Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ДОЛЗАРБ ВАЗИФА'

ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ДОЛЗАРБ ВАЗИФА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
199
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий ҳимоя / ижтимоий функция / давлатнинг ижтимоий ҳимояси / ижтимоий соҳа. / social protection / social obligation / social protection of the state / social purpose.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Лола Нураддиновна Раджапова

Мақолада ижтимоий ҳимоя ва унинг тарихий ривожланиш тамойиллари таҳлил қилинган. Шунингдек, давлатнинг ижтимоий ҳимояси пайдо бўлиши ва ривожланишига хос хусусиятлар ёритилган. Давлатнинг ижтимоий ҳимояси шаклланиш босқичлари ва давлат ижтимоий мақсадларининг такомиллашиши масалалари ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE SYSTEM OF SOCIAL PROTECTION IS AN URGENT TASK

This article analyzes the principles of social protection and its historical development. Moreover, the article highlights the peculiarities of the emergence and development of social protection of the state. The stages of formation of social protection of the state and the issues of improving the social goals of the state are thoroughly discussed.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ДОЛЗАРБ ВАЗИФА»

ИЖТИМОИЙ ХДМОЯ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ - ДОЛЗАРБ

ВАЗИФА

Лола Нураддиновна Раджапова АННОТАЦИЯ

Маколада ижтимоий химоя ва унинг тарихий ривожланиш тамойиллари тахлил килинган. Шунингдек, давлатнинг ижтимоий химояси пайдо булиши ва ривожланишига хос хусусиятлар ёритилган. Давлатнинг ижтимоий хдмояси шаклланиш боскичлари ва давлат ижтимоий максадларининг такомиллашиши масалалари хакида суз юритилган.

Таянч сузлар: ижтимоий химоя, ижтимоий функция, давлатнинг ижтимоий химояси, ижтимоий соха.

IMPROVING THE SYSTEM OF SOCIAL PROTECTION IS AN URGENT

TASK

ABSTRACT

This article analyzes the principles of social protection and its historical development. Moreover, the article highlights the peculiarities of the emergence and development of social protection of the state. The stages of formation of social protection of the state and the issues of improving the social goals of the state are thoroughly discussed.

Keywords: social protection, social obligation, social protection of the state, social purpose.

Хрзирги даврда давлатнинг вазифалари жамият ривожланишининг аник тарихий шароитида мураккаб предмети ва мазмунида, шунингдек унинг воситалари ва усулларини таъминлашда куриб чикиладиган деб тушуниш керак. Ушбу ёндашув функцияларнинг хилма хиллигини тушунтиришга ва тушунишга имкон беради, уларнинг хар бири хусусиятларини ажратиб курсатиш ва келажакда илгари номаълум булган нарсаларни топишга имкон беради.

Бугунги кунда давлатнинг ижтимоий функциялари доимий равишда мураккаблашиб бормокда. Энди улар ижтимоий таъминот ва ижтимоий сугурта, согликни саклаш, оила, уй-жой, таълим сохаларига кенг таркалиб бормокда. Ижтимоий сохадаги масалаларга карашларимиз аста-секинлик билан узгариб, аввалги тушунчалар ва ёндашувлар янгича мазмун-мохият касб этмокда. Жумладан, "ижтимоий сиёсат", "ижтимоий химоя", "ижтимоий шериклик" каби тушунчалар аввалгисидан фарк килиб, хаётимизда содир булаётган узгаришларни

тобора купрок узида акс эттирмокда. Шу сабабли, ижтимоий сиёсат фукароларнинг айникса, ёшларнинг факат моддий муаммоларинигина хал килишга каратилган фаолият булмай, балки давлат ички сиёсатининг асосий кисмини узида ифода этмокда.

Дархакикат, мамлакатда давлатнинг ижтимоий функцияси доимий равишда долзарб булиб келган. Бу борада мамлакат Президенти Ш.М.Мирзиёев 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегиясида ижтимоий сохани ривожлантиришнинг устувор йуналишларига алохида эътибор каратиб, унда "... ахоли бандлиги ва реал даромадларини изчил ошириш, ахолини ижтимоий химоя килиш ва согликни саклаш тизимини такомиллаштириш, хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, арзон уй-жойлар барпо этиш буйича максадли дастурларни амалга ошириш, ахолининг хаёт шароитлари яхшиланишини таъминловчи йул-транспорт, мухандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш хамда модернизация килиш, таълим ва фан сохасини ривожлантириш, ёшларга оид давлат сиёсатини такомиллаштириш"1 каби масалаларни илгари сурди.

Мазкур устувор вазифалардан келиб чикиб, ижтимоий химоя, уни амалга оширилиш шакллари, ижтимоий химоянинг фукароларни моддий куллаб-кувватлашдаги урни билангина чегарланиб колмасдан, унинг хукукий давлат барпо этиш концепцияси доирасидаги жихатларини такомиллаштириш гоят мухим масалалардан бири булиб колмокда.

Давлатнинг ижтимоий функцияси ижтимоий жихатдан кам таъминланганларга моддий пул шаклида ёрдам курсатишдангина иборат булмасдан, балки мамлакат ижтимоий инфратузилмасининг нормал фаолият юритишини таъминлаш, бу сохада самарали давлат ва жамият бошкарувини амалга ошириш, фукаролар учун хар томонлама кулай шароитларни таъминлаб бериш масалаларини уз ичига камраб олмокда.

Давлатнинг ривожланиши билан унинг ижтимоий максади, ахолининг турмуш даражаси, ижтимоий-иктисодий хукуклари, шунингдек, давлатнинг ижтимоий-иктисодий сохага аралашуви чегаралари ва айникса ахолининг айрим гурухлари ижтимоий-иктисодий холати хакидаги гоялар хам узгариб бормокда. Албатта ижтимоий функциянинг ривожланиши давлатнинг ижтимоий сиёсатини кандай амалга оширишга богликдир.

Дархакикат, ислохотларнинг дастлабки боскичида ижтимоий химоя ахолининг барча катламларига нисбатан амалга оширилди. Бунда ойлик иш хаклари, пенсия ва стипендиялар оширилиб, ахолига турли хил имтиёзлар ва ижтимоий кафолатлар берилди. Лекин ижтимоий химоялашнинг мазкур тизимини

1 Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

амалга оширишда узига хос камчиликлар кузга ташланиб, уни такомиллаштириш максадида умумий ижтимоий химоядан табакаланган холдаги манзилли ижтимоий химояга утиш чора-тадбирлари амалга оширилди. Бунда оила ахолини ижтимоий химоялашнинг асоси сифатида белгиланиб, ижтимоий ёрдамни амалга оширишда махалла фукаролар узини узи бошкариш органларининг урни ва ахамиятига эътибор каратилди.

Бугунги кунда ижтимоий химоя давлатнинг асосий функцияларидан бири саналса-да, бу хол мазкур функцияни амалга оширишга кумаклашиш максадида бошка нодавлат, жамоат ташкилотларининг фаолият олиб боришини инкор этмайди. Зеро, ижтимоий масалаларни хал этишда нодавлат ёки жамоат ташкилотлари кумагидан фойдаланиш тенденцияси куплаб дунё мамлакатлари тажрибасида кенг ривожланиб бормокда.

Мамлакатимизда ахолини ижтимоий химоя килиш чора-тадбирларини амалга оширишда давлат асосий функцияларини узидан сокит килмасдан, аксинча, уларни руёбга чикаришда турли корхона ва ташкилотлар, жамоат бирлашмалари, хайрия фондлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари кумагидан фойдаланади.

Хрзирги кунда ижтимоий химоя сохасидаги бошкарув асосан номарказлаштирилган тизимга утказилган булиб, мазкур тизим хар бир фукаронинг узи яшаб турган жойидаги йигинда олиб бориладиган ижтимоий химояга эркин аралашувини таъминлайдиган тамойил асосига курилган. Айникса, бугунги кунда жойларда фукароларнинг узини узи бошкариш органлари давлатнинг ахолини ижтимоий химоялаш борасидаги вазифаларни хал этишда фаол иштирок этиб, ахолига турли хил ижтимоий ёрдам ва хизматлар курсатилишда, нафака ва бошка хил моддий ёрдам турларини етказишда, ишсиз шахсларни иш билан таъминлашда мухим роль уйнамокда. Колаверса, давлатнинг бу борадаги айрим ваколатлари фукароларнинг узини узи бошкариш органларига утказилиши биринчидан, мазкур тадбирларнинг максадли ва аник йуналтирилган тарзда олиб борилишига, иккинчидан, жамиятда инсонпарварлик ва ижтимоий адолат тамойилларини карор топтиришга ёрдам бериб, бунда махаллаларнинг мавкеи янада ошишига замин булди.

Ижтимоий сиёсат давлатнинг ички сиёсати асосий йуналишларидан бири хисобланиб, унинг ижтимоий тизими баркарорлигини таъминлаш учун яратилган хамда унинг максадлари куйидагилардан иборат:

- мамлакат ахолисининг турмуш даражасини ошириш;

- ижтимоий зиддиятларни юмшатиш ёки бартараф этиш, жамиятдаги маълум бир мувозанатга эришиш;

- иктисодиёт ва маданиятни яхшилаш.

Eo3op HKTHCognëTHHHHr MoxuaTu TOBapnapuHuHr эpкнн anMamyBu, xycycufi MynKHHHr gaxncronuru Ba MynKgopHuHr KoHyHufi MaH^aaraapuHu эtтнpo$ этнm, MexHar Ba xycycufi TagSupKopnuK эpкннпнгнgaн uSopargup.

Eo3op HKTHCognëTH mapouTuga h^thmohh MyHocaSaraapuHuHr acocufi TapTHÔra conyBnu 6o3op KoHyHnapu, acocuficu эсa TanaS Ba TaKnu^ HucSaru KoHyHugup. YmSy KoHyHra MyBo^uK TOBapnap Ba xu3Maraap Hapxnapu maKnnaHTHpnnagH Ba nupoBapguga MaMnaKar axonucuHuHr TypMym gapa^acu aHHKnaHagn. AfipuM TOBapnapra TanaÔHHHr nacafiumu TagSupKopHu MaxcynoT CH^aTHHH axmunamra, ynapHH umnaS nuKapum TaHHapxuHu nacafiTupumra, aHru, 3aMOHaBHH, w^opn TanaSra эгa Maxcynoraap aparuS, $aH Ba TexHHKa TapaKKHëTHHH KynnaS-KyBBaraamra Ma^ôyp Kunagu.

^aBnar ^aonuaraga h^thmohh ^yH^uaHu aManra omupum eTaKHH ypHHnapgaH SupuHu эгaмafigн. By opKanu, SupuHnugaH, xap Sup uhcoh ynyH MyHOCHÔ TypMym mapoHTH aparanuS, ^y^aponapHHHr TuHnnuru TatMuHnaHagu, HKKHHHHgaH, umcronap, KeKcanap, HorupoHnap, Kyn Sonanu ounanap, eTHM Sonanap, TynuK ôynMaraH ounanapgaru Sonanap, этннк Hroonap SynraH TaKgupga - KonoKgap Ba Ma^Sypufi KynupunraHnap ynyH h^thmohh xuMoa TatMuHnaHagu, ynuHHugaH ^aMH^Tga h^thmohh agonar Ba xaM^uxarnuK, myHHHrgeK, maxcHH xuMoa KH^aguraH geMoKparuK th3hm Kynaagu. Bup cy3 SunaH afiTraHga, gaBnarnuHr h^thmohh coxaga MyBa^aKKuaTnu ^aonuaT Sopumu uKTucogufi, cuëcufi Ba 6omKa gaBnar ^yH^uanapuHu caMapanu aManra omupum mapraapugaH Supu SynuS xucoônaHagu.

^aBnar puBo^naHumuHuHr xo3upru SocKunuga umuMoufi xuMoa nyn MaSnaraapu, MatHaBufi Ky.nnaS-KyBBaraam, uMT^3nap Ba xroMaraap, эxтнё^мaнg ^yKaponapHuHr эxтнё^пapннн KoHgupumra KaparunraH, ynapHuHr y3uHu y3u TatMuHnam ynyH mapour aparumra KaparunraH nopa-TagSupnap Ma^Myu Synumu KepaK. Ma3Kyp TagSupnap Maxarnufi Srog^eTnap, myHuHrgeK umuMoufi TatMuHoT тнзнмн ToMoHugaH aHtaHaBufi paBumga aManra omupunMafiguraH SomKa MaHÔanap xucoSugaH aManra ompunumu KepaK. H^raMoufi xuMoaHu aroHa TanKuH Kunum 3apyparu, myHuHrgeK, ynap Terumnu KoHyHnap acocuga aManra omupa^TraHnuru SunaH u3oxnaHagu.

YMyMaH onraHga ^aMuar Ba gaBnaT xap Sup ^yKapo KaSyn Ku^uHraH cTaHgapTra ®;aBoS SepaguraH MatnyMoTra эгa SynumugaH MaH^aaTgop. TatnuMcro xo3upru BaKTga ^yKaponapHuHr u^TuMoufi xaëTga, umnaS nuKapumga, gaBnaT ^aonuaTuHuHr Sapna coxanapuga $aon umTupoK этнmпapн MyMKuH эмac Ba myHuHr ynyH KynnaS gaBnaTnapga TatnuM Ma^Sypufigup.

ffly ypuHga ^yKaponuK ^aMuaTu Ba xyKyKufi gaBnarau Sapno этнm ^apaëHuga axonuHu umuMoufi xuMoa Ku^umgaru gaBnaT, yHuHr opraHnapuHuHr ypHu, MaBKeu Macanacu, ^yKaponuK ^aMuarara yTunraHu capu gaBnaTHuHr Ma3Kyp ^yH^uacu

эволюцион тарзда, боскичма-боскич жамият зиммасига юклана бориши, ижтимоий химояни амалга ошириш жараёнида бу сохадаги давлат органлари фаолиятининг такомиллаштирилиши, жамоат бирлашмалари, нодавлат ташкилотлар, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари билан узаро хамкорлиги муаммоларини хал этишни талаб килади.

Ижтимоий функцияни янада самарали амалга ошириш учун ижтимоий сиёсатнинг асосий устувор йуналишларига эътибор каратиш лозим, хусусан:

- давлат уз фукароларининг ижтимоий холати учун жавобгарлигини тан

олиш;

- барча фукароларга бепул таълим ва тиббий хизматларни кафолатлаш;

- энг кам иш хаки, стипендия ва нафакаларни яшашнинг хакикий кийматига мувофиклаштириш;

- давлат сектори ходимларига иш хаки, пенсиялар, стипендиялар уз вактида туланишини кафолатлаш;

- оммавий ишсизликнинг олдини олиш, бушатилган ишчи кучларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш;

- оила, оналик ва болалик, фахрийлар ва ногиронларни куллаб-кувватлаш. Шундай килиб, давлат фукароларнинг турмуш даражасини яхшилаш учун

турли хил чора-тадбирларни амалга оширмокда, бу давлатнинг тугридан-тугри ижтимоий функцияси шахснинг ижтимоий хавфсизлигини таъминлашга, жамиятнинг барча аъзолари учун, уларнинг махсулот ишлаб чикаришда бевосита иштирок этишидан катъий назар, нормал яшаш шароитларни таъминлашга каратилган.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. "Узбекистон" НМИУ. 2021. 40 б.

2. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

3. Узбекистон Республикасининг Фукаролик Кодекси. Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси // www.lex.uz.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 апрелдаги Ф-5464-сонли "Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармойиши [Электрон манба] // URL: https://lex.uz/docs/4272621.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.