annoMa ®:aMHaTga ypHarnnraH Kouganap xaMga, aparnnraH mapouraap HerH3Hga HHcoHnap SaxTra, THHHnHKKa эpнmagн Ba Hara^aga SyHgañ gaBnarga SomKapyBH agonarau Synagu, aKCHHHa Synca, SaxTCH3HHKKa, ypym Ba TapTuScronuKKa ñyn onunagu geS TaKHgnañgH. ASy Hacp OopoSHH - "Oo3Hn maxap энг agonarau Ba Matpu^arau goHHmMaHg ToMoHHgaH SomKapHnuS, Sy axonHHHHr y3apo KyMaKnamyBHra, SHp-SHpHra epgaM SepHmra acocnaHagu" geS xucoSnaraH.

X,o3Hpru BaKTga hhcoh y3HHHHr oKHnoHa xapaKaraapu SunaH энг KaTTa MoggHH Ba MatHaBHH SoñnHKnapHH aparuS, ynapHH gaBpHHHr orup cHHoBnapugaH yTKa3MoKga. ffly SunaH Supra, OopoSuñHHHr em aBnogHH cuecHH, axnoKHñ TapSuacuga aKn MoxuaTHHH ohhS SepyBHH acapnapu xaM gon3apS axaMHaT KacS этagн. BuHoSapuH, OopoSuñ acapnapuga unrapu cypunraH Ha3apua Ba paцнoнaпнcтнк roanap gon3apS, xaMga MatHaBHaT SunaH xaMoxaHrgup. .HeKHH ^aMHaTHMH3HH MatHaBHH aHrunam, Y3SeKHcTOH PecnySnHKacuga TatnHM Ba TapSua coxacugaru aHrunHKnapHH aManueTra ^opuñ этнm Macananapuga añpHM KaMHHnHKnapra ñyn KyñHnraHH añHH xaKHKar. Ha3apuH ^uxargaH KaparaHga, MycTaKHMHK Hunnapuga pecnySnuKaMH3ga KeHr KynaMnH ucnoxoTnap aManra omapungu, ^aMHaT xaeTHga hhcoh oMHnuHHHr axaMuaTHHH aHaga KyHaHTHpumHHHr Kynnu MexaHH3Mnapu umnaS HHKHngu. By ^apaeHHH TaKoMHnnamTHpum goupacuga SywK a^gognapHMH3 hhmhh MepocugaH oKunoHa ^oñganaHHm ñynnapHHH xaeTra TagSuK этнm SyñHHa Sup Karop gacTypuñ pe®;anap KaSyn KHnuHgu.

October, 2022

394

Айнан мана гоя ва харакатлар доирасида Форобий меросини чукур урганиш, ундан демократик ислохотларда фойдаланиш, бугунги кунда мухим ахамиятига эга. Бу эса, уз навбатида, нафакат Форобийнинг бой меросини, балки бошка Шарк мутафаккирларининг маънавий-маданий меросини хам чукуррок урганишни такозо этади. Бу суверен давлатимизда барпо этилган фукаролик жамияти доирасида хал этилаётган, инсон ва унинг манфаатларини юксак даражага кутарадиган илмий-амалий ва ижтимоий-фалсафий муаммоларни хаётга татбик этиш борасидаги кадамлар билан бевосита богликдир. Буюк мутафаккир ва файласуф Абу Наср Форобий сиймоси, унинг онги ва акл-заковати хамда ижод санъатига карашлари, акл ва билим тушунчалари баркамол шахсни шакллантирилиш масалаларининг тарихий асоси сифатида катта уринга эга.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Абу Наср Форобийнинг маънавий маданият ва шахс баркамоллигини шакллантиришга каратилган ахлокий карашлари бугунги кунда хам уз ахамиятини йукотмаган. Айникса, алломанинг, инсон узининг фаол акл-идроки, кобилияти, истеъдоди, тафаккури ёрдами билан табиатни, борликни, материяни, ижтимоий ходиса ва жараенлар мохияти хамда мазмунини билиш хакидаги карашлари ёш авлодни баркамол инсон килиб тарбиялашда мухим ахамият касб этади. Инсондаги бундай фазилатлар унинг улуг бахтга эришишида устувор уринни эгаллайди. Мутафаккир уз карашларида ички рухий, маънавий кучлар инсонга табиатни объектив бахолашга имкон беришини исботлашга харакат килиб, инсоннинг рухий, маънавий кучлари танасининг жисмоний холатига таъсир эта олишини куйидагича тушунтиради: "Рухан касал одамлар хам ёмон истаклари ва одатлари туфайли бузилган тасаввурларига караб, ёмон (ахлоксиз) феъл-харакатлардан хузурланадилар ва гузал киликларни, ишларни ёктирмайдилар ёки умуман гузалликни тасаввур килмайдилар". Демак, маънавий, рухий эхтиёжлар, имкониятлар, энг мухими, тана етуклиги хар томонлама комил ва етук инсоннинг асосий жихатларини акс эттиради.

Форобий фукаролик жамияти, инсон кадри ва унинг хукуклари масаласини асосий уринга куйгани бежиз эмас. У уз асарларида бу борада кимматли гояларни илгари сурган, инсон хукуклари ва уларни химоя килиш тугрисида уз фикрларини ёзиб колдиргани бугунги кунда

баркамол шахс киёфасини тасвирлаб беради.

October, 2022

а6у Насрнинг фукаролик жамияти xaкидaги FOялaридa комил инсон таълимоти aлоxидa урин тутади. С.Г. Сотибекова шундай таъкидлайди: "Давлатнинг xaр бир аъзоси узининг шаксий мойиллиги ва имкониятларига мос жойни эгаллаганида давлат энг яxши тарзда ташкил этилади, деб xисоблaгaн Форобий, xaр кандай шaxс доимо такомиллашиб борса, умумий максадга эришишга xиссa кушади, деб xисоблaгaн". Форобий учун жамиятнинг xaр бир аъзоси ва унинг xaëra ижтимоий кадриятдир. Баетга эришиш - жамиятнинг ажралмас кисми сифатида инсон мавжудлигининг максади булиб, y мбaxтгa эришиш учун нима килиш кераклигини" билиш зарурлигини англатади. Бaxт назарий билим ва фазилатларни билишга асосланган амалий xaрaкaтлaрни назарда тутади. "Мана шундай максад - илмни урганиш ва сабок олиш оркали узлаштириш ва санъатни узлаштириш, уларни урганиш ва (уларга мос) ишларни кунт билан бажариш каби эзгу амаллар билан эришилади" Шундай килиб, Форобий яратди. унинг фукаролик жамиятини куриш назарияси инсоннинг аклий тарбияга интилиши (инсон аклий ривожланган булсагина комилликка эриша олади). Акл инсонга xос xyсyсият, балки унинг маънавий-axдокий тарбиясининг бошланиши xaмдир. Абу Наср Форобийнинг фукаролик жамиятини ривожлантиришга оид FOялaри узининг жозибадорлигини ва илмий axaмиятини йукотмаган.

Бугунги кунда баркамол авлодни шакллантиришдек стратегик вазифани амалга оширишга катъий киришган эканмиз, ижтимоий фанлар, xyсyсaн, "Фалсафа тaриxи", "Шарк фалсафаси", "Ислом фалсафаси", "Фукаролик жамияти", "Диншунослик" фанлари буйича жaxон ва Узбекистондаги ижтимоий-маданий, мaънaвий-axлокий контекстдаги стратегик узгаришларни xолисонa, аник-равшан, яxлит ва тизимли тушунтирадиган янги авлод дастурини яратишдек катта вазифа олдимизда килиб кУмоFимиз лозим.

ХУЛОСА

Хулоса килиб. Абу Наср Форобий баркамол инсон ва унинг xyкyкдaри масаласини бугунги кунда мамлакатимизда олиб борилaëтгaн кенг куламли маънавий-маърифий, ижгимои^с^сий ва иктисодий соxaдaрдaги ислоxотлaрнинг туб вазифаси ва максади баркамол шaxсни тарбиялаш булиб, уни амалга оширишнинг объектив омили, шарт-шароитларига замин яратишдир. Бу замин маънавий таранк^^и^ барча жиxaтлaрини - илм-фан, теxникa, теxнология, маориф, маданият, маънавий мерос, миллатлараро тотувлик, иктисодий усиш, янгича ду^караш, моддий ва маънавий xaëт yЙFyнлиги ва xокaзолaрнинг кенг

October, 2022

396

fiynra KyHHnHfflHHH y3 unura Onagu. BapKaMOn maxcHu Tapôuanamga axnOKufi MagaHuarau maKmaHTupum TatnuM Ba TapôuaHuHr a^panMac kucmu ôynumu KepaK. A6y Hacp OopoÔHHHHHr ^anca^ufi ^uKpnapu ërnnapHu ôapKaMon uhcoh khhhô Tapôuanam Ba axnoKHH $a3unaTnapHu maKmaHTupumga xaMga ôyryHru KyHga ëmnapHMH3 TatnuM-Tapôua TrouMuga MaB^yg MyaMMonapHH xan Kunumga y3 axaMH^Tra эгa.

REFERENCES

1. m.Mup3uëeB. Munnufi TapaKKHëT HynuMH3HH KaTtuaT ôunaH gaBOM эттнpн6, aHru ôocKunra KyTapaMu3. - TomKeHT: Y36eKucTOH, 2017. - B.35.

2. Y36eKucTOH PecnyônuKacu Пpeзнgeнтннннг 2022 Hun 28 aHBapgaru "2022-2026 Hunnapra Myn^annaHraH ^Hru ^SeKucTOHHuHr TapaKKuëT CTpaTeruacu Tyrpucuga" ru nO-60-coHnu OapMOHu KOHyHnunuK MatnyMOTnapu mkmuh 6a3acu, 29.01.2022 h., 06/22/60/0082-coh.

3. A6y Hacp Oopoôufi —«OO3un ogaMnap maxpu». A. KOgupuH HOMugaru xanK Mepocu

4. J. S. Ramatov, M. Hasanov MAFKURAVIY AXLOQ TARBIYASINING AHAMIYATI // Pedagogik fanlar boyicha akademik tadqiqotlar. 2022 yil. 6-son. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/mafkuraviy-ta-didlarni-oldini-olishda-ahlo-iy-tarbiyaning-a-amiyati (kirish sanasi: 04.10.2022).

5. C. PaMaTOB, & M. ^acaHOB (2022). MHn-HH KA^PH^THAP -:®AMHflTHMH3 BAPKAPOPHHTH BA Ëm ABHO^ TAPBH^CHHHHT MYX,HM OMHHH. Academic research in educational sciences, 3 (6), 973-979.

6. Ramatov, J.S., & Khasanov, M.N. (2022). HISTORY OF RAILWAY CONSTRUCTION IN UZBEKISTAN: YESTERDAY AND TODAY. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 925-930.

7. C. PaMaTOB, & M. H. ^acaHOB (2022). ABY HACP OOPOBHHHHHT ^AX,OH HHM-OAH TAPAKK^THTA K^mTAH XHCCACH BA YHHHT BYTYHTH KYH^ATH AXAMH^TH. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 648-653.

8. ^ypaÔOeB, HOcup McynOBun, & X,acaHOB, MuprnOg HytMOHOBun (2022). ^HTH Y3BEKHCTOH^A H^THMOHH-HKTHCO^HH COXA PHBO^H: HCHO^OT BA HCTHKBOH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1274-1283.

9. Y.K.3pHuë3OB, M.H. ^acaHOB, & X.C.MamapunOB. (2022). ABY HACP OOPOBHHHHHT H^THMOHH-AXHOKHH TALHHMOTH BA YHHHT AHTPOnOHOTHK

October, 2022

397

ХУСУСИЯТЛАРИ. JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 130136.

10.Ж. С. Раматов, М. Хасанов, & Л. А. Валиев (2022). ИНСОН ДУНЁКАРАШИНИНГНИНГ ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ ТАЛКИНИ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (7), 78-82.

11. J. S. Ramatov, M. Hasanov AL-FAROBIY SIYOSIY DAVRDAGI SIYOSIY VA IJTIMOIY-MADANIY AHVOL // Pedagogik fanlarda akademik tadqiqotlar. 2022 yil. 6-son. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/al-farobiy-davridagi-siyosiy-va-izhtimoiy-madaniy-vaziyat (kirish sanasi: 17.10.2022).

12. Ж. С. Раматов, & М. ^асанов (2022). МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАР -ЖАМИЯТИМИЗ БАРКАРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУХДМ ОМИЛИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 973-979.

13. З. Н. Бобошев, М.НДасанов, & Э.А.Нуруллаев. (2022). AБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ АСОСЧИСИ СИФАТИДА. JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 108-115. Retrieved from

14. Файзулла Абдуллаевич Кушаков (2022). ПЕРЕСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОЙ ФИЛОСОФИИ ТЕХНИКИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 428-432.

15. Раматов, Ж. С., Баратов, Р. У., Кушаков, Ф. А., Валиев, Л. А., & Хасанов, М. Н. (2022). ЖАМИЯТДА СИЁСИЙ ВА ДУКУКИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. PEDAGOGS jurnali, 19(1), 13-18.

16.Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Х,., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). Х,ОЗИРГИ ДАВРДА ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ХДВДДАГИ ИЛМИЙ-ФАЛСАФИЙ КАРАШЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ТАЛКИНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 647-656.

17. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л. А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАККИЁТ БОСКИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606612.

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

398

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.