CC BY
3
УДК 81'42
Я. Я. 1ваноу
Доктap фiлaлaгiчныx нaвyк, дaцэнт, зaгaдчык кaфедpы тэapэтычraй i пpыклaдной лшгвютыш, УА «Мaгiлëyскi дзяpжayны yнiвеpсiтэт iмя А. А. КУЛЯШОВВ», г. Marrnëy, Рэспyблiкa Белapyсь
ЗВЫШСЛОУНАСЦЬ ЯК Л1НГВ1СТЫЧНАЯ ПРЫМЕТА АФАРЫСТЫЧНЫХ АДЗ1НАК*
У aрmыкyле разглядаецца якае-ць ^выш^о^^на^ aфaрыcmычныx адзтак на мamэрыяле белару^ай, ружай, польжай i aнглiйcкaй мор. У^анорлена, шmо афарызмы паводле ceaix лтейных пaрaмеmрay здольны cклaдaццa mолькi з аднаго cmова, у пъм лгку y яго аналшычных i адмо^ных формах. Аднacлоyнъlя афарызмы, як i тшътя (звъшcлоyныя паводле лекачнага cклaдy) aфaрыcmычныя адзтю, маюць ciнmaкciчнyю форму аб^ра^нага оказа i абагульнены змет yнiверcaльнaгa уеагульнага) харакшару. Звышcлоyнacць як колька^ая xaрaкmaрыcmыкa не з 'я)>ляецца aблiгamорнaй для афарызма y адрозненне ад фразеалаг1зма. Звышcлоyнacць як кamэгaръlяльнaя yлacцiвacць афарызма прая)>ляецца не y квaнmыmamъlyнъm плане (у лтейных памерах), a y квaлimamъlyным атекце (як «над^о^^на^ь» паводле грaмamычнaгa i cемaнmычнaгa аб'ёму aднacлоyнaй фразы). На гэmaй пад^аве афарызмы процiпacmayлены фразеалаг1змам паводле хх адноан да cmова i )Швараюць атбную кamэгорыю мо)>ных адзтак.
Ключавыя cmовы: афары^ычная адзтка, лiнгвicmычнaя кamэгорыя, кamэгaрыяльнaя прымеma, звъшcлоyнacць, нaдcлоyнacць.
Уводзшы
У сyчaсным мовaзнaУстве aфapызмы шырога вывyчaюццa як aб'ект лшгвютыш тэксту, стьшстьш, фpaзеaлогii, пapэмiялогii, лiнгвaкpaiнaзнayствa [1], ствapaюццa комплексный лшгвктычныя ankarai aфapызмa як фpaзaвaгa тэксту (y русгай [2] i yкpaiнскaй мове [3]), a тaксaмa як мayленчaй i моушй a^mm (га мaтэpыяле белapyскaй мовы [4], русквй, польскaй, aBram^a^ нямецкaй моу [5; 6; 7]). Рaзaм з тым aгyльнaпpынятaгa лжвютычгага paзyмення aфapызмa не сфapмipaвaлaся. Нaйбольш спpэчнымi з'яуляюцга спробы aкpэслiць яго прыметы. Ta^ у вызнaчэннi aфapызмa выкapыстоyвaюцra пaняццi «лaкaиiчны», «apыгiraльны», «глыбою», «дaскaraлы», «яскpaвы», «гpaпиы» i дa т. п., яшя не з'яyляюццa yлaснa мовaзнaУчымi [4, с. 28]. У aпошнi чaс aкpэслiлaся тэндэнц^1я дa пошуку aдной вызгагальгай yлaсцiвaсцi (прыметы) aфapызмa, нa пaдстaве якой можнa было б aб'дднaць усе тыя paзнaстaйныя пaводле зместу i формы выpaзы, якш звыгайга raзывaюцra «aфapызмы», у вдну гатэгорыю aдзiнaк. У ягасщ тaкой прыметы пpaпaнyеццa iдыямaтычraсць [8], «выслоугасць» (пpынaлежнaсць дa мayленчaгa жaнpy выслоуяу) [9], «кaнцэптyaльнaсць» (aдлюстpaвaнне гайбольш aктyaльныx для носьбiтaУ мовы пaняццяy-«кaнцэптay») [2, с. 27], пaшпapтызaвaнaсць (вядомaсць носьбiтaм мовы яго ayтapa) [2, с. 29-30], узгауляльгасць [10] щ iнш. Aднaк усе raзвaныя прыметы yлaсцiвы не тольк1 aфapызмaм, aле i многiм iншым вiдaм выкaзвaнняy, што не звyжaе пaняцце aфapызмa дa aсобнaй лшгвютычгай кaтэгоpыi, a нaaдвapот, raшыpaе яго дa любога выкaзвaння, якое з'яyляеццa iдыямaтычным, пaшпapтызaвaным, yзнayляльным i г. д.
Кaнцэптyaльнaя неaкpэсленaсць лшгвктычгага пaняцця aфapызмa aбyмоУлiвaе яго вызнaчэнне ad hoc, кaлi дaследчык paзyмее aфapызм тaк, як гэтв больш aдпaвядaе iидывiдyaльraй гарэдыте лiнгвiстычныx i фiлaлaгiчныx ведay, a тaксaмa тaмy мо^вму мaтэpыялy, яш y дaдзеным выпaдкy aнaлiзyеццa. Зpaзyмелa, што гэтa пpaмa yплывaе не тольш нa pэпpэзеигaцыйraсць, aле i га ступень веpыфiкaвaнaсцi вынiкay мовaзнaУчaгa вывучэння aфapызмa. TaHy нaйбольш aктyaльнaй пpaблемaй лiнгвiстыкi aфapызмa з'яyляеццa вызгачэнне i aпiсaнне яго кaтэгapыяльныx прымет як aб'ектa мовaзнaУствa.
* Дaследaвaнне выкaиaиa чaсгковa y межax НДР "Белapyскaя фpaзеaлогiя, пapэмiялогiя, моуивя aфapыстыкa y кaигэксце еypaпейскix моу i культур (сшxpamчны i ^^pariH^: aшекты)" (дзярж. pэгiстpaцыя № 20211335) пaдпpaгpaм^i "Белapyскaя мовв i лiтapaтypa" Дзяpжayнaй пpaгpaмы нввуков^гк дaследaвaиияy Tpaмaдствa i гyмamтapнaя бяспекa белapyскaй дзяржввы" m 2021-2025 гг.
© IвaноУ Я. Я., 2021
У папярэднiм даследаванш [11] быу прапанаваны i у агульных рысах абгрунтаваны шэраг уласна лшгвютычных прымет афарызма як спецы^чнай катэгорыi звышслоуных адзiнак. Адной з таюх прымет мэтазгодна лчыць звышслоунасць, якая у дачынент да афарызма патрабуе асобнага вывучэння свайго праяулення.
Мэта даследавання - вызначыць i апiсаць спецы^чныя характарыстыш звышслоунасщ як уласна лшгвютычнай прыметы афарызма у аспекце яго разумення як асобнай катэгорыi звышслоуных адзшак.
Метады i метадалогiя даследавання
Метадалапчнай асновай вызначэння i апiсання лшгвктычных прымет афарызма з'яуляецца яго разуменне, па-першае, як асобнай катэгорыi звышслоуных адзшак, па-другое, як складанага аб'екта, што на падставе уласщвых яму розных прымет можа утвараць больш за адно мноства з шшыш блiзкiмi яму па сва1х структурных i функцыянальных уласщвасцях аб'ектамi (прыказкаш, крылатым выразаш, лтгаратурныш выслоуям^ спантанныш выказванням у гутарковай мове, тэксташ масавай камуткацып i iнш.). Пры вызначэннi i апiсаннi прымет афарызма як асобнай катэгорып лшгвютычных адзшак мэтазгодна выкарыстоуваць камбшаваныя дэдуктыуны i шдуктыуны метады, сiнтэз i аналз лшгвютычных фактау (на матэрыяле розных моу i разнастайных форм iх iснавання) [4, с. 7]. Пры апюанш звышслоУнасцi як уласцiвасцi афарызма выкарыстаны прыёмы граматычнага i семантычнага аналiзу.
Фактычны матэрыял даследавання складаюць афарыстычныя адзiнкi беларускай, рускай, польскай i англiйскай моу, атрыманыя паводле выбарш з лiтаратурных тэкстау, жывой гутарковай мовы, лексiкаграфiчных крынiц (усяго больш за 12000 адзшак, амаль прапарцыянальна прадстауленыя у чатырох мовах), адлюстраваныя у падрыхтаваных аутарам слоутках [12; 13; 14; 15; 16] i слоуткавых матэрыялах [17; 18], а таксама у шэрагу шшых афараграфiчных крынiц [19; 20].
Выимк даследавання i ix абмеркаванне
Да лшгвютычна рэлевантных прымет афарызма (г. зн. таюх, што характарызуюць яго як прадукт мауленча-мысленчай дзейнасцi), мэтазгодна адносщь звышслоунасць, аднафразавасць, абагульненасць, намшацыйнасць, дыскурауную самастойнасць, тэкставасць (ужыванне як асобнага тэксту), узнауляльнасць, устойлiвасць, щыяматычнасць [11]. Названыя прыметы можна размежаваць на аблiгаторныя (што уласцiвы уам афарызмам) i факультатыуныя (што уласщвы афарызмам тольш пэуных разнавiднасцей [4, с. 82]), катэгарыяльна вызначальныя (што уласщвы тольш афарызмам) i катэгарыяльна агульныя (што уласцiвы як афарызмам, так i iншым катэгорыям звышслоуных адзшак). На падставе акрэсленых прымет афарызма можна вызначыць паняцце афарыстычных адзiнак як лшгвютычнай катэгорыi. Афарыстычныя адзiнкi (афарызмы) ва уласна лшгвютычным разуменнi - гэта аднафразавыя, намшацыйныя, дыскурауна самастойныя, пераважна звышслоуныя, узнауляльныя, устойлiвыя адзiнкi, як1м могуць быць уласцiвы щыяматычнасць i ужыванне як асобнага тэксту, i як1я адрозшваюцца ад усiх iншых звышслоуных адзшак катэгарыяльна вызначальнай прыметай - адметнай (унiверсальнай) абагульненасцю зместу [11, с. 84].
Звышслоунасць з'яуляецца адной з самых ввдавочных прымет афарызма, яш складаецца i утвараецца са слоу i таму натуральна успрымаецца як адзiнка, большая па лшейных памерах, чым слова. Звычайна колькасць слоу (акрамя службовых) у афарызмах складае ад 3 да 5 (7) адзшак. Аднак нямала i так1х афарызмау, што складаюцца з вялжай колькасцi слоу, асаблiва сярод лтгаратурных афарызмау (перш за усё лiтаратурна-мастацкiх, публщыстычных, лтгаратурна-фiласофскiх), напр.: Хто раней, / хто пазней, / Тольк усе / Зноу i зноу / Мы npuxodsiM / Да простых, / як хлеб i паветра, / Высноу: / Што жыццё чалавеку - / Любому - / Даецца адно, / I што, /як т надточвай, /Кароткае вельмi яно, /1 што прауда на свеце /Адна - /Без круптш маны, / I што шчасця на свеце /Няма /Без сваей стараны... (Г. Бураутн). Або: руск. Есть три рода подлецов на свете: подлецы наивные, то есть убежденные, что их подлость есть высочайшее благородство, подлецы, стыдящиеся собственной подлости при непременном намерении все-таки ее докончить, и, наконец, просто подлецы, чистокровные подлецы (Ф. М. Достоевский). Або: польск. Cziowiek, ktory zostawia po sobie pamiftnik zle lub dobrze pisany, byle szczery, przekazuje i daje przyszfym psychologom i powiesciopisarzom nie tylko obraz swoich czasow, ale jedynie prawdziwe ludzkie dokumenty, ktorym mozna zaufac (H. Sienkiewicz); англ. The web of our life is of a mingled yarn, good and ill together: our virtues would be proud, if our faults whipped them not; and our crimes would despair, if they were not cherished by our virtues (W. Shakespeare) i да т. п.
Шмат сустракаецца i вельмi каротк1х афарыстычных адзiнак (пераважна прыказкавых), як1я складаюцца толькi з 2 пауназначных слоу, што характэрна перш за усё для фальклорных афарызмау з л^ прыказак, напр.: Ад смерцi не адперцi; Без навук як бязрую; Гаспадарка -клапатарка; Душа як лес; Завiхайся, але не спяшайся; Не алаю, дык спосабам; Не гатся за чужым; Не заусяды як на Дзяды; Не мазаушы, не паедзеш; Не сцебнеш - не пацягне; Не шукаючы, не знойдзеш; Па каню i хамут; Прауду не закапаеш; Скажаш - не вернеш; Спроба не хвароба; Уам не дагодзш; Цяснота - не крывота; Чужое не сагрэе; Як няма, то й дарма. Або: руск. Бедность не порок; Без смерти не умрешь; В семье не без урода; Голод не тетка; Дают - бери; Деньги - вода; До свадьбы заживет; Женится - переменится; Лежачего не бьют; Не пойман - не вор; Не положа, не ищут; Поживем - увидим; Полегче на поворотах; По Сеньке и шапка; С горы видней; Скупость не глупость; Старость - не радость; Укоротишь - не воротишь. Або: польск. Bity piaci; Chciec to moc; Nie zawsze swifto; Podroze ksztaicq; Po radosci smutek; Pozory mylq; Prawda w winie (na dnie); Rozumu nie kupisz; Ubostwo nie hanbi; W jednosci siia. Або: англ. Extremes meet; Finding's keeping; Forgive and forget; Give and take; Live and learn; Money talks; Tastes differ; Time flies; Times change i г. д.
Устаноулена, што звышслоунасць як адна з уласщвасцей афарыстычных адзшак прызначана рэпрэзентаваць не тольш (i не стольш) колькасць лекачных кампанентау у складзе афарызма, а найперш яго якасна шшыя, чым у слова, граматычныя i семантычныя параметры.
Так, магчыма юнаванне афарыстычных адзшак, утвораных тольш з аднаго слова (у тым лшу у аналггычных i адмоуных формах) па абмежаванай колькасщ сштакачных мадэляу сказа, напр.: Вучыцеся! (як парада моладз^; Кахай! (як пажаданне); Працуй (як парада); руск. Бди! (К. Прутков); Козыряй! (К. Прутков); Терпение! (у значэнш 'На усё трэба мець цярплiвасць'); Наладится; Обойдется; Образуется (побытавыя меркавант); Делись; Угощай (рускамоуная рэклама мабшьнага аператара МТС у Беларуа); польск. Nie zabijaj; Nie kradnij ^блейсшя запаведз^; Nie zaiamuj sif (побытавае меркаванне); англ. Help ('Дапамога' - дэвiз «Foundling Hospital» у Лондане) i да т. п.
Аднаслоуныя афарызмы трэба адрозтваць ад таюх афарыстычных адзшак, якя камбшуюцца з асобных слоу, звязаных пам1ж сабой агульным сэнсам, i утвараюць фразы з складанай сштакачнай структурай (найчасцей бяззлучшкавага, радзей складаназлучанага сказа са злучнiкамi i, ды) або тзш афарызмау (цi афарыстычныя тэксты), што выкарыстоуваюцца пераважна у функцыi дэвiзау, заклiкау, лозунгау i г. д. Напр.: «Грай! Кахай!» (дэвiз рамантычнага фэсту у Мiнску на Дзень закаханых); Гонар i годнасць; руск. Православие, самодержавие, народность!; Не верь, не бойся, не проси (зборная запаведзь турэмна-лагерна-блатнога жыцця); польск. Bog, Honor, Ojczyzna; Wolnosc! Rownosc! Braterstwo!; англ. Watch. Pray. Work ('Будзь пшьны. Малюь. Працуй' - надтс на гадзшшку) i да т. п.
Аднаслоуныя паводле утварэння афарызмы трэба адрозшваць таксама ад скарочаных да аднаго слова (звычайна пачатковага) форм ужывання устойлiвых афарыстычных адзшак у маулент, напр.: Бывае... (ад Усе у жыцц бывае); Перамелецца... (ад Перамелецца - мука будзе); руск. Не откладывай! (ад Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня); Полегче! (ад Полегче на поворотах); польск. Pracuj <nieboze> (ад Pracuj, nieboze, a bog ci dopomoze); Wiara! (ад Wiara zbawia i uzdrawia); англ. Catch! (ад Catch as catch can); Deeds! (ад Deeds, not words) i да т. п. Таия аднаслоуныя формы устойлiвых афарыстычных адзшак (пераважна фальклорных афарызмау -прыказак) рэгулярна ужываюцца у мауленш, таму iх мэтазгодна квалiфiкаваць як адну з парадыгматычных форм функцыянавання устойлiвых афарызмау у якасщ моуных адзiнак.
Аднаслоуныя афарызмы m граматычна, нi семантычна не рауназначныя тым словам, ад яшх утвораны або да як1х скарочаны. Так1я афарыстычныя адзiнкi только вонкава падобныя на асобныя словы, аднак адрозшваюцца ад iх граматычным афармленнем не як словаформы, а як сказа, а таксама наяунасцю не лекачнай, а сiнтаксiчнай семантык1. Аднаслоуныя афарызмы, таксама як i усе iншыя (звышслоуныя паводле свайго лекачнага складу) афарыстычныя адзiнкi, маюць сштакачную форму «абстрактнага сказав) (руск. абстрактное предложение, англ. universal analitical proposition, ням. abstracter Satz) - такога «сказа, яш змяшчае усеагульныя щ пазачасавыя сцвярджэнт» [21, с. 30]. У аднаслоуных афарызмах абагульненасць iх зместу мае, як i ва уах шшых афарыстычных выказваннях, не факталапчны, а унiверсальны (усеагульны) характар, прызначана для намшацып цэлых класау неадзiнкавых аб'ектау (Уам Х класа Х зауседы уласщвы усе Y класа Y або Усе Х класа Х зауседы робяць усе дзеянш Y класа Y i да т. п.) [22], напр.: Вучыцеся! ('Здабывайце веды - усяия карысныя, кожны, у кожным часе, любым сродкамГ); руск. Бди! ('Будзь пшьны - кожны, у кожным часе, у адносшах да уах i да усяго'); польск. Nie zabijaj ('Не забiвай - шхто, нiкога, нi у як1м часе, m з якой прычыны'); англ. Help ('Дапамога - усякая, кожнаму, у кожным часе, любывш сродкамГ) i да т. п.
Аднэслоуныя пэ колькaсцi лекачнык кaмпaнентay эфэрызмы з'яyляюццa звышслоуиыЕШ пaводле я^сныи aдpозненняy эд слога (сввйго гpaмaтычнaгa i семaнтычнaгa aб'ëмy). У гэтэй сyвязi звышслоуиэсць (энгл. more then word) як прымету aфapызмa больш пpaвiльнa paзглядaць не y квaнтытaтыyным, a y квaлiтaтыyным paзyменнi - як «нaдслоУнaсць» (энгл. higher then word). Тэму пaняцце лaкaнiчнaсцi y дэчыненш дэ aфapызмa мэтaзгоднa сyaдносiць не тольк1 з колькэсцю слоу, aле i з колькэсцю сiнтaксiчныx сувязяу у фpaзе. У гэтым aспекце пaняццi "лaкaнiчнaсць" i "лaкaнiзм" былi груш^ую дaследaвaны i aсобнa aпiсaны га мэтэрыяле фaльклоpныx тэкстэу мэлык жэнрэу, у тым лiкy пpыкaзкaвыx aфapызмay [23].
Вызнэчэнне звышслоУнaсцi як эдной з улэснэ лiнгвiстычныx прымет aфapыстычныx aдзiнaк [24] спapaджaе прэблему ix сyaдносiн i paзмежaвaння га гэтэй пaдстaве з фpaзеaлaгiчнымi aдзiнкaмi. Пpaпaнaвaнaе рэзуменне сyвязi aфapызмa i словэ дaзвaляе дaклaднa i aднaзнaчнa paзмежaвaць aфapыстычныя i фpaзеaлaгiчныя aдзiнкi пэводле ix aдносiн дэ словэ. Tax, можнэ сцвярджэць, што для фpaзеaлaгiзмa звышслоунэсць з'яуляеццэ aблiгaтоpнaй yлaсцiвaсцю i эдной з кaтэгapыяльнa вызнaчaльныx прымет, для aфapызмa - фaкyльтaтыyнaй yлaсцiвaсцю (гакольш пэводле колькaснaгa пaкaзчыкy iснyюць i aфapыстычныя фрэзы, як1я склaдaюццa з эдгаго словэ). Прыметэ звышслоунэсщ габывэе для aфapызмa кaтэгapыяльны xapaктap тольк1 у свэ1м якэсным paзyменнi (як нaдслоУнaсцi пэводле гpaмaтычraгa i семaнтычraгa эб^му фрэзы).
Заключэнне
Звышслоуиэсць aфapызмa мэтaзгоднa paзглядaць як яго улэсга лшгвютычную yлaсцiвaсць. Адгаслоуиыя aфapыстычныя aдзiнкi трэбэ aдpознiвaць, з aднaго боку, эд скapочaиыx (aднaслоyиыx) форм yстойлiвыx aфapызмay (пры^^выи цi кpылaтыx), a з другога боку, эд aфapыстычныx aдзiнaк, як1я кaмбiнyюццa з aсобныx слоу, звязaныx пaмiж сэбой эгульным сэнсэм фрэзы, i yтвapaюць aдзiнкi сэ склaдaиaй сiнтaксiчнaй сгpyктypaй (чэсцей бяззлyчнiкaвaгa, рэдзей склaдaиaзлyчaиaгa скэзэ сэ злyчнiкaмi i, ды) эбо нiзкi aфapызмay (aфapыстычныя тэксты).
Звышслоугасць aфapызмa не з'яуляеццэ яго aблiгaтоpнaй приметай тэму, што у многix мовax, дзякуючы ix сiнтaксiчнaмy лэду, могуць kraßan^ aднaслоyиыя aфapыстычныя aдзiнкi (што гаводле свaix лшейнык пapaмегpay склaдaюццa толью з aднaго слога, у тым лшу у яго aиaлiтычныx i aдмоyныx фоpмax). Адгаслоуиыя эфэрызмы aдpознiвaюццa эд слоу, эд якix утворэиы (эбо дэ якix скapочaиы), свэ1м гpaмaтычным aфapмленнем не як словэформы, a як скэзэ, i нaяyнaсцю не лексiчнaй, a сiнтaксiчнaй семaнтыкi. Аднэслоуныя эфэрызмы, як i шшыя (звышслоуныя гаводле лексiчнaгa склэду) aфapыстычныя aдзiнкi, мэюць сiнтaксiчнyю форму aбстpaктнaгa скэзэ i aбaгyльнены змест yнiвеpсaльнaгa (yсеaгyльнaгa) xapaктapy.
Звышслоугасць як кaтэгapыяльнaя yлaсцiБaсць aфapызмa пpaяyляеццa не у квaитытaтыyиым, a у кБaлiтaтыyным плвне (як «нaдслоУнaсць» пэводле ^^a^rarara i семaнтычнaгa aб'ëмy фрэзы, у тым лшу i aднaслоyнaй). Нэ гэтэй пaдстaБе эфэрызмы пpоцiпaстaУлены фpaзеaлaгiзмaм пэводле ix aдносiн дэ словэ i yтвapaюць эсобную кэтэгорыю моУныx эдзшэк.
СПIС АСНОУНЫХ КРЫНЩ
1. Ивэиов, E. E. Лингвистикэ эфоризмэ I E. E. ^внов. - Минск : Вышэйшэя школэ, 2018. -
304 с.
2. Корольковэ, А. В. Русскэя вфористикв I А. В. Корольковэ. - М. : Флинта : Шуга, 2005. -
344 с.
3. Шapмaновa, Н. М. Укрэхнськэ эфористикэ: структурно-семaитичний та фyнкцiонaльний эспекти : дис ... кэнд. фшол. нэук : 10.02.01 / Н. М. Шapмaновa. - Кривий Рщ 2005. - 217 л.
4. ^aroy, Я. Я. Афэрыстычныя эдзшш у белэрускэй мове I Я. Я. ^ноу. - Maгiлëy : МДУ iмя А. А. Куляшовэ, 2017. - 208 с.
5. Ивэиов, E. E. Лингвистикэ эфоризмэ I E. E. Ивэиов. - Mогилëв : МГУ им. А. А. Кулешовэ, 2016. - 156 с.
6. ^aroy, Я. Я. Дыферэнцыяльныя прыметы aфapызмa I Я. Я. ^aroy. - Maгiлëy : Брэмэ, 2004. - 160 с.
7. ^aroy, Я. Я. Прэблемы лшгвютычгага вывучэния aфapызмa I Я. Я. ^ноу. - Maгiлëy : Брэмэ, 2003. - 194 с.
8. Левэнюк, А. Я. Лексiкa-гpaмaтычныя i семamыкa-стылiстычныя aсaблiвaсцi белapyскaгa пaэтычнaгa aфapызмa : эутэрэф. дыс. ... кэид. фiлaл. нэвук : 10.02.01 I А. Я. Левэиюк ; Белэрусш дзярж. ун-т. - Мшск, 2002. - 19 с.
9. Назаранка, Ю. В. Выслоуе у мове творау Якуба Коласа: камушкацыйна-мауленчы статус, клаафжацыя, моуна-стьшстычныя асаблiвасцi : аутарэф. дыс. ... канд. фшал. навук : 10.02.01 / Ю. В. Назаранка ; Беларуси дзярж. ун-т. - Мшск, 2003. - 21 с.
10. Мечковская, Н. Б. Жанры афористики и градация высказываний по степени идиоматичности / Н. Б. Мечковская // Жанры речи. - 2009. - Вып. 6. - С. 79-111.
11. 1ваноу, Я. Я. Лшгвютычныя прыметы афарыстычных адзшак / Я. Я. 1ваноу // Учёные записки ВГУ им. П. М. Машерова. - 2018. - Т. 27. - С. 78-84.
12. 1ваноу, Я. Я. Крылатыя афарызмы у беларускай мове: з шшамоуных лггаратурных i фальклорных крынiц VIII ст. да н. э. - ХХ ст. : тлумачальны слоушк / Я. Я. 1ваноу. - Магшёу : МДУ iмя А. А. Куляшова, 2011. - 164 с.
13. Slownik aforyzmow a cytatow z literatury polskiej od XVI do XX wieku / на польск. яз. ; под ред. Е. Е. Иванова. - Могилёв : МГУ им. А. А. Кулешова, 2005. - 104 с.
14. Иванов, Е. Е. Русско-белорусский паремиологический словарь / Е. Е. Иванов, В. М. Мокиенко. - Могилёв : МГУ им. А. А. Кулешова, 2007. - 242 с.
15. Polsko-bialoruski slownik paremiologiczny / С. Ф. 1ванова, Я. Я. 1ваноу ; прад. i уступ. арт. Я. Я. 1ванова. - Магшёу : МДУ iмя А. А. Куляшова, 2007. - 192 с.
16. English-Belarusian Paremiological Dictionary / пад рэд. Я. Я. 1ванова. - Магшёу : МДУ iмя А. А. Куляшова, 2009. - 240 с.
17. 1ваноу, Я. Я. Афарыстыка мовы мастацкага твора. Паэма Якуба Коласа «Новая зямля»: лексiкаграфiчны аспект / Я. Я. 1ваноу. - Магшёу : МДУ iмя А. А. Куляшова, 2004. - 84 с.
18. English Proverbs: from Literary Texts, in Literary Texts: Etymology, Usage, Variability / Е. Е. Иванов, Ю. А. Петрушевская ; на англ. яз. - Могилёв : МГУ им. А. А. Кулешова, 2016. - 76 с.
19. Гаурош, Н. В. Афарыстычныя выслоуi беларусшх шсьменшкау / Н. В. Гаурош, Н. М. Нямковiч. - Мшск : Вышэйшая школа, 2012. - 638 с.
20. Леванюк, А. Я. Майстры кажуць...: беларусшя лтгаратурныя афарыстычныя выслоуi : слоУнiк афарызмау / А. Я. Леванюк. - Брэст : БрДУ iмя А. С. Пушкша, 2010. - 161 с.
21. Ахманова, О. С. Словарь лингвистических терминов / О. С. Ахманова. - М. : Сов. энциклопедия, 1966. - 608 с.
22. Иванов, Е. Е. Универсальное высказывание и афоризм / Е. Е. Иванов // Весн. Вщеб. дзярж. ун-та. - 2006. - № 2 (40). - С. 88-93.
23. 1ваноу, Я. Я. Лакашзм / Я. Я. 1ваноу // Беларуси фальклор : энцыкл. : у 2 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоу (гал. рэд.) [i шш.]. - Мшск : БелЭн, 2006. - Т. 2. - С. 7-9.
24. Иванов, Е. Е. Афоризм как объект лингвистики: основные признаки [Электронный ресурс] / Е. Е. Иванов // Вестн. Российского ун-та дружбы народов. Серия: Теория языка. Семиотика. Семантика. - 2020. - Т. 11. - № 4. - С. 659-706. - Режим доступа: https://www.doi.org/10.22363/2313-2299-2020-11-4-659-706. - Дата доступа: 15.12.2020.
Пастуту у рэдакцыю 08.10.2021 E-mail: ivanov-msu@mail.ru
E. E. Ivanov
"MORE THEN A WORD" AS A LINGUISTIC PROPERTY OF APHORISTIC UNITS
The article considers the quality of the "more then a word" of the aphoristic units on the material of the Belarusian, Russian, Polish and English languages. It has been established that according to their linear parameters, aphorisms can consist of only one word, including its analytical and negative forms. One-word aphorisms, as well as other aphoristic units (more then words ones by their lexical composition), have the syntactic form of an abstract sentence and the generalized content of universal character. "More then a word" as a quantitative property is not obligatory for the aphorisms, in contrast to the idioms. "More then a word" as a categorical property of aphorism is not manifested in the quantitative terms (in linear parameters), but in the qualitative aspect (as an "higher than a word" in the grammatical and semantic capacity of a single-word phrase). On this ground, aphorisms are opposed to phraseological units in their relation to the word and form a separate category of language units.
Keywords: aphoristic unit, linguistic category, categorical sign, "more then a word", "higher than a word".
