CC BY
0é
Ws,
Al DAREJEDEGI OQIWSHILARDIN INGLIS TILINEN KOMMUNIKATIV KONLIKPESIN RAWAJLANDIRIW MEXANIZMLERI (QARAQALPAQ KLASSLARI MISALINDA)
Xabibullayeva Guljaxan Kengesbay qizi
13.00.02 - Tayanish doktoranti, Qaraqalpaq màmleketlik universiteti https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10654310
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 05th February 2024 Accepted: 12th February 2024 Online: 13th February 2024
KEY WORDS Aktivlestiriw, oz-ara sheriklik, ameliy shmigiwlar, qaraqalpaq klasslar, konlikpeler.
Bul maqalada A1 darejedegi oqiwshilardm inglis tilinen kommunikativ konlikpelerin rawajlandiriw ushin qaraqalpaq klasslarinda qollanilatugin mexanizmler talqilanadi. Bul mexanizmler oqiwshilardm tildi ameliy türde paydalaniw qabiletlerin rawajlandiriwga jardem beredi ham olardin oz pikirlerin anlatiw ham basqa insanlar menen sawbetlesiw qabiletlerin rawajlandiradi. Bulardin barligi qaraqalpaq klasslarinda inglis tili üyreniw ushin zarürli bolip tabiladi ham A1 darejedegi oqiwshilar ushin jüda paydali boladi. Oqiwshilar bul mexanizmler arqali tildi ameliy türde paydalaniwdi üyrenedi ham usinin menen olardin inglis tilinde kommunikaciya qabiletleri jane de rawajlanadi.
Qaraqalpaq klasslari kontekstinde A1 därejesinde inglis tilinde kommunikativ kompetenciyani rawajlandiriw judä zärurli bolip tabiladi. Bul tekgana global tälim häm käsiplik osiw mumkinshiligin berip qoymay, bälki social häm mädeniy baylanislardi da bekkemleydi [2].
A1 därejesi keyinsheli inglis tilin tabisli uyreniw ushin tiykar bolip tabiladi. Bul studentlerge kundelik baylanisqa bolgan isenimin arttiriw mumkinshiligin beredi, sonin menen birge, tildi teren uyreniw ushin tiykar bolip xizmet etedi.
Kommunikativ kompetenciyani rawajlandiriw mexanizmlerinin ähmiyeti tekgana qaraqalpaq jämiyeti kontekstinde inglis tilinin lingvistik ähmiyetin gana emes, bälki mädeniy ähmiyetin de aytip otedi. Bul process tekgana baylanis konlikpelerin qäliplestirip qoymay, bälki jana bilimler, mädeniy här turlilikti tusiniw häm oqiwshilardin jeke osiwi ushin jana jollardi ashadi.
Kommunikativ konlikpeler, oqiwshilar ortasindagi eki tärep ortasinda baylanislardi asiriw häm inglis tilin ämeliy turde uyreniwdi tämiyinlew ushin zärurli bolip tabiladi. Bul maqalada, kommunikativ konlikpeler, olardin qanday jollar menen rawajlantirilatugini häm qanday oqitilatugini haqqinda magliwmat beriledi. Qaraqalpaq klasslarinda inglis tilin oqitiwdin zärurligi häm kommunikativ konlikpeler rawajlandiriw mexanizmleri, oqiwshilar arasinda sherikliktin asiriliwi, eki tärep ortasinda baylanislar otkeriw häm jumis birliklerin sholkemlestiriw siyaqli temalar korsetiledi [4].
é
Ws,
Kommunikativ konlikpeler, oqiwshilar ortasindagi eki tärep baylanislarin asiriw häm inglis tilin ämeliy turde uyreniwdi tämiyinlew ushin zärurli bolip tabiladi. Bul konlikpeler, oqiwshilardin tildi paydalaniw häm säwbetlesiw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi. Kommunikativ konlikpeler arqali, oqiwshilar tildi uyreniwdin jäne de ämeliy häm nätiyjeli usillarin uyrenedi. Bul konlikpeler, oqiwshilar arasindagi sheriklikti asiriw, eki tärep arasinda baylanislar otkeriw häm jumis birliklerin sholkemlestiriw siyaqli temalarga da järdem beredi. Kommunikativ konlikpeler, oqiwshilarga tildi ämeliy turde paydalaniw, sorawlar beriw, juwap beriw, pikir bildiriw, tusiniklerdi anlatiw häm basqa eki tärep ortasinda baylanislardi otkeriw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi.
Qaraqalpaq klasslarinda inglis tilinen kommunikativ konlikpelerdi rawajlandiriw ushin tomendegi mexanizmler paydalaniliwi mumkin:
1. Säwbetler häm debatlar: Klaslarda sholkemlestiriletugin eki tärep baylanislar häm debatlar, oqiwshilardin tildi ämeliy turde paydalaniw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi. Bul debatlar, oqiwshilardi tildi uyreniwge qizigiwshiliq häm qosimsha motivaciya aliwga järdem beredi [1].
2. Rolli oyinlar: Rolli oyinlar, oqiwshilardin tildi ämeliy turde paydalaniw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi. Bul oyinlar, oqiwshilardin tildi ämeliy turde paydalaniwdi uyreniwde järdem beredi häm olardin tildi paydalaniw qäbiletlerin rawajlandiradi.
3. Kooperativ uyreniw usillari: Kooperativ uyreniw usillari, oqiwshilardin bir-birine järdem beriw häm säwbetlesiw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi. Bul usillar, oqiwshilardin tildi ämeliy turde paydalaniwdi uyreniwde järdem beredi häm olardin oz-ara sheriklik qiliw häm jumis birliklerin sholkemlestiriw qäbiletlerin rawajlandiradi.
4. Dogerekler: Dogerekler, oqiwshilardin tildi ämeliy turde paydalaniw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi. Bul dogerekler, oqiwshilardin tildi paydalaniw, sorawlar beriw, juwap beriw, pikir bildiriw häm tusiniklerdi anlatiw qäbiletlerin rawajlandiradi.
5. Oqiw materiallarinin ämeliy qollaniliwi: Oqiw materiallarinin ämeliy qollaniliwi, oqiwshilardin tildi ämeliy turde paydalaniw qäbiletlerin rawajlandiriwga järdem beredi. Bul usilda, oqiw materiali ämeliy shinigiwlar järdeminde oqiwshilarga uyretiledi häm olardin tildi paydalaniw qäbiletlerin rawajlandiradi.
A1 därejesindegi oqiwshilarda inglis tilinde kommunikativ kompetentsiyani rawajlandiriw mäseleleri häm sheshimi (qaraqalpaq klasslari misalinda ) tomendegilerdi oz ishine aladi:
Resurslardin sheklengenligi- Internetke häm zamanagoy texnologiyalarga baylanistin sheklengen mumkinshilikleri inglis tilin uyretiw ushin onlayn resurslardan paydalaniwdi qiyinlastiriwi mumkin.
Mädeniy ayriqshaliqlardi jeterli därejede tusinbew: Inglis tilinde soyleytugin mämleketlerdin mädeniy nuanslarin naduris tusiniw inglis tilinde nätiyjeli säwbetlesiwdi qiyinlastiriwi mumkin.
Motivatsiya jetispewi: Inglis tilin uyreniwge qizigiwshiliq yamasa tusinbew sabaqlarda aktiv qatnasiw häm tapsirmalardi orinlawda tosiq boliwi mumkin.
Korsetilgen mashqalalarga tomendegishe sheshim tabiw mumkin:
é
Ws,
Tálim resurslarin maslastiriw: Sheklengen shárayatlarda nátiyjeli oqitiw ushin internetke keñ kirisiwdi talap etpeytugin maslastirilgan oqiw materiallari hám texnikalarin jaratiw.
Mádeniy elementlerdiñ integraciyasi: Inglis tilin úyreniwdi jáne de aktual hám qiziqli qiliw ushin qaraqalpaq xalqiniñ mádeniy táreplerine itibar qaratqan halda sabaqlardi islep shigiw.
Jergilikli tálim iniciativlerin jaratiw: Qaraqalpaq jámiyetshiliginde inglis tilin úyreniw zárúrligini xoshametlew hám túsiniwge qaratilgan programmalar hám ilajlardi qollap-quwatlaw [5].
Bul sheshimler mashqalalardi saplastiriwga hám qaraqalpaq klasslarinda A1 klass oqiwshilarinda inglis tilinde kommunikativ kompetentsiyaniñ nátiyjeli rawajlaniwin támiyinlewge járdem beredi.
Qaraqalpaq klasslarinda A1 klass oqiwshilarinda inglis tilinde kommunikativ kompetenciyani rawajlandiriw mexanizmlerinen paydalaniw basqishlarina tómendegiler kiredi:
1. Dárejeni bahalaw: Studentlerdiñ individual mútajlikleri hám tayarliq dárejesin aniqlaw ushin til kompetenciyasi dárejesin dáslepki bahalawdan ótkeriw.
2. Maqsetlerdi aniqlaw: Studentler menen birgelikte baylanis qábiletleri hám jagdaylarga itibar qaratip, inglis tilin úyreniwde aniq maqsetlerdi belgilew.
3. Materiallardi maslastiriw: Qaraqalpaq oqiwshilariniñ mádeniy qásiyetleri hám qizigiwshiliqlarina sáykes keletugin oqiw materiallarin tañlaw yamasa jaratiw.
4. Mádeniy elementlerdiñ integraciyasi: Jáne de ózine tartatugin hám mazmunli oqiw ortaligin jaratiw ushin Qaraqalpaqstan mádeniyati elementlerin sabaqlarga kirgiziw.
5. Tálimniñ oyin formalari: Til kónlikpelerin aktivlestiriw hám baylanisti jaqsilaw ushin tálim oyinlari, rol oynaw oyinlari, krossvordlar hám basqa oyin usillarinan paydalaniw.
6. Autentik materiallar menen islew: Inglis tilindegi tekstler, audio hám video materiallardan paydalanip, keyin olardi qaraqalpaq tilinde talqilaw.
7. Gruppa hám jupliq jumislari: Tájiriybe almasiw hám waziypalardi talqilaw ushin gruppalarda yamasa jupliqta islewdi óz ishine algan oqiw jagdaylarin shólkemlestiriw.
8. Pikir bildiriw hám korrekciya: Oqitiwshi hám klaslaslar tárepinen úzliksiz túrde pikirler bildiriw oqiwshiga qátelerin túsiniwge hám kónlikpelerin asiriwga járdem beredi [7].
9. Jekelestirilgen jantasiw: Hár bir oqiwshiniñ individual ayirmashiliqlari hám mútajliklerin jáne de nátiyjeli úyreniwdi esapqa aliw.
10. Rawajlaniwdi bahalaw: Rawajlaniwdi turaqli bahalaw hám analiz qiliw jáne de erisilgen nátiyjelerge muwapiq oqitiw usillarin korrekciyalaw.
Juwmaq. Qaraqalpaq klasslarinda inglis tilin úyreniw ushin kommunikativ kónlikpelerdi rawajlandiriwga áhmiyet beriliwi kerek. Bul, oqiwshilardiñ tildi ámeliy túrde paydalaniw qábiletlerin rawajlandiradi hám olardiñ óz pikirlerin añlatiw hám basqa insanlar menen sáwbetlesiw qábiletlerin rawajlandiradi. Oqitiwshilar oqiwshilardi aktivlestiriw, óz-ara sheriklik qiliw hám ámeliy shinigiwlar járdeminde úyretiwdi usinis qiladi. Soniñ menen birge, rolli oyinlari hám basqa kónlikpeler oqiwshilardiñ tildi ámeliy túrde paydalaniw qábiletlerin rawajlandiradi. Bulardiñ barligi qaraqalpaq klasslarinda inglis tilin úyreniw ushin zárúrli bolip tabiladi.
é
Ws,
UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz
References:
1. Gebel S. F. Inglis tili sabaqlarinda qosiqtan paydalaniw // Mektepte shet tilleri.- 2009 -№5. 28 - 31-betler
2. Gez N. I. Ob'ekt retinde kommunikativ kompetentsiyani qäliplestiriw shet el metodikaliq izertlewler / /Mektepte shet tilleri.- 1985 no 217-24 betler.
3. Gez N. I., Frolova G. M. Shet tillerdi oqitiwdin shet el metodikasi tariyxi. M.: Akademiya, 2008 256 b.
4. Juk N.V. Rolli oyin joqari mektepte shet tilin oqitiw usili retinde / N. V. Juk, M. K. Tuzova, L. v. Ermekova / / Zamanagoy pedagogikanin aktual mäseleleri: IV xaliq araliq materiallar. ilimiy. konf. (Ufa qalasi, 2013 jil noyabr).- Ufa: jaz, 2013 jil -187-191 betler.
5. Litvinov P. The Helpful Guide to Memorizing English words in Plenty, Moscow, 2011, Ayris Press, p. 4-23;
6. Milrud R. P. Milrud R. P. "Til uyreniwde kepillik", "Mektepte shet tilleri" 2004, No. 7;
7. Vykhodtseva T. V. Shet tili sabaqlarinda grammatikani oqitiwda innovciyaliq häm kognitiv texnologiyalardan paydalaniw / / Jas alim.- 2017.- No. 49.- b. 343-345
