CC BY
44
192
Вестник КазНМУ №2-2017
УДК 616-056.5+378
Д.Я. Ризайдин, А.А. Табаева
Эл-Фараби атындагы К,азац улттыцуниверситету Алматы цаласы, ЦР
Б1Р1НШ1 КУРС СТУДЕНТТЕР1НЩ ТАМАЦТАНУ СИПАТЫН ГИГИЕНАЛЬЩ БАFАЛАУ (ЭЛ-ФАРАБИ АТЫНДАFЫ КДЗ¥У СТУДЕНТТЕР1 БОЙЫНША)
Салауатты eMip салтыныц басты цурастырушысыныщ 6ipi дурыс тамацтану болып табылады. Халыцтыщ басым белт ездертщ денсаулыцтарына немцурайлы царайды. Уацыттыщ жеткпеушыт, тамацтану мэдениетт жете бымейттдт, ^3Ípmi замангы eмiр суру царцыны осыныщ барлыгы азыц-тулк тащдауында циыншылыцтарга алып келдь Студенттер арасында кещ танымалга тез дайын болатын, эр тyрлi химиялыц цоспаларга толы тагамдар ие болтаны алащдатады. Осындай терк жагдайдыц етемацысы дурыс тамацтану болып табылады. Кеп жагдайда студенттер ретйз, жол-женекей, цургацтай, кунте 1-2 рет тамацтанады, ке6í асхана цызыметт цолданбайды. Студенттер тагамдарында басым бeлiктi кeмiрсулары алады, себебi олар арцылы куат шыгындарын толтыру жещл
Зерттеудщ мацсаты - К,аз¥У бiрiншi курс студенттертщ тамацтану уйлеамдшт мен уйымдастырылуын гигиеналыц багалау жэне тэжiрбиелiк усыныстарды эзiрлеу болып табылды.
Зерттеу нэтижелерг. Медициналыц-элеуметтк зерттеу нэтижестде 72% респонденттщ кунте ыстыц тагамды 1 рет гана цабылдайтындыгы аныцталынды. Оцу барысында yнемi стресске ушырайтындыцтарын 60% растады. Фаст-фудты 67% студенттщ мезгымен цолданатындыцтары аныцталды.
Шешiм: Зерттеу нэтижелерi студенттердщ физикалыц дамуына эсер етушi тамацтануыныщ уйлеамдшт мен уйымдастырылуын жацсартуга цатысты кешендi эзiрлеуге мумюндк бередь
Tyürndi свздер: тамацтану, студенттер, тамацтану уйлеамдшт, сау тамацтануды уйымдастыру, гигиеналыц багалау.
К1р1спе.
Студент жастар белгш бiр жас категориясына жататын, арнайы ецбек ерекшелiктерiмен жэне eмiр жагдайларымен бiрiктiрiлген халык;тын, кэсштж-eндiрiстiк тобы ретшде ;арастырылуы керек. Осы факторларды ескере отырып, студенттердi ерекше топ;а белу ма;сат;а лайы;.
Студенттер тамагынын, сапалы ;урамын багалау кезшде б1р;атар непзп курамды белжтер бойынша тамак;танудын, тецгершмегендт - жануарлар белоктарыныц, еамдж майларыныц, кальцийдщ, аскорбин ;ышк;ылынын, жэне тиаминнщ аз болуы жш бай;алады. Студенттерде тама;тану режимшщ келес бузылуы аны;талды: 25-47 % тащы асын iшпейдi, 17-30 % кунше екi рет ;ана тама;танады, 10 % жуыгы TYCкi асын iшпейдi немесе уа;ытында iшпейдi, 22 % кешю асын iшпейдi. Ысты; тагамдарды, соныц iшiнде бiрiншi асты шу сирек белгiленген [1]. Дурыс тама;тану - бул, ец алдымен, дурыс уйымдастырылган жэне организмдi дер кезшде жа;сы эзiрленген жэне тэттi тагаммен жабды;тау. Халы; даналыгында айтылгандай: «Жануарлар ;аныгады, адам жейдi, ал а;ылды адам тама;тана бшедЬ.
Физиологиялы; усынымдарга сэйкес, энергетикалы; кундылы; студент ер балаларда 10.8 МДж (2585 ккал), студент ;ыз балаларда 10.2 МДж ккал) шецбершде багаланган. Белоктарга рационныц 12 % жуы; тэулiктiк энергетикалы; кундылыгы келедi, сонымен ;атар, жануарлар майыныц Yлесi олардыц рационындагы жалпы келемнщ 60 % ;урауы керек. Осы талаптыц орындалуы ауыстырылмайтын амин ;ыш;ылдарыныц жеткiлiктi болуымен гана емес, сонымен ;атар рационда олардыц ;олайлы тецгершуш кепiлдендiредi. Майлар студенттердщ жалпы рационыныц жалпы энергетикалы; кундылыгыныц 30 % куруы керек. Сонымен ;атар, eсiмдiк майларыныц Yлесiне жалпы келемшен 30 % келедi. Студенттердщ непзп минералды заттарды тэулiктiк талап ету организмге кальцийдщ 800 мг, фосфордыц - 1600 мг, магнийдщ - 500 мг, калийдщ -2500-5000 мг, темiрдщ - 10 мг келемшде TYсуiмен ;амтамасыз етуi керек [2,3].
Студенттердщ тецгершген тамацтану принциптерш тэжiрибелiк icKe асыру ма;сатында тамацтану рационыныц энергетикалы; ;ундылыгы мен сапалы ;урамыныц жэне энергия мен азьщ-тулж заттарын ;ажет ету рациондарыныц арасында едэуiр толы; сэйкестiкке умтылу керек.
Осылайша дурыс тама;тану бойынша усынымдарды са;тау организмнщ эр TYрлi ;оршаган орта агенттерiне тeзiмдiлiгiн жогарылатудыц жэне халы;тыц iшiнде бiр;атар жу;палы емес созылмалы ауруларды азайтудыц негiзгi Ke3i болып табылады. Зерттеудщ мацсаты - Кдз¥У бiрiншi курс студенттершщ тама;тану Yйлесiмдiлiгi мен уйымдастырылуын гигиеналы; багалау жэне тэжiрбиелiк усыныстарды эзiрлеу болып табылды. Зерттеу материалдары мен эдктерь Зерттеу Каза; ултты; университетiнiц базасында ЖYргiзiлдi. Элеуметтiк негiзгi зерттеу Каза; ултты; университетiнiц дене шыны;тыру жэне спорт факультет студенттерi арасында ЖYргiзiлдi. Негiзгi зерттеу аясында 69 адамга сауалнама ЖYргiзiлдi. Нэтижесiнде тацдалынган нысандарга ;ажет сауалнама санын алды;.
Зерттеу1м1здщ эр кезецiнде статистикалы; ецдеу жасалынып отырды. Материалдарды
статистикалы; ецдеу жасаудан бурын бiз жогарыда айтылгандарды ескере отырып, алынган мэлiметтердi енгiзу Yшiн СУБД MS Access базасындагы багдарлама ;олданылды. Багдарлама оператордыц ;ате жiберуiнен са;тайды жэне де ете ыщайлы интерфейс болып саналады. Базага енпзшген материалдар мэлiметтерi вариациялы; статистиканыц заманауи эдiстерi мен багдарламалы; ;амтуларды (SPSS и MS Excel, 7.0) ;олдана отырып ецделшдь
Статистикалы; ецдеуден алынган санды; кeрсеткiштердi кeрнекiлiк сипаттау Yшiн кестелер мен графикалы; бейнелеулермен керсеттж. Нэтижелер мен талдаулар.
Тама; рационындагы ингредиенттер Yйлесiмдiлiгi -;унарлы тама;танудыц кепiлi!
Тама; ;абылдауындагы реттiлiктiц са;талмау фактiлерiн аны;таумен шектелмей, келесi кезекте,
студенттж тамак рационын де зерттеуге кендл белдж (сурет 1).
«Из KYHделiктi шетш тамак рационынын, Yйлесiмдiлiгiн сактайсыз ба?» деген суракка 31,8%
гана студенттер «иэ» деп жауап беру аркылы аспен бiрге адам агзаларына TYсуi тиiс кажетт минералдар, дэрумендер жэне кажетт заттарды дурыс алуга тырысатындыктарын байкатты.
Сурет 1 - Тама; рационынын, Yйлесiмдiлiк сипаты
Есесiне, калган Yлес салмагындагы (68,2%) жастар тобы тама; рационынын, курылуына ешбiр мэн бермейдь Соцгыларын бiртектi тамактанатындар немесе унаган тагам TYрлерiн сапасын айжыратпай кабылдай беретiндер деп жiктеуге болады. Бул кeрсетiлген себептердi зерттеудщ езект мэселесiн курайтын студенттер арасындагы аскорту жолдары патологиясына эсерлi факторлар ретшде карастыруга болады.
Тeмендегi 1-кестеде студенттердщ тамак рационынын, Yйлесiмдiлiгiн багалау кeрсеткiштерi
келтiрiлген. Эрбiр тугыр бойынша сэйкес балл керсеткшш тацдауга негiзделген эдю студент-жастар кабылдайтын тамактын, сипаты мен курамын багалауга толыгымен MYмкiндiк бередi. Жогарыда студенттер атап еткен тагам кабылдау жиiлiгi мен Yйлесiмдiлiгiндегi акауларды ескере отырып, тамактанудыц уйымдастырылуын онын, реттiлiгi, эртYрлiлiгi, рационда жем^-кекешстердщ, ет ешмдершщ, балык жэне CYT ешмдершщ болуы бойынша багалауга усыныс жасалды.
Кесте 1 - Студенттер арасында тамактанудын. уйымдастырылуын багалау сипаты
бте жаксы Жаксы £ £ аы Ь ^ 2 ЕР на ан Нашар бте нашар Барлыгы
Тамактану жеткiлiктiлiгi 14,1 34,5 45,0 4,6 1,8 100
Тамактану реттшп 8,1 27,0 50,0 12,4 2,5 100
Тагам эртYрлiлiгi 8,3 28,1 51,1 10,5 2,1 100
Кeкeнiстер мен жем^тер 12,1 30,2 43,7 10,7 3,4 100
Ет eнiмдерi 14,2 29,8 42,9 10,6 2,6 100
Балык eнiмдерi 5,6 17,8 37,8 27,9 10,9 100
СYT eнiмдерi 12,6 27,1 43,4 11,4 5,4 100
Бул зерттеу жумысынын, нэтижелерi керсеткендей, барлык келтiрiлген тугырлар бойынша респонденттер ездершдеп тамактану
уйымдастырылуын канагаттанарлык багалаган. 1-кестеден мэлiметтерiне сэйкес, «ете жаксы» жэне «жаксы» жауаптары суммарлы TYPДе «нашар» жэне «ете нашар» жауаптарынын, Yлес салмагынан басым. Балык eнiмдерiмен каныгуда гана, керiсiнше, позитивтi жауаптар негативт жауаптар Yлесiнен калыс («нашар» жэне «ете нашар» кeрсеткiштерi косарлы 38,8% пайыздык Yлеске ие). Респонденттердщ кепшшгшщ (93,6%) тагам жеткiлiктiлiгiне нускаганымен рациондагы тагам эртYрлiлiгiн канагаттанарлыктан темен -12,6%, жем^тер мен кeкeнiстердi -14,1%, ет ешмдерш -13,2%, балык ешмдерш -38,8%, CYT eнiмдерiн -16,8% белплеген.
Жогарыдагы 1-кестеден кeрiп турганымыздай тамак рационыныдагы Yйлесiмдiлiктi сактау денсаулык Yшiн утымды. Алайда, алынган мэлiметтер барлык тугырлар бойынша тамактану сипаты мен тамак курамынын, Yйлесiмдiлiгi жогары багаланбаганын куэландырып отыр.
Осы орайда (кесте 2), студенттж ортада тамак рационын дурыс куруга кедерп ететiн факторлар катарында жиi аталганы (55,0%) - когамдык тамактану орындарындагы тамактын, сапасыздыгы; келес кезекте, 25,4% Yлес салмагында - Yй жагдайында тамак дайындаудагы кажетп ингредиенттердщ жеткiлiксiздiгi; рационды (кунарлы) тагам TYрлерiн Yйлестiруге каржы тапшылыгына 11,3% шагымданады;
респонденттердщ азырак бeлiгi (8,3%) - тамак рационындагы Yйлесiмсiздiктi - езшдж укыпсыздыктан деп табады.
Кесте 2 - Yйлесiмдi тамак рационынын куруга кедерп eTeTiH факторлар
^нделжт тагамныц эртYрлiлiгi Ранг Yлесi, %
Yй жагдайында тамак дайындаудагы кажетт ингредиенттердщ жеткшказдт 2 25,4
Когамдык тамактану орындарындагы тамактыц сапасыздыгы 1 55,0
Каржыныц жетiспеуi 3 11,3
бзшдж укыпсыздык (кYн кестесш сактамау) 4 8,3
Келтiрiлген кесте мэлiметтерiне сэйкес, респонденттердщ Уг-нен астамы нускаган когамдык тамактану орындарындагы тамактыц сапасыздыгын мецзейдг БYгiнгi нары; зацдары орын алган когамдык формацияныц кез-келген саласында кызмет пен тауар немесе ешм TYрлерiнщ сапалык курамы сандык мелшершен калыс. Иэ, когамды; тамактану орындарындагы тамак курамы мен сапасы жаксартуды талап ететiнi сезсiз. Ал марктингтж эрекеттердi, тек, еткiзiлетiн ешмнщ бYтiндiгi мен тауар кескiнi алацдатады. БYгiнгi тацдагы мемлекеттiк санитарлык-
эпидемиологиялык кадагалау кызмет курамындагы кызметтж-курылымдык езгерiстер когамдык орындардагы тексеру, енiм сапасын сараптау мшдеттшп мен реттiлiгiне тоскауыл болып отыр. Сондыктан, студент-жастар жиi ЖYгiнетiн колжетiмдi асханалар санитарлык жагдайы мен тамак ешмдерш
дайындау сапасы мен технологиясына реттi
кадагалауды талап етедь
Шеш1м.
Зерттеу нэтижесiнде студенттiк ортада тамак рационын дурыс куруга кедерп ететш факторлар катарында жиi аталганы (55,0%) - когамдык тамактану орындарындагы тамактыц сапасыздыгы; келесi кезекте, 25,4% Yлес салмагында - Yй жагдайында тамак дайындаудагы кажеттi ингредиенттердщ жеткшказдт; рационды (кунарлы) тагам TYрлерiн Yйлестiруге каржы тапшылыгына 11,3% шагымданады;
респонденттердщ азырак белiгi (8,3%) - тамак рационындагы Yйлесiмсiздiктi - езiндiк укыпсыздыктан деп нактылады. Тамактану сипаты бiрiншi курстен бастап студенттердщ ауруларын калыптастыру MYмкiндiк тугызатын ескере отырып университетте сау тамактану багдарламаны курастыру керек.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Нурмиева А. А. Медико-социальные причины формирования заболеваний органов пищеварения у подростков // Матералы республиканской научно-практической конференции «Здоровье экономичски активного населения». - Казань: 2010. - С. 250 - 252.
2 Минасян JI.A., Чернявская Е.А. Факторы, влияющие на формирование здорового образа жизни молодежи. -Социально-экономические и технико-технологические проблемы развития сферы услуг: Сборник научных трудов. - М.: РАС ЮРГУЭС, 2009. - Вып. 84(3). - 188 с.
3 Sidney J. W., Pankaj Jay Pasricha, Schmiegel W., et al. The Future Role of the Gastroenterologist in Digestive Oncology: An International Pe^pert^ // Gastroenterology. - 2011. - vol. 141. - №4. - Р. 13-21.
Д.Я. Ризайдин, А.А. Табаева
Казахский национальныйуниерситет имени аль-Фараби РК, г. Алматы
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА ФАКТИЧЕСКОГО ПИТАНИЯ СТУДЕНТОВ ПЕРВОГО КУРСА (НА ПРИМЕРЕ СТУДЕНТОВ КАЗАХСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО УНИЕРСИТЕТА ИМЕНИ АЛЬ-ФАРАБИ)
Резюме: Одной из важнейших составляющих здорового образа жизни является рациональное питание. Большинство населения с пренебрежением относится к своему здоровью. Нехватка времени, некомпетентность в вопросах культуры питания, темп современной жизни - все это привело к неразборчивости в выборе продуктов. Беспокоит рост популярности у студентов продуктов питания быстрого приготовления, содержащих в большом количестве различные ароматизаторы, красители, модифицированные компоненты. Поэтому неправильное питание становится серьезным фактором риска развития многих заболеваний.
Чаще всего в подобных случаях питание крайне нерегулярно,молодые люди перекусывают на ходу, всухомятку, 1-2 раза в день, многие не пользуются услугами столовой. В рационе питания многих преобладают углеводы, т.к. за счет них легче восполнить энергетические затраты.
Ключевые слова: питание, студенты, оптимальное питание, здоровое питание, гигиеническая оценка.
D.Ya. Kasimova, A.A. Tabaeva
RK, Almaty, al-Farabi Kazakh National University
HYGIENIC ASSESSMENT OF THE ACTUAL NUTRITION OF FIRST-YEAR STUDENTS (ON EXAMPLE OF STUDENTS OF AL-FARABI KAZAKH NATIONAL UNIVERSITY)
Resume: One of the most important components of a healthy lifestyle is rational nutrition. Nutritional problems are complex in their aetiology, and there are many different nutritional deficiency diseases. Knowing how they occur is one vital part of solving and, better still, preventing nutritional problems. The ability to predict their occurrence makes prevention a more realistic prospect. The majority of the population neglects their health. Lack of time, incompetence in the issues of food culture, the pace of modern life - all this led to illegibility in the choice of products. Disturbing the growing popularity of students with fast food products containing a large number of different flavors, dyes, modified components. Therefore, malnutrition becomes a serious risk factor for many diseases.
Most often in such cases, food is extremely irregular, young people have a snacks, dry-sourced, 1-2 times a day, many do not use the services of the canteen. In the diet of many carbohydrates predominate, tk. Due to them it is easier to fill the energy costs. Full-value nutrition is one of the key factors for peoples' health formation. Disorders in its structure and quality render a negative impact on fitness, mental and exercise performance and body immunological status.
Studentship is a special social population group, especially influenced by changing environmental conditions. Economic troubles, deteriorating ecological situation, collapse of the main mental and ethical aspects of education and increased educational load associated with innovations of special education programs could not help affecting young students' health. The combination of several deviations simultaneously is a specific feature of the state of health of modern students. Due to eating disorders various digestive diseases, named "diseases of the young", as well as hypertension, neuroses etc. are being developed in many students while studying.
According to the analysis of actual nutrition of students of the quoted university, nutrition is to be corrected by the following parameters: essential nutrients (proteins, fat, carbohydrates), correspondence of the diet to daily energy consumption, sufficient vitamin and mineral consumption.
The purpose of the research was hygienic evaluation of students' actual nutrition and allocation of discrepancy between the actual nutrient, vitamin and mineral intake and the calculated intake norms of students-athletes and students not involved in sports.
Keywords: nutrition, students, optimal nutrition, healthy diet, hygienic evaluation.
