Научная статья на тему 'Ақдала суармалы күріш алқабы топырақтарының қоректік элементтеріне минералды және органикалық тыңайтқыштардың әсері'

Ақдала суармалы күріш алқабы топырақтарының қоректік элементтеріне минералды және органикалық тыңайтқыштардың әсері Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
113
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
топырақ құнарлығы / гумус / қоректену элементтері / органикалық тыңаи тқыштар / минералдық тыңаи тқыштар / fertility of soils / humus / battery / organic fertilizer / mineral fertilizer

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Г. О. Бейсенова, М. А. Ибраева

Мақалада араға уақыт салып суға бастырылып тұратын Ақдала күріш алқабы топырағындағы қоректік элементтердің құрамын зерттеу нәтижелері туралы мәліметтер келтірілген. Топырақтағы гумус минералдық және органикалық тыңаи тқыш бергенде аи тарлықтаи өзгермеген, бірақ тәжірибе нұсқаларындағы гумус мөлшерінде орташа көлемде статистикалық нақтылығы баи қалды. Тәжірибенің барлық ңұсқалары бои ынша жалпы азоттың құрамы бақылауға қарағанда жоғары екендігі анықталды, ал ең жоғарғы көрсеткіш биогумусты енгізген нұсқада. Жеңіл гидролизденген азот, жылжымалы фосфор барлық нұсқаларда бақылаумен салыстырғанда көп екені анықталды. Зерттеулердің нәтижесінде алынған жеңіл гидролизденген азот құрамының мәліметтері статистикалық тұрақтылығымен ерекшеленеді және осы көрсеткіштерге баи ланысты топырақтарға енгізілген тыңаи тқыштардың әсеріне баға беру үшін қолданылуы мүмкін. Алмаспалы калии құрамының ұлғаюы тек биогумус пен навоз, 10т + ½ N120P90K45 енгізген нұсқаларда баи қалады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF MINERAL AND ORGANIC FERTILIZERS ON NUTRITION ELEMENTS OF SOILS OF AKDALA MASSIVE OF THE DISPOSITION

The article presents information on the results of the study of the effect of fertilizers on the nutrient elements of the soils of Akdalinsky irrigation massif. It was established that the con-tent of common humus during the vegetation period according to the variants of the experiment remained almost unchanged, except for the variant with the introduction of biohumus. The ob-tained data showed that the content of total and easily hydrolyzable nitrogen for all variants of the experiment is higher than the control. The content of mobile phosphorus during the growing season of the crop in all variants increased in comparison with the control one. At the same time, the greatest increase in the content of this form of phosphorus was found in the variant when manure and biohumus were introduced. It was found that the positive effect on the content of exchange potassium was provided only by the addition of biohumus and manure + ½ N120P90K45. Thus, the introduction of mineral and organic fertilizers into the rice and marsh soils contributes to an increase in the effective fertility of these soils.

Текст научной работы на тему «Ақдала суармалы күріш алқабы топырақтарының қоректік элементтеріне минералды және органикалық тыңайтқыштардың әсері»

ПЛОДОРОДИЕ ПОЧВ

эеж 631.411.1

Г.О. Бейсенова1, М.А. Ибраева2 АВДАЛА СУАРМАЛЫ КYРIШ АЛЦАБЫ ТОПЫРАЦТАРЫНЬЩ ЦОРЕКТ1К ЭЛЕМЕНТТЕР1НЕ МИНЕРАЛДЫ ЖЭНЕ ОРГАНИКАЛЬЩ ТЫНДЙЩЫШТАРДЫН,

ЭСЕР1

1 Казак ¥лттык аграрлыкуниверситету 050010, Алматы к., Абай дацгылы, 8 уй, Казакстан, e-mail: gulka_89_21@mail.ru 2в.О. Оспанов атындагы Казак топырактану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, 050060, Алматы, эл-Фараби дацгылы, 75 В, Казакстан Аннотация. Ма;алада арага уа;ыт салып сура бастырылып туратын А;дала KYpta ал;абы топырагындагы ;оректж элементтердщ курамын зерттеу нэтижелерi туралы мэлiметтер кел^рыген. Топыра;тагы гумус минералды; жэне органикалы; тыцайт;ыш бергенде айтарлыщтай езгермеген, бiрак; тэжiрибе нус;аларындагы гумус мeлшерiнде орташа келемде статистикалы; на;тылыгы бай;алды. Тэжiрибенщ барлы; цус;алары боиынша жалпы азоттыц ;урамы ба;ылаура Караганда жогары екендт аны;талды, ал ец жогаргы керсетюш биогумусты енгiзген нус;ада. Жещл гидролизденген азот, жылжымалы фосфор барлы; нус;аларда ба;ылаумен салыстырганда кеп екенi аньщталды. Зерттеулердщ нэтижесiнде алынган жецы гидролизденген азот ;урамыныц мэлiметтерi статистикалы; т¥ра;тылырымен ерекшеленедi жэне осы кeрсеткiштерге байланысты топыра;тарга енгiзiлген тыцаит;ыштардыц эсерiне бага беру Yшiн ;олданылуы мYмкiн. Алмаспалы калии ;урамыныц улгаюы тек биогумус пен навоз, 10т + % N120P90K45 енпзген нус;аларда бай;алады.

ТYйiндi свздер: топыра; ;¥нарлыгы, гумус, ;оректену элементтерi, органикалы; тыцаит;ыштар, минералды; тыцаит;ыштар.

К1Р1СПЕ

Топыра; - ауыл шаруашылыгы-ныц ец басты жэне ауыстыруга болмайтын негiзгi eндiрiс ;уралы. Кешнп жылдары республикамызда топырактану гылымы алга ;арай ыгерыеп, галымдарымыз топыра; кунарлыгыныц оцтайлы ^рсете^-терiн аны;тауды жэне топыра; Карашiрiндiсiнiц eзгерiстерiн зерттеу журпзу багытында жумыстар ат;аруда. Сонымен ;атар топыра; кунарлылы-гын арттыратын непзп факторлардыц бiрi - тыцайткыштар. К|аз1рп кезецде оныц eндiрiске ендiру кeлемi мулде азайып кеткен. ейткенi агрохимиялы; Кызметтiц тапшылыгынан шаруашы-лы;тарда ба;ылаусыз ^ща^г^^-тарды ;олдану топыра;тагы гумификация жэне миграция эсерь нен сумен шайылудан, коректiк элементтердiц мeлшерiнiц азайып кетуi удеп барады. Бул Республика-мыздыц кYрiш ал;аптарында ерекше

^щл бeлерлiк eзектi мэселеге айналды [1].

Агрохимиялы; зерттеу жумыста-рындагы непзп басты та;ырып-тарыныц бiрi - eсiмдiктердiц коректiк элементтерге деген суранысын аны;-тау. Кез-келген да;ыл ;оректж элементтердiц жетiспеушiлiгiн эр TYрлi ^былдайды. Кей eсiмдiктердiц алгаш-;ы eсуiнен бастап-а; сырт;ы белгiлерi бай;алады.

еамджтердщ химиялы; ;урамы топыра;тагы коректiк элементтерге, енпзыген тыцайткыштардыц TYрлерi мен мeлшерiне, енгiзу эдiсiне, топыра; температурасы мен ылгалдылыгына байланысты eзгерiп отырады. еамдж-тердiц жекелеген мYшелерiндегi кей химиялы; элементтердiц eзгеруi олардыц физиологиялы; жагдайына, жекелеген улпалардыц eмiр уза;ты-лыгына, биосинтез YДерiстерiне жэне олардыц ат;аратын ;ызметтерше байланысты болады. Эр да;ылдыц

биологиялыц мумкшдтн ескере отырып eсiмдiктердi оцтаИлы турде цоректендiру жогары eнiм алуга кепiлдiк бередi.

Курш алцаптарында топырац цунарлылыгыныц тeмендеуiне соцгы жылдары оган берiлетiн минералды тыцаИтцыштар кeлемiнiц мулдем азаИып кетуi де улкен себеп болып отыр. ^аз1рп кезде тек цана кYрiш алцаптарында гана емес, ^азацстанныц жалпы суармалы жерлерiнде цоректж элементтердiц терiс балансы баИ-цалады. ОсындаИ кYPДелi жагдаИда топырац цурамындагы eсiмдiкке цажетт болып саналатын цоректiк элементтердiц жылжымалылыгын арттыруга арналган топырацты алдын ала суга бастырып кYрiштi тыцаИтцыш беру арцылы eсiру шаруашылыцца eте тиiмдi технологИя болып табылады. ^азiрri уацытта ауыл шаруашылы-гында тыцаИтцыштарды тиiмдi цолдану технологияларын ендiру мен дурыс уИымдастырудыц мацызы ерек-ше. Егiншiлiктiц турацтылыгымен жо-гары eнiмдiлiгiне жету Yшiн ^азацстан Республикасындагы тыцаИтцыш паИ-далану практикасы, топырацтардагы цоректiк элементтердiц, оныц iшiнде азот пен фосфор мeлшерлерiнiц цолаИлы децгеИлерiн жасау жэне бiрцалыпта устап туру концепциясына негiзделуi тшс. Сондыцтан да Ацдаланы игеруде аса мацызды жэне жауапты мэселенiц бiрi топырацтыц Yстiцгi цабатындагы барлыц цара шiрiндiнi сацтау жэне топырацтыц цурылымын цосымша шаралар арцылы жыл саИын баИыту-сортацдану, бат-пацтану процестерiн барынша азаИту болып табылады. Сондыцтан ^рш дацылына берiлетiн тыцаИтцыштар мен ауыспалы егiстiктiц дурыс сацталмауына баИланысты, дацыл eнiмдiлiгiнiц кYрт тeмендегендiгiн кeрсеттi. Мше сондыцтан топырац цунарлыгын сацтау мэселелерi бул eцiрде eте eзектi [2].

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ЭД1СТЕР1

Зерттеу нысаны арага уацыт салып суга бастырылып туратын Ацдала кYрiш алцабыныц топырац-тары.

Далалыц тэжiрибе жумысы Балцаш ауданына царасты 1ле eзенiнiц тeменгi агысындагы Ацдала суармалы алцабында орналасцан ^рш eсiруге мамандандырылган «Серж» Ш^-ныц кYрiш танаптарында жYргiзiлдi.

КYрiш дацылы басца дацылдар-дан Yнемi су астында жататындыгымен ерекшеленедi. Сондыцтан да танап-тарда кYрiш болган кезде ылгалдыц кeптiгiнен топырацтарда батпацтану процеа жYредi.

Соган баИланысты, танаптарда ^рш бар болган кезецдерде шыгары-латын ылгалдыц есебiнен осы топырацтардыц батпацтану процеа жYзеге асырылды. Танаптарда жоцышца мен басца да отамалы дацылдар бар болса, онда ол топырацтар шалгындыга ауысады.

Жумысты жYргiзу барысында кец таралган жэне жацсы сапалы эдiстер мен топырацтар жэне мэдени ландшафттардыц топырац жамылгы-сын зерттеулердщ эдiстемелiк кешендi амалдары кецiнен цолданылды.

Топырацтагы цоректену элемент-терiнiц карталарын цурастыру жэне олардыц цазiргi жагдаИын багалау жумыстары зерттеу нысаны аИмагыныц дэстYрлi жер бетiндегi топырац тYсiрiлiмдерiн жасау арцылы атцарылды. Далалыц тэжiрибелердi Б.Б. Доспехов [3] эдiсi боИынша жYргiз-дiк.

Топырацтыц химиялыц цасиет-терiн, олардыц eзгеруiн, цунарлылыц кeрсеткiштерi мен зерттелетiн топырацтыц басца да режимдерш аныцтау Yшiн 0-20 см терецджте барлыц зерттеу нусцалары боИынша 3 реттiк цаИталанымда топырац Yлгiлерi алынды: кeктемгi, жазгы жэне ^зп топырац Yлгiлерi. Жэне де ^рш

дацылы eсуi кезшде, даму сатысы боИынша фенологиялыц бацылаулар мен биометриялыц кeрсеткiштерiн алу жумыстары жYргiзiлдi.

Тэжiрибе епстж мeлдектiк ау-даны 50 м2. ^аИталаным 3 реттiк. Дацыл - ^рш, «Регул» сорты егiлдi.

Тэжiрибе Yлгiсi:

1. Бацылау

2. Биогумус, 2т/га

3. Nl20P90K45

4. Навоз, 20т

5. Навоз, 10т + % ^20Р90К45

Алынган топырац Yлгiлерiне

зертханада гумус пен негiзгi цоректж элементтердiц мeлшерлерiн аныцтау Yшiн талдаулар жYргiзiлдi.

-Жалпы гумусты Тюрин И. В. эдiсiмен, ГОСТ 26213-91 [4],

-Су сыгындысын ГедроИц К.К. [5] эдiсiмен,

-Жалпы азот Кьельдаль эдiсi-мен [5],

-Жецiл гидролизденген азот Тюрин-Кононова эдiсiмен [5],

-Р2О5 и К2О - ЦИНАО да модифи-кацияланган Мачигин эдiсiмен аныцталды [6].

Алынган мэлiметтерге математи-калыц статистика эдiсiмен «Ехсе1-97» багдарламалыц пакетiн цолдану арцылы талдау жаслынды [7].

ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ

Табиги топырац YPДiстерiнiц топырац цунарлылыгын сацтау жэне цаИта цалпына келтiру Yшiн минералдыц тыцаИтцыштарды цолдану жеткiлiксiз болады. Сонымен цатар органикалыц тыцаИтцыштарды eндiрiске цолдану мацыздырац.

КYрiш агроценозы жагдаИында минералды цоректену элементтер1 режимiнiц басца суармалы агро-ценоздарга цараганда мацызды ерекшелт, бул элементтердiц едэуiр бeлiгi топырацтан ауыл шаруашы-лыгы eнiмдерiмен шыгу арцылы гана

емес, сонымен цатар дренаждыц-агынды сулармен шаИылып кетед^ Кез-келген топырацтыц, eсiмдiктiц цолжетiмдi элементтерiнiц жумсалган цорларын цалпына кел^ру Yшiн белгiлi бiр мYмкiндiктер бар.

Цалпына келтiру механизмдерi эртYрлi, бiрац бул цорлар шексiз емес. ОсылаИша, минералды цоректену элементтерiнiц тапшылыгын цамтама-сыз ету принципi кез-келген агро-ценозды паИдалану Yшiн негiз болуга тиiс. ^азiргi жагдаИда енгiзiлген органикалыц жэне минералды тыцаИт-цыштардыц саныныц кYрт тeмендеуi, осы цагиданы сацтау мэселес барган саИын артып келедг

Ауылшаруашылыц дацылдары-ныц арасында курш цоректiк элемент-тердi eзiндiк тутынуымен ерекше-ленедi. Егер цургац дацылдар жерде eсiрiлетiн аммиак жэне нитраттар тYрiнде азотты цолданса, кYрiш непзшен аммониИ тYрiнде цолданады. КYрiш епспгшдеп су басцан топырацта азоттыц нитраты жэне аммиакты тYрлерiнiц эртYрлi цолже^мдШп болуыныц негiзгi себептерiнiц бiрi топырацтагы олардыц сацталу дэре-жесi болып табылады. Нитраттардыц жылжымалы формалары суарумен тeмен шаИылыуга ушырап, цалпына келед^ Кeптеген зерттеушiлер топырацтыц су цабатымен бастырудыц топырацта нитрификация процестерш тоцтатуга, нитраттардыц елеулi ысыраптарына жэне аммиакты азоттыц жиналуына экелетшдтн аныц-тады [8-10].

Су басцан топырацта бос оттеп цорыныц азаюынан кеИiн, бiрiншi кезекте нитраттар цалпына кел^рыед^ И.Д. Шарапованыц аИтуынша [11] 400500 кг/га нитраттар цалпына келть рiлсе, бул 100-120 кг таза азотца сэИкес келед^ ал 40-50 центнер/га астыцпен 100 кг галемшде азот шыгынына сэИкес. Топырацтардыц су астында болган кYндер саны мен нитратредук-

таза ферменттершщ мелшершщ тыгыз корреляциялык байланыс бар туралы деректер алынды [12].

К.С. Кириченко мэлiметтерше [13] Караганда топыракта кYрiш егу алдында болган нитрат мелшер1 (70мг/кг-га деИiн топырактын) су бас;аннан кешн дереу жогалып егiстiк кезiнiц ая;талуына деИiн топыракта баи;алмаиды. Осындаи азот режимшщ уксастыгын Приморск елкесiнде Б.А. Неунылов [14] жэне ^ызылорда облысы шалгынды жэне батпакты топыра;тарда И.Д. Шарапов [15] баИ-каган.

^рштщ буталану фазасында аэренхимдер аркылы ^рштщ тамы-рына оттегiн кабылдау кезшде еам-дiктердiц жагдаИы жаксара бастаиды. Осы уа;ыттан бастап темен ОВП мэндерi кYрiштiц есуiне жэне дамуына эсер етпеИдi, керiсiнше оларды жа;сар-тады, ягни азоттыц аммонии формасы-ныц жиналуы, фосфордыц кол же^мд1 формасыныц жэне т.б. еамджтердщ есуi мен енуiне емiрлiк мацызды коректж заттардыц кебеюi [8, 15, 16].

^ршт есiру кезiнде суга бастыру фосформен коректенуi жа;сар-ганы аны;талды [16]. Р.А. Чиркова жэне А.Н. Илялетдинов езеннщ теменгi жагында кYрiш егу Yшiн паИдаланыла-тын шалгынды-боз карбонатты топы-рагындагы фосфаттардын тобыныц Курамын зерттеуде Сырдарияда кара темiрдiн жиналуы мен фосфаттар санынын артуы арасындагы тiкелеИ корреляция бар екенш баИкады. Соны-мен катар, сандардын абсолюттi мэн-дерi топыра;ты органикалык заттар-мен баиытылуымен сэикес естi [ 17 ].

Жапониянын жетекшi ^рш есiретiн елiнде Т. Сиросита [18] ^рш-тiн енiмiдiлiгi топыракка, ал курга; да;ылдардын шыгымдылыгы тынаИт-

кыштарга баиланысты деп атап еткен. Су баскан кYрiш Yшiн азоттык тьщаиткыштардьщ жогары дозалары паидаланылган кезде де, топырактын органикалык заттарынын минерализа-циялануы азоттын негiзгi кезi болып табылады. Эдетте кYрiш еамджте-рiндегi 50-ден 80 %-га деИiн азот топырактан паидаланылады.

Азот жэне фосфор - ^рштщ ешмш кураИтын коректенудiн негiзгi элементтерi. ^рш есiру жэне дамыту процесiнде олардын физиологиялык жэне биохимиялык функциялары белгШ [10, 19, 20].

Жогарыда аИтылганды есепке ала турып бiз Акдала суармалы кYрiш алкабы топырактарына минералды жэне органикалык тынаИткыштарды беру олардын коректж элементтерше эсерiн зерттедiк.

Теменде топырак Yлгiлерiндегi тэжiрибе нускалары боИынша алынган жалпы гумус пен коректену элемент-терiнiн курамына караИ алынган вариациалык-статистикалык ендеулер-дiн мэлiметтерiн керсетемiз (1-кесте).

Алынган орташа мэлiметтердiн нактылыгы Стьюдент t-критериИi боИынша багаланды. Стьюдент ^крите-риИi [7] боИынша алынган накты ке-лемдердiн талдауы тэжiрибе нускала-рындагы жалпы гумустын орташа курамынын статистикалык нактылы-гын ^факт>таб.) керсетедi. Тэжiрибе нускаларындагы жалпы гумус курамынын тYрленгiш кезенiнiн талдауы тагы да, гумустын аныкталган орташа статистикалык мэш статистикалык турак-ты екендiгiн керсетедi. Буган дэлел ретшде олардын вариация коэффи-циенттершщ келемi 1,6 %-9,8 % аспаИ-тындыгы болады жэне градация шка-ласы боИынша «аз» шенiне сэИкес келед^

Кесте 1 - Топырац цунарлыгынын, керсетюштерше минералды; жэне органикалыц тыцайтцыштардын, эсерi

Нус;алар M±m Тербелiстер t-критериилер ± to,o5 * m V,%

tфакт. t0,05

Ба;ылау

Жалпы гумус, % 1,4±0,08 1, 3^1,6 17,6 3,18 0, 53 9,8

Жалпы азот, % 0,112±0,00 0,112^0,112 0,0 3,18 0,0 0,0

Жещл гидролизденген азот 46,7±1,87 44,8^50,4 25,0 3,18 8,03 6,9

Жылжымалы фосфор, мг/кг 13,0±0,0 13,0^13,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Алмаспалы калии, мг/кг 170,0±0,0 170,0^170,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Биогумус, 2т/га

Жалпы гумус, % 1,9±0,06 1,8^2,0 29,8 3,18 0,28 5,8

Жалпы азот, % 0,145±0,005 0,140^0,154 31,0 3,18 0,020 5,6

Жещл гидролизденген азот 50,4±1,62 47,6^53,2 31,2 3,18 6,96 5,6

Жылжымалы фосфор, мг/кг 23,0±0,00 23,0^23,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Алмаспалы калии, мг/кг 206,7±3,33 200,0^210,0 62,0 3,18 14,3 2,8

N120P90K45

Жалпы гумус, % 1,4±0,01 1,4*1,5 106,8 3,18 0,06 1,6

Жалпы азот, % 0,126±0,008 0,112*0,140 15,6 3,18 0,0348 11,1

Жещл гидролизденген азот 73,7±1,87 70,0*75,6 39,5 3,18 8,03 4,4

Жылжымалы фосфор, мг/кг 44,0±0,0 44,0*44,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Алмаспалы калии, мг/ кг 140,0±0,0 140,0*140,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Навоз, 20т

Жалпы гумус, % 1,5±0,06 1,4*1,6 24,1 3,18 0,27 7,2

Жалпы азот, % 0,154±0,0081 0,140*0,168 19,1 3,18 0,0348 9,1

Жещл гидролизденген азот 73,7±3,37 67,2*78,4 21,9 3,18 14,48 7,9

Жылжымалы фосфор, мг/кг 13,0±0,0 13,0*13,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Алмаспалы калии, мг/ кг 150,0±0,0 150,0*150,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Навоз, 10т + У2 N120P90K45

Жалпы гумус,% 1,5±0,02 1,5*1,6 74,8 3,18 0,09 2,3

Жалпы азот,% 0,126±0,0 0,126*0,126 0,0 3,18 0,00 0,0

Жещл гидролизденген азот 42,0±1,62 39,2*44,8 26,0 3,18 6,96 6,7

Жылжымалы фосфор, мг/кг 27,0±0,0 27,0*27,0 0,0 3,18 0,0 0,0

Алмаспалы калии, мг/ кг 180,0±0,0 180,0*180,0 0,0 3,18 0,0 0,0

ТYрлендiрудщ аз, орташа, жогары жэне ете жогаргы кезецдерi аны;тал-мады. Топырацтагы гумус ;урамынын абсолюттж келемiнiц ауытку шецi, жанама болсада, тагы да айтарлык;тай аз, б1рак; тэжiрйбе нуск;аларындагы гумус ;урамынын алынган орташа келемiнiц статистикалы; нацтылыгын керсетед^ Осылайша, топырацтагы жалпы гумус ;урамынын алынган орташа мэнi статистикалы; на;ты екендiгiн кер-

сетедi жэне суга бастырылган кYрiш топыра;тарынын гумусты; жагдайына байланысты тэжiрйбеде цолданылган тынайтцыштарды зерттеу нэтижесшщ ;орытындысы ретiнде ;олданыла алады.

Тэжiрйбе нус;алары бойынша вегетациялы; кезещндеп жалпы гумус ;урамы езгермеген, биогумус енпзы-ген нус;ада гана езгерген, ба;ылау бойынша 1,9 % 1,4 % ;арсы керсеткiштi ;урады (сурет 1).

Сурет 1 - Тынайт;ыштардын топыр

Топыракда биогумусты, Nl2oP9oK45 жэне навозды енгiзген кездегi жалпы азот курамынын орташа статистика-лы; мэлiметтерiне жYргiзiлген талдау-лар, Стьюдент ^критеришнщ мэнi ^акт.) 95 % денгейде tтаб. мэнiмен са-лыстырганда кебiрек, бул алынган мэлiметтердiн статистикалы; на;ты екендiгiн дэлелдейдi. Жанама дэлел ретшде сенiмдi интервалдардын айтарлы;тай аз шещ бола алады. Алынган мэлiметтердiн статистикалы; тура;ты екендiгiн зерттелген белплер-

<;тагы жалпы гумус мелшерiне эсерi

дщ вариация коэффйценттерiнiн келе-мi керсетед^ олар 0-ден 11,1 % -ге дешн ауыт;иды жэне аз гана шендерде турады. Ба;ылау жэне навоз, 10т + % ^2оР9оК45 енгiзген кездеп нускдда жана-гы берiлген белплер ауыт;ымайды.

Алынган мэлiметтер, тэжiрйбенiн барлы; нус;алары бойынша жалпы азоттын ;урамы (0,112 %) ба;ылаудан жогары екендтн керсетедi. Биогумусты енгiзген кезде - 0,145 %, Nl2oP9oK45 -0,126 %, навоз, 10т + % Ш20Р90К45 - 0,126 % керсетгаштерш ;урайды (сурет 2).

Сурет 2 - Тынайт;ыштардын топырацтагы жалпы азот мелшерше эсерi

Кестеде керш отырганымыздай тэжiрибе нусцаларындагы топырацтар-да болган жещл гидролизденген азот цурамынын езгеруi сипаттамасынын вариациалыц-статистйкалыц керсет-кштер^ Стьюденттiн ^критеришнщ ^факт.) есептелген мэнi топырац мэль меттерiнде 95 % денгейлiк мэш, tтаб. мэнiмен салыстырганда кебiрек, бул керсеткiш алынган мэлiметтердiн нацытылгын дэлелдейд^ Жанама дэлел ретшде, сенiмдi интервалдардын ай-тарлыцтай аз шендiгi бола алады. Алынган мэлiметтердiн статистикалыц турацты екендiгiн зерттелген белплер-дiн вариация коэффиценттершщ келе-мi керсетед^ олар 4,4 %-дан 7,9 %-га дешн ауытциды жэне аз гана шещнен аспаиды.

Осыган ораи, зерттеулердiн нэти-жесшде алынган женiл гидролизденген азот цурамынын мэлiметтерi статистикалыц турацтылыгымен ерекшеленедi жэне осы керсеткiштерге баиланысты топырацтарга енгiзiлген тынайтцыш-

тардын эсерiне бага беру ушш цолданылуы мYмкiн.

Жещл гидролизденген азот бар-лыц нусцаларда бацылауга цараганда кеп екенi аныцталды, эсiресе Nl2oP9oK45 жэне навоз берглген нусцаларда (73,7 мг/кг), тек цана навоз, 10т + + % ^2оР9оК45 бергенде бацылаудан осы керсеткш сэл азайган.

Жылжымалы фосфор цурамы мэ-лiметтерiнiн статистикалыц ендеулерi, осы берыген белгiлер ешбiр нусцада езгермейтшдтн керсеттi. Барлыц нус-цалар боиынша дацылдардын вегета-циялыц кезещндеп жылжымалы фос-фордын цурамы бацылаумен салыстыр-ганда улгайган. Алаида, фосфордын осы келемiндегi кiшiгiрiм улгаюлар навоз (0,154 %) жэне биогумусты (0,145 %) енгiзген кезде аныцталды (сурет 3).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Алмаспалы калии боиынша мYл-дем езгеше мэлiметтер алынды (сурет 4). Бул элемент цурамынын улгаюы тек биогумус пен навоз, 10т + %^2оР9оК45 енгiзген нусцаларда баицалады.

й « ь 50 "

а

4- 40

■е- зо ^^ т

3 20 13 г ■ ■ «1

и Бпкылпу Бпогум^т. Х12сР?оКд5 нлво}.20т Навоз. 10т— __

т * и К120Р«К45

Сурет 3 - Тынаитцыштардын топырацтагы жылжымалы фосфор мелшерiне эсерi

Стьюденттщ t-крйтерййiнiн 95 % денгейлiк мэндеп есептелген мэндер берiлген белгiлер биогумусты енпзген кездегi нусцада гана тYрленетiндiгiн керсетедi.

Осылайша, кYрiштi-батпацты то-пырацтарына минералдыц жэне орга-

никалыц тьщайтцыштарды енпзу, топырацтардын тйiмдi цунарлануын арттыруына ыцпалын тйгiзедi. Бул ретте, осы топырацтарга калййдi енгiзу топырацтагы осы элементтщ мелше-рiне жацсы эсер етпед^ Биогумус берiлген нусцада онын

Сурет 4 - Тьщайщыштардын топырацтагы алмаспалы калий мелшерше 9cepi

негурлым ecKeHi бай;алды. Ал навоз, 10т + % N120P90K45 берыген нус;ада сэл гана eзгерiс болган. Осындай нэтижеге байланысты себебiн неден екенш бiлу Yшiн зерртеудi жалгастыру керек. Бул олардын бастап;ы ;урамымен байланысты болуы мYмкiн. Тэжiрибе «Серж» ШК жYргiзiлдi, ал ол жердщ топыра-гында алмаспалы калйй мeлшерi аз екенi белгiлi [21].

КОРЫТЫНДЫ

Топырацтагы гумус курамыньщ абсолюттж кeлемiнiн ауытку шенi, жанама болсада, тагыда айтарлы;тай аз, бiра; тэжiрибе нусцаларындагы гумус курамыньщ алынган орташа кeлемiнiн статистикалы; нацтылыгын кeрсетедi.

Алынган мэлiметтер, тэжiрйбенiн барлы; нус;алары бойынша жалпы азоттын ;урамы ба;ылауынан жогары екендiгiн кeрсетедi, ен жогаргы ^р-

сеткiш нагыз биогумус пен навоз енпз-ген нуск;аларда баИцалды.

Жещл гидролизденген азот бар-лык; нуск;аларда бак;ылауга Караганда кеп екенi анык;талды, эсiресе Nl2oP9oK45 жэне навоз берыген нуск;аларда. Зерттеулердiн нэтижесiнде алынган жещл гидролизденген азот курамынын мэлiметтерi статистикалык; турацтылы-гымен ерекшеленедi жэне осы керсет-кiштерге баиланысты топырацтарга енпзыген тынайгкыштардьщ эсерiне бага беру ушш колданылуы мYмкiн.

Жылжымалы фосфордын курамы барлык; нусцалар боиынша (навоз 20 т-дан бас;а) бацылаумен салыстырганда улгаиган.

Алмаспалы калии боиынша мYл-дем езгеше мэлiметтер алынды. Бул элемент курамынын улгаюы тек биогумус пен навоз, 10т + % Ш20Р90К45 енпзген нусцаларда баикалады.

ПАЙДАЛАНЫЛFАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 А. Отаров, М.А. Йбраева, А.С. Сапаров. Деградационные процессы и современное почвенно-экологическое состояние рисовых массивов республики // «Экологические основы основы формирования почвенного покрова Казахстана в условиях антропогенеза и разработка теоритических основ воспроизводства плодородия». - Алматы, 2007. - С. 92-93.

2 Отаров А., Йбраева М.А. Эколого-мелиоративные проблемы рисовых массивов Казахстана // Проблемы генезиса, плодородия, мелиорации экологии почв, оценка земельных ресурсов. - Алматы: Тезис. - 2002. - С. 176-182.

3 Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - М.: Йзд-во «Агропромиздат», 1985. - 351 с.

4 ГОСТ 26213-91, определение гумуса по Тюрину. - М.: Комитет стандартизации и метрологии СССР, 1991. - 8 с.

5 Аринушкина Е.П. Руководство по химическому анализу почв. - М.: Изд-во МГУ, 1977. - 489 с.

6 ГОСТ 46-42-76 1.7.104.0пределение Р2О5 и К2О по Мачигину. -Министерство сельского хозяиства СССР, 1976.

7 Дмитриев Е.А. Математическая статистика в почвоведении. - М.: Изд-во МГУ, 1995. - 320 с.

8 Неунылов Б.А. Повышение плодородия почв рисовых полеи Дальнего Востока. - Владивосток: Приморск. книжн. изд-во, 1961. - 240 с.

9 Натальин Н.Б. Рисоводство. - М.: Изд-во «Колос», 1973. - 265 с.

10 Алешин Е.П., Конохова В.П. Краткии справочник рисовода. - М.: Изд-во «Агропромиздат», 1986. - С. 253.

11 Шарапов И.Д. Почвенные процессы на рисовых полях Южного Казахстана / Природа почв рисовых полеи. - Алма-Ата: изд-во "Наука" Каз ССР, 1969. - С. 77-85.

12 Ли Н.Т. Динамика биохимическои активности и микробиологического режима / Почвы Акдалинского массива. - Алма-Ата: Изд-во "Наука" Каз. ССР, 1977. - С. 119-133.

13 Кириченко К.С. Деиствие азотных удобрении на урожаи риса / Азотные удобрения. - М.: Изд-во «Колос»,1966. - 120 с.

14 Неунылов Б.А. Окислительно-восстановительныи потенциал в почвах рисовых полеи и методы управления ими с целью повышения урожаиности / Сб. науч. работ опытно-исслед.учреждении Приморского края. - Хабаровск, 1948. -Вып. 1. - С. 65-112.

15 Шарапов И.Д. Окислительно-восстановительныи потенциал в почвах рисового севооборота // Известия АН Каз. ССР. Сер.ботаники и почвоведения. -1960. - Вып. 3. - С. 19-30.

16 Чиркова Р.А. Превращения фосфатов в лугово-болотнои почве под культурои риса // Изв. АН КазССР. Сер. Биол. - Алма-Ата, 1971. - №3. - С. 7-13.

17 Чиркова Р.А., Илялетдинов А.Н. Превращение фосфора в почвах, используемых под культуру затопляемого риса в Южном Казахстане / Природа почв рисовых полеи. - Алма-Ата: Изд-во "Наука" КазССР, 1969. - С. 85-93.

18 Мамилов Ш.З., Илялетдинов А.Н., Аханов Ж.У Проблемы сохранения азота в почвах Казахстана / Плодородие почв Казахстана. - Алма-Ата, 1993. - Вып. 8. - С. 3-32.

19 Зауров Д.Э., Сборщикова М.П. Рисоводство. - Ташкент: Изд-во «Мехнат», 1989. - 269 с.

20 Коваленко В.И., Дуденко В.П. Культура риса в Казахстане. - Алма-Ата: Изд-во «Каинар», 1974. - 174 с.

21 Ибраева М.А., Отаров А., Беисенова Г., Сулеименова А., Пошанов М. Современныи уровень плодородия почв Тасмурунскои части Акдалинского массива орошения // Почвоведение и агрохимия. - 2016. - № 1. - С. 24-36.

REFERENCES

1 A. Otarov, M.A. Ibrayeva, A.S. Saparov. Degradatsionnye protsessy i sovremen-noye pochvenno-ekologicheskoye sostoyaniye risovykh massivov respubliki // «Ekologicheskiye osnovy osnovy formirovaniya pochvennogo pokrova Kazakhstana v

usloviyakh antropogeneza i razrabotka teoriticheskikh osnov vosproizvodstva plodorodiya». - Almaty, 2007. - S. 92-93.

2 Otarov A., Ibrayeva M.A. Ekologo-meliorativnye problemy risovykh massivov Kazakhstana // Problemy genezisa, plodorodiya, melioratsii ekologii pochv, otsenka ze-melnykh resursov. - Almaty: Tezis. - 2002. - S. 176-182.

3 Dospekhov B.A. Metodika polevogo opyta. - M.: Izd-vo «Agropromizdat», 1985.

- 351 s.

4 GOST 26213-91, opredeleniye gumusa po Tyurinu. - M.: Komitet standartizatsii i metrologii SSSR, 1991. - 8 s.

5 Arinushkina Ye.P. Rukovodstvo po khimicheskomu analizu pochv. - M.: Izd-vo MGU, 1977. - 489 s.

6 GOST 46-42-76 1.7.104.0predeleniye R2O5 i K2O po Machiginu. - Ministerstvo selskogo khozyaystva SSSR, 1976.

7 Dmitriyev Ye.A. Matematicheskaya statistika v pochvovedenii. - M.: Izd-vo MGU, 1995. - 320 s.

8 Neunylov B.A. Povysheniye plodorodiya pochv risovykh poley Dalnego Vostoka.

- Vladivostok: Primorsk. knizhn. izd-vo, 1961. - 240 s.

9 Natalyin N.B. Risovodstvo. - M.: Izd-vo «Kolos», 1973. - 265 s.

10 Aleshin Ye.P., Konokhova V.P. Kratky spravochnik risovoda. - M.: Izd-vo «Agropromizdat», 1986. - S. 253.

11 Sharapov I.D. Pochvennye protsessy na risovykh polyakh Yuzhnogo Kazakhstana / Priroda pochv risovykh poley. - Alma-Ata: izd-vo "Nauka" Kaz SSR, 1969. - S. 77-85.

12 Li N.T. Dinamika biokhimicheskoy aktivnosti i mikrobiologicheskogo rezhima / Pochvy Akdalinskogo massiva. - Alma-Ata: Izd-vo "Nauka" Kaz. SSR, 1977. - S. 119-133.

13 Kirichenko K.S. Deystviye azotnykh udobreny na urozhay risa / Azotnye udo-breniya. - M.: Izd-vo «Kolos»,1966. - 120 s.

14 Neunylov B.A. Okislitelno-vosstanovitelny potentsial v pochvakh risovykh poley i metody upravleniya imi s tselyu povysheniya urozhaynosti / Sb. nauch. rabot opytno-issled.uchrezhdeny Primorskogo kraya. - Khabarovsk, 1948. - Vyp. 1. - S. 65-112.

15 Sharapov I.D. Okislitelno-vosstanovitelny potentsial v pochvakh risovogo sevooborota // Izvestiya AN Kaz. SSR. Ser.botaniki i pochvovedeniya. - 1960. - Vyp. 3. -S. 19-30.

16 Chirkova R.A. Prevrashcheniya fosfatov v lugovo-bolotnoy pochve pod kulturoy risa // Izv. AN KazSSR. Ser. Biol. - Alma-Ata, 1971. - №3. - S. 7-13.

17 Chirkova R.A., Ilyaletdinov A.N. Prevrashcheniye fosfora v pochvakh, ispolzuye-mykh pod kulturu zatoplyaemogo risa v Yuzhnom Kazakhstane / Priroda pochv risovykh poley. - Alma-Ata: Izd-vo "Nauka" KazSSR, 1969. - S. 85-93.

18 Mamilov Sh.Z., Ilyaletdinov A.N., Akhanov Zh.U. Problemy sokhraneniya azota v pochvakh Kazakhstana / Plodorodiye pochv Kazakhstana. - Alma-Ata, 1993. - Vyp. 8. -S. 3-32.

19 Zaurov D.E., Sborshchikova M.P. Risovodstvo. - Tashkent: Izd-vo «Mekhnat», 1989. - 269 s.

20 Kovalenko V.I., Dudenko V.P. Kultura risa v Kazakhstane. - Alma-Ata: Izd-vo «Kaynar», 1974. - 174 s.

21 Ibrayeva M.A., Otarov A., Beysenova G., Suleymenova A., Poshanov M. Sov-remenny uroven plodorodiya pochv Tasmurunskoy chasti Akdalinskogo massiva oro-sheniya // Pochvovedeniye i agrokhimiya. - 2016. - № 1. - S. 24-36.

РЕЗЮМЕ Г.О. Беисенова1, М.А. Ибраева2 ВЛИЯНИЕ МИНЕРАЛЬНЫХ И ОРГАНИЧЕСКИХ УДОБРЕНИИ НА ЭЛЕМЕНТЫ ПИТАНИЯ ПОЧВ АКДАЛИНСКОГО МАССИВА ОРОШЕНИЯ 1Казахский национальный аграрный университет, 050010, г. Алматы, проспект Абая, 8, Казахстан, e-mail: gulka_89_21@mail.ru 2Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии

им. У.У. Успанова, 050060, г. Алматы, пр. аль-Фараби, 75 В, Казахстан В статье представлена информация о результатах исследования влияния удобрений на элементы питания почв Акдалинского массива орошения. Установлено, что содержание общего гумуса за период вегетации по вариантам опыта почти не изменилось, кроме варианта с внесением биогумуса. Полученные данные показали, что содержание общего и легкогидролизуемого азота по всем вариантам опыта выше контроля. Содержание подвижного фосфора за время вегетации культуры по всем вариантам увеличилось по сравнению с контрольным. При этом наибольшее увеличение содержания даннои формы фосфора обнаружено в варианте при внесении навоза и биогумуса. Установлено, что положительныи эффект на содержание обменного калия оказало только внесение биогумуса и навоза + % N120P90K45. Таким образом, внесение в рисово-болотные почвы минеральных и органических удобрении способствует повышению эффективного плодородия данных почв.

Ключевые слова: плодородие почв, гумус, элемента питания, органические удобрение, минеральные удобрение.

SUMMARY G.O. Beisenova1, M.A. Ibraeva2 INFLUENCE OF MINERAL AND ORGANIC FERTILIZERS ON NUTRITION ELEMENTS OF SOILS OF AKDALA MASSIVE OF THE DISPOSITION 1Kazakh National Agrarian University, 050010, Almaty, Abay str., 8, Kazakhstan,

e-mail: gulka_89_21 @mail.ru 2Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry after U.U. Uspanov, 050060, Almaty, 75 V al-Farabi avenue, Kazakhstan The article presents information on the results of the study of the effect of fertilizers on the nutrient elements of the soils of Akdalinsky irrigation massif. It was established that the content of common humus during the vegetation period according to the variants of the experiment remained almost unchanged, except for the variant with the introduction of biohumus. The obtained data showed that the content of total and easily hydrolyzable nitrogen for all variants of the experiment is higher than the control. The content of mobile phosphorus during the growing season of the crop in all variants increased in comparison with the control one. At the same time, the greatest increase in the content of this form of phosphorus was found in the variant when manure and biohumus were introduced. It was found that the positive effect on the content of exchange potassium was provided only by the addition of biohumus and manure + % N120P90K45. Thus, the introduction of mineral and organic fertilizers into the rice and marsh soils contributes to an increase in the effective fertility of these soils.

Key words: fertility of soils, humus, battery, organic fertilizer, mineral fertilizer .

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.