Научная статья на тему 'АБУ НАСР ФОРОБИЙ НИГОҲИДА ИНСОН ҚАДР-ҚИММАТИ ВА ҲУҚУҚЛАРИ МАСАЛАСИ'

АБУ НАСР ФОРОБИЙ НИГОҲИДА ИНСОН ҚАДР-ҚИММАТИ ВА ҲУҚУҚЛАРИ МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

88
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ж. С. Раматов, М. Н. Ҳасанов, Ж. Қ. Шукуов

Ушбу мақолада Абу Наср Форобий меросида инсон қадр-қиммати ва инсон ҳуқуқлари ҳақидаги қарашларини бугунги кундаги аҳамиятидан келиб чиқиб, концептуал таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Ж. С. Раматов, М. Н. Ҳасанов, Ж. Қ. Шукуов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АБУ НАСР ФОРОБИЙ НИГОҲИДА ИНСОН ҚАДР-ҚИММАТИ ВА ҲУҚУҚЛАРИ МАСАЛАСИ»

АБУ НАСР ФОРОБИЙ НИГОХВДА ИНСОН ЦАДР-ЦИММАТИ ВА

ХУКУЦЛАРИ МАСАЛАСИ

Ж. С. Раматов

Фалсафа фанлари доктори, профессор Тошкент давлат транспорт университети М. Н. Хасанов

Тошкент давлат транспорт университети, мустакил тадкикотчиси

Ж. К- Шукуов Тошкент давлат транспорт университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Абу Наср Форобий меросида инсон кадр-киммати ва инсон хукуклари хакидаги карашларини бугунги кундаги ахамиятидан келиб чикиб, концептуал тахлил этилган.

Калит сузлар: Инсон, давлат, жамият, конун устуворлиги, инсон кадр-киммати, инсон хукуклари, эзгу жамият.

2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантириш буйича "Хдракатлар стратегияси"да амалга оширилаётган ислохотлар самарадорлигини таъминлаш нуктаи-назардан келиб чиккан холда айтиш мумкинки, мамлакатимизда хукукий демократик давлат куришдек эзгу максадимизга эришиш амалга оширилаётган ислохотларнинг самараси, авваламбор, замон талабига жавоб бера оладиган кучли билим ва малакага эга булган маънавий баркамол кадрларга боглик эканлиги аён булмокда. Баркамол авлоднинг маънавий-ахлокий етуклик даражаси юкори булган такдирдагина улар ижтимоий хаётнинг тараккиёт конунларини, мамлакатнинг илмий салохиятини мустахкамлаш, давлатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишидаги стратегиясининг мазмун-мохиятини чукур идрок этиши мумкин. Чунки давлат ва жамият тараккиёти юксак маданиятни, юкори савиядаги маънавиятни ривожлантиришни талаб килади1.

Миллий тарихимизнинг ёркин намаёндаларидан бири булган Абу Наср Форобий илмий фаолияти дунё тараккиётида узига хос муносиб урин эгаллайди. Абу Наср Форобийнинг «Фозил одамлар шахри» асарида инсон

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида1"ги ПФ-4947-сон Фармони

April 21-22

976

Kagp-KuMMara TaMuHnamga энг acocufi omhh ge6 TatKugnafigu: ^oHyHnapHu xaëTra ^opufi этнm ynapHu nuKapumgaH Kypa xaM MypaKKa6 ^apaëHnurura ypry 6epagu2. Y3 gaBpuHuHr KoMycufi ohhmh 6ynraH A6y Hacp Oopo6ufi KoHyHnapHu Hrnnaö HHKHnum ^apaëHHHH Taxnun этнm 6unaH 6upra 6y KoHyHnapHuHr ^aMuaT xaëTura onuö Kupunumu Ba yHu aManra omupum ^uxaraapuHuHr MypaKKaônuruHH xaM KypcaTHÖ yTagu. BunaMH3KH, xap-6up KoHyH y3HHHHr u^pocu 6unaH Ky^nugup. ^OHyHHHHr u^pocu TaMuHnaHMaca ëKH Tanaönapu 6y3unca, yHu xuMoa Kunum ëKu Ma^ßypufi paBumga u^po этнm MexaHrouMu ôynumu mapT. X,ap-KaHgafi ^aMuaT Ba gaBnar ^aonuaTuHu KoHyHnapcro TacaBByp этн6 6ynMafigu. ^OHyHnap my ^aMuaTgaru u^TuMoufi, cuëcufi, uKTucogufi Ba MagaHufi MyHoca6araapHu Tapraöra conap экaн, gaBnar KOHyHnap opKanu y3 aMpuHu my ^aMuaTgaru 6apna ^yKaponapra эткaзagн, y3 ^aonuaTura pacMufi Tyc 6epagu, xa^K upogacuHu py^^i^u umuMoufi OHruHu Ba MagaHuaTuHu, op3y uHTunumnapuHu yMynamrapraH xonga aKC эттнpagн. ^aMuaT Kypunum Ba öomKapyBuga KoHyHuaraapra afinaHraH Hapca, 6y xap KaHgafi ^aMuaTHu MuHraa6 Typnu KoHyHnap 6omKapagu Ba ^aMuaTHu xaM yHuHr 6apna a3onapu xaëTuHu xaM TapTuö urnrooM fiynra conu6 Typagu. ^oHyH u^pocu, ^opufinuru Ba Karufi puoacu ôunaH KoHyHgup. Y 6apna ynyH KoHyHu Kynra эгa 6ynraHga 6yryH xa^K ToMoHugaH orumMafi puoa эraпгaнga MyKaMMan ^opufinuK Kac6 этagн. ^oHyH ynyH энг ^ofiganu Hapca KoHyHHuHr uxT^pufi 3apypaT ycynuga aManra omupunumu ge6 TymuHTupagu. AnnoMa arap KoHyHnamrapum эpкннпнк 6unaH нxтнёpнfi aManra omupunca y xonga 6oficyHum Ba moaT xaM ^yKapo ToMoHugaH xafipuxoxnuK Ba KyBoHH öunaH Kaöyn kuhuhus y3oK Myggarra gaBoM этagн. OgaMnapHuHr ^aMuaTga KoHyHnapHu нxтнёpнfi Kaöyn KunumuHra mapT-mapouraap aparnnraH SynumuHu TaKa3o этagн. Arap TanuMoT Ba KoHyHnapra yprarum umnapu 6ocKuHMa öockuh Ba xap goufiM onu6 6opunca, y xonga ynap ano Hara«:a 6epagunap3. EyHga 6u3 эвoпroтцнoн Tap3ga ucnoxaraapHu ronunnuK Ba SupuHKeraHnuK 6unaH öapKapop xonga aManra omupunumuHu Ha3apga TyTunraHuHu 6нпнmнмнз MyMKuH. By энг Tyrpu Ba MaKÖyn öynraH xaMga a^3annuKnapra эгa öynraH fiyn xucoônaHagu. fflyHuHrgeK annoMaHuHr ogaMnap maxpu ^aMoacu xaKugaru

TatnuMoTuga uhcoh Kagpu-KuMMaTu uhcoh xaKugaru ^uKpnapu opKanu 6aëH Kunagu. A6y Hacp Oopoöufi komuh uhcoh ^aMuaTHuHr эpкнн ^yKopacu Synumu пoзнмпнгн Ba ^aMuaTHuHr TeHr xyKyK^u a3onuru, yHuHr xyKyK^apuHu ^aMoa xypMaT Kunumu, uHcoHnapHuHr tuhh xaëT Kenupumnapu ynyH

2 A6y Hocp ®apo6nfi, ®o3nn ogaM^ap maxpu. -T.: ^Hrn acp aB^ogn. 2016. - B. 163-164.

3 A6y Hocp ®apo6nfi, ®o3un ogaM^ap maxpu. -T.: ^Hru acp aB^ogu. 2016. - B. 163-164.

April 21-22

977

шарт-шароитларни таминлаб бериши хакидаги фикирлари оркали инсон хукуклари тугрисидаги гояни илгари сурган. Жамият кишиларнинг узаро келишуви асосида кабул килинадиган адолатли конунлар ёрдамида бошкарилиши лозим деб уктирилади. Инсон ва жамият манфатлари уйгинлиги устуворлиги ифодаси адолатли жамиятда инсон кадр-киммати бош мезони деб хисоблайди.

Абу Наср Форобийнинг Фозил шахри бугунги кундаги демократик жамият ёки фукаролик жамиятининг орзуси эди. Форобийнинг "Фазилат, бахт-саодат ва камолот хакида" номли рисоласида: "Бахт-саодатнинг максади ва унга олиб борувчи йулнинг узи хам бахтдир, саодат эса бенихоя гузалдир. Бахт-саодат ва гузалликнинг барчаси инсонийликнинг ички туйгуларидан ва ихтиёрий амаллардан келиб чикади... Жахондаги адолат ва тартиб тимсолидаги хайр. Биринчи сабаб (Худо)дан зарурий равишда нима келиб чиккан булса, яъни барча яратилган нарсалар ва хаётнинг юкори погоналаридан тортиб куйи погоналаригача босиб утилган барча боскичлар, бир-бирларига занжир каби богликликда булиб, адолат тартибининг гузаллилиги ва хайрлилигидан гувохлик беради. Дунёда шарр (ёмонлик) учун яратилган зарурий эхтиёж йук. Илохий дунёда эса шарр умуман йук. Мавжуд дунёдаги шаррнинг келиб чикиш манбаси факат инсон иродасидир. Борликдаги барча нарсалар аслида хайрлидир. Шарр келиб чикиши мумкин булган манба факат ва факат инсон иродасидир, холос".

Абу Наср Форобий инсон кадр-киммати ва ахлокини уз таълимотининг асосий муаммоларидан деб билган. Аллома узининг "Фозил одамлар шахри" китобида бу хакда куйидагича ёзади: «Агар инсонни гузал хусусиятлар ёки фазилатлар уйгунлашса, шундан сунг у узидагидек гузал.

Унинг фикрича, кишиларнинг тенглиги ва уларнинг мехнат фаолиятидаги эркинлиги жамиятнинг эркинлигини таъминлайди. "Маданий жамият ва маданий шахар (ёки мамлакат) шундай буладики, - деб ёзади Абу Наср Форобий, - шу мамлакатнинг ахолисидан булган хар бир одам касб- хунарда озод, хамма баб-баробар булади, кишилар уртасида фарк булмайди, хар ким узи истаган ёки танлаган касб-хунар билан шугулланади. Одамлар чин маъноси билан озод буладилар". Абу Наср Форобий фозил шахар-давлатда одамларни турли белгиларига караб хар хил гурухларга булади. Бирок у кишиларнинг диний мазхаби, миллати, иркига эмас, балки

табиий хусусиятлари, кобилиятларига, аввало, аклий

April 21-22

HKTHgopnra xaMga unMnapHu ypraHum, xaeTun Ta^pu6a Tynnam ^apaeHuga opTTupraH 6hhhm Ba KyHuKManapura KaTTa axaMuaT 6epagu4.

MyTa^aKKHpMro TatnHMOTH Ba KoH^ncuanapuga xap 6up gaBpga ^aMuaT 6om^apyBH 6apna ynyH 6apo6ap 6ynraH KpHyH Kpuganap BocuTacuga aManra omupunumu 3apyp ge6 TaKugnaraH Ba 6y 6yryHru 3aMOHaBHH ^aMuaTga hhcoh Kagp-KHMMaTHHH WKcanTupraHnuru 6unaH axaMuaTuHu ny^OTMaraH TatnuMOT XHCo6naHagu.

A^ABHET^AP:

1.Y36eKHCTOH Pecny6nuKacu npe3ugeHTHHHHr 2017 nun 7 ^eBpangaru "Y36eKHCTOH Pecny6nuKacHHH aHaga puBO^naHTupum 6yHHna xapaKaraap CTpaTeruacu тyFpнcнga1"гн nO-4947-coH OapMOHu.

2. A6y Hocp Oapo6uH, Oo3un ogaMnap maxpu. -T.: ^Hru acp aBnogu. 2016. - E. 163-164.

3. XanpynnaeB M.M. Mup0B03peHue Oapa6u u ero 3HaneHue b ucTopuu ^.toco^u. -T.: OaH, 1967; YnFoHum gaBpu Ba maps; Myra^aKKupnapu. -T.: Y36eKucToH, 1971; YpTa Ocuega YnFoHum gaBpu MagaHuaTu. -T.: OaH, 1994.

4. A6y Hacp Oopo6un. Oa3unaT, 6axT-caogaT Ba KaMonoT xa^uga. -T.: 2002. - E. 17.

5. Hasanov M.N. Abu Nasr is a unique interpretation of the concept of happy man in Farobi's philosophy.TJE - Tematics journal of Social Sciences-AQSH.2022.-P.43-46

' A6y Hacp ®opo6ufi. ®a3unaT, 6axT-caogaT Ba KaMo^oT xaKnga. -T.: 2002. - B. 17.

April 21-22

979

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.