Научная статья на тему 'ЎЗИНИ ЎЗИ БОШҚАРИШ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ ТИЗИМИДАГИ РОЛИНИ ОШИРИШ'

ЎЗИНИ ЎЗИ БОШҚАРИШ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ ТИЗИМИДАГИ РОЛИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
23
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат бюджети / ижтимоий сиёсат / ўз-ўзини бошқариш органлари / маҳалла / ижтимоий ҳимоя тизими / state budget / social policy / self-government bodies / neighborhood / social protection system

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Турсунов Абдулла Қорабошевич

Мақолада Ўзбекистонни ижтимоий ҳимоя тизими амалиёти таҳлил қилинган. Таҳлиллар асосида мавжуд ижтимоий ҳимоя тизимини шаклланиши ва уни аҳамияти очиб берилган Хорижий ва халқаро ташкилотлар томонидан қўлланиадиган ижтимоий ҳимояга муҳтож шахслани аниқлаш кўрсаткичларига баҳо берилган. Тадқиқотлар натижасида ижтимоий ҳимоя қилиш тизимида маҳалла институтини такомиллаштиришга оид таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article analyzes the practice of the social protection system of Uzbekistan. On the basis of the analysis, the formation of the existing social protection system and its importance were revealed, and the indicators of identification of persons in need of social protection used by foreign and international organizations were evaluated. As a result of the research, proposals were developed for the improvement of the neighborhood institution in the social protection system.

Текст научной работы на тему «ЎЗИНИ ЎЗИ БОШҚАРИШ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ ТИЗИМИДАГИ РОЛИНИ ОШИРИШ»

УЗИНИ УЗИ БОШЦАРИШ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ ТИЗИМИДАГИ РОЛИНИ ОШИРИШ

Турсунов Абдулла Корабошевич

мустакил изланувчи

Аннотация: Макколада Узбекистонни ижтимоий химоя тизими амалиёти тахлил килинган. Тахлиллар асосида мавжуд ижтимоий хдмоя тизимини шаклланиши ва уни ахамияти очиб берилган Хорижий ва халкаро ташкилотлар томонидан кулланиадиган ижтимоий химояга мухтож шахслани аниклаш курсаткичларига бахо берилган. Тадкикотлар натижасида ижтимоий химоя килиш тизимида махалла институтини такомиддаштиришга оид таклифлар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: давлат бюджети, ижтимоий сиёсат, уз-узини бошкариш органлари, махалла, ижтимоий химоя тизими.

Annotation: The article analyzes the practice of the social protection system of Uzbekistan. On the basis of the analysis, the formation of the existing social protection system and its importance were revealed, and the indicators of identification of persons in need of social protection used by foreign and international organizations were evaluated. As a result of the research, proposals were developed for the improvement of the neighborhood institution in the social protection system.

Keywords: state budget, social policy, self-government bodies, neighborhood, social protection system.

Аннотация: В статье анализируется практика системы социальной защиты Узбекистана. На основе анализа выявлено формирование существующей системы социальной защиты и ее значимость, а также оценены показатели выявления лиц, нуждающихся в социальной защите, используемые зарубежными и международными организациями. В результате исследования были разработаны предложения по совершенствованию института соседства в системе социальной защиты населения.

Ключевые слова: государственный бюджет, социальная политика, органы самоуправления, микрорайон, система социальной защиты.

Кириш. Янги Узбекистон "Инсон кадри устувор булган жамият ва халкпарвар давлат" деган мухим гоя негизида барпо этилмокда. Мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар ва амалий ишлар негизида ушбу гоя мустахкам урин олиши Узбекистон Республикаси Президентининг "Одамларнинг юрагига кул солиб, уларни рози килиш сиёсатимизнинг бош максадидир, Биз шу тарзда хамма махаллаларни бирма-бир обод киламиз. Халкимиз рози булиб яшаши учун зарур шароит яратамиз" деганди фикрида намоён булган [1].

Мамлакатни ривожлантиришнинг асосий дастури хисобланган тараккиёт стратегиясида хам биринчи уринга шахс, инсон кадри юкори уринга куйилиб,

«hhcoh - ®:aMHaT - gaBnar» geraH aHru TaMoñun acocaga gaBnar xaMga ^aMuaT SomKapyBHHu TamKun этнmн SenrunaHgu. Ananxycyc, aManuñ Harnea, hhcoh MaH^aaru, yHHHr Kagp-KHMMaru 6om MaKcagra añnaHgu. ^yMnagaH, 2022 - 2026 ñunnapra My^annaHraH ^Hru Y3SeKucToHHHHr TapaKKUëT cTpareraacHHUHr Supurnu MaKçagu Maxanna HHcTmyra AaonaaTUHUHr caMapagopnuruHH omupum, yHu ^aMoaTHunuK SomKapyBH Ba Ha3oparHHHHr TaaHH SyruHura añnaHTHpumra Kaparungu [2].

TapaKKuëT cTpareruacuga MaxannaHUHr HyAy3HHu Ba yHHHr oSpycuHH omupum ynyH MonuaBuñ MycTaKunnuK Sepum, Maxannanapga h^thmohh-uKTucoguH MyaMMonapHu ^oñuga xan этнm MaKcaguga AyKaponap y3HHH y3u SomKapum opraHnapu BaKonarnapuHH KeHramupum pe^anamTupunraH.

Y36eKHcTüHga gaBnar h^thmohh cuëcaraHHHr y3ura xoc ^uxara ^aMH^THUHr xuMoara MyxTo^ KarnaMnapu, añHHKca KaM TatMUHnaHraH ounanap, ënrro KeKca-Kapuanap, HorupoHnap, Ba^TUHna umcronap Ba myHra yxmam ëpgaMra эxтнё®;мaнg axonu BaKunnapura h^thmohh MonuaBuñ ëpgaM Kypcarumra anoxuga эtтнSop Sepunumu xucoSnaHagu. MaMnaKargaru h^thmohh ucnoxoTnap acocuHu TamKun KunyBHu axonuHHHr MyañaH KarnaMnapuHH h^thmohh xuMoa KunumHHHr caMapanu TH3HMura yTunumu uKTucoguH TapaKKuëTHHHr cTpareruK MaKcagnapura moc Kenagu.

EyryHru KyHra KenuS Sy Sopaga MaMnaKarHMH3ga aManra omupunaëTraH nopa TagSupnap Hara^acuga axonuHH TypMym gapa^acuHu axmunaHumura, AapoBoHnuruHH omupumra эpнmнngн. gaBnar Grognera xucoSugaH axonura Ha^a;anap, Mogguñ ëpgaM Ba кoмпeнcaцнa rynoBnapura ynyH yTraH ñunraH HucSaraH 23 Aou3ra Kyn MaSnar a^parnnraH1.

EyryHru KyHga axonuHH h^thmohh xuMoa Kunum coxacugaru gaBnar cuëcaTHHHHr acocuñ TaMoñunnapHHH aManra omupum, xygygnapga KaM TatMHHnaHraHnuKHHHr canSuñ oKuSarnapuHH roMmaTHm, h^thmohh TeHrcu3nuKHH KaMaHrapum xaMga h^thmohh xu3Marnap Kypcarum cu^araHu omupumga Maxannanap ponuHH KynanTupum Synana unMuñ TagKUKoTnap onuS Sopum xaMga Terumnu xynoca Ba aManuñ TaBcuanap umnaS HUKum MyxuM axaMuaTra эгa. Ey TagSupnap эca MatnyM Mogguñ Ba MonuaBuñ pecypcnapHH TanaS этagн. HmuMouH xuMoara MyxTo^ axonu KarnaMHHH KynnaS -KyBBaTnam th3hmh xaMga yHH MaH3unnH Monuanamrapum MexaHH3MnapuHu TaKoMunnamTupum gon3apS Macana xucoSnaHagu.

Tag^HKOT MeTogo^orHHCH. TagKUKoTHu aManra omupum Ba HaTu^anapHu acocnam MaKcaguga MaB3yHu ypraHumga MaHTHKuñ ^HKpnam, aHanu3, cuHTe3, TaKKocnam Ba rypyxnam KaSu ycynnapgaH ^onganaHungu.

MaB3yra oug agaôuëTiap Tax,^Hnu. AxonHHHHHHr h^thmohh KynnaS-KyBBarnamHH moxh^th Ba MonuanamTupum MaHSanapuHu maKnnaHTupum, ynapHH gaBnaT Srog^eTugaH MonuanamTupum TapTuSnapuHH TaKoMunnamTupamHUHrr Ha3apuñ Ba aManuñ Macananapu O.r.Ee^aeB, ^.A.^,poSo3HHa, C.H.^ymuH,

1 y^SeKHcTOH PecnySnHKacu Monua Ba3Hpnuru pacMuñ cañTH www.MA.y3 "

Р.Масгрейв, Р.Оутс, Г.Б.Поляк, В.М.Родионова, М. В. Романовский, В.A.Слепов каби хорижлик иктисодчи олимларнинг илмий асарларида [3]ypгaнилгaн.

Шунингдек, Узбекистонлик олимлар Т.С.Маликов, Н.Х,.Х,айдаров, О.О.Олимжонов, M.И.Aлимapдонов, И.И.Aдимов, A.В.Вaxобов, Э.Ф.Гадоев, A.С.Жypaев, Н.Х.Жумаев, Ж.Р.Зайналов, О.К.Иминов, A.Maмaнaзapов, Б.Тошмуродова, ЖА.Кучкоров, Г.Косимовалар [4] Узбекистон Республикасида бюджет тизимининг ривожланиши устувор йyнaлишлapи бyйичa тадкикотлар олиб боришган.

Лекин xозиpдa axолини давлат ижтимоий сиёсатини такомиллаштиришнинг асосий йyнaдишидa манзилли ижтимоий тизимини яратиш xa^a ушбу механизмнинг асосий ижрочиси сифатида мaxaддaлapнинг ролини оширишга эътибор каратилмокда. Maxaлдaдapнинг манзилли ижтимоий Xимоя тизимини ташкилий-молиявий механизмлари бyйичa мамлакатимизда aдоxидa тадкикотлар амалга оширилмаган.

Тахлил ва натижалар. Ижтимоий йyнaлтиpилгaн бозор иктисодиётини боскичма - боскич шакллантириш, кишилар xaёти ва фаолияти учун зарур шарт-шароитларни таъминлайдиган иктисодий тизимни барпо этиш Узбекистон иктисодий сиёсатининг стратегик максадларидан бири Xисоблaнaди. Фукаролик жамиятининг асосий тамойилларидан бири ижтимоий Xимоя тизимини ислоx килишда давлатнинг Уз функцияларини нодавлат ташкилотлари институтларига утказиб бериши ва уни молиялаштириш, назорат механизмларини ишлаб чикиши билан белгиланади. Лекин давлатнинг мазкур ^xaAara функциясини ислоx килиш мамлакатда ижтимоий xимоя тизимининг умумий даражасига салбий таъсир этмаслиги зарурдир.

Дунё амалиётида axолининг турмуш даражаси xолaти шахснинг моддий ва маънавий неъматлар билан таъминланиши xaмдa кишилар эxтиёжининг бу неъматлар билан кондирилиши даражасига кура белгиланади. Axоли турмуш даражасини белгилаш буйича Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)нинг меъёрлари мавжуд. Лекин дунё мамлакатлари axоли турмуш даражаси xолaтини тавсифлаш буйича турли курсаткичлардан фойдаланади (1-жадвал).

Axолининг ижтимоий xимоягa мyxтож катламини тyFpи аниклаш ижтимоий xимоя тизимининг энг му^им вазифаларидан xисоблaниши сабабли барча авлатлар унга aлоxидa эътибор каратади. Мамлакатимизда оиланинг xap бир аъзосига жами бир ойлик уртача даромад минимал истеъмол харажатлари микдоридан ошмаганда кам оила таъминланган деб эътироф этилади. Ушбу тартибда аникланган кам таъминланган оилага болалар нафакаси ёхуд моддий ёрдам яшаш жойи буйича оиланинг муомалага лаёкатли аъзосининг ёзма аризасига асосан тайинланади.

Maxaддa институтларининг axоли кам таъминланган катламларини ижтимоий xимоя килиш иштироки:

• ижтимоий кyддaб-кyввaтлaшгa мyxтож шахслар ва оилаларни аниклаш;

• вояга этмаган болалар, болани икки ёшга этгунга кадар уни парваришдаш билан банд булган ишдамайдиган онадарга нафакадарни xaмдa кам таъминланган оиладардан аризадар олиш ва ваолатли органга юбориш;

Дунё мамлакатларининг а^оли турмуш даражасини белгилашда фойдаланадиган курсаткичлари тавсифи2

1-жадвал

БМТ концепцияси Швед модели Француз модели

1. Сиxaт-сaломaтлик. 2.Озик-овкат истеъмоли. 3. Таълим. 4. Иш билан бандлик ва меxнaт шароитлари. 5. Уй-жой шароити. 6.Ижтимоий таъминот. 7. Кийим-кечак. 8. Дам олиш ва буш вакт. 9. Инсон xyкyкдapи. 1.Mеxнaт ва меxнaт шароити. 2.Иктисодий имкониятлар. 3. Сиёсий имкониятлар 4. Мактаб таълими. 5. СоFликни сакдаш ва тиббий ёрдамдан фойдаланиш. 6.Ижтимоий имкониятлар. 7. Уй-жой. 8. Истъемол. 9.Буш вакт ва уни утказиш. 1.Axоли сони ва таркиби, меxнaт ресурслари ва меxнaт шароити. 2.Даромадлар таксимланиши ва улардан фойдаданиш. 3. Фаолият курсатиш шароитлари. 4.Турмуш даражасининг ижтимоий жиxaтлapи.

• ижтимоий xимоягa мyxтож фукароларни куллаб-кувватлаш максадларига хайрия ёрдамлари ташкил этиш;

• ёлFиз кекса фукаролар, пенсионерлар ва ногиронларнинг мулокотда булишдарини таъминлаш учун мaxaллaлap xyдyдидa жамоат марказларини ташкил этиш;

• ёш оилаларга ижтимоий ёрдам чорадарини курсатиш.

Axоли кам таъминланган катламини аникдаш меъёрлари ва уларга хизмат курсатиш тизими буйича амадга оширилган тaxилдapимиз натижадари мазкур йуналишда мaxaлдa институтлари ролини ошириш xaмдa мaблaFлap ажратилиши манзилди тизимини шакллантириш зарурлигини курсатмокда.

Хулоса ва таклифлар.

Мамлакатимизда axолининг ижтимоий таъминотини яхшилаш, ижтимоий хизматлар сифатини ошириш, ижтимоий ёрдамнинг аник манзилли булишини таъминлаш xy^y^™, ташкилий-молиявий механизмлари шаклланган. Ижтимоий xимоялaшни молиявий манбадари сифатида:

• республика бюджети;

• мaxaллий бюджетлар;

• барча мулк шаклларидаги корхоналар, муассасадар ва ташкилотлар;

• юридик ва жисмоний шахслар мaблaFлapи белгиланган.

2 Djumanova R.F. Aholi turmush darajasi: ko 'rsatkichlari va uni oshirish yo'llari// Iqtisod fanlari nomzodi olish uchun diss. avtoreferati. -T. 2008 - 11 b.

Узбекистан Рecпyбликac a3Mpnap Maxкaмcининг 2021 йил 21 oктябpдaги 654-^н кapopи билaн "Кш тaъминлaнгaн oилaлapни "Ижтим0ий хдм0я ягoнa peecтpи" aхбopoт тизими opкaли aниклaш, yлapгa кш тaъминлaнгaн oилaлap бoлaлapи учун нaфaкa Ba мoддий ёpдaм тaйинлaш Ba тyлaш тapтиби тyFpиcидa"ги Hизoм тacдиклaнгaн.

Taдкикoтлapимиз Узбекдотон ижтимoий хдм0я мeхaнизмлapи уни paкaмлaштиpиш жapaёнидa aмaлгa oшиpилcaдa, хдм0н мypaккaблигaчa KOлмoкдa. X,oзиpдa ижтимoий хдм0я тизими куп п0F0нaли тapтибдa aмaлгa oшиpилaди (1-pacм).

1-расм. Куп п0F0нaли ижтимоий химоя тизими

Ушбу тизим тypт п0F0нaли xдcoблaнмacaдa, y беш п0F0нaдaн ибopaт чизмадд бюджетнинг иштиpoки Уз aкcини тoпмaгaн, чунки ижтим0ий хдм0я opгaни пeнcия жaмFapмacи хдм бюджeтдaн мaблaF 0лувчи, хдм мaблaFни тapкaтyвчи вaзифacини бaжapмoкдa. Фикpимизчa ушбу мoлиялaштиpиш мeхaнизмигa м0лия opгaни хдм уз aкcини топиши зapyp. Kaм тaъминлaнгaнлик мaкoмини aниклaш мaxдллa тaпкдимнoмacи acocидa м0лия opгaнидa (мaблaF aжpaтyвчидa) aмaлгa oшиpилиши зapyp. Шувдд пeнcия жaмFapмacи ижтим0ий хдм0я учун aжpaтилгaн мaблaFни тapкaтyвчи вaзифacини бaжapaди хoлoc.

ФОЙДAЛAНИЛГAН AДAБИЁТЛAP:

1. Узбекистан Рecпyбликacи Пpeзидeнти Ш.Mиpзиёeвни 2018 йил 4 иювдд Toшкeнт шй^и 4raoroop тyмaни "Xиpмoнтeпa" мaxзллa фyкapoлap йиFинидaги нуткии. /Хэлк cyзи. 2018 йил 5 июнь.

2. Узбекистан Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2022 йил 21 янвapдaги "2022-2026 йиллapгa мyлжaллaнгaн Янги Узбeкиcтoннинг тapaккиёт cтpaтeгияcи тyFpиcидa"ги ПФ 60-^нли Фapмoни.

3. Aндpeeв Я.Ю. Meжбюджeтныe 0тн0шения в peгиoнe: 0пыт, пpoблeмы, peшeния(нa мaтepиaлaх Яpocлaвcкoй oблacти). - MocraaHoBbrn Лoгoc, 2003.19 c.; Бeжaeв О.Г. Meжбюджeтныe 0тн0шения: тeopия и пpaктикa peфopмиpoвaния.-Mocквa: Экзaмeн, 2001.-128 c.; Дpoбoзинa Л.А. Финaнcы.-Mocraa: ЮНИГИ, 2003.-527 c.

4. Maликoв T.C., X,aйдapoв H. X,. Бюджет дapoмaдлapи Ba хapaжaтлapи. -^шкет1: "ИКтаСОД- MОЛИЯ", 2007.-245 б.; Maмaнaзapoв А. Maxara^ бюджет Ba ^лик. Moнoгpaфия. -Toшкeнт: Mapифaт-мaдaдкop, 2001.- 120 б.; Олимж0н0в О.О. И^и^дий мycтaкиллик Ba coликлap // Xaёт Ba и^и^д. -Toшкeнт: 1992.- № 2- 11б.; Toшмypoдoвa Б. Сoликлap вocитacидa и^и^д^теи бoшкapиш мeхaнизми.- Tom^rn1: Янги acp aвлoди, 2002. - 126 б.; Typaбoв Б.T.

Бюджетдан молиялаштириладиган муассасаларда бюджет интизомини мyстaxкaмлaш масадалари. Иктисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертатсия автореферати. -Тошкент: 2007.- 20 б. Хдйдаров Н.Х,. Давлат молиясини бошкариш.- Тошкент: Aкaдемия, 2005.- 128 б.;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.