CC BY
11
УДК: 613.86:614.72
МРНТИ 76.33.33,87.25
М¥НАЙ-ГАЗ 0НД1РУШ1 АЙМАЦ Т¥РГЫНДАРЫНЬЩ ПСИХОФИЗИОЛОГИЯЛЬЩ ДЕНСАУЛЫГЫ
М.А. БАШБАЕВА, А.Н. ЗИНАЛИЕВА*, С.К. БЕРМАГАМБЕТОВА, А.М. БАСПАКОВА, ¥.Ж. АХМЕТОВА, А.Б. КУЛБАЕВА, А.К. ЖУМАГАМБЕТОВА
Марат Оспанов атындагы Батыс Казакстан мемлекетпк медицина университетi,
Актебе, Казахстан
М^най-газ вндiрушi аймак; 'T¥рFындарыныц психофизиологиялык денсаульны
М.А. Башбаева, А.Н. Зиналиева*, С.К. Бермагамбетова, А.М. Баспакова, ¥.Ж. Ахметова, А.Б. Кулбаева, А.К. Жумагамбетова
Марат Оспанов атындагы Батыс Казакстан мемлекеттж медицина университетi, Актебе, Казакстан
Мунай-газ аймагында узак уакыт емiр суру осы жердщ тургындарын кептеген психосоматикалык ауруларга шалдыгуын жэне бейiм болуын жогарылатады. Бул макалада бiздер осы аймак тургындарыныц психофизиологиялык денсаулыгы жагдайын багалап, нэтижелерш бiр жуйеге келтгруге тырыстык.
Зерттеу максаты: субъективтi MFI - 20 шкаласы бойынша сауалнама ЖYргiзу аркылы катысушылардыц психологиялык профилш зерттеп, зерделеу.
Зерттеу материалы мен эдктерь Зерттеу нысаны - мунай-газ ендiрушi елдi мекендердщ 18-50 жас арасындагы тургындары: Шенгелшi - 39, Сага - 48, Кецкияк - 155, Сарыкел - 144, барлыгы - 384 адам. Iрiктеуге сэйкес бакылау ауданы ретшде Кобда елдi мекен тургындары - 384 адам алынды.
Сауалнама респонденттерге бiр реттж келденец зерттеу эдiсiмен ЖYргiзiлдi.
Нэтижелерк Алынган нэтижелердi статистикалык талдау аркылы мунай-газ аймагы тургындары мен бакылау ауданы тургындарыныц психофизиологиялык жагдайы аныкталды. Мунай-газ аймак тургындары сырткы ортаныц зиянды факторлар эсерiне ушырауы басым. Бул жагдай адамныц психофизикалык куйше керi эсер етiп, эйелдер мен ерлерде де физикалык, психикалык астенияныц дамуын туындатады. Осыган уксас жагдай «психикалык астения» мен «физикалык астения» керсеткiштерi ерлерде де эйелдерде де бакылау ауданымен салыстырганда байкалуда.
Еорытынды: Сондыктан, ЖYргiзiлген зерттеу нэтижесшде сырткы факторлар (мунай-газ ендiру аймагы) тургындардыц психофизикалык денсаулыгына негативтi эсер етеда. Муны екi тэуелсiз топты салыстыру аркылы дэлелдедж. Олардыц астения (р<0,01) керсеткiштерi бойынша мэндi айырмашылыгы болды. Жалпы барлык психологиялык профильдер керсеткiштерi астенияны багалайтын субъективтi MFI - 20 шкала керсеткiштерiмен (р<0,01) тже корреляциялык байланыста екенi аныжгалды.
Hezi3zi свздер: астенияны cy6beKmmmi багалау шкаласы (MFI- 20), м^най-газ аймагы, imrn жэне сыртцы факторлар, психофизиологиялыц денсаулыц, астения, цажет емес нэтижелер, психологиялыц профиль.
Психофизическое здоровье населения нефтегазоносного региона
М.А. Башбаева, А.Н. Зиналиева*, С.К. Бермагамбетова, А.М. Баспакова, УЖ. Ахметова, А.Б. Кулбаева, А.К. Жумагамбетова
Западно-Казахстанский университет имени Марата Оспанова, Актобе, Казахстан
Длительное пребывание людей в нефтегазоносных регионах повышает их уязвимость, подверженность к различным заболеваниям психосоматического порядка. В данной статье мы систематизировали результаты самооценки психофизического состояния здоровья населения этих регионов, выявили и описали психологические профили.
Материалы и методы исследования. В Актюбинской области проведена субъективная оценка психофизического состояния населения, проживающего в нефтегазоносных регионах. В соответствии с протоколом исследования анкетирование проведено с выездом на место проживания исследуемых лиц. В ходе данного исследования, согласно выборке, нами охвачены лица от 18-50 лет: месторождение «Жанажол» Шенгельшы - 39 человек; Сага - 48 человек, Кенкияк - 155, Сарколь - 144. Всего - 384 человек. Хобда - контрольная группа, составила 384 человек. Анкетирование проведено одноэтапным поперечным исследованием.
Результаты. Статистический анализ полученных данных позволил выявить психофизическое состояние населения нефтегазоносного региона и контрольной группы. Население нефтегазоносного региона более подвержено вредному воздействию внешних факторов, что отрицательно сказывается на психофизическом состоянии: способствует развитию физической, психической астении как у мужчин, так и у женщин. Подобное наблюдается по показателю «психическая астения», «физическая астения» как у мужчин, так и женщин, по показателям «понижение активности», «общая астения» выраженность наблюдается у мужчин, что отличает их от контрольной группы.
Выводы: Таким образом, на основании проведенного исследования было доказано, что внешние факторы (нефтегазоносный регион) негативно влияют на психофизическое здоровье населения. Это показало сравнение двух независимых групп - нефтегазоносного региона и контрольной группы - они значимо различались по показателям астении (р<0,01). Практически все психологические профили имели прямую корреляционную связь с показателями Субъективной шкалы оценки астении MFI-20 (p<0,01). Тревожно-депрессивный профиль ассоциировался с психической астенией, понижением активности, снижением мотивации, пассивно-депрессивный - с физической и общей астенией.
Ключевые слова: убъективная шкала оценки астении (MFI-20), нефтегазоносный регион, внешние и внутренние факторы, психофизическое здоровье, истощение, астения, нежелательные последствия, психологический профиль.
Evaluation of actual nutrition of medical university students
M.F. Bashbayeva, A.N. Zinaliyeva*, A.M. Baspakova, S.K. Bermagambetova, U.Zh. Akhmetova, A.B. Kulbayeva, A.K. Zhumagambetova
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, Aktobe, Kazakhstan
Introduction. Long stay of people in oil and gas regions increases their vulnerability, susceptibility to various psychosomatic diseases. In this article we systematized the results of self-assessment of the psychophysical state of population health. Psychological profiles were identified and described.
Materials and methods: In Aktobe region, a subjective assessment of the psychophysical state of the population living in oil and gas regions was carried out. In accordance with the study protocol, the questionnaire was conducted with a visit to the place of residence of the persons studied. During the survey according to the sample, we covered persons from 18-50 years: the oil deposit «Zhanazhol» Shengelshy-39 people, Saga-48 people, Kenkiyak-155, Sarkol-144. Total - 384 people. Hobda - the control group was -384 people.
The survey was carried out by one-stage cross-sectional research.
Results of the research: Statistical analysis of the obtained data made it possible to reveal the psychophysical state of the population of the oil and gas region and the control group. The population of the oil and gas region is more prone to harmful external factors, which affects the psychophysical state: they contribute to the development of physical, mental asthenia in both men and women. Similar is observed in terms of «mental asthenia», «physical asthenia» in both men and women, in terms of «decrease in activity», «general asthenia,» the severity is observed in men, which distinguishes them from the control group.
Keywords: subjective scale of asthenia assessment (MFI-20), oil and gas region, external and internal factors, psychophysical health, asthenia, undesirable consequences, psychological profile.
Kipicne. Энергияльщ ресурстарга кажеттшктщ ^дайы жогарылауы мунай-газ eвдiру масштабыньщ кенеюше экелш, коршаган ортаны ластайтын зат-тар агымын кебейгш, кауш тудырады. Ресей галым-дарыныц ескертуi бойынша, мунай ендiрушi аймак тургындарында перифериялык жуйке жуйеа, тыныс мYшелерi, артериалды гипертензия, асказан-шек жолдары ауруларына жэне шекаралык психикалык б:рылыстардын дамуына экелш соктыруы мумкш. В.Д. Алексеенконыц айтуынша, жагымсыз ендiрiс факторлары т^ргындар денсаулыгына керi эсерiнен болатын кажу фоны олардыц жумыска кабшеттш-пн темендетiп, эртYрлi ауруларга бейiмдi болуын жогарылатып, емiр CYPУ сапасын темендетедi [1]. Н.Н. Симонованын психологиялык зерттеулерi м^най-газ ендiрiс ж^мысшыларында психоэмоционалдык ^йзе-лiс, Yрей жэне стресс аныкталганын байкатты [2].
АКЩ-та 2016 жылы жYргiзiлген зеттеулер м^най мен газдыц дэстYрлi емес ендеу эдiстерi (UOGD) тургындардын психикалык жагдайына жэне кауым-дастык мYшелерiнiн емiр CYPУ сапасына каншалыкты эсер ететiнiн зерттеп, мына тужырымга келдi: жер-гiлiктi кауымдастыктыц элеуметтiк к¥рылымында ендеу эсерiнен туындаган «элеуметпк-психология-лык б:рылыстар» аныкталды [3]. Мунай мен газдын дэстYрлi емес эдктерш колдану салдарынан ендiрiс аймак т^ргындарынын денсаулыгында б^зылыстар байкалганы аныкталды. Б^л корытындыга езiнiн жур-пзген зерттеулер нэтижесiнде Jeffrey Jacquet (South Dakota State University) кедщ [3].
¥зада созылган стресс (Verkuil B. и др.) жагымсыз келеа эсерлерге экелуi mymkîh: иммундык жYЙенi элсретш, денсаулыктын психофизиологиялык сипатындагы кYPделi езгерютер туындатады [4]. Осы кYЙге шалдыккан адамнын жумыска психофизикалык кабшетплшп, мотивациясы темендейдi, енжар немесе тiтiркенгiш, ^йкысы нашарлап, вегетативтi б:рылыстар мен эмоционалды тураксыздыкпен сипатталады. Ал, б^лар болса жалпы астениянын белгiлерi [5,6]. Астения - б^л агзанын стресске реакциясы, себебi наукастанган сон, iшкi жэне сырткы факторлар эсерiнен болатын эмоционалдык кYЙзелiс.
А.В. Снежневскийдiн пайымдауы бойынша, астения - орталык жYЙке жYЙесiнiн эртYрлi iшкi жэне сырткы жагымсыз: психогендш, жаракат, соматикалык, инфекциялык эсерлерге беретiн жауабы [7]. Академик И.П. Павлов бойынша, орталык жYЙке жYЙесiне пато-логиялык iшкi жэне сырткы факторлардын узак уакыт эсершен адамнын жумыска кабiлеттiлiгi кYрт темен-деп, кYЙреуге экеледi [8].
П.М. Зиновьеванын пiкiрi бойынша, б^л жагдайда сырткы себептер (мысалы, шаршап-шалдыгу) жеке тулганын преморбидтiк толыкканды еместiгiн аньщтауга болады, агзанын м^ндай жагдайы аурудын дамуына экелiп соктырады [9]. ДД¥ аныктамасы бойынша, «психикалык денсаулык (рухани немесе жан дYние саулыгы, кейде - менталды денсаулык) -б^л адам езiнiн потенциалын iске асыра алуы, емiрдегi карапайым стрестерге карсы т^руы, каркынды жэне нэтижелi жумыс жасай алуы, сонымен коса
БашбаеваМ.А. - Узджаз кэЫби дамыту орталыгы, доцент, п.г.к
*Зталиева А.Н. - КэЫби аурулар мен гигиеналыц пэндер кафедрасъшыц доцентi м.а., м.г.к.; уялы телефон: +87016119609, e-mail: zinalieva_ainur74 @mail.ru; Бермагамбетова С.К. - Жогары оцу орнынан кешна быт беру бвлiмiнiц жетекшiсi; Баспацова А.М. - гылыми жэне инновациялыц цызмет менеджментi бвлiмi жетекшШ, м.г.к.; Ахметова ¥.Ж.-Батыс Цазацстан мемлекеттж медицина университеттщ магистранты; Кулбаева А.Б. - Жогары оцу орнынан ^m^i бтм беру бвлiмiнiц маманы;
Жумагамбетова А.К. - Микробиология, вирусология жэне иммунология кафедрасыныц оцытушысы.
ез кауымдастыгы емiрiне улес коса алуы» [10, 11]. Осы гылыми жобамызда бiздер коршаган ортаныц ластануыныц мунай-газ аймагы тургындарыныц психофизикалык денсаулыгына, оныц адам белсендiлiгiне, мотивациясына, психикалык жагдайына жэне тулгалык касиеттерiне эсерш багаладык.
Зерттеу максаты: астенияны багалайтын субъек-тивтi MFI - 20 шкаласы бойынша сауалнама жYргiзу аркылы катысушылардыц психологиялык профилiн зерттеп, зерделеу.
Зерттеу материалы мен эдктерь Зерттеу ны-саны - мунай-газ ендiрушi елдi мекендердщ 18-50 жас арасындагы тургындары: Шенгелшi - 39, Сага - 48, Кенкияк - 155, Сарыкел - 144, барлыгы - 384 адам. ^ктеуге сэйкес бакылау ауданы репнде Кобда елдi ме-кен тургындары - 384 адам алынды.
Сауалнама респонденттерге бiр реттiк келденец зерттеу эдгамен жYргiзiлдi. Онда мунай-газ ендiрушi аймак тургындарыныц медициналык-психологиялык кYЙi жэне патопсихологиялык керiнiстерi кешендi зерт-телдг Fылыми эдебиеттердiц ретроспективтi талдауы; астенияны субъективп багалайтын MFI - 20 шкаласы (The Multidimensional Fatigue Inventore) колданыл-ды [12]. Бул эдютеме астенияныц жалпы ауырлыгын субъективтi сандык багалауга негiзделген. Шкала 20 сурактан турады, олар астенияныц керсеткiштерiн сипаттайды: жалпы астения, физикалык астения, бел-сендiлiктiц темендеуi, мотивацияныц темендеуi жэне психикалык астения. Бул зерттеу эдган нидерланд галымдары E. Smets, B. Garssen, B. Bonke, J. Haes курастырып, усынды.
Нидерландтык версияныц эр сурагы упаймен багаланып, ец жогары упай астенияныц дэрежесш керсетедi.1-кестеде сауалнаманыц бiрнеше сурактары келтiрiледi.
Калыпты жагдайда упайлардыц жалпы саны 20-30-дан аспауы керек. Сауалнаманы арнайы медици-налык кызметкерлер журпздг Алынган нэтижелер гомологиялык магынасы бойынша топтастырылды - астенияныц керсеткiштерiн айкындайтын немесе айкындамайтын профилдерге ажыратып, корытынды берiлдi. 2-кестеде сауалнаманыц шлп берiлген.
Алынган нэтижелер Epidata багдарламасыныц ба-засына енгiзiлiп жэне SAS жуйесшщ STATISTICA10 версиясы аркылы енделдг
Зерттеу нэтижелерi: Алынган нэтижелердi статистикалык талдау аркылы мунай-газ аймагы тургындары мен бакылау ауданы тургындарыныц психофи-зиологиялык жагдайы аныкталды.
3-кестеде керсетiлгендей, мунай-газ аймагы тургындарыныц психофизиологиялык денсаулыгыныц статистикалык мэнi астения керсеткiштерi бойынша айырмашылыгы бар (р<0,01) екендiгi аныкталды. Оны айкырынак керсету Yшiн мунай-газ аймагы тургындары (МГА) мен бакылау ауданы (БА) тургындарыныц сандык талдауды диаграмма туршде 1,2-суретте керсе-тiледi.
1,2-суретте субъективп багалау мэндерi мунай-газ аймак тургындарыныц бакылау ауданы тургын-дарымен салыстырганда бес керсеткiштiц эркайсысы нашарлаганы аныкталды. Корыта келе, мунай-газ аймак тургындары сырткы ортаныц зиянды факторлар эсерiне ушырауы басым. Бул жагдай адамныц психофизикалык кушне керi эсер етiп, эйелдер мен ерлер-де де физикалык, психикалык астенияныц дамуын туындатады. Осыган уксас жагдай «психикалык астения» мен «физикалык астения» керсеткiштерi ерлер мен эйелдерде де бакылау ауданымен салыстырганда байкалады. Екi тэуелсiз топтарды салыстырганда астения керсетшштершде статистикалык айырмашылык
Кесте 1. Астенияны багалайтын субъективп MFI - 20 шкала Yлгiсi
№ сурактар жауаптары
1 Мен езiмдi сау сезшемш Иэ, бул -шындык 1 2 3 4 5 Жок, бул - шынайы емес
2 Физикалык жуктеуге менщ кабiлетiм шектеулi Иэ, бул -ш шындык 1 2 3 4 5 Жок, бул - шынайы емес
3 Мен езiмдi белсендi сезiнемiн Иэ, бул -шындык 1 2 3 4 5 Жок, бул - шынайы емес
№ Астения тYрi Шкала сурактарыныц немiрi ¥пай саны
1 Жалпы астения 1, 5, 12, 16
2 Белсендшктщ темендеуi 3, 6, 10, 17
3 Мотивацияныц темендеуi 4, 9, 15, 18
4 Физикалык астения 2, 8, 14, 20
5 Психикалык астения 7, 11, 13, 19
Кесте 2. Астенияны субъективп багалаудыц шлп
Кесте 3. Жынысы бойынша мунай-газ аймагы мен бакылау ауданы тургындарыньщ субъективп багалау кврсеткiштерi
Кврсетшштер топтар жынысы п орташа медиана Ст. ауытку р^а1ие*
Жалпы астения Мунай-газ ауданы е 118 11,25424 11,00000 3,559474 р<0,01
э 266 9,49624 9,00000 3,187532
Бакылау ауданы е 127 9,00787 10,00000 3,040719 р<0,01
э 257 7,97276 7,00000 2,221002
Физикалык астения Мунай-газ ауданы е 118 11,49153 12,00000 3,358229 р<0,01
э 266 11,03759 11,00000 2,852092
Бакылау ауданы е 127 9,93701 12,00000 3,218763 р<0,01
э 257 10,15564 10,00000 2,629293
Белсендтктщ твмендеуi Мунай-газ ауданы е 118 12,08475 12,00000 1,795418 р<0,01
э 266 10,85338 11,00000 2,554524
Бакылау ауданы е 127 10,97701 12,00000 1,622011 р<0,01
э 257 10,15564 10,00000 2,657679
Психикалык астения Мунай-газ ауданы е 118 11,92105 12,00000 2,706943 р<0,01
э 266 11,92105 12,00000 2,784961
Бакылау ауданы е 127 10,81890 12,00000 3,232811 р<0,01
э 257 10,39689 10,00000 2,599217
Мотивацияныц гвмендеуi Мунай-газ ауданы е 118 11,04237 11,00000 3,808210 р<0,01
э 266 8,66541 8,00000 3,282441
Бакылау ауданы е 127 8,99213 11,00000 3,355867 р<0,01
э 257 7,12062 7,000000 1,640861
мотивацияньщ темендеу|
11
психикалык, астения
белсендтттщ темендеу1 физикалык, астения жалпы астения
4 6
1эйел Вер
12
11,5
11,3
8 10 12 14
0
2
Сурет 1. Жынысы бойынша мунай-газ аймагы мен бакылау ауданы тургындарыньщ субъекгивгi багалау квр-сегкiшгерi
Сурет 2. Жынысы бойынша мунай-газ аймагы мен бакылау ауданы тургындарыньщ субъективп багалау квр-сеткiштерi
Мотивациянын темендеу1
Психикалык астения
Беслсенд1л1кт1н темендеу1
Физикалык астения
Жалпы астения
10,9
I эйел I ер
4 6 8 10 12
9
0
2
аньщтавды (р<0,01).
Мунай-газ аймагы мен бакылау ауданы тургын-дарынын астенияны багалаудын субъекгивл шкала кврсетшштерш диаграмма тданде усындык.
АлынFан нэтижелердi талдау. Алынган мэлiмет-тердi талдау нэтижесiнде мунай-газ аймагы тургын-дарынын психофизиологиялык денсаулыгынын пси-хологиялык профилiн аныктауга мумкшдш бердi. Берiлген профильдер ерлермен коса эйелдерде де аныкталды. Эр профиль тулганын психофизикалык кYЙiне эсер ету тургысынан взiндiк ерекшелiктерi бар. Астенияны багалайтын субъективтi МБ1-20 шкала Yл-гiсi бойынша психологиялык профильдер аныкталды. Осы шкаланын бес кврсеткiшi 2 профиль тобына бiрiк-тiрiлдi: Yрейлi-депрессивтi, пассивтi-агрессивтi.
1. <^рейльдепрессивл» профиль: адамнын ерек-ше эмоционалдык кYЙiмен, квщл-^шнщ ауытку-
ларымен.енсесшщ тусымет, кызынушыльщтарыньщ жогалуымен сипатталады; осы профильдегi адамдарда жYЙке жYЙесiнiн элсiздiгi мен кажуы; бiр нэрсеге квнiл аудару киындыгы, окыганды тYсiнуiнiн нашарлауы, се-бепсiз мазасыздыктан жапа шегiп, Yнемi уйкысыздык мазалайды, бiрак сонымен катар кYндiз уйкышыл бо-лады, элсiздiк, элсiн-элсiн демалгысы келедi, сонымен катар белсендiлiк пен мотивациясы твмендеп, бешмде-лу механизмдерi твмендейдi, сонын салдары тулганын коммуникативп сферасына керi эсер бередi; депрес-сиянын осындай симптомдары вегетативтi дисфунк-циянын белгiлерiмен косарланады: бас ауыруы, бас айналу, тершендiк, дене температурасынын твмендеуi. Мундай жагдайлар жаксы уйыктап турганнан кейiн де байкалады.
2. «Пассивтьагрессивп» профиль: бул профильдiн алдынгы профильден айырмашылыгы
N упайлар
№ Кврсетшштер Шкала сурактарынын нвмiрi МГА БА
е э е э
1 Жалпы астения 1, 5, 12, 16 11,2 9,5 8,3 7,9
2 Белсендшктщ твмендеуi 3, 6, 10, 17 12,0 10,8 10,1 10,1
3 Мотивациянын твмендеуi 4, 9, 15, 18 11,0 8,7 7,17 7,1
4 Физикалык астения 2, 8, 14, 20 11,5 11,0 10,1 10,1
5 Психикалык астения 7, 11, 13, 19 12,0 12,0 10,5 10,3
Кесте 4. Мунай-газ ауданы тургындары мен бакылау ауданы тургындарынын астенияны багалаудын субъек-тивтi шкала кврсетшштершщ мэндерi
Сурет 3. Мунай-газ аймагы мен бакылау ауданы тургындарынын астенияны багалаудын субъективл шкала кврсеткiштерi
Мунай-газ аймагы Бакылау ауданы
Жалпы астения 12
бар: аурушандык, уйкыдан турганнан кейiн де байкалатын шаршагыштык; кандай болсын кызыгушылыктын твмендеуi [14,15]; бул профильдегi адамдар реакциясы адекватты болмайды, оларга ашушандык, тiтiркенгiштiк, кYЙгелектiк, взш-взi устай алмау, шыдамсыздык пен мазасыздык тэн [16]; мундай жагдайлар адам агзасынын iшкi резервтерiн шыгындап, эсiресе орталык жYЙке жYЙесiн кажытып, кез келген ауруга бейiм етедi; эйелдер куйгелектш истериямен катар жYредi; ерлер болса Yстелдi жудырыкпен соккылап, колына тYCкен нэрсенiн барлыгын лактырады; эйелдер мен ерлердщ мундай кылыктары гиперстениялык жагдаймен сипатталады; сонымен катар тiтiркенгiштiктi жасыру, оны ашык кврсетпеуге тырысу - бул гипостения; гиперстения мен гипостения узакка созылган стресс фонында адамды неврологиялык немесе психикалык ауруларга шалдыктыруы мYмкiн; элсiздiк, шаршау жэне ттркенпштж элеуметтiк жэне физикалык дезадаптацияга экеледц одан баска узакка созылган стресс квщл кYЙiнiн ауыткуына, нэтижесiнде себепаз оптимизм немесе пессимизмге кенеледi; мундай мшез-кулык негiзiнде созылмалы эмоционалдык стресс жатыр, ол iшкi факторлардын эсерiнен калыптасады, ал бiздiн жагдайымызда сырткы орта факторларынын эсерiнен; адамнын осы кYЙiн жагдайга карсы туруга шамасыз екендiгiмен тYсiндiруге болады; осынын салдарынан эртYрлi психофизиологиялык бузылыстар пайда болады; сондыктан орталык жуйке жуйеа элсiз немесе тураксыз типiне карасты болгасын оларды «кауш» тобына жаткызамыз [17,18].
вкiнiшке орай, созылмалы жэне узакка созылган стресс адамнын иммундык жYЙесiн элсiретiп, денсаулыгына айтарлыктай залал келпред^ преморбидтiк кYЙiне ушыратып, тYрлi ауруларга экелiп соктыруы мYмкiн. Сонымен катар мунай-газ аймак тургындарынын осы ^йге ушырауын олардын калыптаскан жагдайга карсы туруга шамасыз екендтмен байланыстырамыз [19]. Сондыктан осы байланысты жете тYсiну Yшiн зерттеудi эрi карай жалгастыру кажет. Осы амалсыздык жYрек-кантамыр, катерлi iсiк ауруларына, депрессия, YPей, жалпы агзанын иммундык жYЙесiнiн нашарлауына дейiн экеледi.
^орытынды. Сондыктан, жYргiзiлген зерт-теу нэтижесiнде сырткы факторлар (мунай-газ вн-дiру аймагы), тургындардын психофизикалык денсаулыгына негативл эсер етедi. Муны ек1 тэуелаз топты салыстыру аркылы дэлелдедiк. Олардын астения (р<0,01) кврсеткiштерi бойынша мэндi айыр-машылыгы болды. Жалпы барлык психологиялык профильдер кврсеткiштерi астенияны багалайгын су-бъективтi MFI-20 шкала кврсеткiштерiмен (р<0,01) тiке корреляциялык байланыста екенi аныкталды. Yрейлi-депрессивтi профиль психикалык астениямен, белсендiлiк, мотивациянын твмендеуiмен, ал, пассив-тi депрессивтi профиль-физикалык жэне жалпы астениямен ассоцияланды. ЖYргiзiлген зерттеу мунай-газ аймагы тургындар денсаулыгына айтарлыктай кауш твндiретiнiн аныктадык.
Осыган орай, бiз стресс, депрессияны женуге квмектесетiн мына шараларды усынамыз. Олар кара-
пайым жэне женiл. ¥сыныстар:
1. мунай-газ аймагы тургындарына Yнемi мониторинг жYргiзу;
2. тагам рационын онтайландыру: тагамдардын меншiктi салмагын арттыру, протен курамды (ет, буршак); дэрумендер (жидектер, жемiстер, кеке-нiстер, табиги шырындар);
3. жеткiлiктi уйкы
4. терен тыныс алу:
- креслода ынгайлы калыпта отырып, кездi жуму;
- мурын аркылы терен тыныс алып, сiздiн асказа-нынызды шар тYрiнде елестетiп, Yргендей бо-лыныз;
- ауыз аркылы баяу дем шыгарыныз;
- таза ауада серуендеуге кеп кещл белiнiз.
Осы усыныстарымыз кемектесетшше немесе
кажеттiгiне кYмэн келтiретiнiнiздi бiлемiз. Деген-
мен, мунымен келiспеймiз. Иэ, шынымен де, стрестiк
тYрткiлердi мYлде жою мYмкiн емес, бiрак бершген усыныстар жауаптарынызды бакылауга кемектеседi. Эдетте бiздiн алдымен беретiн реакциямыз ттркен-гiштiк, YPей, енжарлык, химиялык тэуелдшк жэне т.б. Алайда, стреске жауап берудiн салауатты эдкте-рi де бар: салауатты тамактану, жеткiлiктi уйкы, терен тыныс алу, физикалык жаттыгулар. Егер стреске беретш жауабымызды езертсек, денсаулыкка тиетiн жагымсыз эсерлердi азайтуга Yмiт бар. Сондыктан, мунай-газ аймагы тургындарынын денсаулыгы мэселе-лерш шешудiн аз гана шарасы, егер мемлекет каушаз ендiрiстi колдаса, дэртерлер жиiрек букараны ескерт-се, ал, тургындар жагдайды колга алып бакыласа, онда олар тургылыкты жерлерiн «психологиялык баспана» ретiнде санауларына болады.
Поступила: 07.09.2018.
Принята к публикации: 16.09.2018.
Список литературы:
1. Алексеенко В.Д. Влияние производственных факторов на состояние здоровья работников нефтедобычи при вахтовой организации труда в Заполярье. Экология человека. Северный государственный медицинский университет, г. Архангельск 2009;06:47-50.
2. Симонова Н.Н. Психологические аспекты вахтового труда нефтяников в условиях Крайнего Севера. М.: Палеотип 2008;196.
3. www.ceh.org/webinar-psychosocial-community-effects-of-unconventional-energy-extraction-development. Webinar: Community & Psychosocial Effects of Oil & Gas Development.
4. Verkuil B., Brosschot J.F., Meerman E.E., Thayer J.F. Effects of momentary assessed stressful events and worry episodes on somatic health complaints. Psychol Health 2012;27:2:141-158.
5. Richard S. Lazarus. Theory-Based Stress Measurement. Pages 3-13. Published online: 19 Nov 2009, dе Silva JA1, Siegmund G2, Bredemeier J3. Crisis interventions in online psychological counseling. Trends Psychiatry Psychother. 2015 Oct-Dec;37(4):171-82.
6. dе Silva J.A.1, Siegmund G.2, Bredemeier J.3. Crisis interventions in online psychological counseling. Trends Psychiatry Psychother. 2015 Oct-Dec;37(4):171-82
7. Снежневский А.В. Общая психопатология: курс лекций. 9-е изд. М.: МЕДпрессинформ 2017;208.
8. Шульгина Г.И. Торможение поведения. М.: ИИн-телл 2016;348. (Сер.:Нейрофилософия).
9. Asselmann E.1, Venz J.1, Pieper L.1, Wittchen H.U.1, Pittrow D.2, Beesdo-Baum K.1.The role of gender and anxiety in the association between somatic diseases and depression: findings from three
References:
1. Alekseenko V.D. Vliyanie proizvodstvennyh faktorov na sostoyanie zdorov'ya rabotnikov neftedobychi pri vahtovoj organizacii truda v zapolyar'e. Ehkologiya cheloveka. Severnyj gosudarstvennyj medicinskij universitet, g. Arhangel'sk 2009;06:47-50.
2. Simonova N.N. Psihologicheskie aspekty vahtovogo truda neftyanikov v usloviyah Krajnego Severa. M.: Paleotip 2008;196.
3. www.ceh.org/webinar-psychosocial-community-effects-of-unconventional-energy-extraction-development. Webinar: Community & Psychosocial Effects of Oil & Gas Development.
4. Verkuil B., Brosschot J.F., Meerman E.E., Thayer J.F. Effects of momentary assessed stressful events and worry episodes on somatic health complaints. Psychol Health 2012;27:2:141-158.
5. Richard S. Lazarus. Theory-Based Stress Measurement. Pages 3-13. Published online: 19 Nov 2009, de Silva JA1, Siegmund G2, Bredemeier J3. Crisis interventions in online psychological counseling. Trends Psychiatry Psychother. 2015 Oct-Dec;37(4):171-82.
6. de Silva J.A.1, Siegmund G.2, Bredemeier J.3. Crisis interventions in online psychological counseling. Trends Psychiatry Psychother. 2015 Oct-Dec;37(4):171-82
7. Snezhnevskij A.V. Obshchaya psihopatologiya: kurs lekcij. 9-e izd. M.: MEDpressinform 2017;208.
8. SHul'gina G.I. Tormozhenie povedeniya. M.: Ilntell 2016;348. (Ser.:Nejrofilosofiya).
9. Asselmann E.1, Venz J.1, Pieper L.1, Wittchen H.U.1, Pittrow D.2, Beesdo-Baum K.1.The role of gender and anxiety in the association between somatic diseases and depression: findings from three combined epidemiological studies in primary care. Epidemiol Psychiatr Sci. 2017;9:1-12.
combined epidemiological studies in primary care. Epidemiol Psychiatr Sci. 2017;9:1-12.
10. Психическое здоровье. Всемирная организация здравоохранения. Проверено 6 января 2018.
11. Ren, Feifei&Junghuan Zhang. Job Stressors, Organizational Innovation Climate, and Employees' Innovative Behavior. Creativity Research Journal 2015;27:16-23.
12. Dencker A.1,2, Sunnerhagen K.S.3,4, Taft C.5,6, Lundgren-Nilsson Á.7,8. Multidimensional fatigue inventory and post-polio syndrome - a Rasch analysis. Health Qual Life Outcomes 2015 Feb;12;13:20. doi: 10.1186/s12955-015-0213-9.
13. Александровский Ю.А. Пограничная психиатрия. М.: РЛС 2006;1280.
14. Психосоматические расстройства в клинической практике. Под ред. акад. РАН А.Б.Смулевича. -М.:МЕДпресс-информ, 2016;776.
15. «Passive-aggressive. Definition of Passive-aggressive in English by Oxford Dictionaries».Oxford Dictionaries | English. Retrieved 2017;09:28
16. Menninger, William C. Living in a troubled world; selections from the writings of William C. Menninger. Edited by Bernard H. Hall & Richard Rhodes. Hallmark Editions. 59 p. ... 12, 1967.
17. Taylor, S. E., & Stanton, A. L. Coping resources, coping processes, and mental health.Annual Review of Clinical Psychology 2007;3:377-401.
18. Boudrias J., Desrumaux P., Gaudreau P., Nelson K., Brunet L., Savoie A. Modeling the Experience of Psychological Health at Work: The role of Personal Resources, Social-Organization Resources, and Job Demands. International Journal of Stress Management 2011;18(4):372-395.
19. Claudia Harzer1,2,* and Willibald Ruch2. The relationships of character strengths with coping, work-related stress, and job satisfaction. Front Psychol. 2015;6:165.
10. Psihicheskoe zdorov'e. Vsemirnaya organizaciya zdravoohraneniya. Provereno 6 yanvarya 2018.
11. Ren, Feifei&Junghuan Zhang. Job Stressors, Organizational Innovation Climate, and Employees' Innovative Behavior. Creativity Research Journal 2015;27:16-23.
12. Dencker A.1,2, Sunnerhagen K.S.3,4, Taft C.5,6, Lundgren-Nilsson Á.7,8. Multidimensional fatigue inventory and post-polio syndrome - a Rasch analysis. Health Qual Life Outcomes 2015 Feb;12;13:20. doi: 10.1186/s12955-015-0213-9.
13. Aleksandrovskij YU.A. Pogranichnaya psihiatriya. M.: RLS 2006;1280.
14. Psihosomaticheskie rasstrojstva v klinicheskoj praktike. Pod red. akad. RAN A.B.Smulevicha. -M.:MEDpress-inform, 2016;776.
15. «Passive-aggressive. Definition of Passive-aggressive in English by Oxford Dictionaries».Oxford Dictionaries | English. Retrieved 2017;09:28
16. Menninger, William C. Living in a troubled world; selections from the writings of William C. Menninger. Edited by Bernard H. Hall & Richard Rhodes. Hallmark Editions. 59 p. ... 12, 1967.
17. Taylor, S. E., & Stanton, A. L. Coping resources, coping processes, and mental health.Annual Review of Clinical Psychology 2007;3:377-401.
18. Boudrias J., Desrumaux P., Gaudreau P., Nelson K., Brunet L., Savoie A. Modeling the Experience of Psychological Health at Work: The role of Personal Resources, Social-Organization Resources, and Job Demands. International Journal of Stress Management 2011;18(4):372-395.
19. Claudia Harzer1,2,* and Willibald Ruch2. The relationships of character strengths with coping, work-related stress, and job satisfaction. Front Psychol. 2015;6:165.
