CC BY
10UOT 911.375
AB ÇERON-XIZI iQTiSADi RAYONUNUN §9H9RL9RiNIN DEMOQRAFiK VaZiYYaTi УЭ SOSiAL-iQTiSADi PROBLEMLaRi
NAGIYEV SALEH QASIM OGLU
Baki Dövlat Univeristeti
RAMAZANOVA §aFA MUSA QIZI
Baki Dövlat Univeristeti
XüJasa. Tddqiqat i§inds Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda §shsr msskunla§masinin formala§masi vs inki§aR,mzibati rayonlar üzrs urbanizasiya ssviyyssinin dinamikasi tdhlil edilmi§dir. Regionun §shsr msntsqslsrinds demoqrafikproseslsrin tsdqiqigöstsrir ki, son illsr shali arasinda tsbii artim, dogum vs nikahlarin dinamikasinda azalma mü§ahids edilmi§dir. Regionda §shsrlsrin demoqrafik inki§af problemlsri vs onlarin hslli istiqamsti üzrs tsklif vs tövsiyslsr verilimi§dir.
Msqalsds tddqiqat aparilan dövr srzinds (1989-2023-cü illsr) Baki §shsrinds demoqrafik proseslsr öyrsnilmi§, onlarin iqtisadi inki§afa tssiri ara§dirilmi§dir. Hsmçinin Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun §shsrlsrinin demoqrafik göstsricilsri ümumi§shsr shalisi üzrs göstsricilsrls müqayissli §skilds tshlil olunmu§ vs tsdqiqat nsticssinds a§kar olunan problemlsrin hslli yollari ssaslandirilmi§dir.
Açar sözbr: §shsr msskunla§masi, urbanizasiya,demoqrafik proseslsr, tsbii artim, iqtisadiinki§af, miqrasiya.
ДЕМОГРАФИЧЕСКАЯ СИТУАЦИЯ И СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ ГОРОДОВ АБШЕРОН-ХЫЗИНСКОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЙОНА
Аннотация. В исследовании проанализированы формирование и развитие городского расселения в Абшерон-Хызинском экономическом районе, динамика уровня урбанизации в административных районах. Исследование демографических процессов в городах региона показывает, что в последние годы наблюдается естественный прирост населения, снижение динамики рождаемости и браков. Были даны предложения и рекомендации по проблемам демографического развития городов региона и их решению.
В статье изучены демографические процессы в городе Баку в период исследования (1989-2023 годы) и исследовано их влияние на экономическое развитие. Также были проанализированы демографические показатели городов Абшерон-Хызинского экономического района в сравнительном порядке с показателями общего населения города и обоснованы пути решения выявленных в результате исследования проблем.
DEMOGRAPHIC SITUATION AND SOCIO-ECONOMIC PROBLEMS OF THE CITIES OF ABSHERON-KHIZI ECONOMIC REGION
Summary, In the study, the formation and development of urban settlement in the Absheron-Khizi economic region, the dynamics of the level of urbanization in administrative regions were analyzed. The study of demographic processes in the urban areas of the region shows that in recent years there has been a natural increase in the population, a decrease in the dynamics of births and marriages. Proposals and recommendations were given on the demographic development problems of cities in the region and their solution.
Demographic processes in the city of Baku were studied during the research period (19892023) in the article, and their impact on economic development was investigated. Also, the
demographic indicators of the cities of Absheron-Khizi economic region were analyzed in a comparative manner with the indicators of the general city population, and the solutions to the problems revealed as a result of the research were substantiated.
Giri§. Regional inki§af siyasati ümumi sosial-iqtisadi inki§af siyasatinin 9ox mühüm tarkib hissasidir. Dövlatin sosial-iqtisadi inki§af siyasatini müayyanla§diran daxili amillar sirasina ölkadaxili regionlarin inki§afinda iqtisadi va sosial baximdan alveri§li nisbatlarin formala§dirilmasi, regionlarda ahalinin ma§gulluq va hayat saviyyasinin qorunub saxlanmasi va yüksaldilmasi mühüm yer tutur. Bu proses iqtisadi rayonlarda mahsul va xidmat buraxili§i, galirlarin kamiyyat artimina, elaca da onlarda ya§ayan ahalinin rifah halinin yüksaldilmasina, ma§gulluq probleminin hallina, ahalinin yerlarda qalmasina, miqrasiyanin qar§isinin alinmasina yönaldilmalidir.
Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda §ahar maskunla§masinin geodemoqrafik §araiti va inki§afinin nizamlanmasi ölkada aparilan dayaniqli sosial-iqtisadi siyasatin müayyan hissasini ta§kil edir [1]. Regionda istehsalin va ahalinin daha samarali arazi ta§kili ü9ün §aharlarin demoqrafik §araitinin öyranilmasi zaruriliyi ortaya 9ixir. Geodemoqrafik §arait ahalinin tabii harakati, onun strukturu va yerla§dirilmasi qanunauygunluqlarini aks etdirir. Hazirda Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda ahalinin 90%-i, sanaye va sosial-iqtisadi potensialin böyük hissasi §ahar mantaqalarinda camla§ir.
Azarbaycanin sanaye potensialinin va bununla bagli infrastruktur obyektlarinin aksar hissasinin Baki §aharinda va Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda yerla§masi va eyni zamanda regionlarda bir 9ox müassisalarin, istehsal va xidmat obyektlarinin faaliyyatinin zaiflamasi va ya tamamila dayanmasi ahalinin ölka paytaxtina va Ab§erona axinini süratlandirdi. Bu amillar öz növbasinda iqtisadiyyatin regional baximdan inki§afina manfi tasir göstarmi§, regionlarin inki§afi arasinda farqin artmasina, bir 9ox yerlarda sosial-iqtisadi, demoqrafik va ekoloji vaziyyatin agirla§masina sabab oldu. Bütün bunlar mövcud potensialdan samarali istifada etmakla regionlarin sosial-iqtisadi inki§af saviyyasinin yüksaldilmasini va onlar arasinda farqin minimuma 9atdirilmasini talab edirdi. Mövcud problemlar nazara alinaraq bu istiqamatda 9ox sayli Dövlat Proqramlari qabul olundu. Qabul edilan dövlat proqramlarinin icrasi naticasinda alda edilan naaliyyatlar müsbat dayi§ikliklara sabab oldu, regionlar arasinda sosial-iqtisadi inki§afda farqlar getdikca azalmaqdadir.
Ölkanin digar §aharlari ila müqayisada iqisadi rayonda ahali süratla artir. Tabii va miqrasiya artimi naticasinda ahalinin sayi, cins-ya§,pe§a tarkibinin dayi§masi §aharlarda demoqrafik problemlari kaskinla§dirir. Regionun §aharlari artan ahalinin talabatlarini ödaya bilmir, i§sizlik, infrastruktur xidmatlarinda 9ati§mazliq, manzil problemi, atraf mühitin pozulmasi, galir bölgüsünda barabarsizlik,artan sosial tabaqala§ma va s. problemlar bütün qlobal §aharlarda oldugu kimi Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun §aharlarinda da mü§ahida olunur. Mövcud problemlarin halli ü9ün yüksak urbanizasiyala§mi§ Sumqayit, Xirdalan §aharlarinda miqrasiya proseslari nizamlanmali, ahalinin ma§gulluq problemi hall edilmali, bu istiqamatda ciddi tadbirlar hayata ke9irilmalidir.
2023-cü il ü9ün verilmi§ statistik göstaricilara nazar yetirsak iqtisadi rayon üzra an yüksak urbanizasiya Sumqayit §aharindadir. §ahar mantaqalarinin demoqrafik inki§afinda qar§iya 9ixan problemlarin halli ü9ün elmi tahlillarin aparilmasi va onlarin naticalarina göra dövlat saviyyasinda tadbirlar planinin hazirlanmasi olduqca zaruridir.
Material va metod. Azarbaycanda §ahar ahalisinin demoqrafik inki§af xüsusiyyatlari va onlara tasir edan amillari ö.M.Hacizada, V.ö.öfandiyev, Z.N.Eminov, S.Q.Nagiyev, §.Q.Damirqayayev, E.S.Badalov, R.N.Karimov va ba§qa alimlar öyranmi§dir.
Tadqiqatin statistik asasini 1999, 2009, 2019-cu illarin siyahiya alma materiallari va 2020-2023-cü illarin statistik göstaricilari ta§kil etmi§dir. Bu maqsada nail olmaq ü9ün müqayisali tahlil, sistem-struktur, tarixi-cografi tahlil, statistik tadqiqat metodlarindan istifada edilmi§dir.
i§i hayata ke9irmak ü9ün ham ümumi §ahar ahalisi, ham da Baki §ahari üzra statistik malumatlar sistemla§dirilmi§, strukturla§dirilmi§ va müqayisali §akilda tahlil edilmi§dir.
Tahlil va müzakira. Azarbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 109-cu maddasinin 32-ci bandina asasan 7 iyul 2021-cil Azarbaycan Respublikasinin Prezidenti ilham öliyevin sarancami ila Azarbaycan Respublikasinin iqtisadi rayonlarinin yeni bölgüsü tasdiq edildi ki, bu iqtisadi rayonlardan biri da Ab§eron-Xizidir. Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonu ümumi ahalisinin sayina göra respublikada 14 iqtisadi rayondan 3-cü yeri tutur, ham9inin §ahar ya§ayi§ mantaqalarinin ahalisinin sayina göra 2-ci yeri tutur. 2023-cü ilda Azarbaycan Respublikasinda iqtisadi rayonun ümumi ahaliya göra xüsusi 9akisi 9.4% va §ahar ahalisi üzra 12.4% olmu§dur. Regionda 3 §ahar va 13 qasaba vardir, lakin buna baxmayaraq ölkanin §ahar ahalisi üzra payinin (cadval-2), yani yüksak olmasi ila farqlanir . Regionda §aharlar yaxin ke9mi§da yaranmi§dir, Sovet dövründa sanayela§ma ila alaqadar 1949-cu ilda Sumqayit §ahari, sonralar Xirdalan va Xizi §aharlari ta§kil edilmi§dir.[5].Regionda §ahar ahalisi sayinin artimi 1989-1999-cu illarda 11,3 % oldugu halda, müstaqillik dövrünün 1999-2009-cu illar arzinda artim 10,9% olmaqla avvalki göstaricini qabaqlami§,2009-2019-ci illarda isa 9,0%, 2029-2023-cü illar isa 30,1% olmu§dur.Hazirda regionun §ahar ahalisinin ölka üzra xüsusi 9akisi 1999-cu illa müqayisada qisman artmi§dir.(cadval 1).
Cadval 1.
Regionun §ahar ahalisinin artim dinamikasi va xüsusi ?akisi
illar iqtisadi rayon ahalisi (min nafarla) öhalinin ölka üzra payi (%) Urbanizasiya saviyyasi, %
Ümumi §ahar Ümumi ahali üzra §ahar ahalisiüzra
1989 334,4 309,6 4,8 8,1 92,6
1999 378,1 349,0 4,8 8,6 92,3
2009 513,9 474,3 5,8 10 92,3
2019 866,8 526,2 8,7 9,7 60,7
2023 874,1 752,8 8,6 13,6 86,1
Manba:Azarbaycanin demoqrafik göstaricilari, Baki: DSK 2023
Regionda §ahar üzra ahalinin xüsusi 9akisinin a§agi oldugu inzibati rayon Xizidir, §ahar ahalisinin xüsusi 9akisinin yüksakliyi ila farqlandiyi arazilari isa Sumqayit §ahari va Ab§eron rayonudur. Ham kandlarin va qasabalarin sayinin 9oxlugu, ham fiziki-cografi xüsusiyyatlar,ham da uzun müddat Baki §aharinin tasiri altda olmalari urbanizasiya saviyyasina müsbat tasir edan amillardir. §ahar ahalisinin xüsusi 9akisinin 9ox oldugu §ahar isa Sumqayitdir(426,0 min).(Cadval 2.) Regionda an yüksak urbanizasiya saviyyasi da Sumqayit §aharinda, an a§agi isa Xizi §aharinda mü§ahida edilmi§dir[4].
Cadval 2.
Çaharlarda ahali sayinin dayiçilmasi va rayonlarda urbanizasiya saviyyasi (min nafar)
Rayonlar
№ Çaharlar 1989 1999 2009 2019 2023 üzra urbanizasiya saviyyasi %
1 Sumqayit 254,4 283,2 309,4 422,6 426,0 100%
2 Xirdalan 24,1 35,0 91,5 315,6 318,1 73,7%
3 Xizi 5,7 7,0 7,5 8,5 8,7 52,4%
Manba: Azarbaycanin demoqrafik göstaricilari Baki: DSK, 2023
1989-cu ilda Sumqayit çaharinda §ahar ahalisinin artim tempi an böyük göstariciya malik olsa da, sonraki dövrda §aharda 2,5 dafadan çox azalma mü§ahida edilmiçdir. Son 10 illik dövr arzinda Sumqayitda tabii artimin yüksak göstaricisi qeyda alinmi§dir.
Cadval 3.
Çahar ahalisinin tabii artim dinamikasi (har 1000 nafara göra)
inzibati tarkibi Tabii artim Dogum Ölüm
2005 2010 2015 2023 2005 2010 2015 2023 2005 2010 2015 2022
Ölka 8,4 11,2 10,1 4,6 14,6 17,2 16,0 12,0 6,2 6,0 5,9 8,7
Abçeron-Xizi 9,0 10,1 11,4 4,4 15,7 15,2 16,2 8,6 6,7 5,1 4,8 4,3
Sumqayit 7,9 9,3 11,1 3,1 13,2 14,9 16,3 8,0 5,3 5,6 5,2 4,9
Abçeron 10,7 8,1 9,7 3,1 17,7 11,9 13,9 5,8 7,0 3,8 4,2 2,7
Xizi 8,5 12,9 13,3 6,9 16,1 18,9 18,4 12,1 7,6 6,0 5,1 5,2
Manba: Azarbaycanin demoqrafik göstaricilari Baki: DSK, 2022.
Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda urbanizasiya saviyyasi inzibati rayonlar üzra müxtalifliyi ila seçilir, bela ki, 95-100% olan Sumqayit, 80%-dan a§agi göstarici isa digar rayonlara aiddir. 9n a§agi urbanizasiya saviyyasi ila Xizi rayonu farqlanmiçdir. 1989-2023-cü illar regionda ahalinin dinamikasinda daim yüksak artim mü§ahida olunur, §ahar ahalisinin da xüsusi çakisinin göstaricisi 1989-2023-cü illar üzra süratla artan dinamika ila davam edir. Lakin §ahar ahalisi kand ahalisina nisbatda çox yüksakdir. iqtisadi rayonda Sumqayit §aharinin ahalisi ümumi iqtisadi rayon ahalisinin 47%-ni taçkil edir. Nazara alaq ki, iqtisadi rayonda an yüksak urbanizasiya Sumqayitdadir. iqtisadi-rayonun ahalisinin cami 90%-i §ahar ahalisidir. Bu proses tabii artimda kand ahalisinin daha süratli artimi va miqrasiya ila baglidir,belaki kandlardan region çaharlarina miqrasiya axini yüksakdir. 9n asasi isa §aharla§ma ila bagli olaraq arazinin iqtisadi potensialindan istifada edilmasi naticasinda sanayenin inkiçafinda yüksali§in olmasidir va bu urbanizasiya prosesi ^ün §arait yaradir. 1989-2023-cü illar araliginda yani 34 il arzinda iqtisadi-rayonun §ahar ahalisi haddindan artiq (442 min) artmiçdir. Buda ilda 13min nafardan çox artim demakdir. Urbanizasiya ila bagli digar bir problem iqtisadi-rayonda çox az kand oldugu halda cami 13 qasabanin olmasidir.Masalan Xizi
rayonu arazisina gora an boyuk rayon olmasina baxmayaraq §ahar ahalisi artimi va urbanizasiya zaifdir. Rayon 1 §ahar,3 qasaba, az sayda kanddan ibaratdir.
Regionda aparilan dayaniqli sosial-iqtisadi siyasatin naticasi olaraq yeni muassisalar yaradilmi§ va ma§gullugun artmina takan verilmi§dir. iqtisadi-rayonda 2022-ci ilda 9oxlu sayda yeni i§ yeri a9ilmi§dir. Bu sababdan §aharlara kand yerlarindan miqrasiya suratlanmi§dir.Tahlillara gora, region §aharlarini ahali sayina va iqtisadi potensialina gora qrupla§dirsaq, Sumqayit regional markaz ,Xirdalan olka ahamiyyatli,Xizi isa inzibati-rayon markazi kimi formala§masini gorarik. Regional markaz §aharlarin yerla§diyi inzibati rayonlarda §ahar ahalisinin xususi 9aki gostaricisi yuksak olmasi ila farqlandiyi halda,digar rayon markazlarinda bu gostarici a§agi olur, ancaq bu baximdan Xirdalan §ahari istisna ta§kil edir. Regionda §aharlarin ahali sayina gora ieraxiya qrupla§masinin tahlili gostarir ki, §aharlar boyumaya dogru gedir.
2005-2023-ci illar uzra tahlillar gostarir ki, iqtisadi rayonda §ahar ahalisi sayinin tabii artiminda 2005-2015-ci illarda artim,2015-2023-ci illarda isa azalma olmu§dur.2023-ci il uzra umumi artimin 80%-i §ahar ahalisinin tabii artiminin payina du§mu§dur. Bu statistika gostarir ki, §ahar ahalisinin tabii artimi 9ox yuxaridir.
Mustaqillik dovrunda §ahar mantaqalarinda ahali sayinin inki§afinda tabii artimin va miqrasiyanin rolu 9ox boyuk olmu§dur. Son illar camiyyatda sosial qruplar arasinda hayat §araiti va tarzinin, milli-madani dayarlarin, xususila ganc ailalarin ovlada munasibat baxi§inin dayi§masi tabii artim prosesinin gedi§ina tasir edir. Regionun §ahar maskanlarinda geodemoqrafik §araitin formala§masinda ahalinin tabii harakatinin va miqrasiyanin rolu boyukdur. 2005-2023-ci illarda §ahar ahalisinin dogum tempi va tabii artimi Respublika gostaricisini qabaqlami§dir.
Tadqiqat aparilan dovr arzinda, Bakida va Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda ahali suratla artsa da, olka §ahar ahalisina gora payi tadrican azalmi§dir. 1979-cu ilda olka §ahar ahalisina gora Boyuk Bakinin payi 48,4%-dan 2022-ci ilda 42,9%-a enmi§dir. ( §akil 1). Mustaqilliyin ilk illarinda §aharlarda ahalinin sayinin azalmasina miqrasiyalar sabab olmu§dur. Sonraki dovrda bu prosesa 2000-ci ilda ya§ayi§ mantaqalarinin statusu haqqinda qanunvericilikda dayi§iklik edilmasi da ciddi tasir gostarmi§dir. Qabul edilmi§ qanuna gora, avvallar movcud olmu§ kand qasabalari da §ahar ya§ayi§ mantaqalari sirasina daxil edilmi§dir ( 9fandiyev, 2015: s. 76). Naticada umumi §ahar ahalisinin xususi 9akisinin artmasi da Bakinin va Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun payinin azalmasina sabab olmu§dur.
§akil 1. Umumi §эЬэг ahalisi uzra Bakinin payi, %-1э
2023-cu ilda olka uzra yeni a9i1an i§ yerlarinin 85%-i Baki §ahari va Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda a9i1mi§dir. Bela vaziyyat ahalinin daha 90X Baki va Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun §aharlarinda camlanmasina sabab olur. Hal-hazirda iqtisadi faal ahalinin 8,4%-i, ma§gul ahalinin isa 9,9%-i Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun payina du§ur. Sosial-iqtisadi inki§af saviyyasinin yuksak olmasi, ahalinin burada camlanmasi iqtisadi rayonda geni§ sosial-infrastruktur §abakasinin formala§masina sabab olmu§dur. Respublika uzra sosial sferanin
demak olar ki, 2G%-i iqtisadi rayonun §aharlarinda camlanmi§dir. Ölka üzra maktabaqadar tahsil müassisalarinin 6,8%-i, burada tahsil alan uçaqlarin isa 9,3%-i, ümumi tahsil müassisalarinin 6,8%-i dü§düyü halda, onlarda tahsil alan çagirdlarin isa 8%-i dü§ür. Özal sektor üzra maktabaqadar tahsil müassisalarinin 5,4%-i , ümumi tahsil müassisalarinin 12%-i Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda yerlaçir. Ali tahsil müassisalarinin 1G,4%-i, talabalarin isa 7,5%-i iqtisadi rayonun payina dü§ür. Hamçinin ölka üzra ümumi xastaxanalarin 4%-i, hakimlarin 6,1%-i, orta tibb iççilarinin 4,5%-i iqtisadi rayonda camlanmi§dir.{4}
Azarbaycanda miqrasiyanin birinci sababi regionlar arasi barabarsizlikdir. Yuxarida sadlanan amillar Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonu va Baki §aharinin ölkanin asas urbanizasiya markazi, miqrasiyanin calbedici nöqtasi kimi formalaçmasina takan verir. ölbatta daha yax§i i§ imkanlari, tahsil va tibbi xidmatlar va s. kimi amillar bir asrdan çoxdur ki, §ahara miqrasiyani stimullaçdirir, naticada çaharda qeydiyyatsiz yaçayan ahalinin sayi artir.
Natica va takliflar. Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda §ahar maskunlaçmasi va §aharlarin demoqrafik inkiçaf proseslarinda mü§ahida olunan meyillari tadqiq edarkan galdiyimiz naticalar, verilan takliflar açagidaki kimi ümumila§dirila bilar:
- iqtisadi rayonda 1999-2023-ci illar arzinda §ahar ahalisi sayinin artiminda an mühüm rol oynayan amil tabii artim va miqrasiya olmuçdur. Bu dövr çaharlar ^ün müsbat miqrasiya saldosu saciyyavi idi.
- Regionda çaharlar arasinda an yüksak ahali sayinin artimi Sumqayit, va Xirdalandadir.2010-2023-cü illarda regionun §ahar ahalisinin orta illik artimi süratlanmi§dir.
-Regionun çaharlarinda demoqrafik inkiçaf problemlarinin nizamlanmasi üçün, onlarda maçgulluq, sosial müdafia, tibb va digar sahalarda davamli tadbirlari hayata keçirmak.
- Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun Baki çahari ila arazilarin qonçulugunda yerlaçmasi va ölkanin mühüm strateji ahamiyyatli regionlarindan olmasi ila bagli, çaharsalma va çaharlarin inkiçafi dövlatin asas prioritet istiqamati kimi mühüm ahamiyyat daçimalidir.
- Perspektiv demoqrafik proseslarin tahlili göstarir ki, yaxin 1G ilda regionun §ahar ahalisinin tabii artim va dogum tempinin amsal göstaricisinin azalmasi, xüsusila orta illik artimin daha a§agi saviyyaya dü§masi ehtimal edilir, bu isa çaharlarda demoqrafik inkiçafin langimasina çarait yaradacaq va ölka ^ün strateji ahamiyyatli problemlari darinlaçdiracakdir. Bu istiqamatda açagidaki takliflari tövsiya edirik.
- Yeni yaranmi§ Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunda ahalinin dayaniqli maskunlaçmasi tamin edilmalidir.
- Regionun iqtisadi potensiali nazara alinmaqla sanaye mahallalarinin yaradilmasi, hamçinin mövcud olan arazilardai sa bu mahallalarin daha da inkiçaf etdirilmasi va onlara yaxin kandlarin birlaçdirilarak §ahar infrastrukturuna uygun yenilanmasi vacib masaladir.
-Ab§eron-Xizi iqtisadi rayonunun turizm-rekrasiya ehtiyatlarinin hesabina atrafda xidmat sahalari yaradilmali,belalikla i§ imkanlari üçün §arait yaradilmalidir.
- iqtisadi rayonda böyük kandlara qasaba, böyük qasabalara isa §ahar statusunun verilmasi maqsadauygundur.
-iqtisadi rayonda saglam,müasir,tahlükasiz,dayaniqli §aharsalma i§lari aparilmalidir.
9D9BIYYAT
1. "Azarbaycan Respublikasi regionlarmm 2019-2023-cü illarda sosial-iqtisadi inki§afi Dövlat Proqrami"
2. Azarbaycanin demoqrafik göstaricilari. Baki 2023, DSK
3. Azarbaycanin ahalisi. Baki-2023, DSK.
4. Azarbaycanin Regionlari. Baki-2023, DSK
5. Azarbaycan Respublikasinin cografiyasi. II cild, Avropa, Baki-2013,
6. öfandiyev V.0., Nagiyev S.Q. Geourbanistika, Baki - 2017, 271
7. Eminov Z.N. Azarbaycanin ahalisi. Baki-2005, Çiraq.
8. öfandiyev V.9. Müasir marhalada Azarbaycanin §ahar ahalisinin sayinin dinamikasi. "Cografiya va tabii resurslar", № 1. 2015
9. Mammadov R.M., Eminov Z.N., öyyubov N.H. öhali cografiyasinin realliqlari: inkiçaf dinamikasi, maskunlaçma, resurslar va perspektivlari. Müstaqillik yollarinda. Baki-2016, Çarq-Qarb
10. Нагиев С.К. Малые и средние города в системе расселения Азербайджана. РГО «Известия», Санкт-Петербург, 2009 г, стр. 76-79.
11. Нагиев. С.К. Новейшие тенденции развития расселения в Большом Баку. Материалы научной конференции, посвященные 90-летию со дня рождения Ризвана Пириева. Баку, 2014 год, стр 197-202
12. Нагиев С.К. Демографическая обстановка в Азербайджане РГО «Известия», Санкт-Петербург, 2005 г. стр. 71-77.
13. Нагиев. С.К. Региональные особенности территориальной подвижности населения Азербайджана. Статьи Азербайджанского географического общества. 14 том, 2009 год, стр 230-234
