Научная статья на тему 'ҲАБИБ САЪДУЛЛА ШЕЪРИЯТИДА ТАБИАТ ТАСВИРИ ВА УНИНГ ИНСОН ХАРАКТЕРИНИ ОЧИШДАГИ ЎРНИ'

ҲАБИБ САЪДУЛЛА ШЕЪРИЯТИДА ТАБИАТ ТАСВИРИ ВА УНИНГ ИНСОН ХАРАКТЕРИНИ ОЧИШДАГИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
поэзия / лирика / поэзия / тексты песен

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Шоҳсанам Эрманбетова, Ахмаджон Мухторжонов

Мақолада Ҳабиб Саъдулла лирикасидаги тасвир ва ҳарактер ифодаланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБРАЗ ПРИРОДЫ В ПОЭЗИИ ХАБИБА САДУЛЛЫ И ЕГО РОЛЬ В РАСКРЫТИИ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО ХАРАКТЕРА

В статье описан образ и характер лирики Хабиба Садуллы.

Текст научной работы на тему «ҲАБИБ САЪДУЛЛА ШЕЪРИЯТИДА ТАБИАТ ТАСВИРИ ВА УНИНГ ИНСОН ХАРАКТЕРИНИ ОЧИШДАГИ ЎРНИ»

^АБИБ САЪДУЛЛА ШЕЪРИЯТИДА ТАБИАТ ТАСВИРИ ВА УНИНГ ИНСОН ХАРАКТЕРИНИ ОЧИШДАГИ УРНИ Шох,санам Эрманбетова

НамМ^И магистранти Ахмаджон Мухторжонов https://doi.org/10.5281/zenodo.10597389

Аннотация: Маколада Х,абиб Саъдулла лирикасидаги тасвир ва характер ифодаланган

Калит кузлар: поэзия, лирика

Суз муъжизадир. Суз узганинг холатини, рухиятини, калбини англаш воситасидир. Суз -инсон сезгиларини узгага юктирадиган сехрли курол. Суз - инсонга хос ички ва ташки дунёнинг таржимони. Аммо у бу фазилатларига факат тафаккур отига мингачгина эришади, холос. Бинобарин, аёл зоти хушбичим либоси, дарё - киргоги, табиат эса дов-дарахтлари билан гузал ва тукис булганидек, суз хам теран маъноси билан хаётбахшдир. Сузнинг кудрати, гузаллиги, маънодорлиги, таъсир кучи, айникса, шеърда аник кузга ташланади. Шеърият хакида рус шоири И. Л. Некрасов уз шеърларидан бирининг кулёзмаси хошиясига шундай сузларни ёзган экан: "Ухшатиш - шеърият, картина - шеърият, вокеа шеърбоп булиши мумкин, табиат - шеърият, хис-туйгу - шеърият". Табиат барча санъат турлари ва жанрлари сингари лириканинг хам бокий мавзуларидан биридир. Санъат асарларининг кайси бирини олиб карамайлик, ундаги пейзаж тасвирида, албатта, инсон иштирок этади, табиатнинг у ёки бу хоссаси унга булган инсон муносабати оркали кайта кашф этилади; шу сабабдан бадиий асардаги табиат картиналарида эмоционал буёкдорлик уфуриб туради.

Шу маънода пейзаж лирикада инсон хис-туйгу ва кечинмаларининг ёркин тажассум топиши учун фон ва айни вактда органик хужайра вазифасини утайди.

Эндиги кунда инсон характерининг мураккаб ички олами, маънавий дунёсининг хаёт ходисалари билан богликликдаги куринишларини юксак аклий салохият, фалсафий теранлик билан бадиий тадкик этиш алохида ахамият касб этмокда. Х,абиб Саъдулла сингари катор шоирларнинг изланишларини устозлар тажрибасидан, мумтоз шеърият анъаналаридан ажратиб урганиш мумкин эмас, албатта. Утмишдаги дахо санъаткорларнинг тажрибаларига таяниб, XX аср вокелигини, ижтимоий хаёт янгиликларини уз мохиятига сингдирган ажойиб поэтик асарлар яратиш, шу жараёнда утмиш анъанасининг энг яхши хислатларини узлари яратган янгилик билан боглаш хозирги шеъриятимизда янги боскичга кутарилди. Хусусан, бу йуналиш Х,абиб Саъдулла ижодида хам алохида кузга ташланади.

Бу шоирлар ижодий оламининг бойиб боришида, хар бир ижодкор дунёкарашининг куламдорлик касб этишида, эстетик принципларининг шаклланишида, фикрлаш доирасининг кенг микёсли тусга эга булишида етакчи урин тутади.

Табиат фаслларининг алмашиниб туриши диалектика-нинг музтариб табиатига хос узгармас конунияти такозо-сидир. Шу билан баробар, хар бир фасл иккинчи бир фаслнинг юзага келишига замин хозирлайди. Ушбу холни бевосита адабий жараёнга татбик этгинг келади. Зотан адабиётда, жумладан, шеъриятимизда хам вакт утиши билан янги-янги авлодлар тулкини урин алмашмокда. Х,ар бир авлод вакиллари узига хос овози, услуби, манераси, гоявий-эстетик принциплари, мавзуси билан узининг бадиий дунёсини яратар экан, бу хусусият мазкур авлоднинг киёфасини, табиатини хам белгилаб беради. Уларнинг мазкур давр шеърияти тараккиётида тутган урни ва ролини, бадиий-эстетик тафаккур ривожига кушган улушини характерлаш поэзиямизнинг айнан шу боскичдаги умумий тараккиёти хакида фикр юритиш имконини яратади. Хусусан, хар бир янги авлод поэтикаси, ижодий изланишлари бетакрор тарихий шароит, янги ижтимоий вокелик билан характерланади. Шу ижтимоий вокеликларнинг узаро фаркланиши, бир-бирига ухшамаслиги бадиий асардаги образлар курилишида, поэтик образларнинг эстетик вазифасида, шоирлар ижодининг бир-биридан ажралиб туришида хам намоён булади.

Эндиги кунда инсон характерининг мураккаб ички олами, маънавий дунёсининг хаёт ходисалари билан богликликдаги куринишларини юксак аклий салохият, фалсафий теранлик

билан бадиий тадкик этиш алодида адамият касб этмокда. Х,абиб Саъдулла сингари катор шоирларнинг изланишларини устозлар тажрибасидан, мумтоз шеърият анъаналаридан ажратиб урганиш мумкин эмас, албатта. Утмишдаги дадо санъаткорларнинг тажрибаларига таяниб, XX аср вокелигини, ижтимоий даёт янгиликларини уз модиятига сингдирган ажойиб поэтик асарлар яратиш, шу жараёнда утмиш анъанасининг энг яхши хислатларини узлари яратган янгилик билан боглаш дозирги шеъриятимизда янги боскичга кутарилди. Хусусан, бу йуналиш Х,абиб Саъдулла ижодида дам алодида кузга ташланади.

Бу шоирлар ижодий оламининг бойиб боришида, дар бир ижодкор дунёкарашининг куламдорлик касб этишида, эстетик принципларининг шаклланишида, фикрлаш доирасининг кенг микёсли тусга эга булишида етакчи урин тутади.

Шоир бирор мавзу юзасидан калам тебратар экан, унга албатта, вокеа, табиат, дис-туйгу, фикр ва кечинмалар туртки булади. Шеър китобхон калбини дамиша мафтун этувчи, унга эстетик завк багишловчи, уни нафосатнинг шахсий оламига олиб кирувчи шаклга эга булмоги лозим. Шеърнинг кай даражада муваффакиятли ёзилиши куп жидатдаи шоир кечинмаларига боглик.

Шеър, качонки, чин дилдан, соф илдом билан ёзилгандагина яшайди. Х,атто дакикий шеър бир зарб билан ёзилади, деган фикрларга дам дуч келамиз. Бу рудий долат билан боглик булиб, адабиётшуносликда лирик кечинма деб аталади. Лирик кечинма багрида дам миссий, аклий, дам оддий фикрлаш мавжудлигига караб оний лирик кечинма ва хотира лирик кечинма дея аталади.

Узбекистон халк ёзувчиси, Узбекистон ^адрамони Саид Адмаднинг Х,абиб Саъдулла дакидаги чизгиларида газалнинг яратилиш тарихи дакида фикр юритилади.

Х,абиб Саъдулла узи дакида ёзар экан, адабиётимизнинг таникли ижодкорлари, шунингдек, Саид Адмад билан дамсудбат булиш ва уларнинг сабокларини олишдек имкониятга эга булганлигини таъкидлаган эди. Балки Саид Адмад билан шу судбатларнинг бирида газалнинг яратилиши дакида судбатлашган булсалар ажаб эмас.

Газалда лирик кадрамон кечинмалари табиат тасвири ва пейзаж оркали очиб берилади. Адиб шундай ёзади: "...Гул юрти Наманганда бадор авжида...

Йул ёкасида жингалак соч бир йигит паришон турибди. Унинг души узида эмас. Икки кузи кучанинг нариги бетидан келаётган келинчакда. Келинчак икки урим сочи ерда судралмасин учун пахта пилик кушиб урилган сочининг учини жемферининг икки ён чунтагига солиб куйган. Унинг юракка ут ташлайдиган кузлари...

Автобус бекатидаги эрмакталаб йуловчилар йигитнинг девонавор туришига ажабланиб карайдилар.

Келинчак шундоккина шоирнинг ёнидан утиб, сал наридаги унг кучага бурилиб кетди. Кучаю бекатда калампирмунчок иси колди... Бу 1973 йилнинг авжи бадори, пешин пайтида руй берган эди".

Бу вокеа шоирнинг диккат эътиборини тортиб, калбу шуурига урнашиб олади, унга ором бермайди, унинг даёти ва фаолиятидаги уй суриш, мулодаза юритиш мувозанатини бузади. Бу оний кечинма булиб, у кандай фавкулодда тугилса, худди шу тезликда уткинчи дамдир. Шу боис тажрибали шоирлар оний лирик кечинма тугилган пайтда кулга калам олиш имкониятини излайдилар.

Хуш, Х,абиб Саъдулла уша содир булган додисадан сунг кулига калам олдими?

"Орадан турт кун утиб, "Наманган дакикати" газетасида шоирнинг "Кучамдан жонон утганда" номли газали босилди. Газета кулма-кул булди..."1

Адабиётшунос олим Эркин Худойбердиев: "Ушбу газал дайратомуз лутф ва жозибанинг, кувнок юморга йугрилган муболаганинг ёркин мисолидир"2 - деган эди.

Газал куйидаги мисралардан бошланади:

Таралгай мушк ила анбар

Кучамдан жонон утганда, Изида тупроц улгай зар, Кучамдан жонон утганда.

Яъни, лирик кахрамон наздида кучадан жонон утар экан, "мушк ила анбар" таралади. Изидаги тупрок ошик наздида гуё зарга айланади. Шоир уз хисларини каламга кучиради. Фикрларини хаётий тафсиллар билан асослашга интилади-ки, газални укиганимизда табиий лавхаларга хамоханг булган асосли вазият куз унгимизда гавдаланади. Табиатдаги нарса ва ходисаларни жонлантириш, шахслантириш оркали хосил булувчи ташхис санъати кулланган ушбу парчада лирик кахрамоннинг жонон кучадан утгандаги рухий холатини ифода этади:

Бошига соябон булмоц Умидида ошиб девор, Бутоцлар таъзим айларлар Кучамдан жонон утганда.

Дарахтларнинг девор ёнида экилиши улар вояга етгач, девор оша кучага эгилиб, соя бериши каби хаётий ходиса - пейзажни оний лирик кечинма таъсирида шоир куйидагича жонлантиради: "Жонон ноз ила кучадан утиб борар экан, унга соябон булиш орзусида дарахту бутоклар девор оша инсонлардек таъзим килмокдалар". ^олаверса, халкимизда "^ушнинг мева экса, деворни пастрок ур" деган накл мавжуд-ки, бу махаллий колорит булганлиги учун биз мисраларни тез ва осон кабул киламиз.

Кейинги мисралар эса, лирик кахрамон хис-туйгуларининг чеки йуклигидан нишонадир:

Деворга жон ато этгай, Вале тошлар эриб кетгай. Агар бир бор ниго% айлар, Кучамдан жонон утганда.

Яъни, жонон бир бора нигох айласа, деворга жон киради. Унинг пойдеворига терилган тошлар хам эрийди, дея муболага килади шоир. "Тошлар эриб кетгай" бирикмаси оркали мухаббат ва севги бор жойда ёмонлик йук булиб кетади, дейилаётгандек гуё. Лекин уз маъносида, хаётий тахлил этсак, тош эриса, девор кулаши аник. Девор, албатта, куча томонга йикилади. Шоир наздида, гуё у ёр томонга кулайди-ю, унга жон ато этилгандек туюлади. Бу жонлантириш санъатининг юксак намунасидир.

Шоир вокеалар силсиласини давом эттирар экан, уларнинг кетма-кетлигини ташбехи силсилаибанд санъатини куллаш оркали бир бирига занжир мисоли боглайди. Ошик маъшуканинг жамолини хотиржам куриш имкониятига эга булмоклик учун девор булишни орзу килади:

Жамолини томошо цилгали Чиццач девор улсам, Кулар %олимга мажнунлар Кучамдан жонон утганда

Яна шуни таъкидлаш керакки, "девор булмоклик" ибораси "карахт булмок", "узини йукотиб куйиш" маъноларини хам ифодалайди. Маъшуканинг хусну малохатини кургач, девор каби карахту холи абгор булган ошик ёр пойига йикилади, хатто мажнунтолларга кулгу булади. Ошикнинг холати мажнунлардан хам абгоррокдир. Шоирнинг оний лирик кечинмалардан кейинги рухий холати бу мисраларда истиора санъатини куллаш оркали жуда аник ва равшан очиб берилган.

Кейинги мисраларни тадлил килиш учун яна Саид Адмаднинг эсдаликларига мурожаат киламиз.

"Уша куни Х,абиб Саъдулла кучадан утиб бораётган сулувга тикилар экан, кучадаги йуловчиларнинг:

- ^иличдек икки угил курган одамнинг аёл кишига тикилишини каранг! Шунинг учун наманганликлар кизларини кучага ёлгиз чикармайдилар-да!"- деган гаплари таъсирида юзага келган лирик кечинмалар шоир каламида куйидагича акс этади:

Бошига ёгса уам гавго, Ишим йул пойламоц, аммо Нигоу солмай этар баттар Кучамдан жонон утганда.

Ижодкорнинг бошидан утказгани оддий фикрларни ташкил этиши мумкин. Лекин у уз ижодига мосини танлайди, энг мудим ва поэтик кимматга эга булган кирраларни ажратади. Сараланган кирра лирик кечинма окимини узида ташувчи, унинг у ёки бу йуналишидаги тебранишларини ифодаловчи бадиий борликка айланади. Юкорида биз мазкур фикрларнинг бадиий ифодасининг гуводи булдик. Шеърдаги вокелик шоирнинг уз бошидан кечирганлари булганлиги боис лирик кадрамон шоирнинг узидир. Энди лирик кадрамон умид ила эртанги кунни кутади:

Тикибсан йулида жонни, Х^абиб, бас, ноумид булма, Тун ортидан келур кунлар, Кучамдан жонон утганда.

Юкоридаги байтлар сунгида келтирилган "Кучамдан жо-нон утганда" радифи шоирона вазиятни намоён этиш, дис-дая-жонни тукиб-солиш, шу вокеа модиятини очиш, ёдуд муайян анъанавий тушунча-тамсиллар, образ, образ-ифодалар атрофи-да сухансозлик килиш, лутф курсатиш ниятининг мевасидир.

Дардакикат, оний лирик кечинмаларни саклаш учун уни оташнафас шеьрга айлантиришдан узга чора йук. Узбек шеъриятининг аксарият сара асарлари бевосита оний лирик кечинма огушида яратилган асарлардир. Шу боис Х,абиб Саъдулланинг "Кучамдан жонон утганда" газали мухлислар калбини гузал дисларга тулдираверади. Газалда кулланган табиат тасвирининг гузал ифодаси шоирнинг жушкин ва самимий эътирофи замирига сингиб бораркан, укувчи ундан шоир шахсиятининг, фикриёти ва лирик кадрамон диссиётининг сирини англашга интилади, бу эса шеъриятнинг ажиб седри самарасидир.

Санъат инсоният тараккиётининг дар бир ижтимоий-тарихий боскичида табиатнинг янги-янги хусусиятларини кашф этиб келмокда. Шоирларимиз табиат хоссаларини идрок этиш жараёнида ундан уз идеалларини нурлантириш учун озик оладилар. Шу жидатдан мозий, табиат, она-Ватан, мукаддас диёр образлари поэтик асарларда ижтимоий максад ва муаян гояларнинг инъикоси сифатида дам гавдаланади.

Х,абиб Саъдулланинг "Богда" шеърига назар ташлайлик.

Дилбарим астагина Чеурасидан олди румол, Чеурадан олиб румол, Бог ичра кургузди жамол.

Дилбар бог ичра аста сайр килиб, румолини юзидан олади. Унинг чедраси, латофати шу кадар гузаллигидан датто гул дам тилга киради ва лол колади. Шу уринда ташдис санъатининг ажойиб намунаси яратилади:

"Во ажаб, курку латофат Хам булурму шунчалар?!" Дедию огзин очиб, Гулшан аро гул булди лол.

Бу уринда пейзаж лирик кахрамоннинг хис-туйгулари ва фикрлари билан уйгунликда муайян гоявий-эстетик максад учун буйсундирилади. Пейзаж тасвири ташки дунёнинг объектив ифодаси сифатида намоён булиши билан бир каторда бадиий асарда чукур эмоционал кечинма ва фикрларни узига сингдирган холда юзага келади. Сабаби, пейзаж тасвирини ташкил этган холат ва картиналар доимо ижодкорнинг фикр ва хис-туйгуларини узида мужассамлаштиради. Шу боис шоир гузал дилбарнинг хуснини нафис гулдан хам юкори куяди. Бу билан маъшуканинг оламда тенгсиз гузал эканлигига ишонтирмокчи булади, гоявий максадига эришади хам:

Гул билан курк талашиб Богда хиромон айласа, Сочининг %ар толасин Минг ургилиб упди шамол.

Лириканинг объекти - инсон. Шоир лирик кахрамонининг рухий холати ва кайфиятидан келиб чикиб, табиат картиналарига мазмун, ранг, оханг ва буёклар ато этади, яъни табиат хоссаларини кайта яратади, у оркали узининг эмоционал кечинма ва хис-туйгуларини ифодалайди, асосли тасвирлар яратади:

Хуснига %айрон улиб, Завц ила уимматга тулиб, Бошидан нур шодасин Сочди цуёш инжу мисол.

"Поэзиянинг асл принципларидан бири - бу тасвир ва киёслардаги буёклар гармониясидир. Гармония манзаранинг хиссиз ва жонсиз булиб колмаслигини таъминлайди. Бир ранг сезилмаган холда иккинчисига утиши керак, хатто энг хунук нарса хам кунгилга хуш нарса билан биргаликда тасвирланганда уз табиатидаги хунукликда маълум бир чиройли нарсани ифодалаши лозим ёки аксинча".

Демак, табиатнинг инсонга курсатувчи энг буюк таъсир кучларидан бири - бу унинг фикр ва хис-туйгу уйготишидир. Шаррос уриб куйган ёмгир, оппок уркачли пага-пага булутлар, гир-гир айланиб тушиб, киприкларимизга кунгувчи лайлаккор, урлаб-урлаб осмон каърига сингиб кетгувчи дала багрида кутарилаётган бахорий ховур, шамолларнинг мунис эртаги, момакалдирокнинг садоси, тоглар салобати, боглар сукунати -хамма-хаммаси муайян уй-фикрлар ва хис-туйгулар силсиласини вужудга келтириш билан баробар ана шу ташки дунёни идрок этишга булган кучли интилишни юзага келтиради. Бу интилишнинг мохияти объектив вокеликни янада чукуррок идрок этишдан иборатдир.

К^оматин курган замон Тутди табиат %ам ёца, Танимай уз неъматин Лаузагина сурди хаёл. Куриб ул манзарани Дилда гулув "куз тегмасин" Гулу елдан %ам авайлаб Утадир базми висол.

Табиат тасвири, она улкамиз образлари оркали шоирнинг теран туйгулари ва фикрларидан, шунинг билан биргаликда, давр, вокелик, одамлар, даёт тугрисидаги, янги инсоннинг вокеликдаги урни хусусидаги чукур уй-мушодадаларидан вокиф буламиз. Бундай асарларда табиат факатгина фон эмас, балки асар умумий гояси ва мазмунининг ажралмас кисмига айланади ва маълум даражада шоир кечинмаларининг, у илгари сурмокчи булаётган гоя ва мазмуннинг бир кисми булиб колади.

Хабиб Саъдулланинг дар бир пейзаж шеърини унинг лирик эътирофидек кабул киламиз. Шоир шеърларида пейзаж инсоний руд, мудаббат, дард, севинч, хуллас, эмоционал кечинмаларни узига сингдирган долда тасвирланади. Барча поэтик воситалар ана шу максадга хизмат килади. Хабиб Саъдулла тасвирида тун, окшом, бадор сувлари, шудринг, калдиргоч, утлоклар ва бошка омилларнинг укувчига таъсир курсатишига, эмоционал кечинма ва фикр уйготишига сабаб, шоир улар оркали инсон калбини, инсоннинг ички дунёсини очиб беради:

Урик гулларида келинлар курки, Маъсум гунчаларда ибо, нафосат, Куёш чеурасида барц урар кулги, Нурлар цатимида тенгсиз тароват, Наврузи олам - бу, Хуммор фасл - бу.

Куринадики, лирикада пейзажнинг вазифаси гоят кенг ва ранг-барангдир. У атроф-теварагимиздаги нарса ва буюмлар табиатидаги гузалликни намоён этиш оркали эстетик дидимизни устиради; шунингдек, она улкамизнинг тимсоли, унинг поэтик образлари сифатида дам тажассум топади.

Табиат ва инсон мавзусининг поэтик тадкик этилиши, юкорида таъкидланганидек, халкимизнинг ижтимоий-сиёсий дамда интеллектуал тафаккури тараккиёти билан узвий алокадор. Шу жидатдан адабиётшунос X. Ёкубовнинг "Табиат ва ижтимоий турмуш образлари дам шоирнинг уларга кандай караши (кандай тушуниши) оркали инсоншунослик тугрисидаги тасаввуримизни, инсоннинг модияти тугрисидаги билимимизни маълум даражада бойитади. Шоир вокелик додисасига (ход табиий, ход ижтимоий додиса булмасин, барибир) уз муносабатини ифодалаш оркали характернинг лирик формасини яратади", деган фикри гоят асослидир.

Худудсиз табиат огушида инсон, надотки, бир зарра мисоли булса; вактнинг шафкатсиз одимлари каршисида, оний умрини уйлаганда, улим олдида шунчалик вола сезадими; йукса, бир мартагина берилмиш ушоккина умрнинг мазмуни нимада; инсон узининг табиат билан богликлигини кандай дис этади? Ана шу масалаларга берилган поэтик жавобдан биз бугунги замондошларимиз характери, маънавий-психологик дунёсининг бойлигидан, замондошларимиз фаолиятининг ижтимоий адамиятидан вокиф топамиз. Бугунги кунда табиат ва инсон мавзуси узининг ижтимоий-иктисодий дамда маънавий модиятига кура дам ана шундай долзарб масалалардан бири сифатида мудим характер касб этади. Ушбу масалага дар бир сода ва тармок вакиллари узига хос тарзда ёндашмокда ва унга жавоб изламокда.

У атроф-мудитни, табиатни мудофаза килиш, ёшликнинг куч-гайрати, шижоатидан фойдаланиб юртнинг буюк келажагини яратиш, унинг неъматларини келгуси авлодларга етаказиш масъулияти она юртга, инсонга, халкка, Ватанга мудаббат ифодасига айланиб, лирик кадрамоннинг орзу ниятлари ватанпарварлик тушунчасининг ажралмас бир кисмини ташкил этган долда намоён булаётир:

Бу фасл ишц, орзу, цушиц бахш этиб, Ёшликни цайтариб бермоцца цодир. Еллар цанотида гул атрин тутиб, Эртанги кунни уам уйготаётир, Юртим бауори - бу,

Гулкор фасл - бу.

Шоирнинг лирик кахрамони хакикий ватанпарвар инсондир. Бахор унинг калбига шижоат ва гайрат, эртанги кунга ишонч туйгуларини уйготади. Юртининг бахори гулкор эканлиги билан гурурланади.

Табиат, тирик мавжудот уз конуниятидан келиб чикувчи маълум карама-каршиликлардан иборат; уларнинг гармоник уйгунлик касб этиш онини илгаб олиш осон эмас. Х,абиб Саъдулла ана шу нозик сониялар мохиятини илгай ва англай билади, шеърларида ана шу нозик онлар замирига яширинган теранлик ва гузалликни хаёт, инсон, умр ва мангулик билан уйгунликда талкин этади. Бу жараёнда лиризм сизиб чикувчи кайфият ва оханг хам, хаётнинг бокийлиги хам, инсон умрининг эзгулиги хам, хуллас, хаёт ва тириклик мохиятининг фалсафий талкини аён булади.

Шоир дабдабали, жарангдор сузлар билан ер юзидаги бутун бир авлод номидан гапираётгани йук. У уз калб кечинмалари, хис-туйгулари, уй-мушохадалари, ташвишлари, кувончлари тугрисида фикр юритмокда. Лекин, энг асосийси, унда давр нафасини, даврнинг калб зарбларини сезиш мумкин. Узбек кишиларининг мехнаткаш тимсолини оддий сузлар оркали ифода эта олади:

Бор гап шу,

Каурамон атаманг.

Фазога етмаган цадами.

Пахтазор ичида "атаман "

Узбекнинг оддий бир одами.

Шуни бир шеър цилинг, илтимос,

Мухбирдай шаруламанг рацамни.

Йилтироц булмасин,

Руйирост

Курсатинг меунаткаш одамни.

Шеърнинг шаклий жихати алохида эътиборга лойикдир. Зеро шу шаклий услуб, узига хос оханг бериш билан бирга-ликда эмоционалликни кучайтиради ва маъно нозикликларини намоён этади.

Лирика заминга ухшайди. Хусусан, униб чиккан майсалар, гиёхлар, гуллар ва садарайхонларга кувват берган она замин багрида азамат чинорлар хам мустахкам илдиз отган; гулларнинг муаттар буйидан ташкари яна азим чинорларнинг хам довкур шовуллаши, салобати бор. Бу эса, уз-узидан, заминнинг кулами ва кудратини намоён этади. Шу маънода, бугунги узбек лирикасининг кизикиш ва ифода доираси гоят кенгайиб кетди, унинг багрида тинчлик, интим-севги куйлари, табиат-пейзаж тасвири, майин кайфият ва холатлар каби инсон характерини очувчи туйгулар ифодаси билан баробар давримизнинг ижтимоий-сиёсий вокелиги хусусида битилган шеърлар хам асосий урин тутади; айнан шулар бугунги узбек лирикасининг киёфасини белгилашда етакчи мавкега эга; айнан шулар лирикамиз табиатида намоён булган эпикликнинг характерини хам ифодалайди. Х,абиб Саъдулланинг куйидаги шеърида лирик кахрамон гуёки бахор билан сухбат куради:

- Сен-ку, согиндим деб куксингга урдинг,

Менга %ам осон, деб уйлама унча.

Не-не заумат чекдим, жабрлар курдим,

Кауратон цаъридан чициб келгунча...

Бу уринда табиат билан инсон уртасида богликлик мавжуд булиб, бахор мажозан маъшукадир. Ошик изтироблари табиат билан мутаносиб ходисалар оркали очиб берилмокда. Бу мослик шоирга кул келади ва хисларини шаклга солади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Бобоев Т. Адабиётшунослик асослари. -Т: "Узбекистон" нашриёти. 2002 й.

2. Боборадимов. М. Конфликт и характер в узбекской лирике 80-годов. Авторефарат диссертации. 1991 г.

3. "Ёшлар китоби". Назм, наср, таржима, адабий тадкикотлар.-Т: ШНМАК. 2008 й.

4. Жамоа. Адабиёт назарияси. II томлик. 1-том.-Т:"Фан"нашриёти. 1978 й.

5. Шайхзода М. Навоийнинг лирик кадрамони дакида. Улуг узбек шоири. -Т: Адабиёт ва санъат. 1984 й.

6. Узбек тилининг изодли лугати. Узбекистон миллий энцикло-педияси. Тошкент. 2006. 1-жилд.

7. ^ушжонов М. Ижод масъулияти. -Т: Адабиёт ва санъат.1981 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.