Научная статья на тему '14-15 ЁШЛИ САМБОЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ'

14-15 ЁШЛИ САМБОЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
14
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ФУНКЦИОНАЛ ТАЙЁРГАРЛИК / МАХСУС ЧИДАМЛИЛИК / АЕРОБ МЕТАБОЛИЗМ / ГЛИКОЛИТИК ЭНЕРГИЯ ТАЪМИНОТИ МЕХАНИЗМИ / МАШғУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Газиев Ш.Ш., Қамадов Н.Ж.

Мазкур мақолада самбочиларнинг машғулот жараёнида техник тактик тайёргарлиги ҳамда уларни мусобақа долзарблиги ва юкламаларини инобатга олган ҳолда оптималлаштириш масалалари кўриб чиқилган. Тадқиқот бир мезоцикл давомида олиб борилган бўлиб, мусобақаолди даврни қамраб олган. Тадқиқот натижаларига кўра, самбо бўйича мураббийларга керакли амалий тавсия ва кўрсатмалар бериб ўтилган.Данная статья предусматривает технико тактическую подготовку самбистов в процессе тренировок, а также их оптимизации с учетом актуальности соревнований и их нагрузок. Исследование проводилось в течение одного мезоцикла, охватывающего предсоревновательный период. По результатам исследования тренерам по самбо даны необходимые практические рекомендации и указания.This article gives for the specialized and strategic preparing of sambo wrestlers within the handle of preparing, as well as their optimization, taking under consideration the pertinence of competitions and their loads. The think about was conducted amid one mesocycle covering the precompetitive period. Based on the comes about of the think about, sambo coaches were given the fundamental viable proposals and informational.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «14-15 ЁШЛИ САМБОЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021-йил 18-май-даги "Паралимпия х,аракатини ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар ту^рисида"ги ПК-5114-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 5-но-ябрдаги "2024-йил Париж шахрида (Франсия) булиб утадиган XXXIII ёзги Олимпия ва XVII Паралимпия уйинларига спортчиларимизни комплекс тайёрлаш ту^рисида"ги ПК- 5281-сонли карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 14-октябрдаги "Узбекистон Миллий паралимпия кумитаси х,узури-даги Паралимпия спорт турлари буйича мутахассисларни тайёрлаш институти фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари "^рисида"ги карори.

4. Kh M. M., Svetlichnaya N. K. Abdiev Sh. A., Davlatova LT, Sobirova LB Improving Pedagogical Mechanisms to Increase Special Physical Preparation of Students with Disabilities in Uzbekistan // Psychology and education. - 2021. - Т. 58. - №. 2. - С. 1379-1389.

5. Laylo Baxromovna Sobirova O'zbekistonda golbol sport turini ommalashtirish orqali ko'rish qobiliyatida nuqsoni bor shaxslar harakat faolligini rivojlantirish uslubiyati // Scientific progress. 2022. №4. URL: https://cyberleninka.rU/article/n/o-zbekistonda-golbol-sport-turini ommalashtirish-orqali-korish-qobiliyatida-nuqsoni-bor-shaxslar-harakat faolligini-rivojlantirish (дата обращения: 15.11.2022).

6. Л Б Собирова, Ш А Абдиев, Имконияти чекланган талаба киз-ларни сараланган махсус жисмоний воситалар ёрдамида жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш самарадорлиги Namangan davlat unversiteti ilmiy axborotnomasi, 2022/2.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) Ш.Ш. ГАЗИЕВ1

Магистрант Н.Ж. КАМАДОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик, Узбекистон

1415 ЕШАИ САМБОЧИААРНИНГ

Муаллиф билан богланиш учун: ТЕХНИК-ТАКТИК ТАИЕРГАРАИГИНИ

shukurjon.gaziyyvVPwmil-iu

ОПТИМААААШТИРИШ

Аннотация

Annotation

Данная статья предусматривает технико-тактическую подготовку самбистов в процессе тренировок, а также их оптимизации с учетом актуальности соревнований и их нагрузок. Исследование проводилось в течение одного мезоцикла, охватывающего предсоревновательный период. По результатам исследования тренерам по самбо даны необходимые практические рекомендации и указания.

Ключевые слова: функциональная подготовка, специальная выносливость, аэробный метаболизм, механизм гликолитического энергообеспечения, тренировочные нагрузки.

Мазкур маколада самбочиларнинг машгулот жараёнида техник-тактик тайёргарлиги ^амда уларни мусобака долзарблиги ва юкламаларини инобатга олган ^олда оптималлаштириш масалалари куриб чикилган. Тадкикот бир мезоцикл давомида олиб борилган булиб, мусо-бакаолди даврни камраб олган. Тадкикот натижаларига кура, самбо буйича мураббийларга керакли амалий тавсия ва курсатмалар бериб утилган.

Калит сузлар: функционал тайёргарлик, махсус чидамлилик, аероб метаболизм, гликолитик энергия таъминоти механизми, машгулот юкламалари.

This article gives for the specialized and strategic preparing of sambo wrestlers within the handle of preparing, as well as their optimization, taking under consideration the pertinence of competitions and their loads. The think about was conducted amid one mesocycle covering the precompetitive period. Based on the comes about of the think about, sambo coaches were given the fundamental viable proposals and informational.

Key words: functional preparing, special endurance, aerobic metabolism, mechanism of glycolytic energy supply, training loads.

Долзарблиги. Спортда самбо курашчиларни функционал тайёргарлиги юзасидан куплаб илмий ишлар олиб борилган. Маълумки, инсон танасининг функционал ривожланишнинг генетик жихатдан аникланган чегараларига эга ва машгулот юкламаларининг хажми ва шиддатини ошириш истаги мослашиш механизмла-рининг бузилишига олиб келиши мумкин [1,2].

Самбочилар спорт махоратининг баркарор усиши асосан укув-машгулот жараёнининг циклларини тугри шакллантирилганлиги, яъни турли хил машгулот воситалари ва усулларини тугри хамда окилона так-симлаш билан белгиланади [2].

Тадкикот максади узгарувчан машгулотлар асосида самбочиларнинг фунционал чидамлилигини оширишга каратилган укув жараёнининг конструктив тузилишини такомиллаштириш.

Тадкикот обекти сифатида 14-15 ёшдаги самбочиларнинг укув-машгулот жараёни олинган.

Тадкикот предмети сифатида узгарувчан интер-валли машгулотлар асосида самбочиларнинг махсус чидамкорлигини ривожлантириш методологияси.

Тадкикотнинг илмий янгилиги бу маълум бир анаероб юклама ва юрак уриш тезлиги 130-140 м/дак булган тикланиш циклик машгулотларининг амалда

такомиллаштирилган мезонлари хисобланади.

Тадкикотнинг амалий ахамияти биз томони-миздан ишлаб чикилган ва синовдан утган тажриба методологиясидан самбочиларнинг мусобакаолди боскичида режалаштирилган фунционал тайёргарлиги учун кенгрок фойдаланиш имконияти хисобланади.

Тадкикотнинг максади ва гипотезаси самбочи-ларни мусобакаларга функционал тайёрлаш буйича урганилаётган масала холатини урганиш ва тахлил килиш; Самбочиларни тайёргарликнинг мусобака-олди боскичи тузилмасида синов контингентига мослаштирилган укув юкламаларининг моделларини ишлаб чикиш; 14-15 ёшли самбочиларнининг махсус чидамкорлигини ривожлантиришга алохида эътибор каратган холда мусобака олдидан тайёргарлик куриш учун биз томонимиздан ишлаб чикилган методикани экспериментал асослашга ёрдам берди.

Тадкикот усуллари куйидагилардан иборат, илмий ва услубий адабиётларни тахлил килиш; педагогик кузатув, фунционал тайёргарлик даражасини текши-риш (ФТД), Кверг индекси, педагогик эксперимент, математик статистика усуллари.

Дастлабки педагогик эксперимент Тошкент шахдр 2-БУСМда утказилди.

см

СЧ1

о

СЧ1

га та t

0

Q.

Ф

1

С

га

№7-2022

www.fansports.uz

23

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

го га

0

ю

1

Биз утказган педагогик экспериментда 14 нафар самбочилар иштирок этди, тадкикот 2021 йил октябр-дан 2022 йил июлгача утказилди. Экспериментда биз ишлаб чиккан методика буйича жамоанинг 132 кунлик машгулотлари, мусобакаларда иштирок этиш нати-жалари ва ракобатбардош фаолият хусусиятларини тадлил килиш назарда тутилган.

Бизнинг тадкикотимиз материаллари намуналар-нинг асосий статистик белгиларини аниклаш билан кайта ишланди: уртача арифметик (х), нисбий соннинг (%) узгариш диапазони (Р).

Киёсий тадлилда, фаркни аниклаш ва таккослаш-нинг ишончлилиги (Р) билан тегишли намуналар учун Стьюдент тестига мувофик статистик таккослаш усуллари кулланилди.

Мусобакаларга тайёргарликнинг барча боскичла-рида укув юкламалари тизимини тартибга келти-рилди. Самбочиларни мусобака олдидан тайёрлаш амалиётида тезкор-куч ва техник-тактик йуналишнинг конфигурацияланган таъсирининг уч кунлик микро-цикллари жорий этилди.

Укув юкламаларини ташкил этиш тизимидаги бундай узгаришларга дастлабки тадкикотлар асос булди, улар курсатдики, мавжуд мусобакадан олдин тайёргарлик тизимида машгулотлар вактининг 8688% гача аралаш энергия таъминоти механизмларини такомиллаштиришга ажратилади ва барча машгулот иши максимал, тезкор-куч режимларига асосланади. Зарба микроцикллари орасидаги самарадорликни ошириш учун биз микроциклларни, асосан, узига хос булмаган аеробик юкламалари билан тиклашни режалаштирдик.

Булажак мусобакалардан етти-туккиз кун олдин биз самбочилар учун интенсивлик ва координацион мураккаблиги буйича зарба машгулотларини режа-лаштирдик, дар бири беш дакика давом этадиган олтита беллашув, ракобат фаоллигини таклид килади. Эртаси куни, биз узига хос булмаган аеробик юклама билан мослаштирувчи микроциклни режалаштирдик. Сунг, кейинги укув-машгулот кунларида юкламанинг дажми ва интенсивлиги бироз кискартирилди, шу билан бирга беллашув тактикасини такомиллаштирди ва мусобакадан олдинги уч кун ичида самбочилар танасида тикланиш жараёнларини суперкомпенсация даражасига эришиш учун гиламда енгил машгулот утказилди.

14-15 ёшдаги самбочиларни зарбалик микроцикл-лари ёрдамида функционал тайёрлаш буйича утка-зилган педагогик тажриба натижаларидан куриниб турибдики, бу ёндашув ижобий натижа берди.

Текширилаётган спортчиларнинг функционал тайёрлик даражасини дастлабки синовида куйида-гилар аникланди: назорат гурудидаги самбочиларда ФТДнинг уртача киймати 4,1±0,25 шартли бирликлари ва юрак-кон томир тизимининг дастлабки даражаси (Кверг индекси) 97,5±3,6 шартли бирликлари. Экспе-риментал гурудида тест натижалари назорат гурудига караганда бир оз пастрок эди. Тадкикот гурудининг текширилган самбочиларининг функционал тайёр-гарлик даражаси 4,1±0,2; "Кверг индекси" эса 99,3±6

даражасида фаркланди. Таъкидлаш жоизки, назорат гуруди укув-машгулот таъсири воситаларини тизимли таксимлаш ва уларнинг физиологик кучини замонавий консепсияларида ташкил этилган иккита мусобока боскичидан утди.

Назорат ва экспериментал гурудлардаги укув-машгулот юкламалари структураси курсат-кичларини таккослаганда шуни айтиш керакки, бир хил микдордаги юклама билан тажриба гурудида аеробик юклама дажми 13,5% га камайди, назорат гурудига нисбатан аралаш 8,6% га, гликолитик 10,2% га, анаероб-алактат 75% га ошди.

Иккинчи мусобока даврида назорат гурудидаги аеробик юклама 4% га камайди, гликолитик юклама 10% га ошди. Экспериментал гурудда аеробик юклама 7% га камайтирилди, аралаш ва гликолитик юклама мос равишда 6,2% ва 5% га оширилди, бу эса уни мусобока шароитларига якинлаштирди (Жадвал 1).

1-жадвал

Назорат ва экспериментал гурухларнинг самбочиларининг мусобацадан олдинги даврларда уцув юкламалари таркиби

Машгулот Назорат гурухи, % Експериментал гурухи, %

Динамика Динамика

Аероб 53 51 -4 46 43 -7

Аралаш 25 25 28 31 +6,2

Гликолитик 19 21 +10 20 20 +5

Анаероб-алактат 0

Жами: 100 100 100 100

Изод: 1 - октябр 2021-феврал 2022 йил; 2 - март-июл 2022 йил.

Биз режалаштирган юклама експериментал гуруд самбочиларининг функционал тайёргарлиги учун самаралирок булди. Шу билан бирга, аеробик юкла-ма юракнинг оптимал ишлашига ва синовдан утган самбочиларнинг танасида тикланиш жараёнларига мос келадиган интенсивлик даражасида режалашти-рилган.

Бундан ташкари, експериментал гурудда Кверг индексининг назорат гурудига нисбатан (2,1%) бош-лангич курсатгич ошиб кетишига эътибор каратиш лозим, купрок ихтисослашган ФТД тестида эса экс-периментал гуруд назорат гурудидан 1,3% паст еди.

Шундай килиб, утказилган тадкикотларнинг дастлабки тадлили натижасида куйидагича хулоса килишимиз мумкин:

- экспериментал гуруд самбочиларининг функционал тайёргарлигининг бошлангич даражаси уртача даражада эди ва самбода маълум бир ёш учун кабул килинган модел кийматларига мос келмади, ФТД = 4,1; Кверг индекси = 97,5.

- катта эдтимол билан, айрим курашчиларнинг тайёргарлик даражаси етарли эмаслигига асосий сабаб тажриба олдидан машгулот жараёнини ташкил етишда услубий хатоларга йул куйилганлиги булган;

- самбочилар тайёргарлигининг намунавий кий-матларига эришиш учун дозирги вактда мусобака-дан олдинги тайёргарликни ташкил этиш камида 2 боскичли ихтисослаштирилган функционал тайёр-гарликдан иборат булиши керак, бу эса спортчиларни функционал тайёргарликнинг макбул даражасига олиб чикади дамда тактик ва техник даракатларини

24

www.fansports.uz

№7-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ракобатбардошлигининг муаммоларини самарали дал килади.

Хулоса

1. Илмий-методик адабиётлар тадлили самбо ку-раши буйича ёшларнинг функционал тайёргарлиги тугрисида олиб борилган илмий изланишлар дамда кайд этилган муаммоларини аниклаш имконини берди, бу эса спортчиларнинг жисмоний тайёргарли-гининг усишини таъминловчи органларнинг интенсив усиши ва ривожланиши билан боглик. Шунинг учун спортчиларнинг функционал долатини назорат килишга алодида эътибор бериш керак. Бир катор муаллифлар самбочиларнинг функционал тайёргар-лигини режалаштиришни, беллашувнинг такрорий интервалли характерини ва дам олиш даври пассив-лик учун изод олиш учун етарли эмаслигини дисобга олишни тавсия килади.

2. Машгулотларнинг мусобока даврида биз то-монидан ишлаб чикилган укув юкламаси модели

янги тасдикланган дакамлар коидаси талабларига жавоб берадиган такрорий интервалли характердаги топширикларидан иборат эди. Шундай килиб, зарба дужумларининг давомийлиги 10 дан 12 сониягача режалаштирилган булиб, 8-10 сониялик жуфтликдаги зарбалар орасидаги танаффус ва жуфтликлар уртасида

- 15 16 сонияни ташкил килди. Вазифалар дажмининг бироз камайиши билан юкламалар интенсивлигини ошириш мусобакадан 7 кун олдин кайд етилган мак-симал даражага режалаштирилди.

Адабиётлар:

1. Елисеев С.В. Предсоревновательная подготовка борцов-самбистов высокой квалификации: Дис. канд. пед. наук: 13.00.04: Москва, 2001. - 156 с. РГБ ОД, 61:02-13/126-9.

2. Ерегина С. В. Современные подходы к обучению технике двигательных действий (на примере дзюдо): учебное пособие / С. В. Ерегина.

- Южно-Сахалинск: изд-во СахГУ, 2015. - 144 с.

3. Иванков Ч.Т. Технология совершенствования технико-тактического мастерства юных спортсменов на основе модульно-ситуационной организации соревновательной деятельности в спортивной борьбе: автореф. дис. докт. пед. наук /Ч.Т. Иванков. -Москва, 2001. - 23 с.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) З.З. ЮСУПОВ1

1Мирзо Улугбек номидаги Узбекистан миллий университети Тошкент шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

zafarjon1990@list.ru

ГАНДБОЛЧИЛАРНИ САРАЛАШ ЖАРАЁНИДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБЛАРИ

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аннотация

Annotation

В данной статье освещены вопросы по отбору гандболистов на этапе предварительной подготовки для определения уровня развития выносливости и повышения выносливости с помощью специальных упражнений. В исследовании проанализированы выносливость гандболистов детско-юношеской спортивной школы по гандболу.

Ключевые слова: юные гандболисты, развитие выносливости, отбор, физическая подготовка.

Мазкур маколада дастлабки тайёрлов боскичига гандболчиларни танлаб олишда чидам-лилигини ривожланганлик даражасини аниклаш ва махсус машклар ёрдамида чидамлиликни такомиллаштириш ишларининг тадлили олиб борилган. Тадкикотда гандболга ихтисослаш-ган болалар ва усмирлар спорт мактабида шутулланувчи гандболчиларнинг чидамлилиги урганилган.

Калит сузлари: ёш гандболчилар, чидамлилигини ривожлантириш, саралаш, жисмоний тайёргарлик.

This article highlights the issues of selecting handball players at the stage of preliminary training to determine the level of development of endurance and increase endurance with the help of special exercises. The study analyzed the endurance of handball players of the children's and youth sports school in handball.

Key words: young handball players, endurance development, selection, physical training.

Спортда устувор етакчиликка даъвогар мамлакат-ларнинг деярли барчаси спортда танлаш ва саралашга оид уз тизимини жадаллик билан ишлаб чикмокда. Х,озирги кунга келиб спорт буйича Европа минтака-сига кирувчи давлатлар, шунингдек Осиё ва Шимолий Америкада спортга саралаш ва йуналтириш буйича ишлаб чикилган самарадор мезонлар тизими мавжуд. Бу таркибга Австралия ва Африка давлатларини дам киритиш мумкин.

Демак, замонавий дунёда спорт захираларини тайёрлаш ва иктидорларни излаб топиш буйича олий халкаро спорт форумида узаро беллаша оладиган узи-га хос тизимларнинг мавжудлигини эътироф этишга тугри келади.

Тадкикот максади дастлабки тайёрлов боскичи-

га гандболчиларни танлаб олишда чидамлилигини ривожланганлик даражасини аниклаш ва махсус машклар ёрдамида чидамлиликни такомилаштириш.

Тадкикот вазифалари:

- гандболчиларни чидамлилигини назорат тест меъёрлари оркали аниклаш.

- гандболчиларни чидамлилигини такомиллашти-риш учун машклар мажмуасини тузиш. Кузатишиар давомида олинган натижалар баёни.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Амалий куза-тишлар Тошкент шадар Яккасарой тумани 2-сонли гандболга ихтисослашган болалар ва усмирлар спорт мактаби, чукурлаштирилган ихтисослик боскичида шугулланувчи 20 нафар гандболчи кизларда утка-зилди.

см см о см

го га t

0 Q. W

1

с го

№7-2022

www.fansports.uz

25

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.