АҚПАРАРТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРАСТЫРУ МОДЕЛЬДЕРІ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

УДК 658.512:519.87

Жаксылыкова А.М. студент магистратуры А батов Н. Т., ф.м. г. к. ацпараттъщ ЖYйелер кафедрасыныц профессоры А. Байтурсынов атындагы Цостанай ощрлЫ университетi

Цазацстан, Цостанай

АЦПАРАРТТЬЩ ЖУЙЕЛЕРД1 МОДЕЛЬДЕУ ЭД1СТЕР1 ЖЭНЕ

КУРАСТЫРУ МОДЕЛЬДЕР1

Аннотация: Эдетте эртYрлi жаздайларда нацты ЖYйелердiц мтез-цулцын бацылау немесе осы ЖYйелердi взгерту циын, кейде mymkîh емес. Модельдер бул мэселеш шешуге квмектеседi. ЖYйенiц моделш цура отырып, ci3 оныц бастапцы kyйме бiрнеше рет оралуза, сондай-ац взгеретт жаздайда оныц мтез-цулцын байцауза болады.

ТYйiндi свздер: ацпараттыц ЖYйе, модель, модельдеу, автоматтандырылзан модельдеу ЖYйесi.

Zhaksylykova A.M. master's student Abatov N. T., candidate of ph.m.s, Professor of the Department of Information Systems Kostanay Regional University named after A. Baitursynov

Kazakhstan, Kostanay

METHODS OF MODELING INFORMATION SYSTEMS AND

ASSEMBLY MODELS

Annotation: It is usually difficult, and sometimes impossible, to control the behavior of specific systems in various situations or change these systems. Models will help you solve this problem. Having built a model of the system, you can repeatedly return to its original state, as well as observe its behavior in changing conditions.

Keywords: Information System, model, modeling, automated modeling system.

Модель (лат. "modulus" - 0лшем)- жYЙенi талдау жэне болжау, сондай-ак Д¥РЬ1с баскару шешiмiн кабылдау Yшiн кажетл сапалык жэне сандык нэтижелердi алу Yшiн оны онайлатылFан тYPде ^сыну.

Модельдеу - модельмен эксперимент жYргiзу аркылы ол туралы акпарат алу Yшiн объеклш модель ретшде ^сыну. "Модельдеу" термит эдетте жYЙенiн накты сипаттамасын к¥ру процесiн бiлдiредi. Модельдеу объектiнi К¥ру, одан эрi кайта к¥ру жэне дамыту максатында зерттеудi женiлдетедi. Ол

KOлданыстаFы жYЙенi зерттеу Yшiн, егер накты эксперимент айтарлыктай каржылык жэне енбек шыFындарына байланысты мYмкiн болмаFан жаFдайда, сондай-ак жобаланFан жYЙеге талдау жYргiзу кажет болFан жаFдайда колданылады.

Барлык модельдердi екi Yлкен класска белуге болады: заттык (материалдык) жэне белп (акпараттык).

Акпараттык жYЙелердi (АЖ) жобалау Yшiн суреттер, схемалар, сызбалар, кестелер, формулалар, мэтiндер жэне т. б. тYрiнде объектiлер мен процестердi бiлдiретiн акпараттык модельдер колданылады.

Акпараттык модель - б^л модельденген объектшщ, процестщ немесе к^былыстыц акпараттык аспектiлерiн керсететш объектшщ, процестщ немесе к^былыстыц модел^ Б^л АЖ модельдерiн эзiрлеудщ негiзi болып табылады.

Сипаттамалык мэтiндiк акпараттык модельдердi к¥ру Yшiн эдетте табши тiлдер колданылады. ТабиFи тiлдермен катар (орыс, аFылшын жэне т. б.) формальды тiлдер эзiрлендi жэне колданылды: Сандык жYЙелер, баFдарламалау тiлдерi жэне т. б. Модельдеу эдютерш жштеудщ Yзiндiсi 3.1 суретте керсетiлген.

Сурет 1- Модельдеу эдютерш жштеу.

Эдетте накты (материалдык, пэндiк) жэне акыл-ой (идеализацияланFан, т^жырымдамалык жэне эдiснамалык) модельдеу ажыратылады.

Т^жырымдамалык модельдеу - б^л келесi кезецдерден т^ратын жYЙелердi к¥рудын, к¥рылымдьщ процесi:

1. Талдау,

2. Жобалау,

3. БаFдарламалау,

4. Тестiлеу,

5. Енпзу.

Акпараттык жYЙелердi (автоматтандырылFан АЖ) к¥рудын бiрнеше эдiстерi мен принциптерi бар, олардын iшiнде мыналарды белiп керсетуге болады: "теменнен жоFарым жэне "жоFарыдан темен" эдiстерi, "дуализм" жэне кепкомпоненттшк жэне т. б. принциптерi.

Кепкомпонентп жYЙе автоматтандырылFан АЖ к¥рудын непз калаушы каFидатын - бастапкы деректердi енгiзудi кайталамауды камтамасыз етедi.

ЖYЙе к¥рауыштарынын бiрiн колдану аркылы жYргiзiлген операциялар женiндегi акпаратты онын кез келген баска к¥рауышы пайдалана алады. Жана буын автоматтандырылFан АЖ к¥рудын модульдiлiгi жэне бiр реттiк енпзу

принцит осы жYЙелердщ конфигурациясымен икемдi тYPде езгеруге мYмкiндiк бередi.

Модельдердi К¥РУ процестерi кезендi сипатка ие. "Каскад" ("саркырама"), "водоворот" жэне "спираль" сиякты модельдердщ Heri3ri тYрлерi теменде сипатталFан.

АЖ каскадты моделi бiрiнен сон, 6ipi орындалатын кезендерден тирады. Эр кезен келесi кезен басталFанFа дешн толыFымен аякталады. АлдынFы кезендерге оралу карастырылмаFан немесе барлык жаFынан шектелген. K,ателердi тYзету тек тестiлеу сатысында болады. Нэтиже АЖ-ны эзiрлеу сонында Fана пайда болады. Нэтиженщ пайда болу критерийiне кателштердщ болмауы жэне алынFан АЖ-ны онын бастапкы сипаттамасына дэл сэйкестендiруi жатады.

Аральщ бакылаумен кезенделген (итерациялык) модель

Б^л модель итерациялык модель немесе "водоворот" деп аталады. Онда, сондай-ак "саркырама" моделiнде АЖ к¥ру кезендерiнiн реттшп колданылады. Бiрак эрбiр келесi кезенде алдынFы кезендермен керi байланыс бар. K,ателердi тYзету эр кезенде жYредi. Келесi кезен алдынFы кезен аякталFанFа дейiн басталмайды. Модель бойынша жоFарыдан теменге бiрiншi ету кезiнде, кате аныкталFаннан кейiн, катенi тудырFан алдыщы кезендерге (теменнен жоFары) оралу жYзеге асырылады. Нэтижесiнде "саркырама" моделiндегiдей АЖ-ны эзiрлеу сонында Fана пайда болады.

Спиральды модель

Б^л модельде нэтиже спиральдын эр айналымында пайда болады. Б^л аралык нэтиже талданады жэне АЖ-нын аныкталFан кемшiлiктерi спиральдын келе^ б^рылысын жYргiзуге итермелейдi. Осылайша, жобанын егжей-тегжейлерi дэйектi тYPде нактыланады жэне сонында непзделген н^ска тандалады жэне юке асырылады. Клиент пен эзiрлеушi алынFан нэтижеге катысты келiскен кезде Спираль аякталады.

Модель спиральдын бiр орамындаFы дэйектi сатылардан ("саркырама" сиякты) тирады. Спираль орамынын iшiнде сатылардын керi байланысы жок. Нэтиженi талдау б^рылыстын сонында жYзеге асырылады жэне спиральдын жана айналымын бастайды. K,ателердi тYзету спиральдын эр айналымында сыналFан кезде пайда болады. ТYзетiлмейтiн жэне терен к¥рылымдык езгерiстердi кажет ететш кателер спиральдын жана айналымын бастайды. Кезендер спиральдын бiр орамында уакыт ете келе кабаттасуы мYмкiн. Айналымнан айналымFа ауыскан кезде баFдарламалык к¥ралдарды, модельдер мен прототиптердi жинактау жэне кайта пайдалану орын алады.

Модельдеу процестерi кебiнесе осы кызметтi автоматтандыруFа мYмкiндiк беретiн арнайы компьютерлiк баFдарламалык к¥ралдарды колдану аркылы жYзеге асырылады.

^олданылFан эдебиеттер: 1. Лебедев, В. Б. Анализ ассоциаций данных методом комбинаторноупорядоченного моделирования // Известия высших учебных заведений. Поволжский регион. Сер. Технические науки. - 2005. -106 с.

2. Дацун Н. Н. Моделирование информационных систем. Указания к выполнению лабораторных работ и проведению практических занятий. Ч. 1 [Электронный ресурс]: учеб. пособие / Н. Н. Дацун; Перм. гос. нац. исслед. ун-т. - Электрон. дан. - Пермь, -2019. -105 с.

3. Шаврин С.М., Лядова Л.Н., Чуприна С.И. Моделирование и проектирование информационных систем: учеб. -метод. пособие. Пермь: Изд-во Перм. гос. ун-та,- 2007. -152 с.