Научная статья на тему '2021 жылы Ботай қонысында жүргізілген ғылыми-реставрациялық жұмыстарының нәтижелері'

2021 жылы Ботай қонысында жүргізілген ғылыми-реставрациялық жұмыстарының нәтижелері Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
30
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
археология / қайта қалпына келтіру / Солтүстік Қазақстан / энеолит / Ботай / қымызхана / archaeology / reconstruction / Northern Kazakhstan / Eneolit / Botai / Kymyzkhana

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Darmenov Rustem, Tazhekeyev Azilkhan, Kurmaniyazov Yslam, Sultanzhanov Zhetesbi

Мақалада Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданы, Никольское ауылынанан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км жерде Иман-бұрлық өзенінің оң жақ жағалауында орын тепкен энеолит дәуірінің ескерткіші Ботай қонысында жүргізілген ғылыми-реставрациялық жұмыстарының нәтижелері жарияланады. 2012–2014 жж. қазба жұмыстарының нәтижесінде Ботай қонысынан ашылған «Қымызхана» нысанында 2021 ж. реставрациялық жұмыстары жүргізілді. Жұмыстың негізгі мақсаты көп жылғы ізденістердің нәтижесінде, қазба жұмыстарынан алынған мәліметтер негізінінде Ботай үйлерін ашық аспан астындағы музейлендіру мәселесі бойынша алғашқы бастамасы болып отыр. Бұл археологиялық нысан қазба авторы В.Ф. Зайберттің ұсынысымен «Қымызхана» атауын алды, нысан қоныстың солтүстік бөлігіндегі жарқабақтың төбесінде орын тепкен. Қайта қалпына келтіру жұмыстарына жергілікті шикізат көздері пайдаланылды, қазіргі таңда бой көтерген нысан келуші қонақтар мен туристерге көрсетілуде. Ботай қонысында жүргізілген алғашқы ғылыми реставрация жұмыстары Қазақстан аумағындағы соңғы тас дәуірінің тұрғын үй кешенін қалпына келтіру болып табылады. Сонымен қатар, осы бағыттағы жұмыстар қоныстың қорғау аймағын жасау және ашылған құрылыстарды сақтау, музейлендіру ісінің де алғашқы кезеңіне жатады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Results of scientific-restoration works for the Botai settlement in 2021

The article publishes the results of scientific restoration work carried out at the Botai settlement. The monument dates back to the Eneolithic era, is located on the right bank of the Iman-Burlyk river, 1.5 km south-east of the village of Nikolskoye (Aiyrtau district, North Kazakhstan region). The Kymyzkhana object, discovered as a result of excavations of the Botai settlement in 2012–2014, underwent scientific restoration work in 2021. The main purpose of which was the museification of Botai dwellings in the open air, based on data obtained as a result of many years of research. At the suggestion of the author of the excavations, V.F. Zaibert, the archaeological site was named "Kymyzkhana". The object was located on a hill in the northern part of the settlement. During the scientific and restoration work, local available sources of raw materials were used, currently the constructed object was presented to visitors and tourists. The first scientific restoration work carried out at the Botai settlement is the restoration of a residential complex of the late Stone Age on the territory of Kazakhstan. In addition, the work in this direction refers to the first stage of the creation of a security zone of the settlement and the preservation of uncovered structures, museumification.

Текст научной работы на тему «2021 жылы Ботай қонысында жүргізілген ғылыми-реставрациялық жұмыстарының нәтижелері»

УДК 902.904 (574) МРНТИ 03.91.41

https://doi.org/10.52967/akz2022.3.17.115.125

2021 жылы Ботай конысында ЖYргiзiлген Fылыми-реставрациялык

жумыстарыныц нэтижелер1

© 2022 ж. Дарменов Р.Т., Тэжекеев Э.Э., ^урманиязов Ы.С., Султанжанов Ж.^.

Rustem Darmenov1, Azilkhan Tazhekeyev2, Yslam Kurmaniyazov2*, Zhetesbi Sultanzhanov2

'Leading Researcher, National Museum of the Republic of Kazakhstan. Astana, Kazakhstan.

E-mail: darmenov_rustem@mail.ru 2PhD, Head of the Research Center «Archaeology and Ethnography», Kyzylorda University named after Korkyt Ata, Kyzylorda, Kazakhstan. E-mail: a.tazhekeyev@gmail.com 2*Corresponding author, M.A. Researcher, Kyzylorda University named after Korkyt Ata, Kyzylorda, Kazakhstan. E-mail: yslam.kurmaniyazov@gmail.com 2Master of history, Researcher, Kyzylorda University named after Korkyt Ata, Kyzylorda, Kazakhstan.

E-mail: zhetesbi.sultanzhanov@mail.ru

Abstract. The article publishes the results of scientific restoration work carried out at the Botai settlement. The monument dates back to the Eneolithic era, is located on the right bank of the Iman-Burlyk river, 1.5 km southeast of the village of Nikolskoye (Aiyrtau district, North Kazakhstan region). The Kymyzkhana object, discovered as a result of excavations of the Botai settlement in 2012-2014, underwent scientific restoration work in 2021. The main purpose of which was the museification of Botai dwellings in the open air, based on data obtained as a result of many years of research. At the suggestion of the author of the excavations, V.F. Zaibert, the archaeological site was named "Kymyzkhana". The object was located on a hill in the northern part of the settlement. During the scientific and restoration work, local available sources of raw materials were used, currently the constructed object was presented to visitors and tourists. The first scientific restoration work carried out at the Botai settlement is the restoration of a residential complex of the late Stone Age on the territory of Kazakhstan. In addition, the work in this direction refers to the first stage of the creation of a security zone of the settlement and the preservation of uncovered structures, museumification.

Acknowledgments: We would like to express our gratitude to the author of the excavations, professor, Doctor of historical sciences V. Zaibert, for the scientific advice during the restoration work at «Kymyzkhana».

The authors of the article express their sincere gratitude to the local historian Zhenis Temirkhanuly and the resident of the village of Nikolskoye Vladimir Matyushin for all possible assistance provided during the work.

For citation: Darmenov, R., Tazhekeyev, A., Kurmaniyazov, Y., Sultanzhanov, Zh. 2022. Results of scientific-restoration works for the Botai settlement in 2021. Kazakhstan Archeology, 3 (17), 115-125 (in Kazakh). DOI: 10.52967/akz2022.3.17.115.125

Keywords: archaeology, reconstruction, Northern Kazakhstan, Eneolit, Botai, Kymyzkhana

Ty^h сездер: археология, кайта калпына келлру, СолтYстiк К,азак,стан, энеолит, Ботай, кымызхана

Ключевые слова: археология, реконструкция, Северный Казахстан, энеолит, Ботай, кымызхана

Results of scientific-restoration works for the Botai settlement in 2021

Рустем Турарбекулы Дарменов1, Эзшхан Эуезханулы Тэжекеев2, Ыслам Серiкулы ^урманиязов2*, Жетесби К,анапияулы Султанжанов2

1жетекшi Fылыми кызметкер, Казакстан Республикасыныц ¥лттык музеш, Астана к., Казакстан 2PhD, «Археология жэне этнография» Fылыми орталь^ыныц жетекшю, Коркыт Ата атындаFы Кызылорда университету Кызылорда, Казакстан 2*корреспондент авторы, гуманитарлык Fылымдар магистру Fылыми кызметкер, Коркыт Ата атындаFы Кызылорда университету Кызылорда, Казакстан 2тарих магистрi, Fылыми кызметкер, Коркыт Ата атындаFы Кызылорда университету Кызылорда, Казакстан

2021 жылы Ботай конысында жYргiзiлген гылыми-реставрациялык жумыстарыньщ нэтижелер1

Аннотация. Макалада СолтYстiк Казакстан облы-сы Айыртау ауданы, Никольское ауылынан оцтусш-шыFыска карай 1,5 км жерде Иман-бурлык взеншщ оц жак жаFалауында орын тепкен энеолит дэуiрiнщ ескерткiшi Ботай конысында жYргiзiлген Fылыми-реставрациялык жумыстарыныц нэтижелерi жа-рияланады. 2012-2014 жж. казба жумыстарыныц нэтижесшде Ботай конысынан ашылFан «Кымызхана» нысанында 2021 ж. реставрациялык жумыстары жYргiзiлдi. Жумыстыц негiзгi максаты квп жылFы iзденiстердiц нэтижесiнде, казба жумыстарынан алынFан мэлiметтер негiзiнiнде Ботай Yйлерiн ашык аспан астындаFы музейлендiру мэселесi бойынша алFашкы бастамасы болып отыр. Бул археологиялык нысан казба авторы В.Ф. Зайберттщ усынысымен «Кымызхана» атауын алды, нысан коныстыц солтYстiк бвлiгiндегi жаркабактыц твбесiнде орын тепкен. Кайта калпына келтiру жумыстарына жергiлiктi шикiзат квздерi пайдаланылды, казiргi тацда бой квтерген нысан келушi конактар мен туристерге кврсеттуде. Ботай конысында жYргiзiлген алFашкы Fылыми реставрация жумыстары Казакстан аумаFындаFы соцы тас дэуiрiнщ турFын YЙ кешенiн калпына келтiру болып табылады. Сонымен катар, осы баFыттаFы жумыстар коныстыц корFау аймаFын жасау жэне ашылFан курылыстарды сактау, музейлендiру iсiнiц де алFашкы кезецше жатады.

Алгыс: «КымызханадаFы» реставрациялык жумысы барысында Ботай мэдениетiн ашкан тарих Fылымдарыныц докторы, археология профессоры, Герман археологиялык институтыныц корреспондент мYшесi, казба авторы В.Ф. Зайбертке Fылыми кецес Yшiн алFысымызды бiлдiремiз.

Рустем Турарбекович Дарменов1, Азилхан Ауезханович Тажекеев2, Ыслам Серикович Курманиязов2*, Жетесби Канапияевич Султанжанов2

1ведущий научный сотрудник, Национальный музей Республики Казахстан, г. Астана, Казахстан 2PhD, руководитель научного центра «Археологии и этнографии», Кызылординский университет им. Коркыт Ата, г. Кызылорда, Казахстан 2*магистр гуманитарных наук, научный сотрудник, Кызылординский университет имени Коркыт Ата, г. Кызылорда, Казахстан 2магистр истории, научный сотрудник, Кызылординский университет им. Коркыт Ата, г. Кызылорда, Казахстан

Итоги научно-реставрационных работ, проведенных на поселении Ботай в 2021 г.

Аннотация. В статье публикуются результаты научно-реставрационных работ, проведенных на поселении Ботай. Памятник датируется эпохой энеолита, расположен на правом берегу р. Иман-бурлык, в 1,5 км к юго-востоку от села Никольское (Айыртау-ский р-н, СКО). Объект «Кымызхана», открытый в результате раскопок поселения Ботай в 2012-2014 гг., в 2021 г. подвергся научно-реставрационным работам. Основной целью которых являлась музее-фикация ботайских жилищ под открытым небом, на основе данных, полученных в результате многолетних исследований. По предложению автора раскопок В.Ф. Зайберта археологический объект получил название «Кымызхана». Объект находился на возвышенности в северной части поселения. В ходе научно-реставрационных работ были использованы местные доступные источники сырья, в настоящее время построенный объект был представлен посетителям и туристам. Первые научные реставрационные работы, проведенные на поселении Ботай - это восстановление жилого комплекса позднего каменного века на территории Казахстана. Кроме того, работы в данном направлении относятся к первому этапу создания охранной зоны поселения и сохранения вскрытых сооружений, музеефикации.

Благодарности: Выражаем благодарность за научную консультацию при проведении реставрационных работ на объекте «Кымызхана» автору раскопок - профессору, доктору исторических наук В.Ф. Зай-берту.

Авторы статьи выражают искреннюю благодарность краеведу Женису Темирханулы и жителю села

ДАРМЕНОВ Р.Т., ТЭЖЕКЕЕВ d.d., 2021 жылы Ботай конысында жYргiзiлгенгылыми- тхщ^

Ц¥РМАНИЯЗОВ И.С., СУЛТАНЖАНОВ Ж.Ц. реставрациялык жумыстарынын, нэтижелерi

Гылыми-реставрациялык, жумыстарын орын-дау барысында кажырлы ецбегш аямаган елке тарихыньщ жанашыры Жецк Темiрханулына жэне Никольское ауылыньщ тургыны Владимир Матю-шинге авторлар арнайы ракмет айтады.

Сттеме жасау Yшiн: Дарменов Р.Т., Тэжекеев Э.Э., Курманиязов Ы.С., Султанжанов Ж.К. 2021 жылы Ботай конысында жYргiзiлген гылыми-реставрациялык жумыстарыньщ нэтижелерi. Назакстан археоло-гиясы. 2022. № 3 (17). 115-125- бб. DOI: 10.52967/ akz2022.3.17.115.125

Никольское Владимиру Матюшину за посильную помощь, оказанную в процессе работ.

Для цитирования: Дарменов Р.Т., Тажекеев А.А., Курманиязов Ы.С., Султанжанов Ж.К. Итоги научно-реставрационных работ, проведенных на поселении Ботай в 2021 г. Археология Казахстана. 2022. № 3 (17). С. 115-125 (на каз.яз.). DOI: 10.52967/ akz2022.3.17.115.125

1 Kipicne (Дэрменов Р.Т., ЦурманиязовЫ.С)

Ботай мздениетг - энеолит дэуiрiнде СолтYCтiк Казахстан аймагын мекендеген тайпалардын мэдениеть Ботай ^онысын 1980 ж. СолтYCтiк Казахстан археологиялыщ экспедициясы (жетекшiсi В.Ф. Зайберт) алгаш ашып, гылыми айналымга енгiздi, rçазiргi уа^ыт^а дейiн б^л ^оныста зерттеу ж^мыстары жYргiзiлiп келедi.

Ботай халыщаралыщ археологиялыщ экспедициясыныц 40 жылгы жYргiзiлген зерттеу ж^мыстары барысында Ботай ^онысынан ете бай археологиялыщ жэне остеологиялыщ материал-дар табылган. Бiрrçатар шетел галымдарыныц гылыми iзденiстерi мен зерттеулерi ^аза^ елiнiн ежелгi тарихына ^атысты гылыми жацалыщтар ашты. Жартылай жер Ydi^ т^ргызылган Yйлер агаштан, саз балшыщтан, жыл^ы CYЙегiнен, ^айыцныц ^абыгынан жэне шымнан салынган [Зайберт 2020: 25-40].

Аталмыш кешенде ^азба ж^мыстары 1980 ж. бастап жYргiзiлдi, ^азба ж^мыстарынан алынган деректер мен материалдарга ^арап, Каза^станныц солтYCтiк аумагында жаца археологиялыщ мэдениет ^оныстыц атауымен «Ботай» мэдениет деп атала бастады. Кешннен Ботай ^онысы халыщаралыщ жэне отандыщ археология саласындагы мацызды ескерткiштердiн бiрi болды. Ботай мэдениетi отандыщ жэне кецеслк галымдардыц назарын езiне аударып ^ана поймай, ескерткiшке деген ^ызыгушылыщтарын оята тYCтi [Зайберт 1985: 3-17; 1993: 10-20; 2011: 15-30; 2017: 59-66].

ЖYЗдеген т^ргын Yйлер мен 200 мыцнан астам жэдiгерлердi зерттеу ар^ылы ботайлыщтардын шаруашылыщ, ^^рылыс ^ызмет^ отбасылыщ ^атынастары туралы тYсiнiк алуга мYмкiндiк беруде.

Казiргi уа^ыт^а дешн Ботай ^онысы, СолтYCтiк Каза^станныц ежелп тарихы жэне архео-логиясына арналган В.Ф. Зайберттщ «Атбасар мэдениетi» (1992), «Энеолит Урало-Иртышского междуречья» (1992), «Тайны древней степи» (2007), «Ботай мэдениетЬ» (2009), «Ботай - у истоков степной цивилизации» (2011), «Атбасарская культура: Материалы и исследования по археологии Казахстана» (2012), «Сакральные контексты ботайской культуры» (2018), «Ботай» (2020) ^аза^. орыс, жэне агылшын тыц ецбектерi жарыщ керген.

2019 ж. Ботай ^онысы аумагында т^ргын YЙДЩ гылыми-эксперименталды кешеш бой кетерген болатын. Б^л т^ргын YЙ кешенi кеп жылгы iзденiстер мен ^ажырлы ецбектщ ар^асында заманауи техникаларды пайдалана отырып, ауа-райына тезiмдi ^ылып Ботай ^онысынан жэне табиги ^оргалатын ^орыщтан тыс^ары жерден т^ргызылган. Казiргi тацда ^айта ^алпына келтiру ж^мыстары жэне безендiру ж^мыстары жYргiзiлiп, туристерге жэне ^она^тарга ^сынылып отыр.

¿T^N

1-сур. Ботай конысыньщ орналасу картасы. Орындаушы М.А. Антонов

Fig. 1. Location of the Botai settlement. Map compiled by M. Antonov Рис. 1. Локализация поселения Ботай. Карту подготовил М.А. Антонов

2 Материалдар мен эдктер

2.1 Методология (Тэжекеев Э.Э., СултанжановЖ.К.)

Ма^аланы жазу барысында тарихи-мэдени м^раларды ^алпына кел^ру барысында пайда-ланылатын эдiстер, нысан жайлы археологиялыщ зерттеу ж^мыстарыныц нэтижелерi (есептер, жоспары мен статиграфияльщ сызбалары, тарихи-библиографиялыщ дереккездер) жэне гылыми-реставрация жYргiзу Yшiн алдын-ала эзiрленген гылыми-жобалыщ ^¥жаттар пайдаланылды

Калпына келтiретiн нысанга пайдаланылатын шикiзат кездерше жYргiзiлген материал-тану жэне елшем сызбаларына ^атысты фотограмметриялыщ фиксация ж^мыстары жYргiзiлiп реставрацилыщ ж^мыстарыныц эр кезещ суретке тYсiрiлiп, кеткен ^^рылыс материалдарынын шыгыны есептелдi.

2.2 МатериалFа сипаттама (Дарменов Р.Т., КурманиязовЫ.С.)

Нысанга гылыми-реставрация ж^мыстарыныц сатысы жэне ^олданылган эдiстер:

2021 ж. Кор^ыт Ата ат. Кызылорда университетшщ Археология жэне этнография гылыми орталыгы ^ызметкерлерi мен КР МСМ «Каз^айтажацгырту» ШЖК мемлекетпк кэсшорныныц архитектор мамандары бiрлесе отырып Ботай ^онысындагы «Кымызхана» кешенш жартылай кетеру жэне ашы^ аспан астындагы музей жасау ма^сатында жасалынды.

ДАРМЕНОВ Р.Т., ТdЖЕKЕЕВ d.d., 2021 жылы Ботай конысында жYргiзiлгенгылыми-

К¥РМАНИЯЗОВ И.С., СУЛТАНЖАНОВ Ж.К. реставрациялык жумыстарынын нэтижелерi

2-сур. Кымызхананьщ кайта калпына келнру жумыстарына дейiнгi керiнiсi. Фотосурет Э.Э. Тэжекеевтiкi Fig. 2. View of "Kymyzkhana" before restoration work. Photo by A. Tazhekeyev Рис. 2. Вид «Кымызханы» до реставрационных работ. Фото А.А. Тажекеева

1. Нысанныц бетю кабатынан кокыстар жиналып, курылыстыц шекарасын аныктау Yшiн археологиялык тазалау жумыстары жYргiзiлдi, орталык ошак орны тазартылды (2-сур.).

2. Реставрация Yшiн дайындык жумыстары жYргiзiлiп жэне нысанныц жанына курылыс ма-териалдары, оныц iшiнде Иман-бурлык езенiн жагасынан алынган, ецделген шойтастар (бутовый камень), агаш, саз жэне таза топырак экелшд^

3. Нысанныц ортасынан сыртына карай жацбыр жэне кар суын ищретш, жер асты арыгы казылып, езен жагасынан майда тастар мен Yлкен шойтастар теселш, ныгыздалып бетi жабылды (3-сур.).

4. Нысанныц 60-80 см бшкпкте сакталган сегiз бурышты кабырганыц бурыштарына казыктар кагылып, елшеу жумыстары жYргiзiлдi.

5. Кымызхананыц археологиялык мэдени кабатын сактау Yшiн, беткi кабатына езен жагасындагы майда тастар «Ботай» кызыл сазымен1 араластырылып бетiне теселд1 Атап ететiн жайт, бул аймакта саздыц бiрнеше тYрлерi кездеседi, оларды жергiлiктi халык курылыс жумыстарына жэне т.б. турмыска пайдаланады.

1 Ботай кызыл сазы (красная глина) - жергшкп халыктыц берген атауы, Иман-бурлык езеннщ

жагалауларында кездеседг Fалымдар шшршше ботайлыктар кыш ыдыстары осы кызыл саздан жасаган.

Казахстан археологиясы № 3 (17) 2022 119

3-сур. Дренажды жYЙенi куру барысы. Сурет Ж.К. Султанжановтт1 Fig. 3. The process of creating a drainage system. Photo by Zh. Sultanzhanov Рис. 3. Процесс создания дренажной системы. Фото Ж.К. Султанжановэ

6. Т^ргын YЙ кешенi кабыргасыныц астыцгы кабатына геотекстиль твселiп, бетi сазбен жабылды. Геотекстиль - агрессивтi химиялык заттарга твзiмдiлiкпен танымал жэне ол тшт аяз-ды -60-га дешн квтередi суыкка жэне +100° дешн ыстыкка твзiмдi материал. Бiздщ максатымыз кабырганы жацбыр немесе кар суы шайып кетпеуiн камтамасыз ету. Нысанныц астыцгы кабаттары геоктекстильмен жабылган соц Yстiне саз твселiп ныгыздалып тепстелд^

7. ^ымызхана кабыргаларын т^ргызу барысында ец биiк нYктесi тацдалып алынып, кабыргалары шойтаспен (бутовый камен) каланып, арасын берiк кылып ^стап т^ру Yшiн цемент жэне кызыл саз жагылды. Биiк нYктесi тексерiле отырып сегiз б^рышты тастан саланган кабырга бой квтердi. ^ымызхана кабыргаларыныц iшi толыктай сыланды. Сылактыц к¥рамы жергшкп ботай кызыл сазынан тирады, 8 текше метр жэне 6 текше метр жыл^ы квщ экелiнiп араластырып кабырга жиектерi сыланды.

Нысанныц сырткы кабыргасын ныгайту Yшiн етегiне геоктестиль твселш, Yстi кызыл сазбен жабылды (4-сур.).

8. Кымызхана ^^рылысына пайдаланылатын бвренелердiц кабыктары арнайы аршылды жэне сыртына жылкы камайтын кора салынды. Жоспары шецберлi келген кора этнографиялык деректерге CYЙене отырылып жасалды.

9. Yйдiц сырткы жагынан, гидроокшаулау Yшiн кабыргалар тYбiне шым кабаты твселдь Б^л твселген шымкабат YЙдiц непзш ылгалдан, жацбыр суы мен кардан коргайды.

ДАРМЕНОВ Р.Т., ТЭЖЕКЕЕВ Э.Э., 2021 жылы Ботай конысында жYргiзiлгенгылыми-

К¥РМАНИЯЗОВ И.С., С¥ЛТАНЖАНОВ Ж.К. реставрациялык жумыстарынын, нэтижелерi

4-сур. К,ымызхананьщ тастан куралган ¡ргетасыньщ керЫа. Сурет Ж.К. Султaнжaновтiкi Fig. 4. View of the masonry foundations of kymyzkhana. Photo by Zh. Sultanzhanov Рис. 4. Вид каменной кладки фундамента кымызханы. Фото Ж.К. Султанжанова

Шымкабат тесеу процес екi кезецде етп. Бiрiншi тесеудщ кезещ тамыз айыныц басын-да теселсе, екiншi кезецде косымша шымтезек набаты арнайы агаш беренелермен тыгыздалды. Шымкабат кабатыныц теселу ауданы - 50 м2 болды.

10. Кабыргалардыц Yстiне агаш беренелер тeселiп сепз б^рышты Yй Yш катар беренелер ^аланып, бiр-бiрiне бекiтiлдi. Беренелерге ыстыктан, оттан жэне кураудан коргайтын жакпа майы айналдыра жагылды (5-сур.). Берене мен каланган тастыц аралары кызыл саз бен жылкы кец араласкан батпакпен сыланды. Бeлменiц ортасында тастардан каланган шагын ошак койылды. Нысандагы кайта калпына келтiру жрмыстары толыктай аякталып, туристерге ашык аспан асты музейi болуга дайын т^р (6, 7-сур.).

3 Талкылау мен нэтижелер (Тзжекеев Э.Э., ДзрменовР.Т.)

Нысан Ботай конысыныц оцтYCтiк-батысында Yлкен жаркабактыц Yстiнде (1-сур.). жалпы аумагы 200 м2 жердi алып жатыр. Ашылган к¥рылыстыц аумагы 40 м2 к¥райды. Шартты атаумен

м

5-сур. Агаштан тургызылган кабырганы сактау шаралары. Сурет Ж.К. Султанжановпк

Fig. 5. Preservation measures for a wall built of wood. Photo by Zh. Sultanzhanov Рис. 5. Меры по сохранению стены, возведенной из дерева. Фото Ж.К. Султанжанова

№ 30-шы тургын YЙ деп бершген. Казба жумыстары барысында мэдени кабатынан кыш ыдыстар мен CYЙек материалдары аныкталган. Къзыкты жэдiгерлер iшiнде «упкше» (утюжок) табылган. Крныстан биiкте орналаскандыктан кыш ыдыстардыц кептеп шыгуы тургын y^ír айналасында топырак сараптамалары жэне жердi геомагниттiк сканерлеу барысында y^ír жаны кора екендiгi оныц бiр уакытта кызмет ащарганды расталып отыр. В.Ф. Зайберттщ тужырымы бойынша бул жерде жылкы сауатын кора оны сактап, дайындайтын YЙ кызметш аткарган, сондыктан «Кымызхана» деп атау берiлген. Казбаныц жер бетiнен ортацгы белтнщ терецщп 80 см болды. Кабыргаларындагы баспалдактар еденнен - 65 см [Sandra Olsen et al. 2006: 89-111].

Стратиграфиялык сипаттамадан курылысты салу барысында Yлкен казан шуцкыр казылып, кабырга узындыгы 1,6 м дейiн жеткен жэне кабырга калыцдыгы 1 м, беюту Yшiн саз арасына жылкы CYЙектерiн (кабырга, жамбас, ортацгы жшк коспасы, т. б. CYЙектер) пайдаланган. Yйдiн тебесiн жапкандагы биiктiгi 4,2 м болган жэне белме ортасынан ошак орны мен шаруашылык Yшiн пайдаланган шуцкырлар табылды. Тужырым бойынша кымызхананыц ортасында ошагыныц Yстiне бутактармен оралган себетпен жасалып сыртын саз балшыктармен жагылган ошактыц жылуын сактап калу ошак Yстiне орнатылган. Шаруашылык шуцкырлары терендiгi 1 метрге дешн жеткен, кебiнесе шуцкырларда жылкы етш сактаган [Зайберт 2013: 20-30; Зайберт и др. 2013: 112-118]. В.Ф. Зайберт керамикалык ыдыстардыц фрагментерi бойынша «Кымызхана» б.д.д. IV мыцж. мерзiмдейдi [Зайберт и др. 2013: 112-118].

ДАРМЕНОВ Р.Т., ТЭЖЕКЕЕВ Э.Э., 2021 жылы Ботай конысында жYргiзiлгенгылыми-

К¥РМАНИЯЗОВ И.С., С¥ЛТАНЖАНОВ Ж.Ц. реставрациялык жумыстарынын, нэтижелерi

6-сур. Кымызхананыц кайта калпына келтiруден кейiнгi керЫа. Сурет Ж.К. Сyлтaнжaновтiкi Fig. 6. View of kymyzkhana after restoration. Photo by Zh. Sultanzhanov Рис. 6. Вид кымызханы после реставрации. Фото Ж.К. Султанжанова

4 Корытынды (Дарменов Р.Т., Тзжекеев Э.Э.)

2021 ж. Ботай конысында орналаодан «Кымызхана» кешенiнде жасалган жумыстар техникальщ ^ужаттамага сэйкес жYргiзiлiп y^^ iшкi келбетш безендiру, оныц iшiндегi гидроо^шаулау Yшiн жергiлiктi шикiзат квздерiнен алынып пайдаланды. Ботайльщтардыц турмыс тiршiлiгi, дYниетанымы туралы а^паратты ^айта ^алпына келтiруге байланысты жумыстары реставрация барысында пайдаланылды.

Ботайльщтардыц турмыс тiршiлiгiн, ат устау внерш археологияльщ деректер бойынша сыртында жасалган ^орадан (загон) да бай^ауга болады. Калыптас^ан ^айта ^алпына келиру жумыстарыныц тэжiрбиесiн Ботай ^онысыныц бас^а да ашылган тургын Yйлерiне пайдалануга болады. Кайта ^алпына келтiру жумыстарыныц нэтиежелерi мен материалдары болаша^та Ботай ^онысы жэне республикамыздыц бас^а да аумагында тарихи-мэдени ескерткiштердiц ^айта ^алпына келтiру жумыстарына нуодаульщ ретшде ^алыптас^ан тэжiрбиенi таратуга мYмкiндiк тугызып отыр.

7-сур. Кымызхана. Сурет Ж.К. Султанжановтт1 Fig. 7. Kymyzkhana. Photo by Zh. Sultanzhanov Рис. 7. Кымызхана. Фото Ж.К. Султанжанова

Ботай конысындагы кайта калпына келтiру ж^мыстарын жYргiзу Yшiн СолтYCтiк ^азакстан археологиялык экспедиясыныц архивтiк гылыми есептерi мен влшем сызбалары талданып, к^рылыс барысында колданылды.

Ботай конысындагы кайта кел^ру ж^мыстары ец алгашкы Еуразия даласындагы энеолит дэуiрiндегi коныстыц кайта калпына кел^ру ж^мыстарыныц алгашкы сатысы жэне тарихи тэжiрбие. Ка^рп танда В.Ф. Зайберттiц 40 жылдык зерттеулерi нэтижесiнде алынган тэж1рбиеден ашык аспан астындагы музейiн калыптастыруга, т^ргындардыц к^рылыс салу внерiнiц терецде жаткандыгын байкауга болады.

ЭДЕБИЕТ

1 Зайберт В.Ф. Поселение Ботай и задачи исследования энеолита Северного Казахстана // Энеолит и

бронзовый век Урало-Иртышского междуречья. Межвуз. сб. Челябинск, 1985. С. 3-17.

2 Зайберт В.Ф. Энеолит Урало-Иртышского междуречья. Петропавловск, 1993. 246 с.

3 Зайберт В.Ф. Ботайская культура. Алматы: КазАкпарат, 2009. 566 с.

4 Зайберт В.Ф. Ботай у истоков степной цивилизации. Книга-альбом. Алматы: Балауса, 2011. 480 с.

ДAРMEHOB P.T., T9MEKEEB Э.Э., Ц¥РMAHИЯЗOB И.С., С¥ЛTAHЖAHOB Ж.Ц.

2021 жылы Ботай конысында ЖYргiзiлген гылыми-реставрациялык жумыстарынын, нэтижелер!

5 Зайберт В.Ф. Основные итоги изучения ботайской культуры и ее роль в древней истории Казахстана //

Труды ФИА. Астана: изд. гр. ФИА, 2013. С. 20-30.

6 Зайберт В.Ф. Историко-культурное значение открытия и изучения ботайской культуры на современном

этапе // Мэдениет. Культура. Culture. 2017. № 1-2. С. 59-66.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7 Зайберт В.Ф. Ботай. Алматы: Балауса, 2020. 480 б. (казак, орыс, агылшын тш.).

8 Зайберт В.Ф., Тюлебаев А.Ж., Задорожный А.В., Кулаков Ю.В. Тайны древней степи. (Исследования

поселения Ботай в 2004-2006 гг.). Кокшетау: Изд. центр Кокшетауского ун-та, 2007. 163 с.

9 ЗайбертВ.Ф., ТюлебаевА.Ж., МагзумовА.М. Археологические работы в полевом сезоне 2013 г. на поселении

Ботай // Труды ФИА. Астана: изд. гр. ФИА, 2013. С. 112-118.

10 Sandra Olsen, Bruce Bradley, David Maki, Alan Outram. Community organization among Copper Age sedentary

horse pastoralists of Kazakhstan // Beyond the Steppe and the sown. Proceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology / Ed. by L.M. Peterson, A.T. Popova. Smith Brill Leiden Boston, 2006. P. 89-111.

1 Zaibert, V F. 1985. In: Eneolit i bronzovyi vek Uralo-Irtyshskogo mezhdurechiya (Eneolithic and Bronze Age of the

Ural-Irtysh interfluve). Chelyabinsk, 3-17 (in Russian).

2 Zaibert, V. F. 1993. Eneolit Uralo-Irtyshskogo mezhdurechiya (Eneolith of the Ural-Irtysh interfluve). Petropavlovsk

(in Russian).

3 Zaibert, V F. 2009. Botayskaya kultura (Botai culture). Almaty: "KazAkparat" Publ. (in Russian).

4 Zaibert, V. F. 2011. Botay u istokov stepnoy tsivilizatsii (Botai at the origins of the steppe civilization). Almaty:

"Balausa" Publ. (in Kazakh, Russian, English).

5 Zaibert, V F. 2013. In: Proceedings of the branch of the Margulan Institute of Archaeology. Astana, 20-30 (in

Russian).

6 Zaibert, V F. 2017. In: Madeniet (Culture), 1-2, 59-66 (in Russian).

7 Zaibert, V F. 2020. Botai (Botai). Almaty: "Balausa" Publ. (in Kazakh, Russian, English).

8 Zaibert, V. F., Tyulebaev, A. Zh., Zadorozhny, A. V., Kulakov, Yu. V 2007. Tayny drevney stepi (Secrets of the

ancient steppe). Kokshetau: Kokshetau University (in Russian).

9 Zaibert, V F., Tyulebaev, A. Zh., Magzumov, A. M. 2013. In: Proceedings of the branch of the Margulan Institute

of Archaeology. Astana, 112-118 (in Russian).

10 Sandra Olsen, Bruce Bradley, David Maki, Alan Outram. 2006. In: Peterson, L. M., Popova, A. T. (eds.).

Beyond the Steppe and the sown. Proceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology. Boston, 89-111 (in English).

МYДделер кактыгысы туралы акпаратты ашу. Автор мYДделер кактыгысыныц жоктыгын мэлiмдейдi. I Раскрытие информации о конфликте интересов. Автор заявляет об отсутствии конфликта интересов. I Disclosure of conflict of interest information. The author claims no conflict of interest. Макала туралы акпарат I Информация о статье I Information about the article. Редакцияга тYстi I Поступила в редакцию I Entered the editorial office: 17.09.2022. Рецензенттер макулдаган I Одобрено рецензентами I Approved by reviewers: 23.09.2022. Жариялауга кабылданды I Принята к публикации I Accepted for publication: 23.09.2022.

REFERENCES

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.