CC BY
0УДК 903.25:671.121.9"638"(476) DOI 10.52928/2070-1608-2024-69-1-18-23
АБ НОВЫХ ЗНАХОДКАХ СЯКЕРАПАДОБНЫХ ПАДВЕСАК НА ТЭРЫТОРЬП БЕЛАРУС1
У.А. ЛУЧШАВА (1нстытут Ясторьи НАН Беларусь, Мтск) e-mail: luchsheva99@tut.by
Праца прысвечана сякерападобным падвескам з тэрыторъп Беларуci, яюя 6bmi знойдзены за апоштя гады. Разгледжаны nътаннi iнтэрпрэтацыi дадзеных упрыгожанняу, ix датыроука i картаграфiя. Падвеск з тэръторыi Прыпяцкага Палесся з'яуляюцца сведчаннем сукнавання гоцкага насельнщтва i насельнщтва усходнееурапейскай лясной зоны на працягу большай частт гунскага часу, а "сякерк " з тэръторыi Панямоння -аб паступовым nерамяшчэннi частк гоцкага насельнщтва у бок сучаснай Лтвы. Прадстауленыя высновы могуць быць выкарыстаны для далейшага вывучэння кантактау усходнееурапейскай лясной зоны i гоцкага насельнщтва у гэты перыяд.
Ключавыя словы: арxеалогiя Беларуа, жалезны век, познерымсш час, вельбарская культура, готы, шыйныя упрыгожант, сякерападобныя падвесю, картаграфiя, тыпалогiя.
Уводзшы. Сякерападобныя падвесю уяуляюць сабой мшяцюрныя выявы сякерак. Яны з'явшся на тэры-торьп М1жземнамор'я у антычны перыяд i бытавал1 у культуры народау Еуропы да ранняга Сярэднявечча уключна. У I ст. да н.э. - п.п. III ст. н.э. падвесю, яюя iмiтуюць адно- або дзвухлязовыя сякеры i сякеры-кiркi, вядомыя у культуры гета-дак1йск1х, сармацк1х плямёнау Падунауя i насельнiцтва Пауднёвага Крыма. Бл1жэй да рубяжу эр у гэтым культурным коле з'яуляюцца, у нашым успрыманнi "клаачныя", сякерападобныя падвесю. Аднак шырока яны распаусюдзшся пазней: толью у познерымск1м часе у полiкультурным асяроддзi еурапей-скага Барбарыкума [1, s. 100; 2, с. 59-67]. Выраблялi падвеск1 тэхнiкай лщця. Формы для адлiвання, а таксама загатоук! апошнiм часам знаходзяць на тэрыторыi Украины [3, с. 179].
Падобныя упрыгожаннi часта паходзяць з жаночых пахаванняу, радзей ix знаходзяць у дзiцячых, а у нека-торых выпадках яны сустракаюцца i у мужчынсюх, могiлкаx. Трэба таксама адзначыць, што такiя падвеск1, хутчэй за усё, не з'яулялiся паказчыкамi сацыяльнай ролi нябожчыка пры жыцщ [4, s. 124-125].
Сякерападобным падвескам часта прытсваюць апатрапейную ролю. Звычайна ix звязваюць з культам багоу, як1я валодаюць сiламi прыроды i ладам свету. Прыкладам такога бога з'яуляецца скандынауск Тор, ад назвы якога паходзяць больш пазнейшыя "сякерю" або "малаточк Тора". У старажытнагерманскай мiфалогii аналагам гэтага скандынаускага бажаства з'яуляуся Донар - бог грому, буры i урадлiвасцi, чароуны волат, яю абараняе багоу i людзей ад велiканау i пачвар [4, s. 124-125]. Падобныя амулеты вельмi часта мелi форму звяза-нага з дадзеным богам прадмета, i ix нашэнне павiнна было абаранщь ад няшчасцяу [4, s. 126]. "Малаточю Тора" маглi насiць хворыя, верачы у мапчныя уласцiвасцi дапамагаць у выздарауленнi. Аб ix ахоунай функцыi можа сведчыць i звычка насiць "сякерк1" падчас родау, а таксама жаданне абаранiць жанчыну, калi яе муж або бацька шоу на поле бою. Яны таксама мат быць амвалам загiнуушага родзiча [4, s. 126]. З пункту гледжання кантэксту бытавання падвесак у выглядзе мшяцюрных сякер, у асноуным, у жаночых пахаваннях, такая штэрпрэтацыя ix сiмвалiчнага сэнсу здаецца цалкам верагоднай.
Падвешвалюя сякерападобныя падвесю праз адтулiну на вушцы щ больш складаным чынам - на колцы з перамотанымi канцамi або стральным шчытком. 1х насiлi у складзе шыйных упрыгожанняу, дзе таюя падвеск1 кампанавалiся пераважна разам з дыскападобнывш i прадаугаватымi пацеркамi, маглi падвешвацца таксама на шыйныя грыуны [5, s. 211]. Вядомыя выпадю, калi сякерападобныя падвеск1 мацавалiся да бранзалетау i паясоу [1, s. 100; 2, с. 63]. Пры гэтым адзначаюцца пэуныя адрозненнi у спосабе нашэння сякерападобных падвесак у розных народау Барбарыкума: гета-даю I-II стст. мацавалi ix да грыунау i бранзалетау, германцы Эльба-Везэрскага мiжрэчча i готы насiлi ix пераважна у складзе шыйных упрыгожанняу. Сарматы мага насщь ix на шын у складзе калье або проста як амулет, а таксама на правым перадплеччы як частку наборнага бранзалета з пацерак, завязвалi ix на асобным шнуры, а таксама вешалi "сякерк1" па 1-5 штук на пояс разам з шшыеш амулетами На тэрыторыi Беларуа усе, вядомыя нам сёння, "клаачныя" сякерападобныя падвеск1 знойдзены па-за пахаванням^, таму казаць пра ix выкарыстанне i месца у касцюме немагчыма.
Сякерападобным падвескам было прысвечана некалью абагульняючых артыкулау А. Какоускага [1], А. Стаянавай [6], В. Беляуца [2], Г. Гулы [7], у яюх агаворваюцца пытаннi ix тыпалоги, картаграфавання i куль-турнага кантэксту. Прынятая сёння тыпалогiя сякерападобных падвесак была распрацавана у 1998 г. А. Какоу-скiм. 1м было прапанавана вылучаць 6 тыпау, яюя адрозшваюцца м1ж сабой формай.
Так, да тыпу 1 былi аднесены самыя раннiя сякерападобныя падвеск1, якя выглядалi як мiнiяцюрныя копii сапраудных сякер i к1рак. Тып 2 па А. Какоускаму - падвесю падтрохвугольнай формы з бляxi, забяспечаныя
1 Падвеска у выглядзе мшяцюрнага цясла, або утулкавай сякеры, знойдзеная у паxаваннi № 49 могшьтка Брэст-Трышын, мае iншую форму, канструкцыю i спосаб мацавання, чым тыповыя сякерападобныя падрест рымскага часу, з прычыны чаго павшна разглядацца асобна [8, с. 50].
невялЫм вушкам, з моцна выгнутым лязом, якое не выходзщь, аднак, за межы плечукоу. Тып 3 - плосшя падвесш, контур яшх блiзкi да раунабедранага трохвугольнiка, з дугападобным лязом i доупм вузшм вушкам. Тып 4 - плосшя падвескi, з падобным да "якара" лязом з моцна увагнутыш бакамi i выразна прыхузнятыЕШ плечукамi, вызначаюцца таксама машуныш вушкамi, часта багата прафiляванымi. Падтып 4А - вушка у iх атрымана шляхам пералбу канца тулава у пяцельку. Тып 5 - падвеск у выглядзе высокага трохвугольнiка, якiя маюць моцна клшаватае сячэнне з адтул1най у найбольшым пашырэнш. Тып 5А - падвесш з вушкам, як у тыпа 4А. Тып 6 - са звонападобным контурам i моцна выгнутым лязом [1, 100-101]. А. Какоусшм таксама былi зроблены высновы адносна распаусюджання гэтых падвесак. Так, тып 1 найбольш шырока прадстаулены у сярэднiм цячэннi Дуная i на Крымским паувостраве; падвесш тыпау К.2 i К.3 найчасцей выступаюць у культурах гоцкага кола (вельбарскай, чарняхоускай культурах i масламенцкай групе); падвеск1 тыпа К.4 былi папулярны, перадусiм, у германцау, яшя жыт памiж рэкамi Лаба i Вэзар; тып К.5 звязаны пераважна са старажытнасцямi сарматау Вялiкай Дунайскай раунiны; падвеск1 тыпу К.6 не маюць выразных зон кан^нтрацып [1, s. 106-107].
Трэба адзначыць, што А. Стаянава у сваёй працы таксама разглядае падобныя падвеск1, падзяляючы iх на два асобныя тыпы. Тып 1 - двухлязовыя падвесш-сякерш, у як1х абодва лёзы знаходзяцца у адной плошчы, а канал адтул1ны - у цэнтры, у самым шырошм месцы папярэчнага сячэння [6, с. 48]. Тып 2 - таксама двухлязовыя падвесш, у яшх лёзы размяшчаюцца у двух плошчах, перпендыкулярна адно аднаму, а канал адтул1ны - у цэнтры [6, с. 48].
Разглядаючы сякерападобныя падвескi, адкрытыя у кантэксце культуры сарматау Падунауя, Г. Гулы прапанавала iншую тыпалогiю так1х падвесак, асноуньЕШ крытэрыямi у якой з'яуляецца форма ляза, а таксама iх месца у касцюме [7, о. 133]. Даследчыца вызначае 3 тыпа, якя у сваю чаргу падзяляюцца на падтыпы. Да I тыпу адносяцца падвеск1 у выглядзе адналязовых сякер2, як1я падзяляюцца на 6 падтыпау у залежнасцi ад шырыш ляза [7, о. 134-135]. У тып II вылучаны падвеск1, якя набл1жаны да баявой сяк1ры (палэкс) [7, о. 138]. III тып складаецца з сякерападобных падвесак ушкальных форм [7, о. 139].
Асноуная частка. На тэрыторыi Беларусi на сённяшш дзень вядома 16 знаходак сякерападобных падвесак. У 2016 г. В.Г. Беляуцом был апублжаваныя звестк1 только аб шасцi ташх амулетах, прадстаулены картагра-фiчны анал1з, а таксама прапанаваныя некаторыя высновы аб iх культурным кантэксце. Адпаведна, у гэтым артыкуле будуць прадстаулены звестш аб 10-цi астатнiх падвесках.
Першая з iх (малюнак 1:1; карта 1:6) - гэта сякерападобная падвеска, знойдзеная у 2018 г. на сел1шчы Яскавiчы-1 у Сал1горсшм раёне Мiнскай вобласцi падчас археалапчных даследаванняу. Зроблена са сплаву медзР, высокая, з вузк1м закругленым лязом. Вушка адламанае. Захаваная вышыня каля 2 см. Паводле клаафжа-цып А. Какоускага адносiцца да тыпу 3 i датуецца у межах III ст. [1, s. 120]. Рымсш гарызонт селiшча Яскавiчы-1 датаваны у межах з канца II па IV ст. i аднесены да шеускага культурнага кола, а згаданая падвеска разглядаецца тут як адзш з iмпартау з арэалу цэнтральнапалесск1х помнiкаУ вельбарскай культуры [9, с. 136].
Яшчэ адна падвеска са сплаву медзi паходзiць з Воранаускага раёну, з наваколляу г/п Радунь (малюнак 1:8; карта 1:9). Знаходзщца яна у фондах Гродзенскага дзяржаунага гiсторыка-археалагiчнага музея i з'яуляецца выпадковай знаходкай. Абламанае вушка, паверхня пацёртая [10, с. 4]. Корпус з абодвух бакоу па перыметры упрыгожаны гравiраванай трэмалай. Захаваная вышыня 2,7 см, шырыня 2,6 см. Падвеска адносщца да тыпу К.4, яш датуецца пераважна фазай Сэ (каля 300 - 375 гг.) [1, 8. 102].
Наступныя 6 бронзавых сякерападобных падвесак былi знойдзеныя на могiльнiку вельбарскай культуры, яш знаходзiцца на ворным пол1 каля в. Малыя Радванiчы Брэсцкай вобласщ (карта 1:3). Гэта выпадковыя знаходш, як1я былi перададзены у зборы Вучэбнай лабараторыi музейнай справы Пстарычнага факультэта БДУ у 2020 г.4 Усе падвесш выкананыя са сплавау медзi, нясуць сляды абпалу, часткова дэфармаваныя, пашкоджаныя i пацiнаваныя. Верагодна, яны паходзяць з аднаго альбо некальк1х пахаванняу па абраду крэмацып. Першая падвеска (малюнак 1:2) падобная на падвескi тыпу 3 па А. Какоускаму. Захавалася частка скручанага колца. Частка ляза падвесш была страчана. Захаваная вышыня 2,4 см, шырыня 1,9 см. Аплауленая, хутчэй за усё, падчас крэмацыi, дэфармаваная. Другая падвеска (малюнак 1:3) абпаленая, вушка i частка ляза страчаны, пакрытая цёмна-зялёнай пацiнай. Лдносiцца да тыпу К.5. Захаваная вышыня 1,8 см, шырыня 1,1 см. Трэцяя (малюнак 1:4) -адносщца да тыпу К.4, зроблена з бронзы. Пакрыта цёмна-зялёнай пацшай. Мае сляды абпалу. Страчана частка ляза. Захаваная вышыня 2,1 см, шырыня 1,4 см. Чацвёртая падвеска (малюнак 1: 5) адносщца да варыянту К.3. Страчана частка ляза. Захаваная вышыня 2,8, шырыня 1,6 см. Таксама была абпалена, хутчэй за усё, падчас крэмацып. Пятая (малюнак 1: 6) мае характэрныя рысы тыпу К.4. Страчана частка ляза. Вышыня знаходш 2,4 см, шырыня 1,6 см. Апошняя сякерападобная падвеска пакрытая цёмна-зялёнай пацшай. Абпаленая i дэфармаваная. блiзкая да тыпу К.3. Захаваная вышыня 1,7 см, шырыня 1,4 см. Усе падвесш з Малых Радвашч датуюцца фазай С 2 (каля 260 - 300 гг.) [1, 8. 102].
Сякерападобная падвеска, выпадкова знойдзеная каля в. Загор'е Пружанскага раёну (малюнак 1:7; карта 1:2), паступша у Нацыянальны пстарычны музей у 2019 г.5. Захаваная вышыня 2,5 см, шырыня 3 см, моцна пацшаваная i зацёртая, вушка адламанае. Верагодней за усё, як i падвеска з-пад Радуш (малюнак 1: 8), павшна быць аднесеная да тыпу К.4 [1, s. 102].
2 Даследчыца дадзеную групу так i называе - "сякерападобныя".
3 Усталяванне матэрыялу вырабу падвесак у гэтым i наступных выпадках зроблена на падставе знештх марфалапчных прыкмет.
4 № 15-19, 36.
5 Без швентарнага нумару.
Малюнак 1. - Сякерападобныя падвесю з Яскавiч (1), М. Радвашч (2 - 6), Загор'е (7), Радунь (S), Мерчыцы (9).
Малюню В.Г. Беляуца i аутара
Апошняй з'яуляецца падвеска, якая была знойдзена каля в. Мерчыцы Пшскага раёну (малюнак 1: 9; карта 1:10). Яна пастутла у Вучэбную лабараторыю пстарычнага факультэта БДУ у 2017 г.6 Захаваная вышыня 2,4 см, шырыня 2,5 см, пацшаваная i зацёртая. Яе таксама магчыма аднесщ да тыпу К.4 [1, s. 102]. Датаваць знаходку мы можам фазай С3. Каля вёск знаходзiцца шматслойнае селiшча Мерчыцы-2, разведачныя працы В.Г. Беляуца на яшм дазволiлi вызначыць, што помнiк актыуна выкарыстоувауся, пачынаючы з ранняга жалезнага веку i заканчваючы эпохай Вялжага перасялення народау [11, с. 253]. Пры гэтым дадзеную знаходку мы павшны звязваць з гарызонтам вельбарскай культуры.
Як пiсалася раней, В.Г. Беляуцом был1 зроблены высновы наконт картаграфп сякерападобных падвесак на тэрыторьп Беларусi, а менавiта падвеск1 дадзенай формы канцэнтруюцца на пауднёвым захадзе кра1ны у Беларус-к1м Пабужжы i Прыпяцк1м Палессi; адзшыя знаходш паходзяць з тэрыторыi Пауночнага Перадпалесся i Паня-моння. Новыя знаходш сякерападобных падвесак у цэлым адпавядаюць гэтым высновам, дапауняючы iх (гл. карту 1). Яны падкрэсл!ваюць праблематычнасць iнтэрпрэтацыi культурнага кантэксту частк1 з гэтых упрыго -жанняу. Культурная прыналежнасць 11 -цi сякерападобных падвесак, яшя паходзяць з помшкау вельбарскай культуры, не выклiкае пытанняу - гэта экзэмпляры з Бухлщкага Хутара, Плошчава ды Ступiчава [2, с. 64-66], да яшх дадаюцца падвесш з Малых Радвашчау. Магчыма, наяунасць помнiка альбо актыунасць насельнщтва вельбарскай культуры марк1руе таксама падвеска з Загор'я.
Астатшя падвесш выходзяць па-за межы арэала гэтай культуры - гэта знаходш з помшкау 1вань, Больцiшкi, Яскавiчы, Радунь, Мерчыц. Па-за арэалам вельбарскай культуры на тэрыторып Беларусi сякерападобныя падвесш выступаюць у двух рэгiёнах: на пауночных ускрайках Цэнтральнага Палесся i на поуначы Беларускага Панямоння. Пры гэтым на сённяшш дзень цяжка казаць пра культурны кантэкст знаходак з 1ваш, Радунi, Бальцiшкау: падаецца верагодным, што гэтыя знаходк1 сякерападобных падвесак адлюстроуваюць сувяз! мясцовага насельнщтва кола культур усходнееурапейскай лясной зоны з носьбиаш вельбарскай культуры.
6 А1-13-17.
1 - Стушчыва; 2 - Загор'е; 3 - Малыя Радвашчы; 4 - Плошчава; 5 - Бухлщю хутар; 6 - Яскавiчы;
7 - 1вань; 8 - Больцшкц 9 - Радунь; 10 - Мерчыцы
Карта 1. - Картаграфiя знаходак сякерападобных падвесак на тэрыторьп Беларусi
Верагодней за усё, падвесш з Iram i Яскаыч паступал ад "гоцкага" насельнщтва з Цэнтральнага Палесся. Бл!жэйшы вельбарсш помшк тут зафшсаваны каля Мiкашэвiч [12, с. 128] - прыкладна 40 км ад Яскаычы i 80 км да 1ваш. Сыходзячы з апошшх звестак аб помнiках гэтай культуры у Палессi - у месцах упадзення у Прыпяць яе буйных прытокау, рэк Ясельды i Гарынь, - прысутнасць гоцкага насельнщтва тут магла захоувацца да фазы D2 уключна. Пры гэтым насельнщтва магло быць уцягнута у сувяз! унутры знiкаючай ужо "гоцкай айкумены" памiж Падунау'ем, Пауночным Прычарнамор'ем i Польским Памор'ем. Доказам гэтага могуць служыць так1я знаходк1, як шчыток ад спражк1 тыпу Стшэганщэ-Щшаладаны-Керч (Strzegocice-Tiszaladany-Kerc) i ф!була-цыкада серы! Керч з селшча Мерчщы [11, с. 252]. У беларусшм Цэнтральным Палеса датыроуш позшх матэрыялау вельбар -скай культуры i раншх пражских перакрываюцца на працягу большага, чым меркавалася, адрэзка - з другой пало-вы IV па першыя дзесящгоддз! V ст. [13, с. 124]. Хутчэй за усё, насельнщтва двух культурных колау суюнавала у розных частках Прыпяцкага Палесся на працягу большай частк1 гунскага перыяду, пры гэтым праходзша пасту-повае паслабленне пазщый готау i усё больш шырокага рассялення раннепстарычных славян [13, с. 125].
Сякерападобныя падвесш з тэрыторьп Панямоння, хутчэй за усе, з'яуляюцца сведчаннем кантактау мясцо-вых жыхароу з вельбарсшм насельнщтвам з тэрыторш Беласточчыны: бл!жэйшым вельбарск1м помшкам з'яуля-ецца Чупрынава, як1 знаходзщца на р. Ласосна - левым прытоку Нёмана [14, s. 37]. Пры гэтым бл!зкае размя-шчэнне помшкау (вёск1 Бальцшш i Радунь знаходзяцца на адлегласщ 15-16 км адна ад адной) можа казаць аб тым, што падвесш, верагодна, дасягнул! гэтага рэпёну агульным шляхам. Трэба адзначыць, што у гэтым рэпёне апошшм часам усё больш адзначаюць месцазнаходжанняу з рэчаш, яюя магчыма аднесщ да вельбарскага насельнщтва. Уплыу "готау" у гэтым рэпёне пачынаецца на рубяжы II/III ст. На гэта указвае ф!була тыпу А.41, варыянту Z паводле Я. Шустара, з-пад в. Стараельня Дзятлаускага раёну [10, с. 8]. Штэнаунасць гэтых жа сувязей дасягае тку напрыканцы познерымскага перыяду i у пачатку Вялжага перасялення народау. Фшальны ж яго этзод
характарызуе скарб з Алекшыц Бераставщкага раёну, як1 магчыма датаваць не раней за рубеж IV-V стст. -першую трэць - сярэдзiну V ст. [10, с. 9].
Прысутнасць знаходак у Панямонш, як1я могуць датычыцца насельнiцтва культур гоцкага кола (скарбы з срэбньЕШ рымскiмi манетамi, некаторыя тыпы фiбул) можа з'яуляцца паказчыкам паступовага перамяшчэння части вельбарскага насельнiцтва у бок земляу сучаснай Лiтвы. Аднак, на сённяшш дзень такая iнтэрпрэтацыя знаходак, яшя з'яуляюцца выпадковыш i паходзяць ад "аматарау археалогп", пакуль можа насщь тольш гiпатэ-тычны характар.
Заключэнне. Таим чынам, на сённяшнi дзень на тэрыторы! Беларусi знойдзена 16 сякерападобных пад-весак, большасць з яшх паходзiць з арэала вельбарскай культуры. Што тычыцца знаходак па-за межамi арэала, то падвесш з тэрыторы! Прыпяцкага Палесся з'яуляюцца сведчаннем суюнавання гоцкага насельнiцтва i насель-нщтва усходнееурапейскай лясной зоны на працягу большай частк1 гунскага часу, а "сякерш" з тэрыторы! Панямоння - аб паступовым перамяшчэннi частк1 гоцкага насельнщтва у бок сучаснай Ливы.
Л1ТАРАТУРА
1. Kokowski A. Metalowe w^siorki w krztalcie topora na terenie Barbaricum na pölnoc i pölnocny-wschöd od limesu rzymskiego, w okresie rzymskim i we wcesnym okresie w^dröwek ludöw // 20 lat arheologii w Maslom^czu: 2 t. / pod red. J. Ilkj®ra, A. Kokowskiego. - Lublin, 1998 - S. 99-116.
2. Белевец В.Г. О находках топоровидных подвесок позднеримского времени на территории Беларуси // OIUM, Вип. 5: Черняхгвська культура. До 85-р!ччя вщ для народжання 1.С. Винокура. - Кшв, 2016. - С. 59-67.
3. Бондаренко Г., Охрiменко Г., Локайчук С., Скляренко Н., 1льчук С. Старожитностi готв на волин!. - Луцьк: Вежа-Друк, 2021.- 236 с.
4. Imiolczyk E. Miniaturyzacja röznych form kulturowych w kulturze kr^gu gocko-gepidzkiego w okresie rzymskim i w^dröwek ludöw. - Poznan, 2009. - 252 s.
5. Tempelmann-Mqczynska M. Srtoj kobiecy ludnosci kultury wielbarskiej i jego powizania z sasiednimi obszarami // Kultura wielbarska w mlodszym okresie rzymskim: (materially z konf.) / pod red. J. Gurby, A. Kokowskiego. - Lublin, 1989. - T. 2. - S. 205-218.
6. Стоянова А.А. Металев! тдвгски у форм! сокирок !з Криму // Археолопя. - Юеу, 2005. - № 2 - С. 47-54.
7. Gulyas Gy. A balta alaku csüngök a szarmata leletanyagban (Axe-shaped pendants among Sarmatian finds). In: Hadak utjan. A nepvandorlaskor fiatal kutatöinak XXIV. Conference of young scholars ont he Migration Period, Esztergom, November 4-6. 2014. Studia ad Archaeologiam Pazmaniensia. Archaeological Studies of PPCU Department of Archaeology - A PPKE BTK Regeszeti Tanszekenek kiadvanyai 3.1. - Magyar Tudomanyos Akademia Bölcseszettudomanyi Kutatöközpont Magyar Ostörteneti Temacsoport Kiadvanyok 3.1. Föszerk.: Türk A., szerk.: Balogh Cs. - Major B. Esztergom 2015, - О. 129-163.
8. Кухаренко Ю.В. Могильник Брест-Тришин / Акад. наук СССР, Ин-т археологии. - М: Наука, 1980. - С. 50.
9. Белявец В.Г. Даследаванш на селшчы Яскав!чы-1 у 2018 г.: да вывучэння помшкау "перадпражскага" гарызонту на Беларусюм Палеса // Часотс Беларускага дзяржаунага ушверспэта. Псторыя. - 2019. - № 3 - С. 110-145.
10. Белявец В. Рэчы вельбарскага паходжання у зборах Гродзенскага Дзяржаунага псторыка-археалапчнага музея // Labor omnia vincit. Праца заусёды перамагае: матэрыяльная культура у пстарычным кантэксце. Праблемы вывучэння i захавання: матэрыялы навуковай канферэнцш (г. Гродна, 6-7 мая 2021 г.) / УК "Гродзенсю дзяржауны музей псторып рэл1гй"; рэдкал.: А.У. Щхатрау (гал. рэд.), А.Д. Гаршкоу. - Гродна: ГрДУ !мя Яню Купалы, 2022 - С. 3-14
11. Белевец В.Г. Результаты разведочных работ на поселении Мерчицы-2 и перспективы изучения памятников римского времени и эпохи Великого переселения народов в белорусском Полесье // Европа от Латена до Средневековья: варварский мир и рождение славянских культур: К 60-летию А.М. Обломского. - 2017. - № 19. - С. 249-261.
12. Белявец В.Г. Помнш вельбарскай культуры у Турава-Пшсюм Палесс! праблемы вывучэння // Пст.-археал. зб. / Нац. акад. навук Беларуси - 2008. - № 22. - С. 124-143.
13. Белевец В.Г. Бутероль из Яскович: к изучению эпохи Великого переселения народов в Припятском Полесье // Stratum plus. - 2020 - № 4 - С. 115-130.
14. Andrzejowski J. Ciekawe materyaly z okresu rzymskiego znalezione w Czuprynowie w woj. Bialostockim // Nunc de suebis disendum est: studia dedukowane profesorowi Jezemu Kolendo w 60-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowej / Inst. Archeologii Uniw. Warszawskiego; [red.: A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski]. -Warszawa, 1995. - S. 35-46.
Пастуту 12.04.2023
О НОВЫХ НАХОДКАХ ТОПОРОВИДНЫХ ПОДВЕСОК НА ТЕРРИТОРИИ БЕЛАРУСИ
В.А. ЛУЧШЕВА (Институт истории НАН Беларуси, Минск)
Статья посвящена топоровидным подвескам с территории Беларуси, которые были найдены за последние годы. Рассмотрены вопросы интерпретации данных украшений, их датировка и картография. Подвески с территории Припятского Полесья являются свидетельством сосуществования готского населения и населения восточноевропейской лесной зоны на протяжении большей части гуннского времени, а "топорики " с территории Понемонья - о постепенном перемещением части готского населения в сторону современной
Литвы. Данные выводы могут быть использованы для дальнейшего изучения контактов населения восточноевропейской лесной зоны и готского населения в этот период.
Ключевые слова: археология Беларуси, железный век, позднеримское время, вельбарская культура, готы, шейные украшения, топоровидные подвески, картография, типология.
NEW FINDS OF AXE-SHAPED PENDANTS ON THE TERRITORY OF BELARUS
U. LUCHSHEVA
(Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus, Minsk)
The article is devoted to axe-shaped pendants from the territory of Belarus, which have been found in recent years. The issues of interpretation of these ornaments, their dating and cartography are considered. The pendants from the territory of the Pripyat Polesie are evidence of the coexistence of the Gothic population and the population of the Eastern European forest zone for most of the Hunnic time, and the "hatchet" from the territory of the Ponmont region indicates the gradual movement ofpart of the Gothic population towards modern Lithuania. These findings can be used to further study the problems of contacts between the Eastern European forest zone and the Gothic population during this period.
Keywords: archaeology of Belarus, Iron Age, Late Roman times, velbar culture, Goths, necklace, axe-shaped pendants, cartography, typology.
