Научная статья на тему 'ГАНДБОЛЧИ ҚИЗЛАРНИНГ МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ УСЛУБИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ГАНДБОЛЧИ ҚИЗЛАРНИНГ МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ УСЛУБИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
12
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ТАЙЁРГАРЛИК ДАВРИ / СПОРТ МАШғУЛОТИ УСЛУБИЯТИ / МАҲОРАТ / ФИЗИОЛОГИК / ФУНКЦИОНАЛ / АЭРОБ / АНАЭРОБ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Исроилов Р.И., Ҳабибжонова Х.М.

Мақолада тайёргарлик даврлари бўйича гандболчи қизларнинг махсус жисмоний тайёргарлигини такомиллаштиришга йўналтирилган юкламаларнинг тартибли нисбати тақдим этилган. Бундан машғулот юкламалари тақсимотининг самарадорлиги, махсус жисмоний тайёргарлигини баҳоловчи тестлар бўйича тажриба гуруҳи гандболчи қизларида ишончли яхшиланиш содир бўлган барча кўрсаткичларга кўра тасдиқланган.В статье представлено упорядоченное сравнение нагрузок, направленных на совершенствование специальной физической подготовленности гандболистов в тренировочный период. При этом у гандболисток экспериментальной группы наблюдались достоверные изменения эффективности распределения тренировочных нагрузок, тестов, оценивающих специальную физическую подготовленность и это было доказано по всем показателям.The article presents an orderly comparison of loads aimed at improving the special physical fitness of handball girls during training periods. From this, the effectiveness of the distribution of training loads was confirmed according to all the indicators of reliable improvement in the experimental group of female handball players on tests evaluating special physical fitness.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГАНДБОЛЧИ ҚИЗЛАРНИНГ МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ УСЛУБИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ВОЛЕЙБОЛЬНЫХ ИГР ПОДРОСТКОВ, ИСПОЛЬЗУЮЩИХ АКТИВНЫЕ ИГРЫ //Ученые записки университета им. ПФ Лесгафта. - 2021. - №. 9 (199). - С. 177-183.

9. Объективная диагностика прыжковой работоспособности волейболистов с использованием сенсорно-компьютерной установки А. А Пулатов, АА Умматов - Физическая культура. Спорт. Туризм ..., 2019 - cyberleninka.ru

10. Пулатов А.А., Ашуркова С.Ф., Возможности устранения случаев

неточной реализации стандартных действий в игровых видах спорта (на примере ..., Фан-Спортга, 2020 - elibrary.ru

11. 15-16 Ёшли волейболчиларнинг куч сифатини анъанавий машклар ёрдамида ошириш услубияти А.А Умматов - Фан-Спортга, 2021 - elibrary.ru

12. Умматов, А. А., and В. В. Шанк. «Эффекты нового подхода к развитию и оценке прыжковых качеств в волейболе.» CENTRAL ASIAN JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES 2.7 (2021): 24-29.

в.б. доцент

Р.И. ИСРОИЛОВ1

Стажёр-уцитувчи

Х.М. ХДБИБЖОНОВА1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчиц шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

info@jtsu.uz

ГАНДБОЛЧИ ЦИЗЛАРНИНГ МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ОШИРИШ УСЛУБИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье представлено упорядоченное сравнение нагрузок, направленных на совершенствование специальной физической подготовленности гандболистов в тренировочный период. При этом у гандболисток экспериментальной группы наблюдались достоверные изменения эффективности распределения тренировочных нагрузок, тестов, оценивающих специальную физическую подготовленность и это было доказано по всем показателям.

Ключевые слова: специальная физическая подготовка, тренировочный период, спортивный стиль тренировки, мастерство, физиологическое, организм, функциональное, аэробное, анаэробное.

Маколада тайёргарлик даврлари буйича гандболчи кизларнинг махсус жисмоний тайёргарлигини такомиллаштиришга йуналтирилган юкламаларнинг тартибли нисбати такдим этилган. Бундан машгулот юкламалари таксимотининг самарадорлиги, махсус жисмоний тайёргарлигини бахоловчи тестлар буйича тажриба гурухи гандболчи киз-ларида ишончли яхшиланиш содир булган барча курсаткичларга кура тасдикланган.

Калит сузлар: махсус жисмоний тайёргарлик, тайёргарлик даври, спорт машгулоти услубияти, майорат, физиологик, организм, функционал, аэроб, анаэроб.

The article presents an orderly comparison of loads aimed at improving the special physical fitness of handball girls during training periods. From this, the effectiveness of the distribution of training loads was confirmed according to all the indicators of reliable improvement in the experimental group of female handball players on tests evaluating special physical fitness.

Key words: special physical training, training period, sports training style, skill, physiological, organism, functional, aerobic, anaerobic.

Долзарблиги. Спорт тараккиётининг бугунги боскичида биз шундай хусусиятларни курамизки, улар спортчиларни тайёрлаш жараёнига жиддий таъсир курсатадилар ва мураббий билан спортчи олдига янгидан-янги мураккаб вазифа ва топширикларни куя-дилар бу вазифа ва топширикларни эса, уз навбатида, машк жараёнини ташкил килшнинг энг муносиб шакл ва усулларини излаб топишга мажбур этади.

Малакали гандболчиларни тайёрлаш ва даст-лабки ургатиш боскичидан бошлаб токи спорт махоратини такомиллаштириш боскичигача давом этади. Шу куп йиллик муддат ичида спортчилар тулкинсимон йуналишда ортиб борадиган машклар хажми ва муддатига мос юкламаларга куникиб борадилар. Жисмоний сифатлар ва техник - тактик малакаларнинг такомилланиши йил давомида турли тестлар ёрдамида мунтазам назорат килиниб борилади. Бундай тартиблар расмий равишда барча укув машгулот дастурларидан жой олган. Лекин, ушбу дастурларда хам, спорт амалиётида хам шу тестларни бажаришга сарфланадиган физиологик (биоенергетик) потенциал деярли эътиборга олин-майди. Масалан: маълум ёшли спортчи 30 метр

югуриш нафас олиш ёки юрак тизимига цанчага тушиши ёки шу тестларни бажарганда цанча О2 ва СО2 алмашиниши хамда юрак неча марта цисца-риши мумкинлиги хацида хеч цандай расмий хуж-жатлар мавжуд эмас. Вахоланки, харакат тестларини цуллашда шу тестларнинг физиологик цийматини билиш мухим амалий ахамиятга эгадир.

Маълумки спорт машгулотларида жисмоний си-фатларни такомиллаштиришда турли хажм ва шид-датда цулланиладиган машцлар юкламасини назорат цилиш, умуман спортчиларни такомиллаштиришда шугулланувчиларнинг физиологик реакциясини эътиборга олиш жуда зарур жараёндир. Чунки, машгулот жараёнида спортчиларнинг функционал имконият-лари доимий назоратда булмаса, катта юкламалар организмни зурицишга, кичик хажмли ва шиддатли юкламалар эса уни шаклланишини сусайишига са-баб булади. Бинобарин, уцув -машгулот жараёнида жисмоний сифатларни такомиллаштириш хамда техник - тактик тайёргарликни шакллантира боришда физиологик реакциялар курсатгичларига эътибор царатиш хар бир машцнинг физиологик цийматини билган холда ундан фойдаланиш юцори малакали

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

спортчилар тайёрлашнинг мухим шартларидан би-ридир.

Спорт машгулоти, хусусан тезлик - куч сифат-ларининг физиологик асослари купгина илмий ва укув адабиётларида аъзалдан уз ифодасини топиб келган. Олимлар узларининг йирик илмий ва укув асарларида жисмоний сифатларини, жумладан тезлик - куч сифатларини такомиллаштиришда организмда руй берадиган холатларни, барча физиологик узгаришларни атрофлича тахлил килиб берганлар. Уларнинг фикрига кура харакат мала-каларнинг шаклланиши ва жисмоний сифатларнинг такомилланиши билан бир каторда шугулланувчи-лар организмининг функционал имкониятлари хам такомиллашиб боради.

Гандболчилар учун махсус жисмоний тайёргарлик, нафакат мусобакаларда, балки машгулотларда катта хажмли ишларни бажаришда хам зарурдир (3). Бир катор муаллифларнинг хисоблашича (5,7), аэроб-анаэроб йуналишдаги юкламалар устунлиги билан машгулот жараёнларида ривожланадиган тезкор-куч сифатлари комплекси махсус чидамлиликнинг етакчи омилидир.

Айрим муаллифларнинг фикрича, киска вактли мусобака олди тайёргарлигида (8-10 хафта) давомли мусобака даври (8-9 ой) мавжудлиги, жамоавий спорт уйинларида машгулот жараёнининг узига хос хусуси-яти хисобланади. Бундай холат спортчиларга етарлича шугулланганлик, хусусан, чидамлилик даражасини туплашга имкон бермайди. Шунинг учун малакали гандболчи кизлар тайёргарлик даврида машгулот жараёни тузилмасини аниклаш зарурати тугилади. Демак, тайёргарлик даврида махоратли гандболчи кизларнинг махсус чидамлилигини ривожлантириш услубиятини такомиллаштириш масаласи долзарб хисобланади [1,2,4,6].

Тадкикотнинг максади. Тайёргарлик даврида малакали гандболчи кизларнинг махсус чидамлили-гини ривожлантириш услубиятини ишлаб чикиш ва тажрибада асослаш.

Тадкикот вазифалари.

1. Малакали гандболчи кизларда махсус жисмоний тайёргарликни такомиллаштириш муаммосининг айни вактдаги холатини очиб бериш;

2. Укув-машгулот жараёнида гандболчи кизлар-нинг махсус тайёргарлигини ташхислаш;

3. Малакали гандболчи кизларнинг махсус чидам-лилигини ривожлантириш услубиятини ишлаб чикиш ва уни тайёргарлик даврида кулланилиш самарадор-лигини тажрибада асослаш.

Тадкикотни ташкил этиш. Олдинга куйилган вазифаларни амалга ошириш максадида педагогик тажриба ташкил этилди ва утказилди. Тадкикотда 24 нафар талаба кизлар (19-21 ёш) иштирок этдилар.

Тадкикот материаллари ва услублари. Тадкикот

уч боскичда УзДЖТСУ базасида утказилди.

Биринчи боскичда (2019-2020 ) илмий-услубий адабиётлар тахлил килинди, тадкикот максади, объ-екти, предмети шакллантирилди, тадкикот услублари аникланди.

Иккинчи боскичда (2020-2021) малакали гандболчи кизлар машгулот жараёнининг педагогик кузатуви, педагогик тестлаш ва махсус тайёргарликни риво-жланиш даражаси бахоланди. Спортчи кизларнинг умумий ишчанлик кобилиятлари ва максимал хамда субъмаксимал кувват зонасида юкламаларни бажара олиш кобилиятлари бахоланди.

Учинчи боскичда (2021-2022) тадкикот нати-жалари умумлаштирилди. Тажрибанинг мохияти куйидагилардан иборат: тажриба гурухининг (ТГ) 2021/22й. мавсум уйинларига тайёргарлик машгулот жараёни, биз томонимиздан ишлаб чикилган махсус чидамлиликни ривожлантириш учун юкламалар нисбати буйича тавсиялардан фойдаланган холда ташкил этилди. Назорат гурухи (НГ) умум кабул килинган дастур буйича машгулотларни давом эттирдилар. ТГда юкламаларнинг фоиз таксимоти куйидагиларни ташкил этди: умумий тайёргарлик боскичида: аэроб - 15%, урта кувват зонасида ара-лаш - 40%, катта кувват зонасида аралаш - 35%, анаэроб-алактат - 10%.

Махсус тайёргарлик боскичида: аэроб - 10%, урта кувват зонасида аралаш - 30%, катта кувват зонасида аралаш - 35%, анаэроб-гликолитик - 10%, анаэроб-а-лактат - 15%.

Тадкикот давомида олинган барча микдорий кийматлар вариатив статистика (Стьюдент буйича) услубида кайта ишлаб чикилди. Х,исоб-китоблар Microsoft Ехсе1 2010 дастур туплами ёрдамида ЭХМ да амалга оширилди. Натижалар Р<0,05 да статистик ишончли хисобланади.

Махоратли гандболчи кизларнинг махсус чидамлилигини ривожлантириш учун куйидаги услублардан фойдаланилди: айланма машгулот шаклида такрорий услуб, оралик услуб, узгарувчи услуб. Умуман олганда тажриба услубияти буйича тайёргарлик даврида жами 120 соат машгулотлар утказилди, шу билан бирга турли йуналишли юкламалар нисбати куйидагилардан иборат булди: умумий тайёргарлик даврида катта, субмаксимал ва максимал кувват зоналарида 5,5:0,7:1,8 нисбатда, махсус тайёргарлик даврида - 5:2:1.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокама-си. Тажриба бошида ва охирида педагогик тестлаш амалга оширилди (1-жадвал). Педагогик тажриба бошида урганилаётган курсаткичлар деярли ишончли фаркланмади.

Тажриба охирида ТГ ва НГ гандболчи кизларнинг махсус чидамлилигини ифодаловчи тест курсаткичла-рида ишончли фаркланиш ТГ фойдасига аникланди.

со см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№1-2023

www.fansports.uz

21

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ТГ ва НГ спортчи кизларининг мусобака фаолияти курсаткичларини таккослаш жараёнида, уйин вактида уйинчилар томонидан бажарган харакатларнинг урта-ча микдорида ишончли пасайиш кузатилди.

1-жадвал

Асосий педагогик тажриба бошида ва охирида назорат ва тажриба гурухларининг махсус жисмоний тайёргарлик курсаткичлари

со см о см

го га

0

ю

1

Тестлар Тажрибагача Тажрибадан кейин

НГ (п=12) ТГ (п=12) НГ (п=12) ТГ (п=12)

30 м га югуриш (сония) 4,9±0,05 4,86±0,05 4,81±0,07 4,63±0,09

30 м га устунлар аро тупни ерга уриб олиб югуриш (сония) 5,3±0,04 5,25±0,05 5,46±0,05 5,02±0,08

100 м га моккисимон югуриш (сония) 25,3±1,18 25,8±1,28 24,9±1,43 24,6±1,73

Гандбол тупини узокликка отиш (метр) 34,6±2,15 33,8±2,2 35,2±2,65 37,5±3,9

1-расм. Тажриба давомида назорат ва тажриба гурухларида шугулланувчи гандболчи цизларнинг махсус жисмоний тайёр-гарлигини усиш динамикаси.

Киёсланаётган гурухларда амалга оширилган тажриба тадкикотлари натижасида тайёргарлик даври микроциклларида махсус жисмоний сифатларини ривожлантиришга йуналтирилган юкламаларнинг тартибли нисбати очиб берилди, гандболчи кизлар-да махсус жисмоний тайёргарликни оширишга оид айланма машгулотда узарувчи ва оралик услублар-дан фойдаланган холда жисмоний юкламаларни тартибга солиш усуллари аникланди, тезкор-куч, анаэроб-лактат чидамлиликни ривожланиш даража-сини ишончли ошиши билан ифодаланган махсус чидамлиликни ривожлантириш буйича биз таклиф килган юкламалар самарадорлиги очиб берилди, бу эса кизлар гандбол жамоалари уйинчиларининг мусобака фаолияти самарадорлигини ишончи оши-шига олиб келди.

Олинган натижалар шунга гувохлик берадики, махсус жисмоний тайёргарлик ошириш буйича та-

жриба услубиятидан фойдаланиш билан мавсум олди тайёргарлиги жараёнида тажриба гурухи синалувчи-лари купгина курсаткичлар буйича назорат гурухидан устунликка эришганлар.

Хулосалар:

1. Адабиётлар тахлили натижасида урнатилишича, замонавий гандболда махсус жисмоний тайёргарлик уйинчилар томонидан мусобака харакатларини катта, субмаксимал ва максимал кувват зонасида белгилан-ган уйин вакти давомида уларнинг самарадорлигини пасайтирмасдан бажарилишини таъминловчи спорчи-ларнинг куп даражали кобилиятини назарда тутади.

2. Малакали гандболчи кизларнинг махсус чи-дамлилигини ривожлантиришда катта, субмаксимал ва максимал кувват зоналари буйича юкламаларнинг тартибли нисбати тажриба гурухида умумий тайёргар-лик даврида 5,5:0,7:1,8, махсус тайёргарлик даврида 5:2:1 нисбатга тенг булди. Махсус чидамлиликни бахоловчи тестлар буйича тажриба гурухи синалув-чилари курсаткичларидаги ишончли яхшиланиш юкламаларнинг бундай таксимлаш самарадорлигини тасдиклайди.

3. Тайёргарлик даври машгулот жараёнида тажриба гурухи гандболчи кизларининг махсус жисмоний тайёргарлигини такомиллаштиришга йуналтирилган биз таклиф килган юкламалар нисбати махсус тестлар буйича яъни 30 метрга югуриш натижаси 4,73% га, 30 метрга устунлар аро тупни ерга уриб олиб югуриш натижаси 4,38% га, мокисимон югуриш 4,65% га, гандбол тупини узокликка отиш натижаси 10,94% га ишончли яхшиланишига ёрдам берди.

Адабиётлар:

1. Абдалимов А.О., Абдалимов О.Х., Физическая подготовка гандболистов высшей квалификации, Т.Н.^ори-Ниёзий номидаги Узбекистан Педагогика фанлари илмий-тадк,ик,от институтининг илмий-услубий макрлалар туплами №3, 2020. 65-68 б.

2. Абдалимов А.О., Исроилов Р.И., Ёш гандболчиларнинг чидамли-лигини назорат килиш услублари., «Современная наука в олимпийском спорте», халкаро илмий-амалий онлайн конференция. 2020. 173-175 б.

3. Ш.К. Павлов. "Спорт педагогик махрратини ошириш" (Гандбол) укув кулланма - Т: "Илмий-техника ахбороти-пресс нашриёти", 2021. 208 б.

4. А.Ш. Муминов. "Спорт педагогик махоратини ошириш" (Гандбол) укув кулланма - Тошкент: "Илмий-техника ахбороти-пресс нашриёти", 2021. 200 б.

5. Р.И. Исроилов. Тайёрлов даврида ёш гандболчиларнинг тез-кор-чидамкорлигини ривожлантириш восита ва усулларининг самарадорлигини тадк,ик, этиш. Фан-спортга илмий-назарий журнал №3, 2021., 15-17 б.

6. Взаимосвязь показателей технических действий и скорост-но-силовых способностей на этапе углубленной подготовки молодых дзюдоистов, А Акбаров, Теория и методика физической культуры 64 (2), 50-56, 2021

7. Павлов Ш.К, Акрамов Ж, Абдурахмонов Ф "Гандбол" Дарслик 2005й.

8. Исроилов Р.И.1, Хабибжонова Х.М.1 «Контроль физической и технической подготовки студентов общего курса занимающихся гандболом» Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения, сборник статей по материалам X научно-практической конференции с международным, Страницы: 8688. Москва-2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.