Научная статья на тему '4-МАЙ ҲАРАКАТИГАЧА БЎЛГАН ДАВРДА ХИТОЙ ШЕЪРИЯТИДА ЮЗ БЕРГАН ЭВОЛЮЦИОН ЖАРАЁНЛАР'

4-МАЙ ҲАРАКАТИГАЧА БЎЛГАН ДАВРДА ХИТОЙ ШЕЪРИЯТИДА ЮЗ БЕРГАН ЭВОЛЮЦИОН ЖАРАЁНЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
22
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
янги шеърият / шеърият инқилоби / байхуа / эволюция / адабий мактаблар / 4-май ҳаракати / вэнян / new poem / poetic revolution / baihua / evolution / literary schools / May 4 movement / wenyan

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Очилов, Озоджон Мардиевич

Хитойда ҳукм сурган империализмнинг сўнгги йилларида юз бераётган ижтимоий-сиёсий ўзгаришлар адабиётга ҳам ўз таъсирини кўрсатди. Хусусан, шеъриятда инқилоб даражасидаги ҳаракатлар юзага кела бошлади. Бу жараён қисқа давр ичида бир нечта босқичларда баъзан муваффақиятли, баъзан муваффақиятсиз тарзда амалга оширилди. Шеърият эски анъаналардан воз кечиб, имкон қадар халққа яқинлашиш сари борди. Мақолада бу жараённинг 19-аср охирларидан то 4-май ҳаракатигача бўлган даврда қандай кечганлиги,унинг хитой замонавий шеъриятининг пайдо бўлишидаги ўрни таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EVOLUTIONARY PROCESSES IN CHINESE POETRY BEFORE THE MAY 4 MOVEMENT

The socio-political changes that have taken place in the last years of the imperialism of China have also had an impact on literature. Particularly, there were some activities equal to revolution in poetry. This process was carried out in a short period of time in several stages, sometimes successfully, sometimes unsuccessfully. Poetry has abandoned old traditions and moved closer to the people as much as possible. The article analyzes how this process took place from the end of the 19th century to the May 4 movement, and its role in the development of modern Chinese poetry.

Текст научной работы на тему «4-МАЙ ҲАРАКАТИГАЧА БЎЛГАН ДАВРДА ХИТОЙ ШЕЪРИЯТИДА ЮЗ БЕРГАН ЭВОЛЮЦИОН ЖАРАЁНЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 11

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

4-МАЙ ХДРАКАТИГАЧА БУЛГАН ДАВРДА ХИТОЙ ШЕЪРИЯТИДА ЮЗ БЕРГАН ЭВОЛЮЦИОН ЖАРАЁНЛАР

Очилов Озоджон Мардиевич

Тошкент давлат шаркшунослик университети Хитой филологияси кафедраси доценти, PhD ozodochilov85@ gmail. com

АННОТАЦИЯ

Хитойда уукм сурган империализмнинг сунгги йилларида юз бераётган ижтимоий-сиёсий узгаришлар адабиётга уам уз таъсирини курсатди. Хусусан, шеъриятда инцилоб даражасидаги уаракатлар юзага кела бошлади. Бу жараён цисца давр ичида бир нечта босцичларда баъзан муваффациятли, баъзан муваффациятсиз тарзда амалга оширилди. Шеърият эски анъаналардан воз кечиб, имкон цадар халцца яцинлашиш сари борди. Мацолада бу жараённинг 19-аср охирларидан то 4-май уаракатигача булган даврда цандай кечганлиги,унинг хитой замонавий шеъриятининг пайдо булишидаги урни таулил цилинади.

Таянч тушунчалар: янги шеърият, шеърият инцилоби, байхуа, эволюция, адабий мактаблар, 4-май уаракати, вэнян

АННОТАЦИЯ

Социально-политические изменения, происшедшие в последние годы империализма, господствовавшего в Китае, отразились и на литературе. В частности, в поэзии стали зарождаться революционные движения. Этот процесс осуществлялся в короткий срок в несколько этапов, иногда успешно, иногда безуспешно. Поэзия отказалась от старых традиций и максимально приблизилась к народу. В статье анализируется, как происходил этот процесс с конца XIX века до движения 4 мая, и его роль в становлении современной китайской поэзии.

Ключевые понятия: новая поэзия, поэтическая революция, байхуа, эволюция, литературные школы, Движение 4 мая, вэнянь

ABSTRACT

The socio-political changes that have taken place in the last years of the imperialism of China have also had an impact on literature. Particularly, there were some activities equal to revolution in poetry. This process was carried out in a short period of time in several stages, sometimes successfully, sometimes unsuccessfully. Poetry has abandoned old traditions and moved closer to the people

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 11

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

as much as possible. The article analyzes how this process took place from the end of the 19th century to the May 4 movement, and its role in the development of modern Chinese poetry.

Keywords and expressions: new poem, poetic revolution, baihua, evolution, literary schools, May 4 movement, wenyan

КИРИШ

Хитойда хукм сурган империализмнинг сунгги йилларида юз бераётган ижтимоий-сиёсий узгаришлар адабиётга хам уз таъсирини курсатди. Хусусан, шеъриятда инкилоб даражасидаги харакатлар юзага кела бошлади. Бу жараён киска давр ичида бир нечта боскичларда баъзан муваффакиятли, баъзан муваффакиятсиз тарзда амалга оширилди. Шеърият эски анъаналардан воз кечиб, имкон кадар халкка якинлашиш сари борди. Маколада бу жараённинг 19-аср охирларидан то 4-май харакатигача булган даврда кандай кечганлиги,унинг хитой замонавий шеъриятининг пайдо булишидаги урни тахлил килинади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Хитой маърифатпарвар зиёлилари Ху Ши, Тан Ситонг, Хуанг Зунсян, Лянг Чичао кабиларнинг асарлари методологик манба сифатида фойдаланилди. Мазкур маколани тахлил килиш жараёнида илмий билишнинг тарихийлик, мантикийлик, анализ, синтез, ва объективлик усулларидан фойдаланилди. Тадкикот жараёнида хитой маърифатпарвар адиблари томонидан олиб борилган кенг камровли тадриджий харакатларнинг замонавий шеъриятининг юзага келишдаги ахамияти тахлилга тортилди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Йирик давлатлар томонидан куршаб олинган, мамлакат хавф-хатар остида колган давр фонида буржуа зиёлилари манжурлар империясининг феодал мафкурасида кутулишга харакат килиб, миллий янгиланиш ва уз-узини такомиллаштириш имкониятларини излай бошлашди. Бунинг натижасида макуравий ва маданий жабхада эскилик ва янгилик уртасидаги курашни акс эттирувчи адабий новаторлик харакати вужудга келди. Бу харакат Хитой буржуазия ислохоти ва мафкуравий маърифатчилик харакатини кучли тарFиб килибгина колмай, балки адабиётнинг узига хос янгилик ва тараккиёти учун хам катта ахамиятга эга булиб, 4 май адабий инкилобининг пешкадамига айланди. Улар орасида шеърий инкилобдаги мавжуд эски ва янги шеърий

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 11

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

услубларнинг метаморфозаланиши ва кайта туFилиши 4-май янги шеърият инкилоби билан узлуксиз ривожланиш жараёнида булиб, бу бевосита замонавий хитой шеъриятининг юзага келишига сабаб булди, бу эса маълум даражада илк байхуа тилидаги эстетик интилишларни белгилаб берди. Мазмун жихатига кура, сунгги Чинг сулоласи давридаги шеърий услубларнинг такомиллашуви Гарбга оид янги FOялар, янги мотивлар, янги вокейликлар, янги бадиий тасаввурларни ифода килишни, ватанпарварлик ва демократик FOяларни тарFиб килишни такозо этган, мафкуравий маърифат ва ислохотларга хизмат кила бошлади; вэнян ва байхуанинг интеграциялашувини тарFиб килиш, оммалаштириш ва либераллаштириш йулига утилди. Умуман яйтганда 4-май харакатигача булган давр уч боскичда ривожланти дейиш мумкин: янги шеърият, янги оким шеърияти ва мусикий хусусиятга эга шеърият.

Янги шеърият бос^ичи Лянг Чичао "Ижодхона мухокамалари"да шундай ёзади: "Тан Ситонг янгича шеърлар ёзаётганидан бахтиёр эди... Уша пайтдаги "янги шеърчилар" янги отларни куллаётганидан баFOят хурсанд булдилар. Улар эски шаклдан яхши фойдаландилар. Ся Суйчинг уларни куллаб кувватлар, Тан Ситонгнинг бундан боши кукда эди.[1;49]" Бундан маълум буладики, эски бешлик-еттилик шакл сакланиб колган холда янги отлардан фойдаланган. Масалан, Тан Ситонгнинг куйидаги шеъри:

ШШШэо -ШШ^А-?, t^titM^o

¿шштшт, ^^Ш^ЕЛП, АЙШМ^Ш, тт^ш^&о

Шеърда "каста" (^МШКа si de), "парламент" (Е^П Ba И men) каби сузлардан фонетик калкалаш усули ёрдамида фойдаланилган. "Каста" Х,индистонда мавжуд ижтимоий табакаланишни англатса, "парламент" Ангиянинг парламентар бошкарув тизимига ишора килган. Лянг Чичао бу шеърга танкидий бахо берар экан, унда буддизмга оид атамалар, европача тил аралашиб кетгани, бу эса энди шоирликка хос эмас, дея таъкидлайди[2;15]. Лянг Чичаонинг фикрича, бу шеър эски шеърий меъёрларга риоя килиш максадида транслитерация килинган Fарб атамаларини кушиб куйган, бу эса чиндан хам хитой мумтоз шеъриятининг бадиий тушунчаси ва жозибаси гузаллигини бузади. Шундай булсада, Лянг Чичао позитив карашларни хам илгари суради: "Гарчанд, илмий дунёимизга Европанинг на хакикий рухи, на хакикий тафаккури кириб келган булса, шеъриятга нима деймиз?... Бугунга келиб инкилоб имкониятлари секин-асталик билан пишиб етилмокда, Колумб

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ва Магилланларимиз тез орада албатта туFилажак. Санаб утилган шоирлар инкилоб армиясининг ёркин пойдеворини яратадилар.[3;16]" Янги о^им шеърияти -"Шеърият инкилоби" истилохи дастлаб Лянг Чичаонинг 1900 йилда ёзилган "Гавай саёхдтномасида" учрайди. Унинг фикрича, шеърият дунёсининг Колумб ёки Магеллани булиш учун шоир учта жихдтга эътибор каратиши шарт: биринчи, янги бадиий концепция; иккинчи, янги жумла ярата олиш хдмда албатта, юкоридаги жихдтларни мумтоз шеърияй услубга сингдириш[4;14-16]. Бу карашларни 1868 йил Хуанг Зунсян томонидан ёзилган «^Ш» шеърида келтирилган "^^^^Д"яъни "кулим OFЗимдан чикканини ёзади" шиорининг мантикий давоми сифатида куриш мумкин. 1895 йилда Лянг Чичао, Ся Цэнг-ё ва Тан Ситонглар Пекинда шеърият инкилоби масалалари юзасидан катта мухокама ва мунозаралар булиб утади. Бунинг натижасида 1902 йил Лянг Чичао янги шеърият хусусидаги барча карашлари ва тажрибалари киритилган "Ижодхона мухокамалари" ( ) асарини ёзади. 1904 йилга келиб

узи бошчилик киладиган "Янги халк газетаси" ( С^^ЖШ» )нинг шеърият рукнида 500 дан ортик янги шаклдаги шеърлар эълон килинди. Янги оким шеъриятининг асосий эстетик изланишлари Лянг Чичао таъкидлаганидек, "янги жумлалар", "янги бадиий концепция" ва "кадимгилар услубини куллаш"дан иборат эди. "Янги бадиий концепция" бу янгича FOя, тафаккур ва карашлар, айникса, мамлакатни саклаб колиш умиди боFланган Гарб буржуа маданиятини ёйишдан иборат эканлигини англатади; "янги жумлалар" деганда янги вокеликларни ва янги FOяларни, шу жумладан европа тилларига оид сузларнинг туFридан-туFри транслитерация оркали шеъриятга олиб криш тушунилади. Янги бадиий концепция ва янги жумлалар бевосита Fарб маданияти FOяларига йуFрилганлигини куриш кийин эмас, "кадимгилар услубини куллаш"га келсак, бунда кадимги шеъриятнинг миллий услуби ва шакли назарда тутилиб, унга хос булган тил, гап курилиши, шакл ва ритмни уз ичига олади. Янги оким шеърияти илгари сурган FOялар бир кадар шеъриятнинг жонланишига олиб келган булсада, баркарор ривожланиб кета олмади. Бунинг энг асосий сабабларидан бири, янгилик ва эскилик уртасидаги тафовут эди, яъни янги FOя, янги жумлалар эски шакл, эски ритмга мослаша олмади. Суй Тинг айтганидек, поэтик формал меъёрларнинг баркарор механизми ва изчиллиги одатда шеърнинг бой мазмунга эга булишига ва тилнинг эркин ифодасига зид кела бошлади[4;24]. К,иска килиб айтганда янги оким шеърияти энги FOя ва янги

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

жумлаларни кадимги услубга сингдиришга уринишди, амалда у муваффакиятсизликка учради.

Бу давр шеъриятига чукуррок назар ташлайдиган булсак, кадимги услуб ёрдамида узининг уткир FOялари ва мураккаб поэтик тилини ифодалаб бера олмаганда шоирлар куп холларда шеър меъёрларини бузиб турли ноанъанавий эркин шеърлар ёзганини курамиз. Янги концепция ва янги жумлаларни кадимги услубга бир мунча уЙFунлаштишда Хуанг Зунсян нисбатан муваффакиятга эришгани кузатилади. У "Инсоният дунёси" («») номли шеърий тупламининг кириш кисмида шундай ёзади: "услуб масаласига келсак, Цао Джи, Бао Жао, Тао Юанминг, Сие Лингюн, Ли Бай, Ду Фу, Су Шэдан тортиб то хозирги замон шоирларимиз факат бир услуб билангина чекланиб колишганлари йук. Мен хам уз услубимни яратишими керак. Агар буни эпласам, бу кадимгилардан утиб кетганимни эмас, балки ноёб бир ишнинг уддасидан чиккан хисобланарман. Аммо бунга интилишларим бисёр булсада, бунга кодир эмасман. Шеърларим етарлича мукаммал битилмади, ичимда албатта бунга етрман деб уйлайман.[5;3]" Хуанг Зунсян от суз туркумига оид янги сузларни шеъриятга киритиш борасида Ся Цэнгзуо ва Тан Сэтонг кабилардан фарк килади. Микдор жихатдан карайдиган булсак, унинг шеърларида янги отлар коэфценти катта эмас, фойдаланилган янги отлар уз урнида вэнянь лексикаси билан жуда силлик уЙFунлаша олади. Масалан, "Бугунги хайрлашув" ( ((^^УЖ» ) шеъри "юэфу" жанри шаклида ёзилган, аёлнинг турмуш УртоFини узок сафарга жунатиш вокеаси тасвирланган булиб, шеърда поезд (А^), параход (ШШ), телеграмма (^Ш), фотоаппарат (ШЙ), глобус () каби янги нарса-буюмлар оркали соFинч хиссиётларини яхши акс эттириб бера олган. Хуанг Зунсян куйидаги туртта FOяни илгари суради: биринчи, кадимги шеъриятга хос ифода воситалари (бэ. сэнг)дан фойдаланиш; иккинчи, рэтмик коидаларга амал килиш; учинчи, купрок халк OFзаки ижодига хос булган "лисао" (ЖМ), "юэфу" жанрларига хос кофия

тизимидан фойдаланиш, шаклий хусусиятларидан воз кечиш; туртинчи, кадимги асарлардаги шеъриятдан уЙFун холда фойдаланиш[5;3]. Куринадики, Хуанг Зунсян имкон кадар кадимги шеъриятга хос булган услуб ва шаклларни саклаб колган холда янги FOяларни сингдиришга харакат килган.

Хуанг Зунсяннинг ташаббуси ва амалий харакатлари Лянг Чичао томонидан фаол куллаб-кувватланди. У Хитойнинг кенг маънодаги шеърий карашлар (кофия)ни тиклаш таклифи билан чикди, унинг максади тор

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

маънодаги катъий коидалардан (б^инлар сони, оханг мослашуви ва хк.) воз кечиб, шеърирятнинг эркин ривожланиши учун кенг макон яратишдан иборат эди. Масалан унинг "20-аср Тинч уммони" номли шеърида шундай сатрлар учрайди:

Денгизга телеграф келмаган уамон, флот тарацций цилмоцда мудом.

Сибрь, темир йул уциши тугади мана, Панама бузози, кемалар кетмоцда каналга томон.

Айни пайт уммонда йигирманчи юз йиллик кезар, уммон саунасида ким трагедия, кимдир комедия уйнар.

Х^аётда науотки бахтли булмаймиз, Яхшилаб боц цанча узгарган дунё.

Узгарган дунё бу, узгарган дунё, Яшилга, сарицца айланган дунё.

Шеър жами юз мисрага якин булиб, 1363 иероглифдан ташкил топган. Бу шеърда куплаб янги назариялар, янги билимлар акс этган булиб, шоирнинг аср бошида биринчи марта булиб турган янги мухитдаги туЙFулари тасвирланган. Лянг Чичао таъбири билан айтганда, айнан "янги бадиий концепция"дир. У бу янги бадиий концепцияни ифодалаш учун элликдан ортик "янги жумлалар"дан фойдаланган, уларнинг аксари туFридан-туFри япончадан олинган таржималардир. Масалан, Капитан Куук, Колумб, Магиллан, Герман каби антропонимлар, Тинч океани, Осиё, Европа, Америка, Урта ер денгизи, Болтиц денгизи, Сибрь, Панама бузози, АК,Ш, Шарций Осиё каби топонимлар, республика, турт эрканлик, Монро доктринаси, миллий империализм каби сиёсий атамалар, пароход, темир йул, электр сими, телеграф каби ихтиролар урин олган. Аксар укувчи янги жумлалар, хусусан янги сузларни тушунмаслиги хисобга олиниб, уларнинг купчилигига изохлар хам бериб утилган. Мисраларни еттилик буFин асосида шакллантиришга харчанд уринган булмасин, янги жумлаларнинг кенг кулланилиши бунга тускинлик килган ва бунинг натижасида уч-ун уч буFинли мисралар хам кузга ташланади. Шеърнинг тили халк тушунадиган даражада соддалаштирилган, фольклор шеърларга хос ритмик хусусиятлардан фойдаланилган. Лянг Чичаонинг FOяларидан яна бири, шеър шеърга ухшаши учун унга кадимий услубга хос хусусиятлар албатта

шт^ш^т^ипо [6;i9]

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

сингдирилиши керак. Бу шеърда айнан шу жихатлар яккол намоён булади. Бу учун кадимий адабиётлардан куплаб иктибослар олинган, мумтоз сюжет ва аллюзиялардан хамда кадимги шеъриятга хос ифода усулларидан фойдаланган. Шоир бу оркали шеърни нисбатан анъанавий шеърларга якинлаштириш, укувчи осон тушуниш, осон кабул килиш ва онгига, шуурига етказиш каби натижаларга эришишни максад килган куринади. Бу услуб жихатдан Хуанг Зунсян шеъриятига якин, бирок Лянг Чичаода энг асосий максад шеър мохиятини, унинг FOясини укувчига батафсил етказиб бериш эканлиги яккол кузга ташланади. Айнан шу жихатдан унинг янги оким шеърияти аввалгиларидан фаркланиб туради. Лянг Чичао "20 аср Тинч уммони " шеърида анъанавийлик ва замонавийлик, эскилик ва янгилик, Шарк ва Гарб, Хитой ва дунё, умидсизлик ва умидворлик, кулфат ва яшнаш каби контрастлардан фойдаланиб шеърнинг таъсирчанлигини оширади хамда сиёсатшунос, файласуф ва адабиётшунос сифатида Хитойнинг янги аср бошидаги ахволига каЙFуради.

^ушиц шеърлар босцичи

Шеърий инкилоб ижодий фаолиятида халкона шеърий жанрлар билан бир каторда омабоп шеърий ва мусикий услублардан хам кенг фойдаланилди. Шеърият инкилобчиларида янги шеъриятнинг катъий метрик шаклдан эркин ва мослашувчан услубга узгаришини яхширок тарFиб килиш учун нафакат жонли халкаона шеърий жанрлардан, балки шеърнинг мусикийлигига хам алохида эътибор каратиш кераклиги FOяси туFилди. Уларнинг наздида шеъриятнинг бундай шакли оддий халк онгига ва калбига тезрок сингиши, кузланган максадга тезрок эришиш имкониятини яратиш керак эди. Шеъриятни ислох килиш мобайнида куплаб шеърий жанрлар пайдо булди, лекин улардан бири мусика билан бевосита боFлик булган жанр, янаям аникрок айтганда мусика басталаб куйлаш мумкин булган кушик-шеър жанри алохида ахамият касб этди. Албатта, фольклор шеърлар ичида куйлаш мумкин булганлари куп учрайди, табиийки уларни хам кушик-шеър жанридаги шеърлар каторига киритиш мумкин. Чунки халк OFзаки ижоди ва назм бир-биридан алохида ажралиб турадиган ёки мутлако тенг тушунчалар эмас, балки табиий узаро боFланган ва умум кесишувчи нукталарга эга икки концепдир. Яна бир мухим жихати уткан аср бошларида шаклланган ва индивидуаллашган шеър-кушикларнинг субъектив хусусиятлари юкори булиб, уша даврдаги сиёсий нуктаи-назарни ифодалаши билан анча эркин мавзулардан иборат булган фольклор шеъриятдан фаркланиб туради.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Хитойнинг айрим кадимий асарларига эътибор каратилса, кадимдан шеър, кушик, мусика ва ракс бир тана сифатида тушунилган. Масалан, мил.ав. III аср урталарида ёзилган Люй Бувей каламига мансуб "Устоз Люйнинг бахор ва куз йилномалари" ( (nKft) ) асарининг "К,адимги куй-кушиклар" (^^) булимида шундай дейилади: "^ЖА^^Ш, , ШММШЛШ: —

вшш, ^вжм, ^втш, ЛВШФЯ, t

ЕЗШШШ> УИЗМ'ЙШ^Ш" яъни, адим замонларда Гэтянш номли давлат булган, ижро чогида уч киши сигирнинг думидан тутиб, оёцларини ерга урганча куйлаб рацсга тушган ва бу жараён саккиз босцичдан иборат булган: биринчиси "халц рацси", иккинчиси, "цора хуроз", учинчиси, "майсазорлар оралаб", туртинчиси "донларни элаш", бешинчиси "Худога сажда", олтинчиси "подшога шараф", еттинчиси "ибодат машцлари", саккизинчиси "борлиц интщоси"дир. "; мил.ав. II асрда Дай Шенг (Ш^) томонидан ёзилган "Одобнома" ( <(^LiÜ» ) асарида шундай ёзилади: "Ш> ШМ^Ш; Ш> ЁкМЙ Ш; #, ¿М-—Ш: , "яъни, шеър, тилда

ифодаланур; цушиц, хониш цилинур; рацс, уаракат равон булур: %ар учаласи цалбга жо булгач мусица уосил булур."

Куплаб тадкикотлардан маълумки Конфуций томонидан мил.авв.У асрда туплам холатига келтирилган "Назмнома"даги шеърлар айнан кушиклар эканлиги уз исботини топган. Вахоланки, тупламда 300 дан ортик шеърлар булиб, улар мил.авв.ги ХЬ V I асрларга оиддир. Куринадики, хитой мумтоз шеърияти кадимдан мусика билан чамбарчас боFлик булган, аникрок айтганда шеърлар мусикага солиш учун яратилган. Вакт утиш натижасида, айнан Танг сулоласи даврига келиб мусикага мосланган шеъриятдан ташкари, алохида катъий коидаларга буйинсунган метрик шеърият тула шаклланиб булди ва мусикадан узоклашиб борди. Бундай шеърларнинг мухим хусусияти улар равон ва кироат билан укишга мулжалланган эди. Шундай булсада, бу каби шеърлар ритмик жихатдан мусикийликка якин.

Аслини олганда, шеърият инкилобчилари халк кушикларининг жозибаси, енгил укилиши ва осон куйланиши хамда мусикийлигига эътибор каратишади. Бу уларнинг тарFиботи учун кулай булиб куринди. Хуанг Зунсян ва Лянг Чичао каби адиблар бу FOяни дадил илгари сурганликлари бежиз эмас[7;345].

Хуанг Зунсян, Лянг Чичао, Канг Ёвей, Жянг Жэ-ё ва шеърий инкилобнинг бошка рахбарлари эркин ва мослашувчан шеър-кушик услубини яратиш учун турли хил уринишлар ва харакатларни амалга оширдилар. Турли манбалар ва

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

x,apaKar fiyHanumura Kypa yrapHH TaxMHHaH yn Typra öynum MyMKHH: öupu aHtaHaBufi metp-KymuK^ap yanyöuHH Mepoc khhhö onam Ba y3rapTHpum opKanu metpuaTHHHr эpкнн maK^HHu KafiTa THKnam; hkkhhhhch, xopu^ agaöueTura oug metp^apHH Tap^HMa Kumm Ba ^opufi этнm opKanu yrapgaH aHru metp yc-nyöuHH apaTum ynyH MaHÖa Ba Ko^nn cu^araga ^ofiganaHum; ynuHHHCH, roKopuga caHaö yTH^raH hkkh MaHÖa acocuga ax^HT öup aHru yc^yÖHH apaTum. CupacuHH afiTraHga, metpuaT HHKH^oÖHH^apu acocufi эtтнöopнн metpHH ocoh "yKum" x,o.naragaH ocoh "Kyfi^am" x,o.narara yTKa3um, atHH yHyra.nraH эскн MycuKufi aHtaHanapHH THKnamra KapaTgu. fflyHgafi yonyö Tapa^gopu öy^raH moup^ap Kyn^u puTM xhcch Ba эpкнн maKn opKanu y3^apuHHHr ^ymKHH xuc-TyfiFy^apu Ba Foa^apuHH u^oganafi öom^agu. Kyfiuga .HaHr ^unaoHHHr my TypKyMra xoc ((^S Ü)) metpuga myHgafi carp.rap öop:

...3 6oy!

Kypumu6 6ynMasaü ymMumnum ynysnapu-na, WKcaK mosnap, öapenapöaH эmumunap ympnum U3U. 3cap maMon esap eMSup epy KyKHU mynöupu6, TaHacuH ynupap xacöeK maMon supöo6u. ConnapuM eüumaH yeeoc conöuM caMOsa m0M0H. HynuM onuc, mrnumaH eu^opnu mosnap, K,aüpunu6 ^aponMaüMaH MeHUHZ ^apquMsa!...

Ymöy metp-KymuK Ba3H^u metpuaTgaH öyryH.rafi $apK KH^yBHH öup KaTop xycycuaraapHH HaMoeH этagн: ran KypH^HmHHHHr y3yH-KHCKanuru Typ^una, ranrap Typ^u öe3aKnapgaH xo^h öyrcaga xuccueT axmu öepu^raH, öy moupra TyfiFyrap okhmhhh эpкнн öomKapumra hmkoh öepagu; Kyn^u Ba 3au$ puTM^apHHHr y3apo a^MamuHuö Typumu Myan^u^HHHr TepaH Ba MypaKKaö x,hc-TyfiFy^apu xaMga FoanapuHH Ty^a u^oganaö öepumra fiyn onraH. 3Hr MyxuMH öy TypKyMra xoc metp-KymuK^apga cy3.rapgaH ^ofiganaHum, ran^apHHHr y3apo yfiFyH^amumu, maK^ufi TapTuö aMangaru KymuK Mara^apugaH eHrun Ba э^aстнк xycycuaraapra эгa öynuö, öy metp-KymuK^apHHHr aHru тeнgeнцнaсн nafigo öy^umura onuö Ke^gu, geraH xyrocara Ke^umra acoc öyragu. fflyHgafi Ma3MyHgaru metp^apgaH aHa ynparam MyMKHH. Ey Kaöu metp^ap ae^^ap эpкн Ba

...nf^I

«mmüaä, mfä-M-to&rn* it-niSo mmL-^m, ...

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

o3og^uru ynyH Kypam öafipoFHHH KyTapuö, xoTHH-KH3^ap o3og^uru öhtoh MH^^ufi o3oggHK xapaKaTHHH yfiFyH^amTupgu. ffletpufi HHKu^oöHHHr öy TpaHC^HgeHCua.rapH KefiuHpoK ro3ara Ke^raH "4-Mafi xapaKaTu" aHru metpuaTura xaM Mepoc öynuö yTgu Ba puBo^naHgu. fflyHHHrgeK, öy gaBpga MaH3apa, caexaT xoTupanapu Ba my Kaöu TypKyMra xoc metpuaT xaM TapaKKueTgaH TyxTaö Ko^Magu, yrap KyHganuK, Maumufi MaB3yrapga öy.rcaga, Ma3MyHaH Ke^a^aK capu ro3^aHraH^uruHH Kypum MyMKHH, my ^uxaTgaH xaM y^ap "4-Mafi xapaKaTu"HHHr aHru metpuaTHHH H^xoM^affrapa o^gu Ba xurofi 3aMoHaBufi metpuaTHHHHr FoaBufi acocu cu^aTuga MafigoHra Ke^gu.

XuTofi agaöueTH Tapuxuga 19-acp oxupu agaöueTga, xycycaH metpuaTga Työ öypu^um gaBpu öyngu. Ey gaBpga yTa KecKHH y3rapumnap pyfi öepMaraH öy^caga, metpuaT HHKH^oöuHHHr ro3ara Kenumu ynyH 3apyp TypTKH öepa o^gu. 20-acp öom^apura Ke^uö, эскн MyMTo3 metpuaT KoHyH-KouganapugaH öaTaMoM bo3 Kenum xapaKaTH Kynafigu, öafixyaga metp^ap e3um KecKHH Kynafigu, metpuaTga MHHr fiumapgaH öepu gap^u y3rapMafi Ke^aeTraH KoHyH-Kouganapra Kapmu öopum, y3 $HKpu, Foa^apuHH эмнн-эpкнн öaeH KH^umra HHTH^um THMco^uga MatHaH эскнpгaн HupKHH $eogan ^aMuaT TapTuö^apura Kapmu Kypam, $HKp эpкнн^нгa HHTHHHm muggarau Tyc o^gu. 4-Mafi xapaKaTura Kagap gaBoM этгaн öy gaBp agaöueTH, xycycaH metpuaTHHHHr 30-40 fiurnHK эвo^roцнaсн xuTofi 3aMoHaBufi metpuaTHHHHr MycTaxKaM acocura afi^aHgu.

REFERENCES

1. mBM: iÄ-as^^ffiltt 1959 ^ 4 mm 1 l

2. mBB:

m^tt' 2007 ¥ 12 mm 1 l

mmm:

tt' 2007 ¥ 12 mm 1 l

3. -

^A^m^tt' 2008 ¥ 4 mm 1 l

1981 ¥ 6 mm 1 l

XY^OCÄ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

5. mrnm: mtâ&ùmm^zMzra+i (t) •!#>> 'jt^^M ' 1988 ^mm i m

1999:5333.

7. 3naMyxaMegoB, T. (2016). ny CyHraHH Ba ypTa acp xhtoh HOBe.manapH. TomKeHT: ^y^noH HMHY.

8. ohhtob, 030g^0H MapgneBHH (2022). Xmofiga "sHrH metpHAT" HHKH^oÔHHHHr FoaBHH acoorapH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 219-226.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.