Научная статья на тему 'АҲОЛИНИ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯЛАШ – ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

АҲОЛИНИ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯЛАШ – ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

107
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / инсон капитали / ижтимоий ҳимоя / сармоя / инсон тараққиѐти / турмуш сифати / кабағалликка қарши кураш / бандлик / innovation / human capital / social protection / investment / human development / quality of life / fight against poverty / employment

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хайринисо Тайировна Хусанова

Мақолада аҳолини ижтимоий ҳимоялаш чора-тадбирларининг инсон капиталини ривожлантириш омили сифатида ўрганилган. Жаҳон банки рейтинги асосида дунѐ давлатларининг инсон капиталини ривожлантиришдаги натижадорлик кўрсаткичлари очиб берилган. Мамлакатимизда инсон капиталини ривожлантиришда амалга оширилаѐтган ишларнинг устувор йўналишлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article studies the measures of social protection of the population as a factor in the development of human capital. The performance indicators based on the World Bank rating are disclosed. The priority directions of the state policy in the field of human capital development are analyzed

Текст научной работы на тему «АҲОЛИНИ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯЛАШ – ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-969-972

АХРЛИНИ ИЖТИМОИЙ ХИМОЯЛАШ - ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА

Хайринисо Тайировна Хусанова

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университета "Социология" кафедраси доценти, социология фанлари номзоди husanovahayriniso@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада ахолини ижтимоий химоялаш чора-тадбирларининг инсон капиталини ривожлантириш омили сифатида урганилган. Жахон банки рейтинги асосида дунё давлатларининг инсон капиталини ривожлантиришдаги натижадорлик курсаткичлари очиб берилган. Мамлакатимизда инсон капиталини ривожлантирищда амалга оширилаётган ишларнинг устувор йуналишлари тахлил килинган.

Калит сузлар: инновация, инсон капитали, ижтимоий хдмоя, сармоя, инсон тараккиёти, турмуш сифати, кабагалликка карши кураш, бандлик.

ABSTRACT

The article studies the measures of social protection of the population as a factor in the development of human capital. The performance indicators based on the World Bank rating are disclosed. The priority directions of the state policy in the field of human capital development are analyzed/

Keywords: innovation, human capital, social protection, investment, human development, quality of life, fight against poverty, employment.

Муайян давлатнинг инновацион тараккиёт йулига утиши авваламбор давлат ижтимоий сиёсатининг самарадорлиги билан улчанади. Бунда инсон капиталини ривожлантириш устувор вазифа булиб колади. Шу боис, ХХ асрнинг сунгги чорагига хос булган илмий йуналишлардан бири инсон капиталини ривожлантириш концепцияси доирасида мунозаралар доирасини кенгайтирди. Айни даврда Т.Шульцнинг "Инсон капитали назарияси" Нобель мукофотига муносиб тадкикотлар каторидан урин олди [1]. Улар уз тадкикотларида инсон капиталини ривожлантирувчи омиллар каторида авваламбор таълим, илм-фан, согликни саклаш ва ахолининг турмуш сифати ошириш масалаларини курдилар. Кейинчалик ушбу омиллар каторидан

April, 2022

969

National University of Uzbekistan Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-969-972

ахолининг ижтимоий химояланганлик даражасини курсатувчи истеъмолчилик сарф-харажатлари, уй-жой, кийим-кечак, озик-овкат каби ижтимоий-маиший турмуш индикаторлари урин олди. С.Фишер тавсифига кура: "Инсон капитали кишида даромад топиш кобилиятини ифодаловчи чорадир"[2]. Демак, инсон капиталини ривожлантириш учун уз вактида киритилаётган инвестициялар унинг ижтимоий ночорликдан саклаб колувчи ижтимоий профилактик чора-тадбирлар йигиндисига айланади.

Замонавий тараккиёт шароитида нафакат таълим, согликни саклаш ва мехнат куникмалари, балки давлатнинг ижтимоий химоя сиёсати инсон капиталини шакллантирувчи элементлар каторидан мустахкам урин эгаллади. Жахон банкининг Инсон тараккиёти дастурида (озик-овкат, ижтимоий химоя ва таълим) халкаро микёсда ижтимоий химоя инсон капиталани усиши, кулланилиши ва химояланишида мухим омил сифатида тан олинмокда. Жахон банкининг Инсон тараккиёти масалалари буйича вице-президенти Аннет Диксон бу борада: "Ижтимоий химоя самарадорлигини ошириш - инсон капиталини ривожлантиришда глобал стратегиянинг хал килувчи компонентларидан бири булиб, ушбу дастурлар ахолининг нисбатан ожиз катламлари ва уларнинг оиласига зарурий химояни такдим этади" - дейди [3]. Унингча, самарали ижтимоий химоя адолатли, тенг ва инклюзив жамият учун пойдевор куяди ва мамлакатнинг баркарорлигини таъминлашга кумаклашади.

Хусусан, Индонезия ижтимоий химоя тизими энг мухтож ва катттттток катламларни куллаб-кувватлаш оркали инсон капиталини ривожлантиришга каратилган. Индонезияда ижтимоий хдмояга мухтож катламлар "Оилавий умид" ва бегараз пул трансфертлари дастури буйича инсон капиталига киритилаётган сармояларни усиб боришини таъминламокда. Ушбу стратегияга мувофикк эхтиёжманд оилага хулк-атворнинг ижобий моделларини стимуллаш максадида молиявий маблаг ажратилади. Ушбу маблагдан фойдаланишнинг бирдан бир шарти оила уз фарзандларини мактабда укиш учун жунатади ва мунтазам тиббий курикдан утказиб боради. Ушбу дастурга мувофик болаларда меъёрдаги усиш темпларидан ортда колиш курсаткичлари 11%га камайганлиги аникланди.

Жахон банки дунё микёсида ижтимоий химояга мухтож катламларни камбагалликка карши кураш ва инсон капиталини устириш, согликни саклаш, таълим ва касбий таълим даражасини оширишда маслахат бериш ва молиялаш билан шугулланади. Жахон банкининг ижтимоий химоя ва бандлик масалалари буйича глобал амалиёт департаменти директори

Михаил Рутковский: "Ижтимоий химоя дастури сайёрамизда

April, 2022

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-969-972

ижтимоий жихатдан буткул хдмояланмаган кишиларнинг инсон капиталарини усишидаги марказий элементдир" - дейди [4].

2019 йилда Жа^он банки гурухи Инсон капиталарини ривожлантириш лойихасини амалга оширишга киришди. Ушбу лойиханинг максади инсон капиталига киритилаётган сармоя кулами ва сифатини ошириш булди. Ушбу лойихада иштирок этувчи давлатларда инсон капиталини усиш темпларини фаоллаштириш оркали кишиларнинг жамгарилиб борувчи билим, куникма ва соглити оркали жамиятда ишлаб чикарувчилик салохитини амалга ошириш учун шарт шароитларни яхшилашга каратилмокда. Бунда купгина давлатлар ижтимоий химоя механизмларини инсон капиталини устириш воситаси сифатида куллайди.

1-расм. Жахон банкининг Инсон капиталини ривожлантириш рейтинги

Ушбу рейтингга кура, инсон капитали кай даражада самарали кадр булиб шаклланишини улчайди. Индекс киймати 0 дан 1 гача интервалда булиб, киймат 1 га якинлашиши болаларнинг келажакда кай даражада етук инсон булиб шаклланишини курсатади. Жахон банкининг Инсон капиталини ривожлантириш лойихасига бу глобал ташаббус булиб, унинг максади ижтимоий адолатни мустахкамлаш ва иктисодий тараккиётга эришишда кенг куламли сармояларни киритиш жараёнини янада жадаллаштиришга кумаклашиш булиб колмокда.

Бугунги кунда инсон капиталига бошкалардан купрок сармоя киритаётган энг фаол давлатлар каторидан Сингапур, Жанубий Корея, Япония, Гонконг ва Финляндия урин олган. Узбекистон инсон капиталини ривожлантириш лойихасини куллаб-кувватловчи 27 давлатлар каторида мамлакат келажаги учун хал килувчи ахамиятга эга булган инсон капитали ривожига давлат сармоясини киритиш заруратини тан олади.

April, 2022

971

National University of Uzbekistan Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-969-972

2020 йилда Жахон Банкининг инсон капитали индекси буйича Узбекистан хам катнашиб 62% натижа билан ушбу руйхатга киритилди. Бу дунёнинг 98% ахолиси истикомат килувчи 174 давлат ичидаги рейтингда жуда яхши курсаткич булди. Иктисодий тахлиллар 2030 йилгача республикада ахоли даромадлари муттасил ортиб боришини курсатмокда.

Миллий инсон капитали йигиндида миллий бойликнинг ривожланган давлатларда 70-80% ни ташкил этади ва ижтимоий, сиёсий, миллий интеллектуал салохият ва миллий генофонд йигиндисидан хосил булади. Моддий ва номоддий шаклдаги инсон капитали ижобий (креатив ёки инновацион) инсон капиталига киритилаётган сармояларни ривожланиши ва усиб бориши билан ижобий натижани беришини англади. Бунда ахоли турмуш сифатини кутариш ва куллаб-кувватлаш, инновацион салохиятни куллаб-кувватлаш максадида ижтимоий химоя, таълим, илм-фан ва согликни саклаш, ахборот таъминоти инсон капиталини ишлаб чикаришнинг фаол омилига айлантиради.

REFERENCES

1. Беккер Г. Современная социологическая теория в её приемственности и изменении. - Москва., 1961.

2. Фишер С. Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономическая теория. - Москва: Юнити, 2002.

3. https://www.vsemirnyjbank.org/ru/news/immersive-story/2019/07/29/build-employ-and-protect-using-social-protection-to-invest-in-people-in-a-changing-world.

4. Диксон. А. Вице-президент Всемирного банка по вопросам человеческого развития. https://www.vsemirnyjbank.org/ru/news/immersive-story/2019/07/29/build-employ-and-protect-using-social-protection-to-invest-in-people-in-a-changing-world.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.