CC BY
15
УДК 658.512:519.87
Еркен Э.Б. студент магистратуры А батов Н. Т., ф.м. г. к ацпараттыц ЖYйелер кафедрасыныц профессоры А. Байтурсынов атындагы Цостанай ощрлЫ университетi
Цазацстан, Цостанай
АЦПАРАТТЬЩ ЖУЙЕЛЕРДЕГ1 ЗАМАНАУИ МОДЕЛЬДЕУ
ЭД1СТЕР1
Аннотация: Мацалада ацпараттыц моделъдеудщ кец таралзан эд^терте шолу жасалады,, оларда цолданылатын тэстдер талданады. Сондай-ац, автоматтандырылзан ЖYйелердiц ацпараттыц ресурстарын моделъдеудщ жаца эд^терт эзiрлеу кезтде царызза алуза болатын басца мацсаттазы моделъдердi (функционалды, деректер азындарыныц, процестердщ жэне т.б.) цуру Yшiн тиiмдi принциптер царастырылады.
ТYйiндi свздер: автоматтандырылзан ацпараттыц ЖYйелер; ацпараттыц ресурстар; моделъдер; моделъдеу эдiстерi.
Erken A. В. master's student Abatov N. T., candidate of ph.m.s professor of the department of information systems Kostanay Regional University named after A. Baitursynov
Kazakhstan, Kostanay
MODERN MODELING METHODS IN INFORMATION SYSTEMS
Annotation: The article provides an overview of the most common methods of Information Modeling, analyzes the approaches used in them. Also, when developing new methods for modeling information resources of automated systems, principles that are effective for building models for other purposes (functional, data flows, processes, etc.) that can be borrowed are considered.
Keywords: automated Information Systems; Information Resources; models; modeling methods.
Акпараттык жYЙелер (АЖ) y^mï ecin келе жаткан курделшпмен жэне icKe асырылып жаткан логистикальщ шешiмдердщ алуан тYрлiлiгiмен ерекшеленед^ АЖ К¥РУ жэне пайдалану кезшде, инженерлш тэжiрибеде б^рын-сонды болмаFандай, модельдер кещнен колданылады:
- акпараттык,
- функционалдык,
- процесс модельдер^
- Нысандар,
- деректер аFындары,
- пайдалану жаFдайлары жэне т. б.
CALS-технологиялар шенбершде eмiрлiк циклдщ барлык сатыларында eнiмдi электрондык K¥жаттауFа кешу акпараттык модельдеуге жоFары талаптар кояды.
КYPделi, Fылымды кажетсiнетiн eHiM (келш: автомобиль, тещз, темiржол; зымыран; компьютерлш жэне т. б. техника), непзшен, дэл осындай eHiM Yшiн пайдалану езек^ болып табылады
CALS-технологиялар, бiр eнiмде ондаFан мын компоненттер тYрiн колданумен ерекшеленедi, олар туралы акпарат АЖ деректер базасында болуы керек.
CALS технологиясынын таFы бiр манызды ерекшелiri-eшмнщ eмiрлiк циклшщ эртYрлi катысушылары жинактаFан акпараттык ресурстарды баскару кажеттiлiгi. CALS технологиясынын стратегиясы-б^л eнiмнiн eмiрлiк циклiнiн барлык катысушылары Yшiн бiрынFай акпараттык кещстш к¥ру. CALS стандарттарынын катерлi iсiктерiнде колданылатын акпараттык модельдеу эдiсi (Express тш [3]) кейбiр мэселелердi шешед^ бiрак акпараттык ресурстардын физикалык орналасуын модельдеуге мYмкiндiк бермейдi.
Жiктеудiн максаты мен мазм^ны
Жiктеудiн максаты модельдеудщ белгiлi эдiстерiнде колданылатын негiзгi принциптердщ жиынтыFын аныктау болып табылады, олар АЖ к¥ру кезiнде модельдердiн сэтл колданылуын камтамасыз еттi жэне реляциялык деректердi модельдеу эдiстерiн дамыту т¥рFысынан перспективалы болып табылады.
IDEF эдiстерi
Шетелдш тэжiрибеде iс-эрекеттi модельдеудiн ен ^п таралFан эдютерь IDEF эдiстерi тобы. Б^л топка мыналар кiредi: IDEF1X — акпараттык кажеттiлiктердi модельдеудiн графикалык эдiсi; IDEF0 — функционалды кажеттiлiктердi модельдеудiн графикалык эдiсi; IDEF3 — процестердi модельдеудiн графикалык эдiсi жэне т.б. АKШ-таFы IDEF0, IDEF1X стандарттары мемлекеттiк стандарттар болып табылады. Эдютерге IDEF (3.5; 3.7; 4.2 н^скалары), ERWin, Bpwin жэне т. б. дизайнер — модельдердщ жасалуын автоматтандыруды камтамасыз ететiн баFдарламалык eнiмдердiн Yлкен саны колдау кeрсетедi. Б^л баFдарламалык eнiмдер модельдерге талдау жасауFа мYмкiндiк бередi (функционалдык модель бойынша к¥ндык талдау бeлiгiнде экономикалык талдау; функцияларды орындауFа арналFан уакыт жэне баска да шыгеындарды талдау; функционалдык модельдер бойынша Петри боялFан желiлерi эдiсi бойынша модельдердi к¥ру; модельдер бойынша бiркатар есептердi к¥ру, мысалы, ^йымдастырушылык есептер салынFан модельге сэйкес ^йымдык бiрлiктермен орындалуы тиiс функциялардын тобесш алуFа мYмкiндiк бередi).
Oracle эдiстерi
Модельдеудщ баска кен TapanFaH эдiстеpi-Oracle компаниясынын CASE К¥ралдарында жYзеге асырылатын эдютер. CASE к¥PaлДapындaFы бaFдapлaмaлык eнiмдеp (Designer2000) модельдеpдi K¥PyFa мYмкiндiк беpедi (графикалык кершют коса): акпараттык (IDEF1X стандартынан теориялык айырмашылыктар пpинципсiз, пэндш аймактын семантикасын ^сынудьщ жеке еpекшелiктеpiн ^сыну мYмкiндiктеpi кенейтiлдi, баска графикалык нотация колданылады — Баркер белгiсi; элемдш тэжipибеде эдю ideflx эдюше кapaFaндa кенiнен колданылады), процесс модельдеpi, функциялар иерархиясы жэне деректер aFынынын модельдеpi [11].
Графтар теориясынын эдiстеpi
Отандык тэжipибеде пайдаланылады графтар теориясы к¥ру Yшiн модельдер кызметi [9], деректер к¥рылымдары бизнес-пpоцестеpдiн графикалык моделi ¥CынылFaн, OFaн езара байланысты Yш компонент кipедi: ^йымдык-штаттык к¥рылым, бизнес-процестердщ накты моделi жэне акпараттык ресурстарды коса aлFaндa, эpтYpлi ресурстар туралы мэлiметтеp.
Акпараттык модельдеу эдiсi ретшде осы тэсiлдеpдi дамыта отырып, G графигш карастырыныз, онда V-тiн гетеpогендi шындарынын жиынтыFы {a} салмак сипаттамаларынын мaссивтеpiмен пэндiк аймак объектiлеpiнiн тYpлеpiмен (белгiлi ER модельдеу эдiстеpiндегi субъектшерге балама) жэне олардын кaсиеттеpiнiн тYpлеpiмен (ER модельдеу эдiстеpiндегi aтpибуттapFa балама) аныкталады. G гpaфигiнiн R доFaлapынын жиынтыFы -пэндiк аймак объектiлеpi apaсындaFы байланыс тYpлеpiмен (ER модельдеу эдютершдеп кaтынaстapFa балама):
G = (V, Ю, мYндaFы:
V={VL},
i = 1,1 (I - акпараттык объектшер типтершщ саны);
K-кептеген доFaлap
VI
Б^л жaFдaйдa V шындарынын эркайсысы жалпы жaFдaйдa А-нын салмак сипаттамаларынын массивтерше сэйкес келуi мYмкiн.
Осы т^жырыммен жэне акпараттык технологияны колдану кезшде жоFapыдa кapaстыpылFaн модельдiн барлык компоненттеpi акпараттык объектiлеp тYpiнде реляциялык деректер базасында ^сынылуы мYмкiн. Элементарлык компонент (Элементарлык акпараттык объект) [5] кортежбен ^сынылады
D1 (Al, A2 , aA,..., ал),
онда
Dl-1-шi акпараттык объектiнiн идентификаторы, al -_)-1-шi акпараттык объектшщ атрибуты,
М^ндай акпараттык объект V модельдщ шындарын (G = (V, R бaFaндapы) W салмактык сипаттамаларынын мaссивi бip eлшемдi болFaн жaFдaйдa жэне оларды керсету Yшiн A1 атрибуттарын пайдалану жеткiлiктi болFaн жaFдaйдa ^сынуы мYмкiн . М^ндай жaFдaй ER моделiнiн aлFaшкы калыпты формасына сэйкес келедi.
K,ойылFан мiндеттердi шешу Yшiн акпараттык жYЙелердi жобалау жэне пайдалануды колдау к¥Ралдарын, атап айтканда модельдеу к¥Ралдарын К¥РУ жэне дамыту жeнiндегi ж^мыстарды каркындату талап етiледi. Б^л макалада акпараттык модельдеу эдютерш дамыту т¥рFысынан перспективалы тэсшдердщ жiктелуi жасалды.
^олданылFан эдебиеттер:
1. Валиулова, А. Р. Управленческий учет как инструмент управления производственно-экономическими системами: организационные аспекты / А. Р. Валиулова // Управленческий учет. 2013. № 8. с. 3-13.
2. Самарский, А. А., Михайлов А. П. Математическое моделирование. — М.: Физматлит. 2001. — 320 с.
3. Шкарупа С. П. Управленческий учет и стратегический управленческий учет при ведении внешнеэкономической деятельности / С. П. Шкарупа // Управленческий учет и финансы. 2013. № 4. с. 302-306.
